Poetyka surrealizmu Rene Magritte'a
Ważne daty
1898‑1967 – lata życia Rene Magritte'a
1926 r. – powstanie obrazu Hojny człowiek
1930 r. – Zwiastowanie
1934 r. – powstaje obraz Nieustanny ruch
1939 r. – powstaje Zwycięstwo
1947 r. – obraz Filozofia w Buduarze
1950 r. – Pespektywa Balkonu Maneta
1964 r. – powstanie obrazu Człowiek w meloniku
1964 r. – stworzenie Syna człowieczego
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
charakteryzować twórczość Magritte'a;
rozpoznawać najważniejsze prace artysty;
określać surrealistyczny charakter dzieł;
omawiać tematykę obrazów
dokonywać analizy dzieł.
Surrealistyczna gra z widzem
René Magritte (1898‑1967) to malarz, tworzący we wczesnych latach w duchu kierunków awangardowych, który ok. 1925 roku, po śmierci matki zwrócił się w stronę surrealizmusurrealizmu i stał się jego głównym reprezentantem w Belgii. W roku 1926 galeria Le Centaure w Brukseli wystawiła sześćdziesiąt jego płócien utrzymanych w stylistyce de Chirica. W okresie pobytu we Francji (1927‑1930) Magritte zdobywał uznanie artystów, którym przewodniczył André Breton. Uczestniczył w spotkaniach artystów, brał udział w dyskusjach i wystawach. Poznał środowisko malarzy‑surrealistów: Salvadora Dalego, Hansa Arpa, Jeana Miró. Po powrocie do Brukseli wystawiał prace w Palais des Beaux‑Arts. Jednocześnie zbliża się do belgijskich surrealistów. Popularność artysty stopniowo rosła, po wielu wystawach zbiorowych i indywidualnych zyskał międzynarodową sławę. Styl malarza zmienił się po wydarzeniach wojennych w 1943 roku malarz zmienia całkowicie swój styl, kierując się w stronę impresjonizmu, a następnie fowizmu.
W obrazie Klucz do snów (Sennik) z 1930 roku Magritte podzielił powierzchnię na sześć pól, w których zamieścił przedmioty, podpisując je słowami z nimi niezwiązanymi. Według malarza przedmiotom nie zależy na nazwie i można je nazwać dowolnie.
Magritte dodawał opis słowny tworząc tytuły, jednakże czynił to w sposób przewrotny — fascynowała go tzw. zdrada obrazów, czyli rozdźwięk między przedmiotem, jego obrazem a nazwą, tworząc dziwne połączenie, zakłócał porządek rzeczy.
Źródło: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Magritte-Rene;3936165.html (dostęp z dnia 31.03.2018)
Częstym tematem w dziełach Magritte’a jest okno, które było dla niego inspiracją do zamieszczenia obrazu w obrazie. W Doli człowieczej malarz podjął temat istnienia niejednoznaczności miedzy rzeczywistością a jej przedstawieniem oraz miedzy tym, co wewnętrzne a zewnętrzne. W dziele dwa światy – rzeczywisty i namalowany zespalają się, mieszają, wprowadzają widza w stan niepewności – niejednoznaczność przesłania i przenikanie się światów pozwala na dowolność interpretacji i zawiłość odczytania dzieła. Magritte wykorzystuje iluzję, by prowadzić grę z widzem.
Surrealistyczno‑metaforyczny charakter dzieł Magritte’a
Obrazy Magritte’a zawierają tajemnicę i przepełnione są znaczeniami metaforycznymi. Jego surrealistyczna twórczość cechowała się odrębnością w porównaniu z innymi malarzami. Poetyka stosowana przez artystę opiera się na zderzeniu codzienności z nierealnością. Malarz zaskakuje zestawieniami, dzięki którym tworzy swój własny, niepowtarzany wymiar przestrzeni i czasu, niemieszczący się w realnym świecie.
Od połowy lat 30. w malarstwie Magritte’a często występowały również wątki egzystencjalne, koncentrujące się wokół życia i śmierci, trwania i przemijania, śladów ludzkiej obecności (…). Jego obrazy cechuje stosowanie reguł perspektywy i lokalnego koloru, wszystkie przedmioty malowane są w konwencji realistyczno‑naiwnej, lecz w sytuacjach nierzeczywistych. Magritte nie uznawał interpretacji dzieł, mimo że oglądając jego obrazy — utrzymane w poetyckim nastroju, przedstawienia z pogranicza jawy i snu — aż się o nią proszą (…).
Źródło: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Magritte-Rene;3936165.html (dostęp z dnia 31.03.2018)
Człowiek pojawia się u Magritte’a jako tajemniczy, pozbawiony twarzy lub w zaskakujący sposób ma ją zasłoniętą. Zaskoczenie to wynika z racji pojawiających się przedmiotów, stworzeń, elementów, które nie zawsze mają związek z postaciami i scenerią. Ich pojawienie się nadaje obrazom metaforycznych znaczeń i wprowadza tajemnice trudną do odczytania. Magritte wiele razy malował temat mężczyzny w meloniku, którego twarz jest zasłonięta. Ten tajemniczy człowiek często bywa odczytywany jako autoportret.
Motyw człowieka w meloniku malarz zastosował już w obrazie Golkonda z 1953 roku. Zwielokrotnienie postaci na tle miejskiego pejzażu przypomina deszcz padający z szarego nieba. Sztywne postacie mogą być metaforą odosobnienia, obcości. Jednak nie wiadomo, czy postacie zostały usytuowane zgodnie z prawem fizyki – mogą zarówno opadać jak i unosić się. Ta niejednoznaczność nie pozwala na jedną interpretację, lub raczej sugeruje, że dzieła nie należy interpretować, a odbierać je indywidualnie, emocjonalnie.
Gra słów w tytułach obrazów
Obrazy Magritte'a są tak skomponowane, że zawierają ładunek wewnętrzny przy jednoczesnym braku elementów dynamicznych. Mimo iż są chłodne, wyraźnie można odczuć istniejące w nich napięcia dramatyczne. Efekt ten wynika z niezgodności pomiędzy sposobem malowania, a sposobem komponowania płócien. Poszczególne przedmioty ujęte w tradycyjnej, realistycznej konwencji, zestawione są z sobą w sposób zmyślony, nieprawdziwy. Twórczość Magritte'a porównywana jest pod tym względem z obrazami Giorgia de Chirica. U Magritte'a świat nie jest umowny –jest intencjonalnym odbiciem rzeczywistości. Odtworzone przedmioty, pejzaż, kwiaty ukazane są z dbałością o wierne ich odwzorowanie., a następnie nałożone są nie zostają treści dodatkowe, które zmieniają znaczenia pierwotne, odwołując się do pojęć funkcjonujących, istniejących poza realnością zmysłową: w sferze mentalnej i w wyobraźni.

Obraz Magritte'a stawia widza w pewnym zakłopotaniu, bowiem jego dwudzielna kompozycja, złożona z dwóch prostokątnych płaszczyzn ujętych w prostą ramę przypomina rozpościerający się za oknem widok. Artysta prowadzi tu przewrotną grę, przypominając niejako maksymę malarzy realistów postrzegających obraz jako „okno na świat”. Świat rysujący się za oknem jest bowiem w wysokim stopniu niepokojący. O ile lewa strona obrazu przedstawia niemal sielski widok błękitnego, pokrytego strzępiastymi chmurami nieba, w prawej połowie tło przybiera kolor intensywnie różowy, ponadto unoszą się na nim tajemnicze kuliste formy. Która z owych części jest bardziej realna? Obraz stawia pytanie o to, co jest w zasadzie prawdziwe, a co bardziej łudzące, sztuka czy natura? Tytuł obrazu zawiera w sobie ponadto językową grę „ciel en lambeau” (niebo w strzępach) dźwięczy bowiem podobnie jak „ciel en flambeaux” (niebo w płomieniach), czyli zasnute intensywnym, różowym blaskiem zachodu słońca.
Źródło: Katarzyna Nowakowska‑Sito, Złota Encyklopedia PWN, 2003
Surrealistyczny dialog Magritte’a z dziełami sztuki
Magritte namalował kilka dzieł będących dialogiem z malarstwem. Obrazy słynnych mistrzów potraktował nie jako inspirację, ale pretekst do zabawy z tematem. Na swój sposób modyfikował je, czasem zapożyczał układy kompozycyjne, innym razem kopiował fragment dzieł, nadając mu zupełnie inny wymiar i indywidualne znaczenie. Sięgał między innymi po Botticellego, Maneta, Davida.
Przyporządkuj tytuły do obrazów (przeciągnij i upuść).
Syn człowieczy, Człowiek w meloniku

Na podstawie fragmentu Klucz do snów umieść elementy w odpowiednich miejscach na obrazie.
Ąkacja, Księżyc, Śnieg, Sufit

Wskaż nazwiska autorów i tytuły dzieł z których czerpał Magritte.
- Manet, Balkon
- David, Pani Récamier
- Botticelli, Wiosna
Do dzieł dobierz muzea.
Museum of Modern Art, Nowy Jork (MoMA), kolekcja Menil, Houston, National Gallery of Art, Waszyngton
Dola człowiecza | |
Kochankowie | |
Golkonda |
Wskaż nazwiska malarzy będących surrealistami.
- Salvador Dali
- Pablo Picasso
- Georges Braque
- Hans Arp
- Jean Miró
- André Breton
- Édouard Manet
Wskaż dzieło o tytule Czerwony model.
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5





Uzupełnij dane o obrazie.
René Magritte we wczesnych latach tworzył w duchu kierunków awangardowych, a ok. 1925 roku, po śmierci matki zwrócił się w stronę ...................... i stał się jego głównym reprezentantem w ............. W roku 1926 galeria Le Centaure w ................ wystawiła sześćdziesiąt jego płócien utrzymanych w stylistyce de Chirica. W okresie pobytu we Francji Magritte zdobywał uznanie artystów, którym przewodniczył André .............
Słownik pojęć
[fr.],nadrealizm, awangardowy kierunek literacko‑artystyczny, rozwijający się w latach międzywojennych głównie we Francji i stąd oddziałujący na inne kraje, także pozaeuropejskie (USA i kraje Ameryki Południowej).
[wym. redy mejd] fabryczny przedmiot podniesiony do rangi sztuki przez artystę.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Magritte, malarstwo. Mała encyklopedia sztuki, Arkady, Warszawa 1976
Wielcy Malarze, Ich życie, inspiracje i dzieło, Nr 123, Eagelmoss 2001
Wielka kolekcja sławnych malarzy, René Magritte, Oxford Educational, Poznań 2007