Pointylistyczna technika neoimpresjonistów. Twórczość Georgesa Seurata
Ważne daty
1859 – narodziny się Georgesa Seurata
1884 – wystawienie obrazu Kąpiel w Asnières
1886 – zaprezentowanie obrazu Niedzielne popołudnie na wyspie Grande Jatte na ósmej wystawie impresjonistów, a następnie na drugiej wystawie Stowarzyszenia Artystów Niezależnych. Umowna data powstania neoimpresjonizmu
1891 – śmierć Georgesa Seurata
1899 – wydanie przez Paula Signaca broszury Od Eugeniusza Delacroix do neoimpresjonizmu, w której przedstawia doktrynę kierunku
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
posługiwać się terminami: impresjonizm, neoimpresjonizm, dywizjonizm, pointylizm;
omawiać życie i twórczość Georgesa Seurata;
wymieniać przedstawicieli neoimpresjonizmu;
opisywać techniki malarskie stosowane przez postimpresjonistów.
Stosunek Seurata do problemu koloru
12 lat po pierwszej wystawie impresjonistów w atelier fotografa Nadara, gdzie po raz pierwszy wyraźnie zamanifestowana została odrębność tej grupy artystów, impresjonizm rozumiany jako kierunek w sztuce zaczął wygasać.
Ostatnia wspólna wystawa impresjonistów odbyła się w 1886 roku i świadczyła o przeżywaniu się tego kierunku. Brakowało na niej wielu nazwisk: Manet nie żył, Renoir wystawiał na oficjalnych Salonach. Znalazły się na niej jednak również obrazy, które świadczyły o poszukiwaniach dróg wiodących poza impresjonizm, otwierające zupełnie nowe perspektywy w sztuce.
Jedną z tych tendencji był neoimpresjonizmneoimpresjonizm, który do zdobyczy impresjonizmuimpresjonizmu próbował podejść w sposób naukowy. Obserwując naturę impresjoniści zauważyli, że oświetlenie przedmiotów i postaci nie jest jednolite: światło łamie się, rozprasza, refleksy świetlne ciągle się zmieniają. Podejście impresjonistów opierało się jednak na wrażeniu i intuicji.
Malarze (…), których ściślej określałaby nazwa chromoluminarystów, przyjęli nazwę neoimpresjonistów nie po to, aby ułatwić sobie sukces (…), ale dlatego aby oddać hołd swoim poprzednikom i wskazać, ukryty pod odmiennością metod malarskich wspólny cel: światło i kolor. W tym sensie należy rozumieć nazwę neoimpresjonistów, ponieważ technika stosowana przez tę grupę nie ma nic wspólnego z : o ile źródłem techniki malarskiej ich poprzedników jest instynkt, o tyle źródłem techniki nowej grupy jest refleksja i poszukiwanie efektów trwania
Paul Signac
Młody, zdolny malarz Georges Seurat postanowił ową improwizację zastąpić metodycznym postępowaniem, opartym na naukowych zdobyczach optyki, analizie światła i koloru oraz na fizjologii i psychologii widzenia.
Technika pointylistyczna i doktryna neoimpresjonizmu
Technika, jaką Georges Seurat zastosował po raz pierwszy malując obraz Niedzielne popołudnie na wyspie Grande Jatte nazwana została od francuskiego słowa pointillisme techniką pointylistycznątechniką pointylistyczną (lub puentylistyczną). Polegała ona na nakładaniu na podłoże farb drobnymi plamami czystych barw. W ten sposób rozdzielano barwy mieszane na ich części składowe. Chociaż więc cechą charakterystyczną tej techniki jest punktowanie, bądź kreskowanie, należy pamiętać, że u jej podstaw leży nawiązująca do teorii optycznych, teoria malarska zwana dywizjonizmemdywizjonizmem, zakładająca rozbicie kolorów na elementarne komponenty, jakimi są barwy widma słonecznego
Doktrynę kierunku sformułowano dopiero po śmieci Georgesa Seurata (zm. W 1891 r.). Dokonał tego Paul Signac, naśladowca i kontynuator Seurata, w broszurze Od Eugeniusza Delacroix do neoimpresjonizmu, opublikowanej w 1899 roku. Podkreślono tam między innymi, że o ile źródłem techniki malarskiej impresjonistów był instynkt, o tyle źródłem techniki neoimpresjonistów jest refleksja i poszukiwanie stałości. Doktryna mówiła też o tym, że neoimpresjoniści używać mogą tylko czystych barw. Odrzuca się jakiekolwiek mieszanie barw na palecie, z wyjątkiem sąsiadujących ze sobą w kręgu pryzmatycznym (tzn. żółta z pomarańczową, pomarańczowa z czerwoną, itd…). Wyeliminowane zostają też wszelkie barwy złamane i osiągnięty zostaje, dzięki mieszaniu optycznemu czystych elementów barwy, efekt świetlistości.
Neoimpresjonista, idąc za radą Delacroix, nie zacznie malować obrazu, nie ustaliwszy uprzednio jego kompozycji. Kierując się tradycją i wiedzą, zharmonizuje on kompozycję ze swoją koncepcją, tzn. przystosuje linie (kierunki, kąty), światło i cień (tony), barwy (odcienie) do nastroju, jaki zechce wydobyć. Dla uzyskania wrażenia spokoju główne akcenty liniowe będą poziome, dla radości – wznoszące się, opadające dla smutku. Wszystkie kierunki pośrednie służyć będą przedstawieniu wszelkich innych doznań w ich nieskończonej różnorodności. Z tą grą linii wiąże się gra barw.
Neoimpresjonizm w dziełach Seurata
Pierwszym obrazem w którym Georges Seurat zademonstrował swoje nowe, naukowe podejście do koloru była Kąpiel w Asnières . Dzieło wystawione zostało w 1884 roku na Salonie Artystów Niezależnych. Temat obrazu – podmiejski wypoczynek – i zastosowana w nim jasna paleta cechowały wcześniej malarstwo impresjonistyczne. Jednakże na tym podobieństwa się kończą.
Bezpośrednio po ukończeniu Kąpieli w Asnières Seurat zaczął malować obraz Niedzielne popołudnie na wyspie Grande Jatte. Pokazał go w 1886 roku, na ostatniej wystawie impresjonistów. Wydarzenie to uznaje się umownie za początek neoimpresjonizmu.
Obraz stanowi przedstawienie ubranego w odświętne stroje towarzystwa oddającego się rekreacji nad wodą i w parku. Temat znany z dzieł Renoira nabrał na obrazie Georgesa Seurata cech ponadczasowego rytuału. Statyczność kompozycji złożonej z wyraźnie zaznaczonych pionów i poziomów przełamana została nieco linią diagonalną wyznaczoną przez brzeg rzeki.
Wyraźnie zarysowane postaci przypominają solidne, twarde, nieruchome figurki wykreślone oszczędnym i zwięzłym rysunkiem. Nie ma tu najmniejszego miejsca na improwizację – całość przedstawienia sprawia raczej wrażenie pieczołowicie zainscenizowanej, zastygłej w bezruchu sceny.
Jednak tym, co najbardziej wyróżnia ten obraz jest zastosowana przez artystę nowa technika malarska - pointylizm. Zamiast swobodnie kładzionych plam barwnych, powierzchnię płótna pokrył drobnymi plamkami czystej farby. Punkty i kreski, dopiero oglądane z odpowiedniego oddalenia, zlewały się ze sobą, tworząc wielobarwny obraz.
Niedzielne popołudnie na wyspie Grande Jatte było pierwszym obrazem namalowanym przez Seurata techniką pointylizmu
2.Obraz przedstawia temat zabaw towarzyskich na świeżym powietrzu, chętnie podejmowany przez impresjonistów.
Georges Seurat po raz pierwszy zastosował tu technikę pointylistyczną.
3.Stopniowe oddalanie się planów wyznaczają zmniejszające się postacie.
4.Kompozycja obrazu jest statyczna, postaci nieruchome
5.Dominują linie pionowe i poziome.
Po sukcesie Niedzielnego popołudnia…, Seurat podjął próbę zaadaptowania nowej techniki do scen we wnętrzach. W 1888 roku na wystawie Stowarzyszenia Artystów Niezależnych wystawił obraz Modelki. Jednocześnie przy nowatorstwie technicznym, podjęty przez Seurata temat: akt kobiecy, był wybitnie tradycyjny i akademicki. W malarstwie akademickim ukryty pod mitologicznymi tematami trzech Gracji, lub trzech bogiń z Sądu Parysa, tutaj przedstawiony został w sposób zupełnie prozaiczny.
W 1888 roku na wystawie Stowarzyszenia Artystów Niezależnych Seurat pokazał też obraz zatytułowany Parada.
Obraz przedstawia grupę muzyków, grających na zewnątrz, zapewne po to, aby zachęcić przechodniów do przyjścia na cyrkowy spektakl. Seurat pokazał tutaj, że jego technika sprawdza się również w pracy nad scenami nocnymi: oddawaniu właściwych im gry cieni, świateł i kolorów przybierających o zmroku specyficzną tonację.
Kolejnym ważnym obrazem artysty były Chahut, pokazany na wystawie w 1890 roku. Słowo chahut oznacza wrzawę, zgiełk, ale przede wszystkim jest nazwą tańca przypominającego kankana, uważanego pod koniec XIX wieku za bardzo nieprzyzwoity. W obrazie tym artysta niemal zrezygnował z perspektywy.
Obrazy Seurata dotychczas były bardzo statyczne. Tutaj do kompozycji wprowadzony został ruch. Wrażenie ruchu osiągnięte zostało przez linie z których zbudowane są ciała tancerzy: rozchodzące się promieniście lub zygzakowato, i znowu falujące.
Cyrk był ostatnim wielkim płótnem Seurata. Tutaj, podobnie jak w Chahut, następuje spłaszczenie przestrzeni obrazu. Dominuje biel i kolory podstawowe: głównie żółć i czerwień, z zaznaczonymi na niebiesko cieniami. Ten sam niebieski odcień przeważa na malowanej ramie.
Wyraźny jest związek tematyczny z wcześniejszą Paradą i z Chahut, z którym Cyrk łączą też rozwiązania formalne: przede wszystkim postać klauna z pierwszego planu, odwrócona plecami, która wydaje się nawiązywać do dyrygenta z Chahut.
W kilka dni po wystawieniu Cyrku Seurat zachorował na dyfteryt i po trzech dniach choroby umarł. Przedwcześnie, bo w wieku zaledwie 31 lat. W chwili jego śmierci Cyrk sprawiał wrażenie niedokończonego: gdzieniegdzie widać jeszcze biel płótna i siatkę niebieskich linii, które malarz stosował organizując kompozycję obrazu.
Znaczenie neoimpresjonizmu
Neoimpresjonizm dość krótko budził żywe zainteresowanie wśród artystów. Oprócz Paula Signaca do grupy należeli też Maximilien Luce i Henri Cross, a także Camille Pisarro. Z pointylizmempointylizmem eksperymentowali także krótko Paul Gauguin, Vincent van Gogh, a nawet Henri Matisse. Kierunek ten wypalił się jednak bardzo szybko, o wiele szybciej niż impresjonizm. Artyści, którzy znaleźli w nim metodę, dzięki której uwolnili się od impresjonistycznej maniery, bardzo szybko odkryli, że nakłada na nich nowe ograniczenia i porzucili ją w poszukiwaniu nowych artystycznych rozwiązań.
Zadania
Spośród zamieszczonych poniżej określeń, wybierz te, którymi można opisać neoimpresjonizm.
- naukowe podejście do sztuki
- wrażeniowość
- przemyślana kompozycja
Ułóż obrazy według kolejności ich powstania.
Przyjrzyj się fragmentom obrazów poniżej i zaznacz te, które namalowane zostały techniką pointylistyczną.
- 1
- 2
- 3
Początek neoimpresjonizmu wyznacza wydarzenie:
- powstanie obrazu Kąpiel w Asnières
- wystawienie obrazu Niedzielne popołudnie na wyspie Grande Jatte
- sformułowanie doktryny neoimpresjonizmu przez Paula Signaca
Do tematów podejmowanych w malarstwie przez Georgesa Seurata należały:
- akt
- sceny cyrkowe
- martwa natura
Rozpoznaj tytuły obrazów i wpisz je pod ilustracjami.
Uzupełnij metryczkę obrazu.
Tytuł: ......................................
Data powstania: ............
Miejsce przechowywania: ................................................ (Miasto, miejsce)
Słownik pojęć
teoria malarstwa, której początek związany jest z impresjonizmem, wykorzystująca odkrycia optyki w zakresie rozbicia wiązki światła białego na barwy spektralne. W praktyce malarstwo dywizjonistyczne polegało na rozbiciu plamy koloru na zasadnicze barwy widma słonecznego, kładzione na płótnie drobnymi, nieregularnymi plamkami czystych farb, łączących się w oku widza w jednolite płaszczyzny barwne o dużej intensywności i świetlistości.
kierunek w sztuce, przede wszystkim w malarstwie, rozwijający się głównie we Francji w latach 70. i 80. XIX w. Odchodząc od akademizmu i obiektywnego realizmu impresjonizm rozwinął zasadę pleneryzmu (malowania bezpośrednio z natury), a głównym jego celem stało się wrażeniowe, subiektywne, czysto zmysłowe przekazanie widzenia rzeczywistości, uchwyconej w jej zmieniających się, ulotnych, zależnych od pory roku i dnia stanach. Najważniejsze były dla impresjonizmu studia nad wzajemnymi stosunkami światła i koloru.
kierunek w malarstwie powstały we Francji w latach 80. XIX w. Neoimpresjonizm powstał z potrzeby usystematyzowania i uściślenia zasad malarskich impresjonizmu. Przez dążenie do zdyscyplinowanej, świadomej kompozycji, posługiwanie się celowymi, oszczędnymi formami, budowanymi trójwymiarowo i przestrzennie przy zastosowaniu zasad dywizjonizmu i techniki pointylizmu, neoimpresjonizm stał się w rezultacie zaprzeczeniem impresjonizmu.
technika malowania, rozwinięta z metody dywizjonizmu przez neoimpresjonizm, polegająca na równomiernym pokrywaniu powierzchni obrazu drobnymi, regularnymi punktami czystej farby; odległość, z jakiej plamki mają się zlać w oku widza w jednolitą plamę, bywała ściśle obliczana w stosunku do ich wielkości
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 1997, wyd. drugie poprawione
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Artyści o sztuce. Od van Gogha do Picassa, wybór i oprac. E. Grabska, H. Morawska, Warszawa, 1969.
A. Dulewicz, Słownik sztuki francuskiej, Warszawa 1986.
A. Lee, Seurat and Science, Art History 1987.
M. Poprzęcka, Po impresjonizmie – ku nowej sztuce, [w:] Sztuka świata, t. 9, s. 21‑45, Warszawa 1996.
M. Rzepińska, Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Warszawa 2009.
M. Rzepińska, Siedem wieków malarstwa europejskiego, Wrocław 1991.
J. Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto. Opowieść o sztuce europejskiej naszej ery, Warszawa 2015.
E. H. Gombrich, O sztuce, Poznań 2016.
B. Osińska, Sztuka i czas. Od klasycyzmu do współczesności, Warszawa 2017.