Ważne daty
1869‑1946 – lata życia Józefa Mehoffera
1887 – podjęcie studiów prawniczych na uniwersytecie Jagiellońskim oraz artystycznych w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie
1889 – praca przy realizacji polichromii projektu Jana Matejki w kościele Mariackim w Krakowie (ze Stanisławem Wyspiańskim)
1891‑1896 – stypendium w Paryżu
1895 – wygrana w konkursie na witraże do katedry św. Mikołaja we Fryburgu
1895 – prace nad renowacją Katedry Wawelskiej
1902‑1903 – powstanie Dziwnego ogrodu
Scenariusz dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
17. analizuje dzieła pod względem ikonograficznym, z wykorzystaniem słowników symboli;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
prezentować dorobek twórczy Józefa Mehoffera;
określać związek z symbolizmem i secesją w dziełach artysty;
omawiać wybrane dzieła pod kątem formalnym;
wskazywać miejsca związane z twórczością malarza i lokalizacją jego dzieł.
Józef Mehoffer – twórca wszechstronny
Józef Mehoffer (1869‑1946) zaliczany jest do czołowych przedstawicieli sztuki Młodej Polski. Znany głównie z malarstwa, uprawiał też grafikę, zasłynął z projektów witraży, scenografii teatralnych, wystrojów wnętrz, mebli, tkanin. Kształcił się na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, studiując jednocześnie w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, m.in. pod kierunkiem Jana Matejki. Pod dyrekturą nauczyciela uczestniczył w pracach restauratorskich w kościele Mariackim w Krakowie. Te doświadczenia wpłynęły na zainteresowanie witrażem i dekoracyjnym malarstwem ściennym. Doskonalił się w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu, a także w Paryżu – w Académie Colarossi oraz École Nationale des Beaux‑Arts. Odbył wiele artystycznych podróży –przebywał w Niemczech, w Szwajcarii, we Francji oraz we Włoszech. Podczas pobytu w Paryżu spotkał się ze Stanisławem Wyspiańskim (także uczniem Matejki), z którym dzielił pracownię. W 1901 roku pełnił obejmował stanowisko docenta w katedrze malarstwa dekoracyjnego i religijnego krakowskiej akademii, dwukrotnie pełnił funkcję jej rektora. Był także członkiem oraz założycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”.
Echa symbolizmu i secesji w malarskich pracach Mehoffera
Doświadczenia artystyczne Mehoffera wpłynęły na kształt jego prac. W obrazach łączył elementy secesjisecesji i symbolizmu, wprowadzał elementy strojów z epoki, szczególną uwagę przywiązywał do dekoracyjności. W malarstwie sztalugowym tworzył przede wszystkim portrety. Postać zamieszczał zazwyczaj w bliskim planie, na dekoracyjnym, zaaranżowanym tle. Częstym modelem była żona artysty Jadwiga z domu Radzim‑Janakowska, którą upamiętnił w obrazie Dziwny ogród. W swoim dzienniku pisał na temat dzieła: Mam szereg pomysłów obrazów jasnych, bardzo słonecznych i kolorowych. Nie powiem, abym wiedział, co mam malować, idea ogólna jest: - idea życia - rozkoszy - użycia - uciechy - światła - słońca i ciepła (Józef Mehoffer. Dziennik, oprac. J. Puciata‑Pawłowska, Kraków 1975, s. 338).
Człowiek, który ma wrodzone poczucie piękna, nie zapuszczając się jeszcze w dziedziny sztuki, czuł, że gusta swoje zadowoli, jeżeli tę naturę (...) ujmie w pewne karby. I tak wytworzył się pewien styl w naturze samej, mający analogię ze stylem w sztuce. (...) Człowiek ubrał sobie życie w formy wytworne i estetyczne, opromienił je pewną poezją; natura, starta i zepchnięta w głąb, przycichła i zyskała na wdzięku - styl zapanował. (...) Sztuka zawsze przetwarzała i przetwarzać będzie naturę, doszukując się w niej stylu.”
(Teksty o malarzach. Antologia polskiej krytyki artystycznej 1890‑1918, oprac. W. Juszczak, Ossolineum 1976, s. 366).
Podczas pobytu w Paryżu powstał obraz, do którego pozowała siostra przyszłej żony artysty, Wanda. Obecność liry w ręku kobiety może sugerować Erato – grecką muzę poezji miłosnej i muzyki. Mehoffera w liście do matki wspominał natomiast o Safonie, sławnej poetce greckiej, przedstawicielce tzw. liryki eolskiej, autorce modlitw, pieśni weselnych: Jest to rodzaj Saphony czy muzy - troszkę klasycznej, troszkę słowiańskiej, z lirą w ręku i wieńcem bławatków na głowie [ten element nie pojawił się w ostatecznej wersji obrazu], na tle brzozowego lasku i niby Wisły, którą wziąłem nic nie zmieniając z mojego pejzażu niepołomickiego. Studium do tego zrobiłem z p. Wandy [Janakowskiej] - jest dosyć podobna - i ma wyraz. (Józef Mehoffer. Dziennik, oprac. J. Puciata‑Pawłowska, Kraków 1975, s. 431) Natomiast w swoim Dzienniku we wrześniu 1897 roku malarz napisał: Dzisiaj myślę o pannie Wandzie dużo i z przywiązaniem. [...] Wczoraj wieczorem poszedłem na Basse‑Ville na stary most drewniany na Sarinie - i było mi tęskno. Przedwczoraj jadąc tutaj, myślałem o niej przez całą drogę. [...] Dużo jeszcze w niej mnie razi, a jednak mi z nią miło bardzo. a przecież przyjazd panny Jadwigi [Janakowskiej] elektryzował mnie także i spać nie mogłem i również myślałem o tamtej. Nie ulega wątpliwości, że ona działa fizycznie - i przychodzi mi wtedy na myśl, jaką nędzą jestem wobec niej.” (Józef Mehoffer. Dziennik, oprac. J. Puciata‑Pawłowska, Kraków 1975, s. 340).
(…) malarz nie troszczył się o wydobycie bryły na danym tle; jemu chodziło o wywołanie symfonii barw, która, łącznie z bardzo artystycznie odczutym układem, sprawiała wśród otoczenia innych obrazów wrażenie niezwykłe i silne; (...) niezwykłe, bo patrząc na te dwa płótna, odczuwało się brak czegoś, co dobrowolnie było pominięte, (...) żeby widz, zależnie od swego temperamentu, mógł wedle woli dopowiedzieć sobie resztę. i na tym polega cecha charakterystyczna Mehoffera, jako artysty‑poety (...). Pojmuje on i odczuwa, że dzieło każdej sztuki o tyle jest trwałe w czasie, o tyle dobre, o ile daje wrażenie najogólniejsze, unikające drobiazgów i szczegółów, które pętają fantazję.”
(Teksty o malarzach. Antologia polskiej krytyki artystycznej 1890‑1918, oprac. W. Juszczak, Warszawa 1976, s. 370).
Słońce majowe wyróżnia się pośród innych dzieła artysty. Zadziwia wyjątkowością ukazania przestrzeni, w której malarz rezygnuje z tradycyjnych zasad perspektywy. Dzięki temu wprowadza różne wielkości, wkomponowane w jeden obraz, zatracając odległości względem ich proporcji. Jednocześnie wzmacnia ekspresje dekoracyjność, wzmocnione przez efekty świetlne bliskie impresjonistomimpresjonistom.
Synteza młodopolskich tendencji w witrażach i polichromiach
Znaczącą rolę w twórczości Mehoffera pełnią projekty witrażywitraży i polichromiipolichromii. Malarz inspirował się w nich polską sztuką ludową, średniowiecznymi oknami francuskich katedr i japońskimi drzeworytami. Łączył je z cechami sztuki secesji i symboliką młodopolską. Międzynarodową sławę przyniosły mu projekty witraży do gotyckiej kolegiaty św. Mikołaja we Fryburgu w Szwajcarii z lat 1895‑1936. Ich cechą jest przechodzenie motywów z jednego okna w drugie – Mehoffer zrezygnował z tradycyjnych podziałów, w których jednej części odpowiadała postać. W niektórych wirażach łączył także wątek religijny ze świeckim. Witraż „Matka Boska Zwycięska” jest hołdem złożonym patronce miasta, czczonej jako protektora wojennej chwały Szwajcarii. Upamiętnia także bitwę z 22 czerwca 1476 roku, w której mieszkańcy Fryburga pokonali burgundzkie wojska Karola Śmiałego, w wyniku której przystąpili do Związku Szwajcarskiego.
W 1901 roku Mehoffer rozpoczął pracę nad kartonami do kaplicy Grauerów w Opawie, trwające do 1904 roku. Sporządził cykl, zawierający m.in. sceny: U grobu Chrystusa, Wiara, Nadzieja, Miłość, Zaśnięcie Matki Boskiej, Anioł Światła Wiekuistego.
W 1895 roku rozpoczęły się prace nad renowacją Katedry Wawelskiej. Kierownictwo powierzono Sławomirowi Odrzywolskiego, który do współpracy powołał wielu artystów, m.in. Józefa Mehoffera. Artyście zlecono wykonanie polichromii w skarbcu. W marcu roku 1901 Mehoffer rozpoczął pracę od wykonania malowideł na sklepieniu. Między końcem sierpnia 1901 (kiedy to ukończono malowidło z fryzemfryzem aniołów) i końcem 1902 Mehoffer był zajęty realizacją cyklu geniuszy oraz polichromią w partii ścian, na którą złożyły się m.in. kompozycje z archaniołami Michałem i Gabrielem.
Na podstawie wybranych dzieł Mehoffera uzasadnij stwierdzenie, że malarz łączy elementy secesyjne, symboliczne i ludowe.
Słownik pojęć
wł. acquarella - acqua ‘woda’, farba o spoiwie rozpuszczalnym w wodzie, przeważnie z gumy arabskiej, często z dodatkiem miodu, cukru lub gliceryny, które nadają farbie elastyczność; również technika malarska, posługująca się farbami akwarelowymi kładzionymi najczęściej na papierze, a także na kości słoniowej (miniatury), jedwabiu (w tradycyjnym malarstwie Dalekiego Wschodu i w Europie w XVIII i XIX w. służyła głównie do zdobienia wachlarzy).
fr. frise, hiszp. friso - frisar ‘wyżłabiać’ – poziomy pas dekoracyjny stosowany w architekturze (fryzy płaskorzeźbione, ceramiczne, malowane) i sztukach plastycznych (w malarstwie, grafice, rzemiośle artystycznym).
fr. impressionisme, łac. impressio ‘odbicie’, ‘wrażenie’, kierunek w sztuce, przede wszystkim w malarstwie, rozwijający się głównie we Francji w latach 70. i 80. XIX w.
gr. polýchrōmos ‘wielobarwny’ – wielobarwne malowidła zdobiące ściany, stropy lub sklepienia budowli.
fr. sécession, łac. seccesio ‘odejście’ – kierunek artystyczny rozwijający się ok. 1895–1905, wywodzący swą nazwę od charakterystycznego dlań oderwania się od akademickich tendencji sztuki XIX w., przejawiający się głównie w architekturze wnętrz i sztuce użytkowej oraz ornamentyce.
gr. sýmbolon ‘znak umowny’ – prąd artystyczny kształtujący się głównie w literaturze, malarstwie i muzyce, skodyfikowany w latach 80. XIX w. we Francji, który w następnych latach inspirował literatury i sztukę modernizmu w innych krajach Europy oraz Ameryki Północnej i Ameryki Południowej.
fr. vitrage, vitrer ‘oszklić, wstawić szyby’ – kompozycja wykonana z kawałków barwnego szkła złączonych ołowianymi ramkami w kwatery, stanowiąca wypełnienie otworu okiennego; także technika malarska zaliczana do malarstwa monumentalnego.
źródło terminów: https://encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Anna Zeńczak, Joanna Wapiennik‑Kossowicz, Józef Mehoffer, MNK, Bosz 2006
Kolekcja Sztuki Polskiej i światowej, Nr 104, Poznań
Muzeum Narodowe w warszawie, Galeria Malarstwa Polskiego Przewodnik Multimedialny (Płyta CD)
Teksty o malarzach. Antologia polskiej krytyki artystycznej 1890‑1918, oprac. W. Juszczak, Warszawa 1976
Wielka kolekcja sławnych malarzy, Józef Mehoffer, Nr 48 Poznań 2008