Położenie Polski na świecie i w Europie
Polska znajduje się w Europie, która jest jednym z kontynentów świata i mieści się na półkuli północnej. Większa część kontynentu europejskiego, w tym cała Polska, leży na półkuli wschodniej. A jakie jest położenie naszego kraju w Europie?
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DyxTMJtCk
Miejsce Polski na świecie
jaka jest lokalizacja Polski na mapie Europy;
jak opisać położenie geograficzne Polski;
jak odczytać z mapy współrzędne geograficzne, w tym także współrzędne wybranych punktów na granicach Polski;
z jakimi krajami sąsiaduje Polska.
wymieniać konsekwencje położenia Polski w Europie Środkowej;
określać położenie geograficzne i polityczne Polski w Europie oraz matematyczne na kuli ziemskiej;
obliczać rozciągłość południkową i równoleżnikową Polski.
1. W jaki sposób można określić położenie Polski na mapie?
Położenie wybranego obiektu na mapie można opisać jako:
Położenie geograficzne – określenie miejsca obiektu względem różnych obiektów geograficznych, np. gór, wyżyn, nizin, kotlin, dolin, rzek, jezior, mórz, wysp, półwyspów itp.
Położenie matematyczno‑geograficzne – określenie współrzędnych geograficznych obiektu (długości i szerokości geograficznej).
Położenie geopolityczne – określenie miejsca obiektu względem państw, a także innych obiektów o znaczeniu politycznym, np. morza czy innego szlaku komunikacyjnego.
2. Geograficzne położenie Polski w Europie
Polska położona jest w Europie na Niżu Środkowoeuropejskim między Bałtykiem na północy a łańcuchami Karpat i Sudetów na południu.
W Polsce panuje klimat umiarkowany ciepły przejściowy, który jest raczej łagodny – zimy na ogół nie są długie i zbyt mroźne, a lata zazwyczaj nie należą do szczególnie upalnych.
Niemal cały obszar naszego kraju leży w dorzeczu Wisły i Odry, a tylko niewielkie fragmenty w dorzeczach kilku innych rzek. Prawie cała powierzchnia Polski należy do zlewiska Morza Bałtyckiego.
Konsekwencjami takiego położenia Polski są:
dobre warunki klimatyczne – strefa klimatów umiarkowanych;
łatwość lokalizowania obiektów mieszkalnych i przemysłowych – przewaga nizinnego ukształtowania terenu;
dosyć korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa – sprzyjające zarówno ukształtowanie powierzchni, jak i klimat;
dostępność komunikacyjna – łatwość budowy szlaków komunikacyjnych zarówno w kierunku wschód‑zachód, jak i północ‑południe.
Położenie geograficzne określisz, wykonując poniższe polecenie.
Odczytaj z odpowiednich map i zapisz w zeszycie pełnymi zdaniami:
nazwę morza, nad którym leży Polska;
nazwy form ukształtowania terenu wraz z ich rozmieszczeniem na terenie Polski; użyj nazw kierunków głównych i pośrednich;
nazwę klimatu, który panuje w Polsce;
nazwy największych dorzeczy na obszarze Polski;
nazwy zlewisk, do których należą wody polskich rzek.
Już wiesz, że położenie Polski w Europie decyduje o charakterystycznych dla naszego kraju elementach środowiska przyrodniczego. Jak sądzisz, czy ma to wpływ na działalność gospodarczą w kraju? Uzasadnij swoją odpowiedź.
3. Matematyczno‑geograficzne położenie Polski na świecie
Położenie matematyczno‑geograficzne określamy, odczytując długość i szerokość geograficzną danego obiektu. W przypadku obiektów o dużej powierzchni odczytujemy współrzędne geograficzne skrajnych punktów, czyli tych wysuniętych najdalej na północ (N), południe (S), wschód (E) i zachód (W).
Znając współrzędne geograficzne skrajnych punktów danego obszaru, można obliczyć jego rozciągłość południkową i równoleżnikową.
Mapa poniżej przedstawia m.in. skrajne punkty obszaru Polski. Obok mapy wypisane są współrzędne geograficzne tych punktów. Umieść te współrzędne w odpowiednich miejscach na mapie.
Oblicz w kilometrach rozciągłość południkową Polski.
Oblicz w kilometrach rozciągłość równoleżnikową Polski.
Konsekwencją rozciągłości równoleżnikowej jest różnica czasu słonecznego.
Oblicz maksymalną różnicę czasu słonecznego między wschodnimi i zachodnimi krańcami Polski.
W czasie 1 minuty Ziemia obraca się o 15' długości geograficznej.
W czasie 4 minut Ziemia obraca się o 1° długości geograficznej.
Przypomnij sobie z pierwszej klasy wiadomości dotyczące czasu strefowego oraz urzędowego i wyjaśnij, dlaczego w danej chwili na całym obszarze Polski jest jedna i ta sama godzina.
Jedną z konsekwencji rozciągłości południkowej jest różna wysokość górowania Słońca. Na południu Polski Słońce góruje na niebie o ok. 5° wyżej niż na północy kraju.
Inną konsekwencją rozciągłości południkowej są różnice długości dnia i nocy – największe w czasie przesilenia letniego i zimowego. Latem na polskim wybrzeżu dzień jest o ok. 1 godzinę dłuższy niż w górach na południu kraju, a zimą o godzinę krótszy.
Oblicz różnice wysokości górowania Słońca i długości dnia między najdalej wysuniętymi na północ i na południe punktami Polski i uzupełnij tekst znajdujący się pod tabelą.
KONSEKWENCJE ROZCIĄGŁOŚCI POŁUDNIKOWEJ | 22 czerwca – najdłuższy dzień | 22 grudnia – najkrótszy dzień | ||
WYSOKOŚĆ SŁOŃCA W POŁUDNIE | DŁUGOŚĆ DNIA | WYSOKOŚĆ SŁOŃCA W POŁUDNIE | DŁUGOŚĆ DNIA | |
Jastrzębia Góra (54°50') | 58°37' | 17 godz. 20 min | 11°48' | 7 godz. 12 min |
Opołonek (49°00') | 64°26' | 16 godz. 17 min | 17°37' | 8 godz. 13 min |
Różnica pomiędzy wysokością górowania Słońca w Jastrzębiej Górze i nad szczytem Opołonek w Bieszczadach 22 czerwca wynosi ............ ° ............ ', natomiast różnica w długości dnia w tych miejscach podczas przesilenia letniego wynosi ............ godz. i ............ min. Różnica w wysokości Słońca podczas górowania w Jastrzębiej Górze i nad Opołonkiem 22 grudnia wynosi ............ ° ............ ', natomiast różnica w długości dnia w tych miejscach podczas przesilenia zimowego wynosi ............ godz. i ............ min.
Miejscowość Piątek niedaleko Łodzi znana jest z tego, że znajduje się tam geometryczny środek obszaru Polskigeometryczny środek obszaru Polski. Natomiast Suchowola koło Białegostoku to geometryczny środek Europy (wg obliczeń Szymona Antoniego Sobiekrajskiego z 1775 roku). Należy jednak pamiętać, że w zależności od przyjętych założeń zarówno środek Polski, jak i środek Europy można wyznaczyć w wielu innych miejscach.
4. Geopolityczne położenie Polski w Europie
Liczba państw sąsiadujących z Polską zmieniała się na przestrzeni dziejów. Naszymi sąsiadami były niegdyś takie kraje, jak: Turcja, Rumunia czy Łotwa. Obecnie graniczymy z Rosją (210 km), Litwą (104 km), Białorusią (418 km), Ukrainą (535 km), Słowacją (541 km), Czechami (796 km) i Niemcami (467 km).
Polska jest dziś krajem o dużej zwartości terytorialnej, o czym świadczy niski współczynnik rozwinięcia granicwspółczynnik rozwinięcia granic. Wyraża on długość granic danego obszaru w stosunku do jego powierzchni. Obecnie dla Polski współczynnik rozwinięcia granic wynosi 1,77. Przed wojną wartość tego współczynnika była równa 2,95.
Dziś na 1000 kmIndeks górny 22powierzchni Polski przypada 11,2 km granicy. Oblicz, ile kilometrów granicy przypadało na 1000 kmIndeks górny 22powierzchni naszego kraju przed II wojną światową.
Wykorzystaj informacje z tabeli zamieszczonej poniżej. Powierzchnia naszego kraju wynosiła wówczas 389 720 kmIndeks górny 22.
Granice Polski | Długość granic (w km) | |
1939 r. | 2015 r. | |
z Niemcami | 2 000 | 467 |
z ZSRR | 1 412 | − |
z Czechosłowacją | 984 | − |
z Litwą | 507 | 104 |
z Łotwą | 106 | − |
z Rumunią | 347 | − |
z Węgrami | 277 | − |
z Wolnym Miastem Gdańsk | 121 | − |
z Federacją Rosyjską | − | 210 |
z Ukrainą | − | 535 |
z Białorusią | − | 418 |
z Republiką Czeską | − | 796 |
ze Słowacją | 638 | 541 |
morska | 140 | 440 |
Dokładna definicja mówi, że współczynnik rozwinięcia granicwspółczynnik rozwinięcia granic to stosunek długości granicy danego obszaru do obwodu koła o powierzchni odpowiadającej temu obszarowi. Przeprowadź obliczenia wartości tego współczynnika dla obecnego oraz przedwojennego obszaru Polski i sprawdź, czy uzyskane wyniki zgadzają się z danymi zawartymi w tekście i tabeli znajdującej się powyżej.
Tranzytowe położenie Polski między krajami Europy Wschodniej i Zachodniej oraz Północnej i Południowej sprzyja rozwojowi gospodarki, a w szczególności transportu lądowego. Dlatego tak istotne są drogi i magistrale kolejowe o kierunkach północ‑południe oraz wschód‑zachód. Obecnie jednym z priorytetów gospodarczych naszego kraju jest budowa autostrad, które według planów mają przebiegać właśnie wzdłuż kierunków głównych.
Ważną rolę w położeniu politycznym państwa odgrywa bezpieczeństwo militarne. Jeszcze nie tak dawno bezpieczeństwo to dawały granice naturalnegranice naturalne, np.: góry, rzeki, trudno dostępne lasy, jeziora, bagna czy morza. Jednak obecnie, w dobie globalizacji i postępu technologicznego granice naturalne nie mają już takiego znaczenia.
Wymień argumenty i podaj przykłady wyjaśniające, dlaczego granice naturalne w XXI wieku nie mają już tak dużego znaczenia, co kiedyś.
Do Polski należą następujące obszary morskie:
wody wewnętrzne obejmujące: Zalew Szczeciński, Zalew Kamieński, część Zalewu Wiślanego oraz część Zatoki Gdańskiej;
strefa ekonomiczna sięgająca nawet 120 km od wybrzeża;
morze terytorialne, czyli pas wody odległy od linii brzegowej o ok. 22 km, a dokładnie 12 mil morskich. (Mila morska to długość jednej minuty kątowej na południku wynosząca 1852 m.)
RQstJzQTJhSE51 
Morskie wody wewnętrzne, terytorialne i strefa ekonomiczna stanowią morskie obszary Polski
Podsumowanie
Polska leży:
na półkulach północnej i wschodniej,
na średnich szerokościach geograficznych,
w Europie Środkowej,
między Morzem Bałtyckim a Karpatami i Sudetami,
w klimacie umiarkowanym ciepłym przejściowym.
Powierzchnia administracyjna Polski wynosi 312,7 tys. kmIndeks górny 22.
Obszar Polski jest zwarty.
Wyjaśnij, w jaki sposób położenie geograficzne Polski wpływa na życie mieszkańców naszego kraju.
Poszukaj w dostępnych źródłach informacji o zmianach granic Polski w ujęciu historycznym. Wskaż okres, w którym mieliśmy najwięcej sąsiadów, oraz taki, w którym było ich najmniej. Określ czas, kiedy Polski nie było w ogóle na mapach.
Słowniczek
linia oddzielająca terytorium państwa polskiego od państw sąsiednich, przebiegająca na lądzie stałym; jej długość wynosi 3 071 km
umowna linia biegnąca wzdłuż wybrzeża naszego kraju, oddalona od linii brzegowej o 12 mil morskich oraz dwa odcinki oddzielające obszar morza terytorialnego należący do Niemiec i Rosji; jej długość wynosi 440 km
granica wyznaczona wzdłuż naturalnych przeszkód, np. biegnąca grzbietami gór, wzdłuż rzeki, brzegu morza czy jeziora; może także przebiegać przez bagna, niedostępne puszcze lub inne naturalne przeszkody
wynosi 322 575 kmIndeks górny 22 i obejmuje obszar lądowy (311 888 kmIndeks górny 22), morskie wody wewnętrzne (2 005 kmIndeks górny 22) i morze terytorialne (8 682 kmIndeks górny 22)
miejsce przecięcia przekątnych czworokąta powstałego z południków i równoleżników przechodzących przez skrajne punkty naszego kraju; owe przekątne to ortodromy, czyli najkrótsze drogi pomiędzy dwoma punktami na powierzchni kuli
stosunek długości granicy danego obszaru do obwodu koła o powierzchni odpowiadającej temu obszarowi; pokazuje, jak bardzo urozmaicony przebieg ma dana granica; dla koła wartość współczynnika wynosi 1; im współczynnik większy, tym granice bardziej zawiłe
Zadania
Które państwa graniczą obecnie z Polską?
- Niemcy, Republika Czeska, Słowacja, Ukraina, Białoruś, Litwa, Łotwa
- Federacja Rosyjska, Litwa, Białoruś, Ukraina, Słowacja, Republika Czeska, Niemcy
- Niemcy, Republika Czeska, Słowacja, Rumunia, Ukraina, Białoruś, Litwa
- Federacja Rosyjska, Litwa, Białoruś, Ukraina, Słowacja, Węgry, Republika Czeska
Wskaż cztery hasła, które dotyczą obszaru Polski.
- Europa Północna
- Europa Środkowa
- Europa Południowa
- Nizina Wschodnioeuropejska
- Niż Środkowoeuropejski
- Zlewisko Morza Bałtyckiego
- Zlewisko Morza Śródziemnego
- klimat umiarkowany ciepły morski
- klimat umiarkowany ciepły przejściowy
- klimat umiarkowany chłodny przejściowy
- klimat umiarkowany chłodny kontynentalny