Ważne daty

Muzyka filmowa

Muzyka filmowa to jeden z głównych składników dzieła filmowego, niekiedy też funkcjonujący samodzielnie. Wraz z innymi składnikami dzieła filmowego (warstwą wizualną, słowną i efektami akustycznymiEfekty akustyczneefektami akustycznymi) zapisanymi na tym samym nośniku i wspólnie odtwarzanymi, muzyka filmowa współdziała w kształtowaniu treści i formy za pomocą środków onomatopeicznych, ekspresyjnych i symbolicznych. Z jednej strony muzyka filmowa może być komponowana do określonego filmu, a jej właściwości (forma, faktura, instrumentacja, nastrój) – podporządkowane treści scenariusza. Częstą praktyką jest też adaptowanieAdaptacjaadaptowanie do filmu gotowej muzyki (autonomicznej). Z drugiej strony sam film może być inspirowany muzyką: właściwościami formalnymi lub treściami programowymi utworów muzycznych, librettami musicali, oper itp.

W epoce filmu niemego muzyka istniała osobno, była grana na żywo (zwykle przez pojedynczych instrumentalistów, choć w prestiżowych kinach występowały nawet orkiestry symfoniczne), później odtwarzano ją z płyt gramofonowych. Współcześnie muzyka filmowa – oczyszczona z efektów akustycznych i zintegrowana wewnętrznie – może funkcjonować również poza kinem, wtórnie. W przeciwieństwie do kompozycji samodzielnych muzyka filmowa ma formę otwartą, wewnętrznie rozluźnioną, często pozbawioną wyraźnego początku i końca. Umożliwia to scalanie jej z pozostałymi warstwami dzieła filmowego dzięki zabiegom technicznym: cięciom, nagłaśnianiu lub wyciszaniu, przerywaniu. Ostateczny kształt muzyki filmowej powstaje na etapie montażu, kiedy muzyka do filmu przekształca się w muzykę w filmie. W trakcie produkcji filmu muzyka może wyprzedzać powstanie obrazu, a nawet być podstawą filmowania i montażu (playback) lub przeciwnie – powstawać do gotowego obrazu (postsynchronizacjaPostsynchronizacjapostsynchronizacja).

W dziele filmowym muzyka pełni różnorodne funkcje: stanowi przeciwwagę dla wrażeń wzrokowych, wyznacza lub podkreśla rytm zdarzeń (taniec, ruch postaci w burlesce, figur w obrazie abstrakcyjnym), wywołuje nastrój, ujawnia stany wewnętrzne postaci, określa stosunek jej autora do przedstawionych sytuacji. Wchodzi także w różne relacje semantyczne z elementami wizualnymi (czasami akustycznymi: słowem, dźwiękiem naturalnym) – od ścisłej zgodności sensu (synchroniczności zdarzeń), przez komentowanie i interpretację (np. dopowiadanie stanów psychicznych), antycypację zdarzeń (wyprzedzanie sekwencji wizualnych), aż po samodzielną narrację (kontrapunkt wobec pozostałych warstw). W filmie współczesnym dominuje zasada kontrapunktu, który buduje się za pomocą analogii, antytezy (wzmocnienia treści dzięki kontrastowi) i motywów przewodnich. Muzyka może istnieć wewnątrz kadru jako składnik świata przedstawionego, obecny w sposób jawny lub domyślny w samym obrazie (np. grający muzyk, tańcząca para, zasłuchani ludzie) albo też stanowić zewnętrzne narzędzie opisu, niezwiązane materialnie z obiektami.

Muzyka filmowa nie tworzy odrębnego stylu ani form. Jej cechy zależą od indywidualnego stylu kompozytora i gatunku uprawianej przez niego muzyki (np. symfonizm – Wojciech Kilar, jazz – K. Komeda‑Trzciński, muzyka elektroniczna – Vangelis), także od przyjętych założeń (np. sposobu narracji i osadzenia w realiach historyczno‑kulturowych przez archaizację, użycie egzotycznych instrumentów itp.). Niektóre gatunki filmowe (western, kryminał, melodramat) preferują określony typ środków muzycznych – instrumentarium, formę, fakturę.

Najważniejsi polscy kompozytorzy muzyki filmowej

RkXPw4ooOA2eb1

Fotografia przedstawia Wojciecha Kilara, która została wykonana przez fotografa Andrzeja Klukowskiego wczesną jesinną. Postać ma siwe włosy, ma wpatrzoną i zamyśloną twarz. Ubrany jest w koszulę w kratkę i niebieski sweter z logo po lewej stronie: UNIVERSITE PARIS SORBONNE.

Wojciech Kilar urodził się 17 lipca 1932 r. we Lwowie. Edukację muzyczną rozpoczął w PSSM w Rzeszowie. W latach 1947–1948 kontynuował ją w Państwowym Liceum Muzycznym w Krakowie, a przez dwa kolejne lata w Katowicach. Od 1950 r. rozpoczął studia w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach i po pięciu latach otrzymał dyplom kończący, wyjechał do Paryża uzyskując rządowe stypendium i podjął dalsze kształcenie pod czujnym okiem Nadii Boulanger. W przeciągu kilkudziesięciu lat stał się bardzo znanym i szanowanym na całym świecie kompozytorem muzyki poważnej. Do jego największych dzieł należą: Krzesany, Orawa, Victoria, Exodus i Angelus.

Na początku lat dziewięćdziesiątych Francis Ford Copolla powierzył mu napisanie muzyki do swojego remake’u – klasycznego filmu grozy Dracula. Kompozycja ta szerokim echem odbiła się po całym świecie, przynosząc Kilarowi liczne słowa uznania i nominację do nagrody Saturn. Światową renomę przyniosła mu również współpraca z Romanem Polańskim zapoczątkowana filmem Śmierć i dziewczyna w 1995 r. Ich kolejne wspólne filmy to: Dziewiąte wrota i Pianista.

RYdH6m420Mtv91

Fotografia przedstawia Wojciech Kilar z Romanem Polańskim, uchwyceni w obiektywie aparatu przez Roberta Krzanowskiego. Mężczyźni rozmawiają podczas spaceru. Mają delikatnie uśmiechnięte twarze. Ubrani są w ciemne płaszcze. Polański ma w prawej ręce teczkę skórzaną, natomiast Krzanowski trzyma ręce w kieszeni.

Za swoją filmową pracę niejednokrotnie Kilar był nagradzany. Najwięcej nagród zdobył na FPFF w Gdyni (Znikąd donikąd, Linia, Bilans kwartalny, Ziemia obiecana, Spirala). Jest laureatem 3 nagród Orły za muzykę do: Pana Tadeusza, Życia jako śmiertelnej choroby przenoszonej drogą płciową i Pianisty. Nominowano go także do Orła za Zemstę i do nagrody BAFTA za Pianistę.

Wysłuchajmy jednej z najbardziej znanych kompozycji filmowych Wojciecha Kilara.

Twórczość Krzesimira Dębskiego

Od 1986 r. Krzesimir Dębski ograniczył działalność koncertową, poświęcając się głównie poważnej twórczości kompozytorskiej. Jest ona bardzo indywidualnym melanżem wpływów, tendencji i postaw występujących w szeroko pojętej muzyce współczesnej.

Tworzy również muzykę filmową, teatralną i eksperymentalną. Skomponował muzykę do ponad 50 filmów fabularnych i kilkunastu seriali telewizyjnych. Do najważniejszych produkcji, w których usłyszeć możemy muzykę Dębskiego należą: Cudowne dziecko (1986, reż. Waldemar Dziki), Kingsajz (1987, reż. Juliusz Machulski), Człowiek z… (1993, reż. Konrad Szołajski) czy Ciemna strona Wenus (1997, reż. Radosław Piwowarski). Największy sukces jednak osiągnął pisząc partyturę do Ogniem i mieczem. Otrzymał za nią Nagrodę Muzyczną Fryderyk w 1999 r., a rok później prestiżową Nagrodę im. Philipa Awarda.

Wysłuchajmy nagrania jednego z utworów.

Twórczość Jana A. P. Kaczmarka

Zanim rozpoczął karierę w filmie pełnometrażowym komponował ścieżki dźwiękowe do dokumentów, filmów animowanych i przedstawień teatralnych.

Po przyjeździe do Stanów Zjednoczonych Kaczmarek przeszedł metamorfozę stając się kompozytorem muzyki filmowej. Zaczynał od obrazów takich jak Białe małżeństwo (1993 r.) czy Podwójne wcielenie (1993 r.). W 1995 r. napisał partyturę do obrazu Agnieszki Holland Całkowite zaćmienie. Od tej pory artyści rozpoczęli współpracę, która zaowocowała jeszcze dwoma filmami: Plac Waszyngtona (1997 r.) – jedno z najpiękniejszych jego dzieł muzycznych i Trzeci cud (1999 r.). Współpracował także z reżyserem Jerzym Kawalerowiczem, komponując muzykę do Quo vadis (2001 r.).

W roku 1999 napisał muzykę do filmu Maxa Faerberboecka Aimee i Jaguar, a jego soundtrack cieszył się taką popularnością, że przez pierwsze sześć tygodni od jego wydania znajdował się na liście bestselerów niemieckiego rynku muzycznego.

Kaczmarek zdobył także jedną z najważniejszych nagród w branży filmowej – w 2005 r. otrzymał Nagrodę Akademii Filmowej Oskar za muzykę do filmu Marzyciel wyreżyserowanego przez Marca Forstera. Za muzykę do tego filmu dostał też nagrodę National Board of Review dla najlepszego kompozytora oraz nominacje do Złotego Globu i nagrody Brytyjskiej Akademii Filmowej (BAFTA).

R1X8COqJAAJYD1

Fotografia przedstawia Jana A. P. Kaczmarek z Nagrodą Akademii Filmowej „Oskar". Mężczyzna uśmiecha się, ma długie, rzadkie włosy oraz brodę i wąsa, nosi okulary. Ubrany jest elegancko w białą koszulę i czarny frak. Unosi ku górze statuetkę.

Twórczość Michała Lorenca

Pod koniec lat siedemdziesiątych kompozytor pisał piosenki, grał i śpiewał w kilku studenckich zespołach, co przynosiło mu powoli zasłużoną sławę. Jednak jego największym marzeniem było skomponowanie muzyki do filmu. Już rok później, Lorenc dostał propozycję skomponowania muzyki do serialu telewizyjnego Przyjaciele, reżyserowanego przez Andrzeja Kostenkę. Serial był promowany przez samego Romana Polańskiego i został sprzedany do ponad 60 krajów, a muzyka, która ukazała się we Francji (RCA Victory), świetnie się sprzedała. Podczas stanu wojennego Lorenc wyjechał na stypendium do Paryża. Wrócił do kraju w 1984 r. i wziął ślub. Dopiero w roku 1986 Lorenc napisał muzykę do kinowego filmu Łuk erosa, w reżyserii Jerzego Domaradzkiego. Film stał się przebojem kasowym lat 80. Ten sukces zaowocował nowymi projektami z filmem Macieja Dejczera 300 mil do nieba (1989 r.), który odniósł międzynarodowy sukces. Muzyka Lorenca została wtedy nominowana do Feliksa – Europejskiej Nagrody Filmowej. Od tego momentu kariera kompozytora nabrała tempa. Zaczął pisać muzykę do głośnych polskich filmów, a także rozpoczęła się jego współpraca z reżyserami filmowymi z Europy i USA. Przez amerykański branżowy tygodnik Variety wiele razy był porównywany do Aarona Coplanda. W 1995 r. wyjechał do Hollywood, aby napisać muzykę do amerykańskiego filmu Krew i wino w reżyserii Boba Rafelsona, z Jackiem Nicholsonem w roli głównej. Muzyka Lorenca odniosła wtedy w USA tak wielki sukces, że producent filmu, wytwórnia 20th Century Fox, zgłosiła ścieżkę dźwiękową z Krwi i wina do Nagrody Oscar.

Dalsze lata przynosiły kompozytorowi kolejne nagrody. W 1999 r. za muzykę do filmu Nic Doroty Kędzierzawskiej dostał prestiżowe Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Filmowej w Bonn.

Wysłuchajmy jednego z utworów Michała Lorenca.

Twórczość Zbigniewa Preisnera

W 1977 r. związał się z Piwnicą pod Baranami. Pod wpływem Zygmunta Koniecznego zaczął pisać muzykę do piosenek artystycznych. Po sukcesach w Piwnicy rozpoczął współpracę z Teatrem Starym w Krakowie. Potem przyszedł czas pierwszych kompozycji filmowych. W 1982 r. pracował nad Prognozą pogody razem z Antonim Krauze, przez którego poznał Krzysztofa Kieślowskiego. Film Bez końca zapoczątkował stałą współpracę z Kieślowskim. Razem ze scenarzystą Krzysztofem Piesiewiczem stworzyli telewizyjny cykl Dekalog, Podwójne życie Weroniki oraz trylogię Trzy kolory. Śmierć Kieślowskiego w 1996 r. uniemożliwiła realizację ich drugiego tryptyku: Niebo, Czyściec, Piekło.

To właśnie muzyka do dzieł Krzysztofa Kieślowskiego rozsławiła nazwisko Preisnera. Dwukrotnie część swoich kompozycji do filmów Kieślowskiego Preisner podpisał pseudonimem — nazwiskiem fikcyjnego, duńskiego kompozytora Van den Budenmayera. Obecnie kompozytor pracuje we własnym studiu pod Krakowem.

Z początkiem lat dziewięćdziesiątych Preisner stał się znany na całym świecie. W tym okresie napisał muzykę do filmów wielu różnych reżyserów, m.in. do: Prominent Johna Irvina, Zabawy w Boga brazylijskiego reżysera Hectora Babenco, do kilku dzieł Agnieszki Holland, do Skazy Louisa Malle, do filmu Kiedy mężczyzna kocha kobietę Luisa Mandoki itd.

Wysłuchajcie jednej z kompozycji filmowych Zbigniewa Preisnera.

Zadania

Słownik pojęć

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna