Polacy, czyli kto?

Wprowadzenie

Od momentu powstania Polska należała do kręgu cywilizacji zachodnioeuropejskiej. O przynależności do tej części cywilizacji z jednej strony zadecydowało nasze położenie geograficzne, z drugiej zaś wzorowanie się mieszkańców ziem polskich na kulturze i tradycjach wywodzących się z kręgu chrześcijaństwa zachodniego.

R1WV0Zp0NFvPG

Na pierwszym planie obrazu, na brzegu jeziora, widać mężczyznę wspartego lewą ręką o wbity w ziemię krzyż, a prawą ręką o miecz - symbol jego władzy. Pod krzyżem leży rozbity posąg pogańskiego bożka, na którym spoczywa lewa noga mężczyzny. Obok krzyża klęczy rycerz ryjący nożem krzyż na swojej tarczy. W tle obrazu widać jezioro i wyspę, na której stoi zamek. Nad wyspą krążą orły. Krajobraz został przedstawiony jako kraina porośnięta lasami i oświetlona słońcem. Po lewej stronie obrazu ukazany został mężczyzna, ubrany w złotą szatę pontyfikalną. Udziela chrztu mężczyźnie i kobiecie. Za plecami kobiety i mężczyzny stoi młody mężczyzna ubrany w czarny habit z książką w ręce, czytający grupie wiernych wyznanie wiary. W lewym dolnym rogu obrazu mnich orze ziemię. Po środku obrazu została przedstawiona kobieta z dzieckiem i stojący obok nich mężczyzna. W oddali, w lewym rogu obrazu widoczne są łodzie przycumowane do brzegu.

Gdzie byliśmy?

W przeciągu ponad tysiąca lat naszej historii granice Polski zmieniały się wielokrotnie. Zmiany te, wynikające z prowadzonych wojen czy zawieranych unii, wiązały się z pojawianiem się na ziemiach kontrolowanych przez Polaków przedstawicieli innych narodowości.

R2riGaUFG1mMK

Obraz przedstawia dużą grupę osób zgromadzoną na dziedzińcu katedry. W środkowej części obrazu widać siedzącego mężczyznę ubranego w czerwony, długi płaszcz. Nogi okryte ma tkaniną w złotym kolorze. Bezpośrednio przed nim klęczy kobieta z małym niemowlęciem, a za nią dwóch mężczyzn, którzy prawdopodobnie oddają hołd siedzącemu mężczyźnie. Za nimi stoi grupa mężczyzn i kobiet. Za siedzącym mężczyzną siedzi czterech mężczyzn, jeden z  nich trzyma za obrożę psa.

W okresie rządów Piastów i Jagiellonów, a później w czasach Rzeczpospolitej Obojga Narodów Polacy byli jednym z wielu narodów zamieszkujących nasze państwo. W przeciągu kilkuset lat swego istnienia stało się ono ojczyzną także dla Litwinów, Niemców, Rusinów, Tatarów, Holendrów, Anglików oraz wielu innych narodów i grup etnicznych.

Nasz kraj słynął w Europie jako państwo tolerancyjne, którego ludność potrafiła współistnieć pomimo różnic językowych, kulturowych czy religijnych. Nie oznaczało to oczywiście, że i u nas nie budziły się czasem demony nietolerancji i nienawiści. Jednak ich obecność nie wpisała się trwale w relacje między mieszkańcami Polski.

Okres niewoli narodowej, wbrew życzeniom zaborców, doprowadził do wzrostu poczucia świadomości narodowejŚwiadomość narodowaświadomości narodowej w polskim społeczeństwie. Nazywamy w ten sposób poczucie przynależności do danego narodu.

Wcześniej posiadała je tylko warstwa szlachecka, ale już w XIX wieku zyskała je znaczna część mieszkańców ziem polskich wywodzących się z innych warstw społecznych. Obok świadomości narodowej Polacy zaczęli też odczuwać swą odrębność od innych narodów, kształtując w ten sposób własną tożsamość narodowąTożsamość narodowatożsamość narodową.

R1RrB0TITO6jt

Obraz jest podzielony przez linię horyzontu na dwie części: chłodną, błękitną przestrzeń nieba i ciepłą w kolorze stepu strefę ziemi. Obraz przedstawia konny patrol powstańczy składający się z czterech jeźdźców i  wędrowca ubranego w brązowy kapelusz, długi szary płaszcz oraz przewieszoną przez piersi torbę. W ręce trzyma kij. Jeźdźcy rozmawiają z wędrowcem - najprawdopodobniej zagubieni, zasięgają porady o drogę. Scena odbywa się na piaszczystej, polnej drodze.

XIX wiek był więc okresem formowania się współczesnego rozumienia pojęcia narodunaródnarodu jako wspólnoty ludzi zamieszkującej określone terytorium, mówiących tym samym językiem i połączonych wspólną historią, kulturą oraz życiem politycznym.

Odzyskana w 1918 r. niepodległość ponownie przyniosła Polakom państwo wielonarodowe. Mniejszości narodowe stanowiły bowiem około 30% mieszkańców odrodzonego państwa.

Tym razem jednak Polacy nie potrafili współżyć z tymi mniejszościami w takiej symbiozie, jak w przeszłości. Pojawiały się głosy nawołujące do polonizacji mniejszości, a nawet usunięcia ich z kraju. Choć większość Polaków nie podzielała tych poglądów, to w relacjach między mieszkańcami Polski różnych narodowości pojawiła się rysa.

Rm3k1hm50oEUf

Na zdjęciu scena handlu ulicznego. Na środkowym planie widać mężczyznę z długą, gęstą brodą, ubranego w kapelusz, koszulę, kamizelkę i długi płaszcz. Trzyma on w prawej ręce jasną oraz ciemną marynarkę. Obok mężczyzny stoi kobieta dorównująca mu wzrostem. Ubrana jest w długi płaszcz oraz czółenka na niskim obcasie. W lewej ręce kobieta trzyma zwinięte w rulon ubrania i czarną, skórzaną torbę. Na drugim planie widoczni są przechadzający się po ulicy mężczyźni i kobiety.

Tragiczną zmianę przyniosła II wojna światowa. Ogrom zbrodni Holocaustu, popełnionej przez Niemców, a później powojenna zmiana granic Polski doprowadziły do przekształcenia się Polski w kraj jednolity narodowościowo.

Od tego momentu zdecydowaną większość mieszkańców państwa, bo ponad 95%, zaczęli stanowić Polacy.

Gdzie jesteśmy dzisiaj?

W spisie powszechnymSpis powszechnyspisie powszechnym przeprowadzonym w 2011 roku ludność Polski liczyła 38 511 800 osób.

Jako narodowość wyłącznie polską zadeklarowało wówczas 36 522 200 osób, co stanowiło 94,83% wszystkich mieszkańców kraju. Narodowość niepolską deklarowało łącznie 596 300 osób, co stanowiło 1,55%.

W pozostałych przypadkach badane osoby deklarowały podwójną przynależność narodowo‑etniczną (polską i niepolską - 2,27%), deklarowały brak poczucia przynależności do określonej narodowości lub nie zostały zidentyfikowane z żadnym narodem ani grupą etniczną (1,35%).

Obok narodowości polskiej, najwięcej osób określało się jako członkowie narodów:

• niemieckiego,

• ukraińskiego,

• białoruskiego,

• rosyjskiego,

• amerykańskiego,

• angielskiego.

Wśród grup etnicznych najwięcej osób deklarowało się jako:

• Romowie,

• Łemkowie.

W spisach ludności z 2011 i 2021 roku umożliwiono mieszkańcom Polski wyrażanie złożonych tożsamości narodowo‑etnicznych, poprzez zadawanie dwóch pytań o przynależność narodowo‑etnicznąPrzynależność narodowo‑etnicznaprzynależność narodowo‑etniczną.

R1CSRnTt8VwQS

Ilustracja przedstawia kartę stylizowaną na pytania z Narodowego Spisu Powszechnego: wyśrodkowany tytuł "Narodowy Spis Powszechny 2011 rok" a poniżej dwa pytania: 1) Jaka jest Pana(i) narodowość? Przez narodowość należy rozumieć przynależność narodową lub etniczną - nie należy jej mylić z obywatelstwem. 2) Czy odczuwa Pan(i) przynależność także do innego narodu lub wspólnoty etnicznej?

1. Jaka jest Pana(i) narodowość? Przez narodowość należy rozumieć przynależność narodową lub etniczną - nie należy jej mylić z obywatelstwem.

2. Czy odczuwa Pan(i) przynależność także do innego narodu lub wspólnoty etnicznej?

Ciekawostką wynikającą z tak zadanych pytań było samookreślanie się części badanych jako przedstawiciele społeczności regionalnej przy jednoczesnym identyfikowaniu się jako przedstawiciele narodu polskiego.

Wśród takich osób najwięcej znalazło się:

• Ślązaków;

• Kaszubów.

Wyniki przeprowadzonego spisu powszechnego wyraźnie jednak wskazują, że, pomimo obecności różnorodnych grup narodowych i etnicznych, Polska wciąż jest państwem jednolitym narodowościowo.

Dane statystyczne dotyczące ludności według polskich
i niepolskich identyfikacji narodowo‑etnicznych

Ludność według rodzaju i kolejności identyfikacji narodowo‑etnicznych w 2011 r.

R12VAkjCHVbid

Film przedstawiający położenie Polski i jej sąsiadów oraz strukturę etniczną obywateli Polski.

Film przedstawiający położenie Polski i jej sąsiadów oraz strukturę etniczną obywateli Polski.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R12VAkjCHVbid

Film przedstawiający położenie Polski i jej sąsiadów oraz strukturę etniczną obywateli Polski.

Narodowość to naród?

Pochodną pytań zadanych w formularzach wykorzystanych w czasie prowadzenia Narodowego Spisu Powszechnego stał się problem rozgraniczenia pojęć narodowość i naród. W opracowaniu dotyczącym wyników Narodowego Spisu Powszechnego wyjaśniono, że narodowość to deklaratywna, oparta na subiektywnym odczuciu, indywidualna cecha każdego człowieka, wyrażająca jego związek emocjonalny, kulturowy lub związany z pochodzeniem rodziców, określonym narodem lub wspólnotą etniczną.

Gdy w 2011 roku osoby uznające się za Ślązaków postanowiły założyć Stowarzyszenie Osób Narodowości Śląskiej, pojawił się zasadniczy problem.

Czy oznacza to, że powstał nowy naród? A może nowa mniejszość narodowa? Jeśli tak, to czy przysługują jej z mocy prawa te same prawa, co innym mniejszościom narodowym?

Sprawa znalazła finał w sądzie, który stwierdził, powołując się na sformułowanie narodowość użyte w Narodowym Spisie Powszechnym, że rejestracja Stowarzyszenia Osób Narodowości Śląskiej nie kreuje narodowości śląskiej, ani nowej mniejszości narodowej.

Przy okazji sąd uznał, że dążenie do uzyskania autonomii i poczucia pełnego władztwa osób „narodowości śląskiej” (na co wskazywał statut stowarzyszenia), realizowane przy pomocy m.in. manifestacji i akcji protestacyjnych należy ocenić jako dążenie do osłabienia jedności i integralności państwa polskiego, co jest sprzeczne z zasadą wynikającą z art. 3 Konstytucji RP.

Słowniczek

Bibliografia

Strona GUS: https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2011/nsp-2011-wyniki/struktura-narodowo-etniczna-jezykowa-i-wyznaniowa-ludnosci-polski-nsp-2011,22,1.html

Sąd Najwyższy: http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia2/III%20SK%2010-13-1.pdf

Wprost: https://www.wprost.pl/428088/sad-najwyzszy-nie-istnieje-narodowosc-slaska.html

Notatnik