Polska widziana oczami Cezarego Baryki

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna treść i problematykę powieści,

• zna sytuację społeczno‑polityczną Polski w pierwszej połowie XX wieku,

• wyjaśnia znaczenie mitu arkadyjskiego.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• poprawnie czytać tekst literacki w kontekście XX‑wiecznej rzeczywistości,

• określić sytuację społeczno‑polityczną w utworze,

• przedstawić obraz Polski, jaki wyłania się z powieści Żeromskiego,

• argumentować i wnioskować,

• budować poprawne wypowiedzi ustne,

• swoje wnioski popierać cytatami z tekstu,

• robić notatki z lekcji.

2. Metoda i forma pracy

Praca z tekstem, poszukująca, problemowa, dyskusja.

3. Środki dydaktyczne

Powieść Stefana Żeromskiego Przedwiośnie.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel określa problem lekcji: Jaki obraz Polski wyłania się z powieści Stefana Żeromskiego Przedwiośnie? Proponuje, by na to pytanie odpowiedzieć, wyszukując i analizując właściwe fragmenty utworu.

b) Faza realizacyjna

Uczniowie wskazują fragmenty, streszczają ich treść lub czytają głośno. Każdy obraz zostaje poddany analizie, a wnioski zapisane w zeszytach.

1. Przygraniczne miasteczko polskie:

   • Cezary w końcu dotarł do Polski, gdzie spotkało go ogromne rozczarowanie.

   • Miał ujrzeć szklane domy, a tymczasem zetknął się z brutalną rzeczywistością – domy stawiane z najtańszych materiałów, z pośpiechem, bez żadnych planów architektonicznych lub koncepcji.

   • Młody Baryka widzi biedne społeczeństwo, nędzę ich domów i gospodarstw.

1. Nawłoć:

   • Ukazana na kształt Arkadii, krainy dostatku i szczęścia.

   • Panuje w niej sielankowy, niczym niezmącony nastrój.

   • Oaza spokoju, przesytu i ładu, w swym kształcie przypomina Mickiewiczowskie Soplicowo.

   • W żaden sposób nie przypominała zdziczałego, okrutnego świata rewolucji i wojny.

   • Dwór w Nawłoci tworzy atmosferę typowego polskiego dworu.

   • Wszystko dzieje się zgodnie z tradycyjnym porządkiem, a spożywanie posiłków stało się swoistym ceremoniałem, który należy kultywować i pielęgnować.

   • Miejsce rozrywki, zabawy, flirtu i spotkań towarzyskich.

   • W wyidealizowanej i zasobnej Nawłoci mieszkańcy żyją z dala od trosk
     i problemów nękających polską rzeczywistość.

   • Czas spędzony w Nawłoci to wieczne święto, beztroska i dobrobyt.

   • Jest to obraz ironiczny, swoista groteska.

   • Żeromski dostrzega bezproduktywne życie ziemiaństwa, jego niezdolność do podjęcia walki o dobro narodu i lepsze losy kraju.

   • To rzeczywistość odizolowana, obojętna na ówczesne problemy, zwłaszcza społeczne.

2. Chłodek.

• Okrutna rzeczywistość przeciwstawiona arkadyjskiemu ujęciu Nawłoci.

• Polska ukazana przez pryzmat chłopa folwarcznego żyjącego w skrajnej nędzy
  i ubóstwie.

• Nędzne, chłopskie domy chyliły się ku upadkowi, odzwierciedlały nieludzki byt mieszkańców.

• Od rana do wieczora chłopi ciężko pracowali w polu za wynagrodzenie, które nie zapewniało im nawet podstawowego minimum niezbędnego do życia.

• Tę szarą i smutną rzeczywistość dopełniał widok obdartych i niedożywionych dzieci oraz zestarzałych i schorowanych kobiet.

• Ludność folwarczna ograniczała się jedynie do swoich własnych przyziemnych problemów – jedzenia, ubioru czy przeżycia kolejnej zimy.

• Zainteresowania chłopstwa folwarcznego ogniskowało się jedynie wokół realiów wiejskich, wydarzeń i plotek z najbliższej okolicy.

• Symbolem największej nędzy byli komornicy, ludzie nieposiadający swojej ziemi.

• Pracowali jako najemnicy lub parobkowie w okolicznych dworach lub u bogatych gospodarzy. Nie mogli sprostać obowiązkowi utrzymania dzieci i starych niedołężnych rodziców.

• Nie mieli swoich domów, ich życie było ciągłą tułaczką, a walka o miejsce na ziemi kończyła się całkowitym upodleniem.

• Pozbawieni podstawowych środków do życia stali na najniższym szczeblu drabiny społecznej, narażeni na choroby, schorowani, skazani na pewną śmierć.

  4. Dzielnica żydowska w Warszawie.

     • Powstała samoistnie – Żydzi skupili się, tworząc tym samym swoiste getto.

     • Mieszkali w zaniedbanych, brudnych domach wśród śmieci i ścieków, w smrodzie
       i zgniliźnie.

     • Zaniedbane i głodne dzieci snuły się po ulicach, schorowane i brudne nie miały gdzie się schować przed mrozem i deszczem.

     • Brak pieniędzy i bieda prowokowały do kłótni, walki o jedzenie i ubranie.

     • Dla Baryki byli nędzarzami, którzy nie potrafią zadbać o własny byt – jawili mu się jako grupa próżniaków, karykatura ludzkości.

c) Faza podsumowująca

Na podstawie przeprowadzonej analizy nauczyciel prosi o sformułowanie wniosków dotyczących głównego problemu lekcji. Przeznacza na to kilka minut, następnie prosi kilku uczniów o odczytanie swoich prac. Pozostali uzupełniają notatki.

• Obraz Polski, jaki zastał Cezary Baryka po powrocie do kraju rodziców, był daleki od jego wyobrażeń i ojcowskich wizji „szklanych domów”.

• W Polsce przeważał widok nędzy i ubóstwa, biedoty miejskiej i wiejskiej, ludzi pozbawionych człowieczeństwa, zezwierzęconych.

• Egzystencja tych istot przypominała raczej wegetację, ograniczała się jedynie do myśli o tym, co zjeść, w co się ubrać i jak przetrwać kolejny rok.

• Z kolei bogate ziemiaństwo prowadziło bezproduktywny żywot w atmosferze dostatku i sielanki, marnotrawstwa i obojętności na los pozostałych klas społecznych.

5. Bibliografia

S. Żeromski, Przedwiośnie, Zakład Narodowy Ossolińskich, Wrocław 1982.

6. Załączniki

Zadanie domowe

Jak podsumujesz obraz Polski, jaki wyłania się z powieści Stefana Żeromskiego?

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak