Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Oto najważniejsze informacje – opisy wydarzeń, daty i postaci – które pozwolą napisać wypracowanie na temat szlachty Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

bg‑violet

Pojęcia

artykuły henrykowskie
artykuły henrykowskie

ustawa powstała w 1573 r. w czasie bezkrólewia; określa podstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej szlacheckiej

elekcja
elekcja

(z łac. electio – wybór) – wybór przez głosowanie na wysokie stanowisko lub urząd; daw. wybór króla głosami szlachty

konfederacja
konfederacja

(z łac. confoederatio – związek, sprzymierzenie) – związek zbrojny zawiązywany w Polsce i na Litwie od XIII do XIX w. przez duchowieństwo, szlachtę, mieszczan w celu osiągnięcia określonych celów lub w przypadku bezkrólewia

Kozacy
Kozacy

grupa ludności w XV‑XVII w. w Rzeczypospolitej i w XVI‑XVIII w. w państwie moskiewskim, która uformowała się z chłopów, plebsu miejskiego i drobnej szlachty; zbiegli nad dolny Dniepr (tereny ukrainne, kresowe); w historii Polski i Litwy mamy do czynienia z Kozakami z Zaporoża

gołota szlachecka
gołota szlachecka

uboga szlachta, nie podsiadająca własności ziemskiej ani jej nie dzierżawiąca; szlachta ta nie mogła pełnić urzędów, a także podlegała ograniczeniom w sprawach sądowych

rejestr kozacki
rejestr kozacki

spis Kozaków, których Rzeczpospolita polsko–litewska wykorzystywała jako żołnierzy zaciężnych do obrony południowo–wschodnich rubieży państwa przed najazdami Tatarów krymskich

monarchia absolutna
monarchia absolutna

(z gr. monarchia – jedynowładztwo, od monos – jedyny + arche władza) – system władzy, w której władca skupia w swoich rękach władzę sądowniczą, ustawodawczą i wykonawczą; inaczej absolutyzm; występuje tu silnie rozbudowany aparat biurokratyczny będący przedłużeniem władzy królewskiej na określone gałęzie życia państwa/społeczeństwa

szlachta
szlachta

warstwa w społeczeństwie feudalnym wywodząca się z rycerstwa; posiadała przywileje, z których najbardziej podstawowym był przywilej posiadania ziemi, co jednak nie było regułą; z przynależnością do szlachty wiązał się obowiązek służby wojskowej

szlachta zagrodowa, zaściankowa
szlachta zagrodowa, zaściankowa

szlachta drobna, nieposiadająca poddanych i żyjąca z pracy we własnym gospodarstwie. Szczególnie licznie zamieszkiwała ona zaścianki (wsie, których mieszkańcami byli wyłącznie ubodzy szlachcice)

demokracja szlachecka
demokracja szlachecka

ustrój panujący w XV i XVI wieku w Królestwie Polskim, a później w Rzeczpospolitej Obojga Narodów, w którym decydujący głos w państwie miała szlachta poprzez sejmiki i sejm. W skład sejmu wchodził król, izba poselska i senat. W izbie poselskiej zasiadało 170 przedstawicieli szlchty, wybieranych na sejmikach ziemskich. Za początek demokacji szlacheckiej uznaje się przyjęcie przywilejów nieszawskich w 1454 roku

magnateria
magnateria

(z łac. magnatus – dostojnik, możnowładca, od magnus – wielki) – najwyższa warstwa szlachty w Rzeczypospolitej polsko–litewskiej, posiadająca duże majątki (latyfundia), co pozwalało tej warstwie na utrzymywanie własnych wojsk i prowadzenie własnej polityki

pacta conventa
pacta conventa

(łac. warunki uzgodnione) – umowa podpisywana przez króla elekta w czasie sejmu koronacyjnego

bg‑violet

Wydarzenia

R14QUD3nAgKQD1
1587 elekcja na tron polsko-litewski Zygmunta Wazy, którego matkę była Katarzyna Jagiellonka, córka króla polskiego Zygmunta II Augusta , 1588 hetman Jan Zamojski pobił pod Byczyną Maksymiliana Habsburga, który chciał zdobyć tron siłą , 1591 bunt kozacki Krzysztofa Kosińskiego , 1592 sejm inkwizycyjny nad sprawą projektu sprzedaży korony polsko-litewskiej przez Zygmunta Wazę , 1594 - 1596 bunt kozacki Semena Nalewajki , 1606 rokosz Mikołaja Zebrzydowskiego zwany również sandomierskim, jako obrona porządku ustrojowego Rzeczypospolitej przed królewskimi projektami absolutystycznymi. , 1607 pobicie konfederatów Zebrzydowskiego przez wojska królewskie pod Guzowem , 1635 wzniesienie królewskiej twierdzy na Zaporożu celem czuwania nad porządkiem u kozaków , 1637 bunt kozacki Pawła Pawluka , 1638 bunt kozacki Jakuba Ostrzanina , 1648 wybuch buntu kozackiego pod przewodnictwem Bogdana Chmielnickiego , 1654 ugoda perejasławska, w której kozacy zaporoscy z Chmielnickim na czele poddali się pod protekcję Moskwy , 1655 inwazja szwedzka na Rzeczpospolitą , 29.12.1655 zawiązanie konfederacji w Tyszowcach przeciwko Szwedom , 31.12.1655 porozumienie króla Jana Kazimierza Wazy z konfederatami tyszowskimi , 1660 pokój oliwski kończący wojny polsko-szwedzkie w XVII wieku , 1664 oskarżenie o zdradę i wygnanie Jerzego Lubomirskiego , 1665 wybuch rokoszu Lubomirskiego , 1666 pokonanie wojsk królewskich przez rokoszan Lubomirskiego pod Mątwami , 1672 Turcy osmańscy zajęli Kamieniec Podolski, traktat w Buczaczu na mocy którego Rzeczpospolita polsko-litewska stawała się lennem Imperium osmańskiego, sejm nie zatwierdził go, uchwalenie podatków na wojsko , 1673 pobicie Turków przez Jana Sobieskiego pod Chocimiem , 1683 pobicie Turków przez Jana Sobieskiego pod Wiedniem i Parkanami , 1699 pokój karłowicki kończący wojny polsko-tureckie i niwelujący ustalenia z 1672 roku
bg‑violet

Postacie

RegkMz0hV4pLm
Zdjęcia przedstawiają ważne postacie z historii Polski. Ilustracja przedstawia portret Jana Zamoyskiego. Jest ukazany jako starszy szlachcic, z siwymi włosami i wąsami. Ubrany w tradycyjny strój szlachecki z futrzanym kołnierzem i pomarańczową peleryną. U boku ma broń, trzyma miecz w dłoni. Ilustracja przedstawia Zygmunta III Wazę w stroju koronacyjnym. Król przedstawiony jest jako mężczyzna w średnim wieku z kozią bródką oraz wąsami. Na głowie ma koronę wysadzaną kamieniami szlachetnymi. W ręku trzyma jabłko królewskie oraz berło. Ubrany jest w złote szaty z białym koronkowym kołnierzem. Siedzi na tronie, za nim znajduje się czerwona ściana oraz kolumna. Ilustracja przedstawia portret Mikołaja Zebrzydowskiego, ukazany został jako starszy mężczyzna, ma zmarszczone brwi oraz krótko przycięte brązowe włosy, siwą brodę. Ubrany w czarną szatę. Ilustracja przedstawia portret Władysława IV Wazy, ukazany został jako około 30letni mężczyzna z dłuższymi włosami i wąsami. Na głowie ma kapelusz z szerokim rondem i pióropuszem, ubrany w bogatą szatę w czarnym kolorze z koronkowymi rękawami. Ma miecz przy boku. Ilustracja przedstawia portret Jana II Kazimierza Wazy. Ukazany został jako mężczyzna w średnim wieku, ma grymas na twarzy. Ma brązowe kręcone włosy. Ubrany w miedzianą zbroję spod której wystają białe i czerwone rękawy. Ilustracja przedstawia portret Marii Ludwiki Gonzaga de Nevers. Ukazana została jako młoda kobieta i wręcz białej karnacji i rudych kręconych włosach. Ma czerwone usta i rumieńce na polikach. Ma sznur z pereł na szyi. Odziana w złoto‑białą suknię z czarnymi broszkami. Ilustracja przedstawia portret Stefana Czarnieckiego herbu Łodzia. Ukazany został jako starszy mężczyzna z bujną rudawą brodą, ma zaczerwienioną skórę twarzy. Ubrany w zieloną szatę z futrzaną peleryną obszytą czerwonym materiałem, spiętą broszką. Ilustracja przedstawia portret Stanisława „Rewery” Potockiego. Jest ukazany jako mężczyzna o siwej brodzie oraz pomarszczonej twarzy. Ubrany w fioletową szatę, na wierzchu ma futrzaną pelerynę obszytą czerwonym materiałem, spiętą broszką.
R1P1jYQ65tww4
Zdjęcia przedstawiają ważne postacie z historii Polski. Ilustracja przedstawia portret Jerzego Sebastiana Lubomirskiego. Ukazany został jako starszy mężczyzna o przerzedzonych włosach oraz wąsach. Ma pulchną twarz. Ubrany w czarną zbroję z czerwonym materiałem przewiązanym przez siebie, w ręku trzyma miecz. Ilustracja przedstawia portret Jerzego Ossolińskiego herbu Topór. Ukazano go jako dorosłego mężczyznę z zarostem, ubranego w czerwono-czarną pelerynę i jasną szatę. Ilustracja przedstawia portret Adama Kisiel herbu Namiot. Ukazano go jako starego mężczyznę, jest ubrany w srebrną zbroję. Ma siwą brodę oraz poważne spojrzenie. Ilustracja przedstawia Jana III Sobieskiego. Ukazany jako pulchny mężczyzna o jasnej karnacji. Ubrany w srebrną zbroję ze skórzanymi pasami na biodrach i ramionach. Na niej ma przerzucony czerwony materiał i spięty klamrą na ramieniu. Na głowie ma wieniec laurowy. Ilustracja przedstawia portret Maksymiliana Habsburga. Ukazany został jako starszy mężczyzna o poszarzałej karnacji, ma wąsy. Na głowie ma kapelusz z wysokim rondem. Koło szyi koronkowy kołnierz oraz czarną szatę z dwoma wyszytymi krzyżami. Ilustracja przedstawia portret Ernesta Habsburga. Ukazany został jako młody mężczyzna o różowej karnacji oraz jasnych włosach, ma brodę oraz wąsy. Ubrany w czarno-złotą zbroję i czerwoną szatę, obok niego znajduje się chełm z czarno-czerwonym pióropuszem. Ilustracja przedstawia portret Karola X Gustawa. Ukazany został jako mężczyzna o ciemnych kręconych włosach, ma wąskie delikatne wąsy. Ubrany w białą koszulę z bufiastymi rękawami i czarną zbroję. Ma niebieski materiał przewiązany przez pas. Ilustracja przedstawia portret Krzysztofa Opalińskiego, ukazany jako pulchny mężczyzna, około 40 lat. Ma wąskie brwi, brodę i wąsy, wyłupiaste oczy i wysokie czoło. Ilustracja przedstawia portret Janusza Radziwiłła, ukazany został jako mężczyzna w średnim wieku, o kręconych włosach, ubrany w różową szatę spod której wystaje koronkowy kołnierz oraz rękawy
R1EqgHLmQPMdZ
Zdjęcia przedstawiają ważne postacie z historii Polski. Ilustracja przedstawia portret Jeremiego Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Ukazany został jako mężczyzna o kręconych włosach, poważnym wyrazie twarzy, ma wąsy i zarost. Ubrany w pomarańczową szatę oraz płaszcz obszyty białym futrem. Ilustracja przedstawia portret Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Ukazany został jako mężczyzna o kręconych włosach, lekkomyślnym wyrazie twarzy, ma zarost. Ubrany w czarną zbroję, u boku ma miecz. Ilustracja przedstawia portret Bohdana Chmielnickiego. Ukazany jako tęgi mężczyzna i pomarszczonej twarzy, ma wąsy. Na głowie ma kapelusz z pióropuszem, ubrany w szatę z peleryną. Ilustracja przedstawia portret Krzysztofa Kosińskiego herbu Rawicz. Ukazany jako tęgi mężczyzna i pomarszczonej twarzy, ma wąsy. Na głowie ma kapelusz z pióropuszem, ubrany w szatę z peleryną. Trzyma berło. Ilustracja przedstawia portret Semena Nalewajko. Ukazany jako łysy mężczyzna z resztką siwych włosów, ciemnymi wąsami. Ma czarną pelerynę z białym futrem. Ilustracja przedstawia portret Jakuba Ostrzanina. Ukazany jako umięśniony mężczyzna o brązowych włosach, ubrany w skromną odzież w szarym kolorze.