RSmgKMen97nov
Zdjęcie przedstawia rzeźbę Jana Raszki "Czwórka Legionowa". Przedstawia ona czterech żołnierzy Legionów Polskich podczas marszu. Idą blisko siebie, pochyleni do przodu. Są ubrani w wojskowe mundury, głowach mają czapki, tzw. maciejówki, a na plecach mają wypakowane plecaki. Każdy z nich ma karabin przewieszony przez prawe ramię.

Polski czyn zbrojny podczas I wojny światowej

Rzeźba Jana Raszki Czwórka Legionowa. Przedstawia grupę czterech żołnierzy Legionów Polskich
Źródło: J. Raszka, Czwórka legionowa, domena publiczna.
Nauczysz się
  • odróżniać programy polityczne różnych ugrupowań polskich podczas I wojny światowej,

  • przyporządkowywać dowódców oraz polskie jednostki wojskowe z czasów I wojny światowej,

  • wymieniać najważniejsze fronty I wojny światowej, na których walczyły polskie formacje wojskowe.

Rs69yrqakB9fU
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Wybuch I wojny światowej całkowicie zmienił sytuację polityczną w Europie. Ożywił też nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości. Politycy różnych orientacji zdawali sobie sprawę, że w warunkach wojennych najbardziej liczą się ludzie pod bronią. Aby zdobyć poparcie mocarstw, na które się orientowali musieli dysponować oddziałami wojskowymi. Z drugiej strony, można je było tworzyć tylko dzięki poparciu władz państwowych.

RPw6jdB31JjYV
Oś czasu dotycząca wydarzeń w czasie I wojny światowej. Na osi zostały zaznaczone następujące daty: 28 czerwca 1914 – zamach w Sarajewie 6 sierpnia 1914 – wymarsz I Kompanii Kadrowej z ulicy Oleandry w Krakowie 5 listopada 1916 – akt dwóch cesarzy, utworzenie Królestwa Polskiego 11 lipca 1917 – kryzys przysięgowy, likwidacja Legionów Polskich 11 listopada 1918 – zakończenie I wojny światowej, akcja rozbrajania Niemców na ziemiach polskich.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Polskie formacje wojskowe podczas I wojny światowej

1
REUNB451zyLeb
Mapa polskich formacji zbrojnych podczas I wojny światowej w latach 1914‑1918. Jastków (31 7 1915), Kościuchnówka (4‑6 7, 1916), Rokitna (13 6 1915). Linia frontu w 1914 r. przebiegała przez Królestwo Polskie. Front przebiegał między Łodzią i Warszawą i dochodził do okolic za Krakowem. W 1915 r. front przesunął się bliżej Lublina i Lwowa. W 1916 r. front przesunął się w okolice wschodniej granicy Królestwa Polskiego. W 1917 przesunął się na Wschód za Lwów. W 1918 front cofnął się bliżej Lwowa na południu, ale posunął się na wschód bliżej Mińska. Najdalszy zasięg był na wschód od Kijowa i Mińska
Polskie formacje wojskowe podczas I wojny światowej
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Mapa interaktywna pt. Polskie formacje zbrojne podczas I wojny światowej w latach 1914 - 1918. Mapa przedstawia obszar Europy Środkowej i Wschodniej podczas działań wojennych toczonych w latach 1914 - 1918. Obszar ten obejmuje europejską część Rosji, kraje nadbałtyckie (Estonia, Łotwa, Litwa), Białoruś, Ukrainę, Polskę, Rumunię, większą część Węgier. Od północy obszar ten dochodzi do Morza Bałtyckiego a od południa do Morza Czarnego Na mapie zaznaczono przebieg najważniejszych rzek: Wołgi, Dunaju, Dniestru, Dziwny, Wisły, Odry. Na mapie zaznaczono przebieg linii frontów, czyli miejsc, gdzie dochodziło do walk. Na przedstawionych obszarach toczyły się walki między wojskami rosyjskimi a niemieckimi i austriackimi. Linia frontu przesuwała się się z zachodu na wschód. W 1914 r. przebiegała na pograniczu między Niemcami a Rosją, a z czasem przesuwała się w głąb terytorium rosyjskiego. W 1918 r. w związku z wybuchem rewolucji bolszewickiej wojska niemieckie i austriackie zajęły pozycje w głębi terytorium rosyjskiego. Na mapie zaznaczone zostały działania polskich formacji wojskowych walczących na froncie wschodnim. Były to trzy Brygady Legionów Polskich walczące po stronie państw centralnych podczas wojny oraz formacje walczące po stronie Rosji: Legion Puławski, Dywizja Strzelców Polskich oraz trzy Korpusy Polskie. Na mapie zaznaczone zostały trzy miejsca bitew stoczonych na froncie wschodnim, w których brały udział oddziały polskie. Były to bitwy pod Jastkowem, pod Kostiuchnówką i pod Rokitną. W każdej z nich żołnierze narodowości polskiej odznaczyli się wielką odwagą. Mapa składa się z warstwy bazowej i 6 warstw dodatkowych. Opis warstwy bazowej: Mapa przedstawia fragment obszaru Europy Środkowo‑Wschodniej w latach 1914‑1918. Jego granice wyznaczają na północy wybrzeże Morza Bałtyckiego, na wschodzie góry Ural, na południu niewielki fragment wybrzeża Morza Czarnego w okolicach Odessy oraz północna część Półwyspu Bałkańskiego, na zachodzie - fragment terytorium Śląska, Wielkopolski i Pomorza. Na mapie zostały zaznaczone obszary następujących państw: Cesarstwa Niemieckiego (część północno‑wschodnia tego państwa), Cesarstwa Rosyjskiego wraz z Królestwem Polskim, wchodzącym w jego skład do wybuchu I wojny światowej, Cesarstwa Austro‑Węgierskiego oraz fragment terytorium Królestwa Rumunii. Na mapie umieszczone zostały niektóre miasta znajdujące się na terenie tych państw. Zaznaczone zostały linie frontu w latach: w sierpniu 1914 roku - pozycje wojsk rosyjskich tuż przed wybuchem wojny, rozciągające się wzdłuż zachodniej granicy Królestwa Polskiego; w kwietniu 1915 roku - linia frontu przebiegała przez obszar Królestwa Polskiego pozostawiając Warszawę na obszarze zajętym przez Rosjan, a dalej bezpośrednio na południe przez terytorium Królestwa Polskiego do granicy z Cesarstwem Austro‑Węgierskim w pobliżu Krakowa i dalej na południowy wschód aż do granicy z Królestwem Rumunii; w lipcu 1915 roku - przebiegała przez obszar Królestwa Polskiego zasadniczo na lewym brzegu Wisły, a dalej na terenie Cesarstwa Austro‑Węgierskiego przesunęła się na wschód; w sierpniu 1915 roku - przebiegała poza granicą Królestwa Polskiego, które zostało zajęte przez Niemców i Austriaków, a na terenie Cesarstwa Austro‑Węgierskiego wojska rosyjskie zajmowały już tylko niewielki fragment terytorium tego państwa; linia frontu od października 1915 do kwietnia 1916 roku - przebiega przez terytorium państwa rosyjskiego pozostawiając pod okupacją niemiecką i austriacką obszary Królestwa Polskiego, Litwy i Białorusi; w lipcu 1917 roku - linia frontu przesunęła się na wschód w związku z sukcesami wojsk rosyjskich, w 1918 roku - linia frontu przesunęła się daleko na wschód, pozostawiając w zasięgu okupacji niemieckiej i austriackiej ziemie polskie, litewskie, białoruskie, ukraińskie oraz zachodniej Rosji. jest to najdalszy zasięg wojsk niemieckich i austriackich podczas I wojny światowej. Warstwy dodatkowe: ● Warstwa 1 - Działania Legionów Polskich w latach 1914‑1917. Mapa przedstawia przemarsze i działania trzech brygad Legionów Polskich w latach 1914 - 1917. I Brygada działała głównie na obszarze Królestwa Polskiego podczas działań wojennych w latach 1914‑1916. II Brygada walczyła na obszarze Galicji, w Karpatach i na Bukowinie. III Brygada Legionów walczyła w latach 1915 - 1917 na obszarach Królestwa Polskiego i na Wołyniu. Wszystkie trzy brygady jednocześnie wzięły udział w walkach na Wołyniu, nad rzeką Styr. Na warstwie 1 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Bitwa pod Jastkowem. Bitwa pod Jastkowem to największa bitwa stoczona przez Legiony Polskie na terenie Królestwa Polskiego. Została stoczona w dniach 31.07 - 3.08.1915 r. z wojskami rosyjskimi. Odbyła się w ramach operacji wojsk austro‑węgierskich i niemieckich, które wypierały z obszaru Królestwa armię rosyjską. Wzięły w niej udział cztery pułki piechoty Legionów. Ostatecznie wojska rosyjskie wycofały się. W bitwie zginęło ok. 90 legionistów, a ponad 300 zostało rannych. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Obraz przedstawia grupę kilkudziesięciu żołnierzy, którzy podrywają się i wybiegają z okopów. Są oni ubrani w mundury wojskowe a na głowach mają czapki używane w Legionach (tzw. maciejówki). Żołnierze trzymając oburącz karabiny biegną w stronę wroga. Na obrazie widoczne są wybuchy pocisków artyleryjskich. Widać, że niektórzy żołnierze zostali ranni lub zabici. ► Punkt 2 - Bitwa pod Kostiuchnówką . Bitwa pod Kostiuchnówką była największą bitwą w dziejach Legionów Polskich. Została ona stoczona przez trzy brygady legionowe podczas walk nad Styrem na Ukrainie w dniach 4 - 6.07.1916 r. Bitwa miała charakter działań opóźniających natarcie prowadzone przez wojska rosyjskie (w ramach tzw. ofensywy Brusiłowa). Naprzeciw 5,5 tys. legionistów stanęło 13 tys. żołnierzy rosyjskich. Oddziały polskie musiały się wycofać, lecz nie dopuściły do przerwania linii frontu. Poniosły przy tym duże straty, które wyniosły ok. 2 tys. zabitych i rannych. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Zdjęcie przedstawia grupę kilkunastu żołnierzy Legionów Polskich. Stoją oni w głębokim okopie, opierając się o jego przedpiersie. Trzymają przed sobą oparte o ziemię karabiny. ► Punkt 3 - Bitwa pod Rokitną. Bitwa pod Rokitną (albo szarża pod Rokitną) miała miejsce 13.06.1915 r. Podczas walk na terenie Besarabii z wojskami rosyjskimi. 2 szwadron kawalerii wchodzący w skład II Brygady Legionów Polskich na rozkaz dowódcy wojsk austriackich dokonał szarży na okopy wojsk rosyjskich, wspierając nacierającą piechotę. Spośród 64 ułanów biorących udział w szarży przeżyło sześciu. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Obraz Wojciecha Kossaka przedstawia scenę z szarży kawalerzystów podczas bitwy pod Rokitną. Malarz dążył do oddania dynamizmu walki. Przedstawiony został moment, kiedy jeźdźcy przeskakują nad okopami, w których siedzą rosyjscy żołnierze. Kawalerzyści wychylając się z sideł tną szablami piechurów. Na zrytym pociskami polu widać przewrócone konie i leżących bezwładnie zabitych. ● Warstwa 2 - Działania Legionu Puławskiego w latach 1914 - 1916 . Mapa przedstawia powstanie i działania Legionu Puławskiego. Była to jednostka sformowana w szeregach armii rosyjskiej. Oddziały Legionu z miejsca koncentracji nad Wisłą (Dęblin, Puławy) przemaszerowały na wschód przez teren Królestwa Polskiego i wkroczyły na obszar Cesarstwa Rosyjskiego. Tam też oddziały te zostały rozwiązane. ● Warstwa 3 - Działania Dywizji Strzelców Polskich w 1917 r. . Polska Dywizja Strzelców została sformowana w głębi Rosji w okolicach Biełgorodu. Wykonują rozkazy dowództwa rosyjskiego, oddział ten przemieszczał się po terenie Rosji i ostatecznie został zlikwidowany. ● Warstwa 4 - Działania I Korpusu Polskiego w latach 1917 - 1918. Mapa przedstawia miejsca formowania i przemarsze I Korpusu Polskiego. Powstał on w Rosji z żołnierzy narodowości polskiej służącej w szeregach armii rosyjskiej i ostatecznie w chaosie trwającym na obszarach frontu wschodniego po wybuchu rewolucji rosyjskiej opanował tereny w okolicach Bobrujska (Białoruś). Terytorium kontrolowane przez I Korpus Polski po umowie z Niemcami w lutym 1918 r. obejmowało rejon w pobliżu miast Mohylew i Bobrujsk. ● Warstwa 5 - Działania II Korpusu Polskiego w latach 1917‑1918. II Korpus Polski był z żołnierzy polskich służących w armii rosyjskiej, po wybuchu rewolucji lutowej w Rosji w 1917 r., oddziały tworzono na obszarze Rumunii i Besarabii w 1917 r. Z różnych miejsc na terenie Rumunii oddziały wchodzące w skład II Korpusu Polskiego przemieściły się na teren Cesarstwa Rosyjskiego w jedno miejsce będące rejonem koncentracji. Było to miasto Kaniów na Ukrainie. ● Warstwa 6 - Działania III Korpusu Polskiego w latach 1917 - 1918. Oddziały III Korpusu Polskiego formowane były z żołnierzy polskich służących w armii rosyjskiej. Po wybuchu rewolucji lutowej w Rosji w 1917 r., oddziały powstawały na terenie Ukrainy. Z różnych miejsc na terenie Ukrainy oddziały wchodzące w skład III Korpusu Polskiego przemieściły się w jedno miejsce miasto Janów na Ukrainie, będące rejonem koncentracji.

Polecenie 1

Podaj nazwę państwa, z którego wojskami walczyły Legiony Polskie.

RZCxNC88DTbCF
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 2

Podaj nazwę jednostki wojskowej, która powstała u boku armii rosyjskiej w 1914 r.

RPU9ccEswlcPS
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 3

Podaj nazwę miejscowości, wokół której przeprowadzona została koncentracja I Korpusu w Rosji w 1918 r.

RgdBgRqi3Zb6x
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
państwa centralne

Orientacja na państwa centralne

Legiony Polskie.

Wybuch wojny stworzył możliwość działania środowisku skupionemu wokół Józefa PiłsudskiegoJózef PiłsudskiJózefa Piłsudskiego. Od kilku lat tworzył on na terenie zaboru austriackiego oddziały strzeleckie. Władze austriackie z aprobatą patrzyły na te działania, licząc na to, że w przyszłej wojnie z Rosją Piłsudski będzie prowadził działania dywersyjne, osłabiające rosyjski potencjał wojskowy. Już 6 sierpnia 1914 r. wyruszyła z Krakowa „pierwsza kadrowa” kompania strzelecka (oficjalna nazwa: Pierwsza Kompania Kadrowa). Miała być ona zaczątkiem przyszłego wojska polskiego. Za nią podążyły inne oddziały. Piłsudski chciał doprowadzić do wybuchu powstania antyrosyjskiego, jednak bezskutecznie.

RFG3TZT0jrTEo
Józef Piłsudski ze swoim sztabem, Kielce, 1914 r.
Źródło: Marian Fuks, 1914, domena publiczna.
Ćwiczenie 1

Napisz, które z państw biorących udział w I wojnie światowej było w 1914 r. było najbardziej przychylnie nastawione do sprawy polskiej.

RkzVhTBm5oSET
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Oddziały strzeleckie w obliczu potęgi regularnej armii rosyjskiej wróciły do Galicji. Nieudana akcja Piłsudskiego spowodowała zmianę planów austriackich. Zażądały one od Piłsudskiego likwidacji oddziałów strzeleckich i wcielania żołnierzy do austriackiego pospolitego ruszenia. Pojawiła się groźba fiaska planów orientacji proaustriackiej i inicjatywę przejął Naczelny Komitet Narodowy, który zorganizowali galicyjscy konserwatyści. Uzyskał on zgodę władz wiedeńskich na formowanie Legionów Polskich.

ententa

Powstanie Legionów

Ostatecznie utworzono trzy brygady legionowe: I Brygadę dowodzoną przez Józefa Piłsudskiego, II Brygadę dowodzoną przez płk. Józefa HalleraJózef HallerJózefa Hallera i III Brygadę dowodzoną przez płk. Stanisława SzeptyckiegoStanisław SzeptyckiStanisława Szeptyckiego. Wszystkie one podlegały dowódcy Legionów, którym był zawsze austriacki generał pochodzenia polskiego (pierwszym był gen. Karol Durski‑Trzaska). Latem 1915 r. siły legionowe osiągnęły stan prawie 25 tys. ludzi, w tym ok. 15 tys. żołnierzy. Uczestniczyły one w walkach podczas kampanii zimowej 1914/1915 – Łowczówek (I Brygada), kampanii wiosennej pod Konarami (I Brygada), na Lubelszczyźnie i Wołyniu (III Brygada) oraz w Galicji Wschodniej i na Węgrzech (II Brygada). Wszystkie trzy brygady Legionów brały udział w walkach na Wołyniu w 1915 r. Stoczyły tam  bitwę z wojskami rosyjskimi pod Kostiuchnówką (4‑6 lipca 1916 r.).

RAyDYyXdc89wE
Józef Piłsudski w okopach podczas walk na Wołyniu
Źródło: domena publiczna.
R13PCCTu9XImW
Ćwiczenie 2
Uzupełnij podany tekst. Koncepcje polityczne Józefa Piłsudskiego zakładały, że w 1. Pierwsza Kompania Kadrowa, 2. Wojska Polskiego, 3. Legionów Polskich, 4. Królestwie Polskim wybuchnie powstanie antyrosyjskie. Dlatego z jego inicjatywy została zorganizowana 1. Pierwsza Kompania Kadrowa, 2. Wojska Polskiego, 3. Legionów Polskich, 4. Królestwie Polskim. Miała być ona zaczątkiem 1. Pierwsza Kompania Kadrowa, 2. Wojska Polskiego, 3. Legionów Polskich, 4. Królestwie Polskim. Jednak wydarzenia potoczyły się w innym kierunku. Piłsudski musiał zrezygnować ze swoich planów i włączyć swoje oddziały do 1. Pierwsza Kompania Kadrowa, 2. Wojska Polskiego, 3. Legionów Polskich, 4. Królestwie Polskim.
Ćwiczenie: Kompania
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Legiony, a szczególnie I Brygada stanowiły specyficzny rodzaj wojska. Wpływ miał na to jej dowódca, który wyrabiał w swoich żołnierzach przekonanie, że stanowią de factode factode facto wojsko polskie. Był to specyficzny rodzaj żołnierzy o wysokim morale, które wiązało się z poziomem wykształcenia (wielu żołnierzy miało wykształcenie średnie i wyższe). Przekładało się to na dużą wartość bojową. Oddziały legionowe uchodziły za bardzo bitne. W bitwach toczonych na froncie wschodnim legioniści udowodnili swoją wartość, zdobywając uznanie wśród swoich sojuszników - żołnierzy niemieckich i austriackich.

de facto

Likwidacja Legionów

Istotnym problemem w latach 1916‑1917 stała się kwestia samodzielności wojska polskiego. Był to poważny problem polityczny, który wiązał się z niemieckimi koncepcjami wobec sprawy polskiej. Na mocy aktu 5 listopada 1916 r. utworzone zostało marionetkowe Królestwo PolskieKrólestwo Polskiemarionetkowe Królestwo Polskie, pod patronatem Niemiec i Austro‑Węgier.  Niemcy dążyły do utworzenia Polskiej Siły Zbrojnej (tzw. Polnische Wehrmacht), wchodzącej w skład sił niemieckich. Pierwszym krokiem było oddanie Legionów Polskich pod komendę niemieckiego gubernatora w Warszawie – Hansvon BeseleraHans von BeselerHansvon Beselera – jako naczelnego dowódcy wojsk polskich.

Brak ustępstw w sprawie polskiej ze strony państw centralnychpaństwa centralnepaństw centralnych czyli Austro‑Węgier i Niemiec zaostrzył sytuację i doprowadził do kryzysu w lipcu 1917 r. (tzw. kryzys przysięgowykryzys przysięgowykryzys przysięgowy). Został on wywołany żądaniem władz niemieckich i austriackich, aby legioniści złożyli specjalną przysięgę na wierność cesarzom niemieckiemu i austriackiemu. Sam Piłsudski odmówił przysięgi i wezwał legionistów, by jej nie składali. Z trzech brygad I i III odmówiły złożenia przysięgi. Legioniści zostali rozbrojeni i internowani. Sam Józef Piłsudski i towarzyszący mu jego przyjaciel i współpracownik Kazimierz SosnkowskiKazimierz SosnkowskiKazimierz Sosnkowski zostali uwięzieni w niemieckiej twierdzy w Magdeburgu. Był to koniec Legionów Polskich.

Ponieważ II Brygada złożyła przysięgę, przekształcona została w Polski Korpus Posiłkowy pod dowództwem J. Hallera i podporządkowano ją dowództwu austriackiemu. Żołnierze tej jednostki zbuntowali się w 1918 r. i część przedarła się na stronę rosyjską przez front pod Rarańczą. Pozostałe jednostki polskie zostały rozbrojone.

Królestwo Polskie

Orientacja na państwa ententy

Wojsko polskie w Rosji

Inicjatywa utworzenia polskich oddziałów wojskowych pod patronatem rosyjskim została wysunięta przez środowisko Narodowej Demokracji. Porozumienie zawarte między Komitetem Narodowym Polskim a dowództwem rosyjskim przewidywało stworzenie polskich oddziałów ochotniczych. Jednak nikły napływ ochotników nie pozwolił utworzyć planowanej brygady. Ostatecznie sformowano ochotniczy legion w sile ok. 900 ludzi. Od miejsca powstania jednostkę nazwano Legionem PuławskimLegion PuławskiLegionem Puławskim. Był on formowany w okolicach Puław i stąd wzięła się jego nazwa. Wziął on udział w walkach i poniósł duże straty, w związku z tym został zlikwidowany w roku 1916. Przyczyniła się także do tego niechętna postawa dowództwa rosyjskiego, które zażądało likwidacji polskich jednostek i wcielenia ich do rosyjskiego pospolitego ruszenia.

Dopiero wybuch rewolucji lutowej w Rosji w 1917 r. zmienił sytuację. Rząd Tymczasowy wyraził zgodę na utworzenie Dywizji Strzelców Polskich. Po wielu perypetiach związanych ze zmianami miejsca dyslokacjidyslokacjadyslokacji Dywizja została rozwiązana, a następnie przekształcona w I Korpus Polski pod dowództwem gen. Józefa Dowbor‑MuśnickiegoJózef Dowbor‑MuśnickiJózefa Dowbor‑Muśnickiego. Jesienią tego roku przystąpiono do organizowania dwóch następnych korpusów polskich. Jednostki te nie wzięły udziału w walkach z armią niemiecką. Po wybuchu rewolucji bolszewickiej w 1917 r. zmianie uległa rola tych jednostek. Wzięły one udział w walkach z oddziałami bolszewickimi, które próbowały atakować ludność polską. Terytoria w okolicach Bobrujska kontrolowane przez I Korpus Polski nazwano Rzeczpospolitą Bobrujską.

dyslokacja
RLJgO88mSZjjA
Udekorowana z okazji święta 3 Maja brama twierdzy w Bobrujsku, siedziby 1 Korpusu Polskiego w Rosji
Źródło: domena publiczna.
Ćwiczenie 3

Wyjaśnij, jaki wpływ na formowanie się polskich jednostek wojskowych miała rewolucja rosyjska w 1917 r.

R1UkDXXdnIRoi
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Oddziały polskie w Rosji stanowiły znaczącą siłę, ponieważ I Korpus osiągnął stan około 29 tys. żołnierzy (I 1918). W połowie roku jednostki polskie (I i III Korpus) zostały rozformowane. Ich żołnierze ewakuowali się, dotarli na Zachód drogą przez port w Murmańsku. W większości wstąpili oni do Armii Polskiej we Francji, dowodzonej przez gen. Józef Hallera. Oddziały polskie w Rosji zasadniczo nie wzięły udziału w rosyjskiej wojnie domowej i wycofały się z Rosji różnymi drogami.

Armia Polska we Francji

Władze francuskie wyraziły zgodę na utworzenie polskich oddziałów wojskowych we Francji dopiero w 1917 r. Co prawda już w sierpniu 1914 r. sformowano w ramach Legii Cudzoziemskiej polską kompanię (ok. 200 ludzi), lecz dalszych działań nie podejmowano. Kompania ta, od miejsca powstania (miasta Bayonne), nazywana Legionem BajońskimLegion BajońskiLegionem Bajońskim lub Bajończykami, poniosła bardzo duże straty w walkach i została zlikwidowana. Władze francuskie odmawiały zgody na tworzenie polskich jednostek, bowiem nie chciały psuć sobie stosunków z Cesarstwem Rosyjskim. Władze carskie stały na stanowisku, że sprawa polska to wewnętrzny problem rosyjski.

Sytuacja zmieniła się po wybuchu rewolucji w Rosji. Na postulaty Komitetu Narodowego Polskiego w sprawie utworzenia samodzielnej Armii Polskiej we Francji (VI 1917) władze francuskie odpowiedziały pozytywnie. Jej tworzeniem zajęła się Misja Wojskowa Francusko‑Polska.

RVERzfbdPh25u
Mapa przedstawia polskie oddziały wojskowe we Francji w latach 1914‑1919. Na mapie zaznaczona miejscowość Bajonna, miejsce powstania i walki kompanii Bajończyków. Powstanie armii polskiej oznacza miasta Paryż, Bordeaux (Polscy ochotnicy z Brazylii), Nicea, Lyon, Le Mans (jeńcy z armii niemieckiej, posiłki polskie z Włoch i jeńcy z armii austriackiej), Boubgne. Służba frontowa 1 dywizji jest w północno‑wschodniej części Francji.
Polskie oddziały we Francji
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Mapa interaktywna pt. Polskie oddziały wojskowe we Francji w latach 1914 - 1919.

Mapa przedstawia obszar Francji wraz z fragmentami terytoriów sąsiednich państw oraz morzami. Na północy za wodami zaznaczonego kanału La Manche widać fragment terytorium Wielkiej Brytanii. Od wschodu zaznaczone zostały obszary Królestwa Belgii i Królestwa Holandii. Poniżej Wielkie Księstwo Luksemburga, Cesarstwo Niemieckie, Związek Szwajcarski oraz Królestwo Włoch. Na samym dole mapy zaznaczony został niewielki fragment Królestwa Hiszpanii.

Na terytorium Francji zaznaczone zostały najważniejsze miasta ze stolicą, czyli Paryżem.

Na mapie zaznaczone zostały miejsca, w których formowały się oddziały Armii Polskiej we Francji, miejscowości, w których znajdowały się biura werbunkowe Armii Polskiej. Strzałkami zaznaczone zostały kierunki przybywania ochotników, którzy zaciągali się do Armii Polskiej we Francji.

Ponadto zaznaczona została miejscowość, w której powstała kompania Bajończyków. Na mapie zaznaczono rejon walk Bajończyków, w pobliżu miejscowości Sillery. Zaznaczony został w Szampanii rejon służby frontowej 1 Dywizji Armii Polskiej we Francji w 1918 r.

Zaznaczono również kierunki ewakuacji Armii Polskiej, która w 1918 r. została przewieziona z Francji do Polski, gdzie weszła w skład Wojska Polskiego.

Mapa składa się z warstwy bazowej i 4 warstw dodatkowych.

Opis warstwy bazowej:

Mapa przedstawia obszar Francji wraz z fragmentami terytoriów sąsiednich państw oraz morzami. Na północy za wodami zaznaczonego kanału La Manche widać fragment terytorium Wielkiej Brytanii. Od wschodu zaznaczone zostały obszary Królestwa Belgii i Królestwa Holandii. Poniżej Wielkie Księstwo Luksemburga, Cesarstwo Niemieckie, Związek Szwajcarski oraz Królestwo Włoch. Na samym dole mapy zaznaczony został niewielki fragment Królestwa Hiszpanii. Na terytorium Francji zaznaczone zostały najważniejsze miasta ze stolicą, czyli Paryżem.

Warstwy dodatkowe:

Warstwa 1 - Powstanie i walki kompanii Bajończyków.
Na mapie zaznaczono miejsce, w którym powstał w 1914 r. oddział polskich ochotników we Francji. Został on skierowany na front w rejonie Sillery, a następnie walczył w rejonie miasta Arras. Tam też poniósł wielkie straty i został ostatecznie rozformowany (zlikwidowany). Na warstwie 1 znajdują się 2 punkty z dodatkowymi informacjami:

Punkt 1 - Kompania Bajończyków.
Był to polski oddział w składzie francuskiej Legii Cudzoziemskiej, utworzony w 1914 r. Liczył on około 250 ludzi. Planowano utworzenie Legionu Polskiego, ale nie został on utworzony ze względu na protesty ambasady rosyjskiej. Został wcielony do francuskiej Legii Cudzoziemskiej i walczył w jej składzie w latach 1914 - 1915.
Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Sztandar oddziału Bajończyków to płat tkaniny umieszczony na drzewcu. Na tkaninie został przedstawiony orzeł z rozpostartymi skrzydłami i z głową zwróconą w prawą stronę.

Punkt 2 - Bitwa pod Sillery.
Bitwa pod Sillery. Stoczona została w 1915 r. na froncie zachodnim między wojskami niemieckimi a francuskimi. W szeregach tych ostatnich walczyła kompania Bajończyków. Podczas bitwy poniosła Wielkie straty.
Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Obraz przedstawia mężczyznę w mundurze wojskowym. Stoi on na brzegu okopu, trzymając w lewej ręce sztandar, a w prawej wyciągniętą przed siebie szablę. Mężczyzna ma zakrwawioną głowę. Przed nim leżą trupy żołnierzy niemieckich. U jego boku widać biegnących żołnierzy należących do jego oddziału.

Warstwa 2 - Powstanie Armii Polskiej we Francji.
Armia Polska we Francji była tworzona od 1917 r. Biura werbunkowe, w których przyjmowano ochotników znajdowały się w różnych miejscach we Francji. Do Armii napływali ochotnicy także spoza Francji (Kanada, USA). W 1917 r. dowództwo Armii objął gen. Józef Haller. Na warstwie 2 znajduje się 1 punkt z dodatkowymi informacjami:

Punkt 1 - Portret gen. Józefa Hallera.
Józef Haller w 1917 r. został wyznaczony dowódcą Armii Polskiej we Francji. Od jego nazwiska żołnierzy tej armii często nazywano hallerczykami.
Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Czarno‑biały portret przedstawia wąsatego mężczyznę w średnim wieku, o ciemnych oczach i włosach. Na głowie ma rogatywkę z symbolem orła białego oraz trzema gwiazdkami. Ubrany w mundur z ozdobnymi guzikami, kołnierzem oraz medalem w kształcie krzyża na lewej piersi. Na mundur nałożony ma futrzany płaszcz.

Warstwa 3 - Służba frontowa 1 Dywizji.
1 Dywizja wchodząca w skład Armii Polskiej we Francji została w 1918 r. skierowana do służby frontowej w Szampanii we Francji. Ze względu na zakończenie wojny w listopadzie 1918 r. nie wzięła udziału w walkach.

Warstwa 4 - Ewakuacja Armii Polskiej z Francji do Polski w 1919 roku.
Po zakończeniu wojny na mocy porozumienia między władzami polskimi i francuskimi oddziały Armii Polskiej we Francji zostały ewakuowane do Polski i weszły w skład wojska Polskiego.

Polecenie 4

Wymień trzy państwa ententyententaententy, z których wywodzili się ochotnicy zgłaszający się do Armii Polskiej we Francji.

R10wpL3il0Gjn
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 5

Zapisz czy do szeregów Armii Polskiej przyjmowano obywateli Niemiec i Austro‑Węgier?

R10aAEKPl2ucE
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 6

Zapisz jakie były losy Armii Polskiej we Francji po zakończeniu I wojny światowej?

RFk92eI9B8haK
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Zwierzchnictwo polityczne nad tworzącą się Armią sprawował Komitet Narodowy PolskiKomitet Narodowy  PolskiKomitet Narodowy Polski. Ochotnicy do armii napłynęli z emigracji. Naczelnym dowódcą został mianowany gen. Józef Haller (1918).

R1656zW3EgYgc
Ćwiczenie 4
Zadanie interaktywne
Ćwiczenie: Armia Polska
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1bM9FRmr41mR
Gen. Józef Haller składa przysięgę na sztandar Armii Polskiej we Francji
Źródło: domena publiczna.

Formowanie armii trwało do czerwca 1919 r. i w okresie maksymalnego rozwoju składała się z 2 korpusów (7 dywizji). Łącznie liczyła ona ok. 80 tysięcy ludzi i była pełnowartościową armią, z własnymi jednostkami artylerii, broni pancernej i lotnictwa. Jedna z jednostek amii odbyła służbę frontową, jednak ostatecznie w związku z zakończeniem wojny armia nie wzięła udziału w walkach. Wiosną 1919 r. została przewieziona do Polski i weszła w skład wojska polskiego. Była to największa i najlepiej uzbrojona ze wszystkich polskich formacji wojskowych podczas I wojny światowej.

R1E6Ar9vuz8d0
Ćwiczenie 5
Zadanie interaktywne
Ćwiczenie: Państwa
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RTVf5vqMGKuGO
Ćwiczenie 6
Zadanie interaktywne
Ćwiczenie: prawda, fałsz
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R5g7JvnGdF9V2
Ćwiczenie 7
Zadanie interaktywne
Ćwiczenie: Jednostki
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1O1wQeR6HaBA1
Ćwiczenie 8
Zadanie interaktywne
Ćwiczenie: Krzyżówka
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Słownik pojęć

Komitet Narodowy  Polski
Komitet Narodowy  Polski

- komitet założony w 1917 r., działający we Francji pod przewodnictwem Romana Dmowskiego i Ignacego Paderewskiego, uznany przez władze państw Ententy za oficjalną reprezentację narodu polskiego, stawiający sobie za cel odbudowę państwa polskiego w oparciu o państwa Ententy

kryzys przysięgowy
kryzys przysięgowy

- kryzys polityczny sprowokowany przez Józefa Piłsudskiego, który zaapelował do żołnierzy Legionów Polskich i sam odmówił złożenia przysięgi na wierność Królestwu Polskiemu i dotrzymanie braterstwa broni armiom niemieckiej i austro‑węgierskiej; do kryzysu doszło w dniach 9 i 11 lipca 1917 r. w związku z niemieckimi planami wcielenia Legionów Polskich do Polnische Wehrmacht (tzw. Polskiej Siły Zbrojnej); w jego wyniku Legiony zostały rozwiązane, a legioniści, którzy odmówili przysięgi zostali aresztowani, w tym także Piłsudski

Legion Bajoński
Legion Bajoński

- grupa polskich ochotników (ok. 200 osób), którzy zostali wcieleni do Legii Cudzoziemskiej we Francji i wysłani obozu szkoleniowego w miejscowości Bayonne [czyt. bajon]; utworzono z nich kompanię piechoty

Legion Puławski
Legion Puławski

- formacja wojskowa powołana przez Narodową Demokrację jako polska jednostka wojskowa w ramach armii rosyjskiej; nazwa pochodzi od miejsca formowania (Puławy); do Legionu zgłosiło się kilkuset ochotników; legion został rozwiązany w 1916 r.

Hans von Beseler
Hans von Beseler

(1850‑1871) - generał armii niemieckiej, generał‑gubernator warszawski (1915‑1918)

Józef Dowbor‑Muśnicki
Józef Dowbor‑Muśnicki

(1897‑1937) - oficer i generał armii rosyjskiej i Wojska Polskiego, dowódca wojskowy powstania wielkopolskiego

Józef Haller
Józef Haller

(1873‑1960) - oficer armii austriackiej, Legionów Polskich, generał Wojska Polskiego

Józef Piłsudski
Józef Piłsudski

(1867‑1935) - działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, polityk, współtwórca Legionów Polskich, dowódca I Brygady Legionów, marszałek Polski, jeden z twórców niepodległej Polski

Kazimierz Sosnkowski
Kazimierz Sosnkowski

(1885‑1969) - polski polityk, oficer i generał Wojska Polskiego, Naczelny Wódz (1943‑1944)

Stanisław Szeptycki
Stanisław Szeptycki

(1867‑1950) - oficer armii austriackiej, Legionów Polskich, generał Wojska Polskiego, szef Sztabu Generalnego (1918‑1919), minister spraw wojskowych (1923)

Bibliografia

  • Chwalba A., (2018), Legiony Polskie 1914‑1918, Kraków.

  • Lipiński W., (1935), Walka zbrojna o niepodległość Polski 1905‑1918, Warszawa.

  • Sierociński J., (2021), Armia Polska we Francji. Dzieje wojsk generała Hallera na obczyźnie, Warszawa.