Polska spichlerzem Europy
Pomorze Gdańskie znów w Polsce
Jak pamiętacie, Polska przez wiele lat zabiegała o zwrot Pomorza Gdańskiego,
które Krzyżacy zagarnęli na początku XIV wieku. Kolejne starania i wojny nie przyniosły rezultatu. Dopiero królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi udało się
po długiej wojnie trzynastoletniej zawrzeć pokój z Krzyżakami. Został on podpisany w 1466 roku w Toruniu. Na jego mocy Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską i Warmię. Ziemie te odtąd nazywano Prusami Królewskimi. Reszta terenów, które pozostały w rękach krzyżackich nazwana została Prusami Zakonnymi. Polska miała nad nimi zwierzchnictwo.
Wskaż na mapie obszar Prus Królewskich i Prus Zakonnych.
Odczytaj nazwę morza, nad którym położony jest port w Gdańsku.
Powiedz, w jakim państwie leżą dziś ziemie określane jako Prusy Królewskie.
Mapa - wojna trzynastoletnia.
Królestwo Polskie i jej lenna w 1454 roku:
część Królestwa Polskiego i lenno - Mazowsze;
państwo zakonu krzyżackiego w 1454 roku.
Miasta Związku Pruskiego:
Puck;
Gdańsk;
Tczew;
Starogard;
Gniew;
Nowe;
Chojnice;
Chełmno;
Toruń;
Prabuty;
Kwidzyn;
Brodnica;
Lubawa;
Orneta;
Brunsberg (Braniewo);
Lidzbark;
Olsztyn;
Rastembork (Kętrzyn);
Królewiec.
Miasta oblegane przez wojska polskie:
Malbork;
Sztum;
Starogard;
Chojnice;
Gniew;
Nowe;
Łasin.
Ważniejsze bitwy:
Chojnice 1454 rok;
Iława 1455 rok;
Świecino 1462 rok.
Bitwy morskie:
Zalew Wiślany 1463 rok.
Zawarcie pokoju toruńskiego:
Toruń 1466.
Granice obszarów przyłączonych do Królestwa Polskiego w 1466 roku:
Prusy Królewskie.
Granice ziem lennych Królestwa Polskiego pozyskane po wojnie trzynastoletniej:
Lębork;
Bytów.
Rolnictwo podstawą bogactwa Polski
W Europie Zachodniej w XV i XVI wieku szybko rozwijały się duże miasta.
Ich mieszkańcy potrzebowali coraz więcej żywności, której ceny w XVI wieku poszły w górę. Korzystali z tego właściciele ziemscy w Polsce. Podstawą polskiej gospodarki było bowiem rolnictwo i produkcja zboża. Poza tym odzyskanie Pomorza Gdańskiego dawało możliwość swobodnego handlu za pośrednictwem portu w Gdańsku.
Folwarki
Szlachta chciała uprawiać jak najwięcej zboża, które z wielkim zyskiem sprzedawała
za granicę. W tym celu zakładała folwarki, duże majątki ziemskie.
W XVI wieku w Polsce...
- do prac w polu używano koni.
- hodowano owce.
- hodowano kozy.
- wykorzystywano maszyny rolnicze.
Obowiązki chłopów
W średniowiecznej Polsce prawo do posiadania ziemi mieli: król, szlachta i Kościół. Chłopi otrzymywali od właściciela folwarku ziemię do uprawy, którą mogli dziedziczyć.
Nie była ona jednak ich własnością. W związku z tym na chłopach ciążyły różne obowiązki związane z zapłatą za użytkowanie ziemi. Jednym ze sposobów płacenia
za ziemię było odrabianie tak zwanej pańszczyzny, czyli obowiązkowej pracy w folwarku. W XVI wieku obowiązkowa pańszczyzna chłopska w folwarkach wynosiła 2–3 dni w tygodniu. Chłopi w folwarku pod nadzorem szlachcica uprawiali pola, siali i zbierali zboże, które potem młócili, kosili trawę, pracowali w lesie przy wyrębie drzew, wypasali bydło, opiekowali się stawami rybnymi.
W dawnych wiekach ubiór w dużym stopniu odzwierciedlał zamożność i pozycję społeczną człowieka. Inaczej ubierała się zamożna szlachta, a inaczej ludność uboga. Chłopi nosili skromne ubranie: koszulę, szerokie spodnie, czasem również narzucaną na wierzch sukmanę. Najczęściej było ono samodzielnie wykonane z lnu lub wełny. Kobiety nosiły proste spódnice sięgające za kolana i lniane koszule. Latem w dni powszednie chodzono najczęściej w łapciach, innego rodzaju obuwie było drogie.
Wskaż części strojów szlacheckiego i chłopskiego.
szabla, czapka, żupan, buty z cholewami, łapcie, koszula, pas kontuszowy, kontusz, kosa, spodnie
| Strój szlachecki | |
|---|---|
| Strój chłopski |
Szkutą do Gdańska
Zboże na sprzedaż za granicę musiało być przewiezione do portu nad Bałtykiem. Transport lądowy zboża
(na wozach ciągniętych przez konie) był bardzo drogi i nieopłacalny. Znacznie tańsze było spławianie zboża rzekami. W tym celu budowano specjalne statki z płaskim dnem, które mogły pływać
po płytkich rzekach, zwane szkutami. Używano też tratew zbitych z drewnianych bali. Transportem towarów zajmowali się flisacy.
Odczytaj nazwy rzek, którymi spławiano zboże.
Wymień porty morskie, z których wypływały statki ze zbożem.
Mapa - gospodarka Rzeczypospolitej w XVI wieku.
Granice państw pod koniec XVI wieku:
Cesarstwo Rosyjskie;
Wielkie Księstwo Litewskie;
Korona;
Królestwo Szwecji;
Królestwo Danii;
Księstwo Pomorskie;
Elektorat Brandenburgii;
Kraje Habsburskie;
Imperium Osmańskie.
Granice inne:
Kurlandia;
Prusy Książęce.
Rzeczypospolita i jej lenna w XVI wieku:
Korona i Wielkie Księstwo Litewskie;
Kurlandia;
Prusy Książęce.
Obszary uprawy zbóż:
większość obszaru Korony.
Szlaki wodne, którymi spławiano zboże:
Dźwina na odcinku: Dynenburg‑Ryga;
Wilia na odninku: Grodno i Wilno - Bałtyk;
Pilicą i Wieprzem i Wisłą przez Warszawę do Gdańska;
Warta od Poznania na Zachód.
Porty rzeczne:
Leżajsk;
Sandomierz;
Kazimierz;
Stężyca;
Warszawa;
Brześć Litewski;
Drohiczyn;
Tykocin;
Łomża;
Ostrołęka;
Pułtusk;
Płock;
Włocławek;
Toruń;
Bydgoszcz;
Grudziądz.
Porty morskie z których wypływały statki ze zbożem:
Ryga;
Królewiec;
Braniewo;
Elbląg
Gdańsk.
Główne ośrodki handlowe i ważniejsze szlaki handlowe:
Kijów‑Mohylew‑Dynenburg‑Ryga;
Kijów‑Mozyrz‑Zwiahel‑Łuck‑Lublin‑Radom;
Kamieniec Podolski‑Lwów‑Jarosław‑Kraków;
Warszawa‑Poznań, Warszawa‑Królewiec;
Gdańsk‑Bydgoszcz‑Toruń;
UWAGA: miasta często łącza się ze sobą, a szlaki wzajemnie się przecinają.
Główne ośrodki handlowe:
Leżajsk,
Bochnia,
Brześć Litewski,
Łomża,
Piotrków Trybunalski,
Gniezno,
Elbląg,
Braniewo.
Ważniejsze ośrodki wydobycia:
miedzi: Chęciny, Olkusz;
ołowiu: Kielce, Olkusz;
srebra: Kielce, Olkusz;
soli: Wieliczka, Tyrwa, Drohobycz, Dolina, Bochnia;
siarki: Kraków.
W miastach, które leżały wzdłuż Wisły, budowano ogromne budynki służące
do przechowywania zboża. Nazywano je spichlerzami.
W Gdańsku
Zboże mniejszymi rzekami spławiano w kierunku Wisły, a następnie Wisłą , gdzie sprzedawano je miejscowym kupcom. Do Gdańska przypływały holenderskie statki, które przewoziły polskie zboże do Holandii, Francji, Anglii.
Handel zbożem przynosił wielkie zyski zarówno szlachcie, jak i gdańskim kupcom. Dzięki handlowi Gdańsk stał się największym i najzamożniejszym miastem całej Rzeczypospolitej.
Port w Gdańsku był jednym z największych na Bałtyku. Sprawne działanie zapewniały mu urządzenia służące do załadunku i rozładunku statków. Jednym z nich był specjalny dźwig, tak zwany Żuraw gdański. Do dziś jest on jednym z najbardziej charakterystycznych zabytków Gdańska.
Handel wiślany w pierwszej połowie XVII wieku
Przeanalizuj tabelę przedstawiającą liczbę statków wysyłanych do Gdańska przez najbogatsze rodziny szlacheckie, a następnie wykonaj ćwiczenia.
Rodzina szlachecka | Liczba statków ze zbożem wysłanych do Gdańska |
Zamoyscy | 271 |
Ossolińscy | 167 |
Firlejowie | 153 |
Tęczyńscy | 150 |
Najwięcej statków ze zbożem w pierwszej połowie XVII wieku wysłała do Gdańska rodzina...
- Tęczyńskich.
- Firlejów.
- Zamoyskich.
- Ossolińskich.
Rodzina Firlejów wysłała do Gdańska...
- 271 statków.
- 167 statków.
- 153 statki.
- 150 statków.
Więcej statków niż rodzina Ossolińskich wysłała rodzina…
- Firlejów.
- Zamoyskich.
- Tęczyńskich.
Trzecie miejsce pod względem liczby wysłanych statków zajęli...
- Firlejowie.
- Ossolińscy.
- Zamoyscy.
- Tęczyńscy.
Wskaż zdania prawdziwe.
- Szlachcic rozmawia z kupcem.
- Trzech szlachciców kłóci się z kupcem.
- W tle jest widoczny żuraw-dźwig portowy.
- W porcie stoją dwa statki.
- W tle widoczny jest zamek na wzgórzu.
Na podstawie opisu ilustracji, nadaj mu swój własny tytuł, uwzględniając w nim słowo żuraw.
Polska spichlerzem Europy
Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj ćwiczenia.
Opis Polski w roku 1565Szlachta sprzedaje wyłącznie własne zboże, które jest największym bogactwem tego kraju. Spławione do Wisły rzekami do niej wpadającymi, idzie Wisłą do Gdańska, gdzie jest składowane w umyślnie na ten cel zbudowanych spichlerzach w osobnej części miasta, dokąd straż nikomu w nocy wejść nie pozwala. Zboże polskie karmi całe prawie Niderlandy, ale nawet okręty portugalskie i innych krajów przybywają po zboże polskie do Gdańska, gdzie ich czasem 400 i 500 nie bez zadziwienia zobaczysz. Litewskie zboże idzie rzeką Niemen do Morza Bałtyckiego. Prócz zboża Polska dostarcza innym krajom lnu, konopi, skór, miodu, wosku, smoły,[…], bursztynu, drzewa do budowy okrętów, wełny, bydła, koni, owiec i piwa. Z innych krajów sprowadza […] sukna, płótno, kobierce. Ze Wschodu przywozi się tu drogie kamienie i klejnoty, z Moskwy futra, których nie ma w Polsce lub jest ich za mało, a mieszkańcy potrzebują ich do ochrony przed zimnem lub dla przepychu. Stamtąd pochodzą również ryby solone i suszone, srebro, złoto i mosiądz. Woły sprowadzane są z Mołdawii, wino z Węgier, Moraw, Austrii, trochę też z Włoch i Grecji. Wina francuskie i hiszpańskie przywożone są do Gdańska, gdzie kupuje je szlachta. W Gdańsku handluje się również korzeniami i przyprawami, których szlachta używa w kuchni wielkie ilości. Na wszystko to wydaje bardzo dużo pieniędzy, które ma ze sprzedaży zboża.
Źródło: Felwiusz Ruggieri, Opis Polski w roku 1565, [w:] Jan Gintel, Cudzoziemcy o Polsce, t. 1, Kraków 1971.
Wskaż towary, które wywożono z Polski i te, które do niej sprowadzano.
srebro, złoto, konie, bursztyn, korzenne przyprawy, wełna, owce, suszone i solone ryby, klejnoty, wino, piwo, drewno, miód, zboże, futra, len
| Towary wywożone | |
|---|---|
| Towary sprowadzane |
Rozwiąż krzyżówkę.
- Używane w dużej ilości w staropolskiej kuchni.
- Tkanina przypominająca dywan, służąca najczęściej do ozdabiania ścian.
- Sprowadzano je do Polski z Mołdawii.
- Oprócz Ormian, Niemców i Włochów zajmowali się w Polsce handlem.
- Rzeka, którą szlachta litewska spławiała zboże na Bałtyk.
| 1 | ||||||||||
| 2 | ||||||||||
| 3 | ||||||||||
| 4 | ||||||||||
| 5 |
Podsumowanie
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
pańszczyzny, rzekami, zboże, folwarki, Gdańska, Handel
Na przełomie XV i XVI wieku wzrosło w Europie zapotrzebowanie na ......................... W celu zwiększenia zysków z handlu produktami rolnymi szlachta zakładała ......................... W tych dużych majątkach ziemskich pracowali chłopi, którzy byli zobowiązani do odrabiania ........................ na rzecz właściciela ziemi. Zboże spławiano ........................, głównie Wisłą, do ........................, gdzie za pośrednictwem kupców szlachta sprzedawała je za granicę. Za uzyskane pieniądze szlachta kupowała towary luksusowe– drogie stroje, azjatyckie przyprawy, wino. ........................ zbożem przyczynił się do rozkwitu Gdańska.
Polecenia
Przypomnij, kto pracował w folwarku i jakie prace wykonywał.
Wyjaśnij, w jaki sposób szlachta dostarczała zboże do Gdańska.
Powiedz, dlaczego Rzeczpospolitą nazywano spichlerzem Europy.