Polskie dynastie – Andegaweni

Zawodowi władcy

Andegaweni byli jednym z najstarszych rodów dynastycznych Europy. Wywodzili się od Franków. Protoplasta ich rodu Ingelger był wicehrabią Andegawenii, osadzonym na zamku w Angers [czyt.: ążi] przez króla Francji Karola Łysego. W związku z jego zasługami w dziele ochrony prowincji przed najazdami Normanów został sowicie uposażony przez następcę Karola Łysego Ludwika II Jąkałę z dynastii Karolingów w liczne dobra ziemskie, które pozwoliły mu na stworzenie liczącej się we Francji rodziny arystokratycznej, zwanej IngelgeramiIngelgerowieIngelgerami. Wygasła ona w linii męskiej w 1060 roku na Godfrydzie II Martelu. Jego siostra Ermengarda Blanka przeniosła po jego śmierci prawa do tronu Andegawenii na syna Godfryda III Brodatego, będącego owocem związku z przedstawicielem rodu z Gatinais [czyt.: gatine] Godfrydem II Ferréolem [czyt.: ferejolem]. W ten sposób zapoczątkowana została druga linia Andegawenów, którzy sami określali się jako PlantageneciPlantageneciPlantageneci, gdyż nosili przypiętą do hełmu gałązkę jałowca podczas turniejów rycerskich.

Panowanie Plantagenetów w Andegawenii zakończyła zbrojna konfiskata lenna przez króla Francji Filipa II Augusta w 1205 roku za panowania króla Anglii Jana bez Ziemi. Formalny powrót prowincji do domenydomenadomeny królewskiej nastąpił jednak dopiero w 1259 roku po podpisaniu traktatu paryskiego przez syna Jana bez Ziemi króla Anglii Henryka III i wnuka Filipa II Augusta króla Francji Ludwika IX Świętego, którzy tym samym kończyli wieloletnią wojnę o posiadłości angielskie we Francji. Odtąd miały być oficjalnie przekazane jako część dochodu młodszej linii dynastycznej. Już w 1346 roku hrabią Andegawenii został młodszy brat króla Francji Ludwika IX Świętego, Karol I Andegaweński, który tym samym zapoczątkował trzecią linię Andegawenów. Podzieliła się ona po jego śmierci na trzy gałęzie.

RrRm1QbXja6lK

Zdjęcie przedstawia fragment murów zamku w Angers z XIII wieku od strony północnej i północnowschodniej. Mur od od lewej w kierunku centrum jest wysoki i prosty, z widocznymi otworami okiennymi. Przylega on do zabudowań miejskich oraz wybrukowanej ulicy dojazdowej. Od centrum do prawej strony mur jest widoczny z pięcioma cylindrycznymi wieżami, o średnicy 18 m, z rozmieszczonymi na nich naprzemiennie otworami strzelniczymi. Po prawej stronie fotografii przy cylindrach wież widoczna jest wybrukowana droga dojazdowa w alei drzew na terenie dawnej średniowiecznej fosy. Zabudowania miejskich kamienic znajdują się bliżej lewej krawędzi fotografii. Droga brukowana prowadzi w dal bliżej prawej krawędzi.

Najstarszą wyznaczył Karol Robert, prawnuk Karola I, panujący od 1308 roku na Węgrzech, gdzie wymarła poprzednia dynastia Arpadów. W 1320 roku związał się on sojuszem z Polską, poślubiając Elżbietę, córkę króla Władysława Łokietka. Dzięki temu jego syn Ludwik I Wielki po bezpotomnej śmierci Kazimierza III Wielkiego, syna Władysława Łokietka, mógł przejąć tron Polski, zapoczątkowując tam nową dynastię. Niestety zakończyła się ona w 1399 roku na Jadwidze Andegaweńskiej, córce Ludwika I Wielkiego. Młodszą linię Andegawenów- Kapetyngów stanowili rządzący Neapolem do 1381 roku potomkowie Roberta Mądrego, wnuka Karola I Andegaweńskiego. Najmłodszą gałąź zapoczątkował natomiast w Albanii w tzw. księstwie Durazzo, Jan, wnuk Karola I Andegaweńskiego. Linia ta panowała również w Neapolu w latach 1381‑1435 oraz przejściowo na Węgrzech w latach 1385 - 1386. Ostatnia z rodu królowa Neapolu Joanna II zmarła w 1435 roku.

Sojusznicy Piastów

Węgrzy nie pierwszy raz w dziejach polskiego państwa okazywali się cennymi sprzymierzeńcami. To właśnie u nich, w trakcie starań o koronę polską i walkach z czeskimi Przemyślidami, chronił się Władysław Łokietek. Gdy proces jednoczenia ziem rozbitej dzielnicowo Polski stawał się realny przyszły król Polski wydał swoją córkę, Elżbietę, w 1320 roku za Karola Roberta. Małżeństwo to okazało się trwałe i potwierdzało sojusz polsko – węgierski.

Idea zawarcia tego przymierza w okresie konsolidacji państwa była słuszna. Na początku XIV wieku Piastowie stawali się jedną z przeszkód dla polityki cesarskiej i czeskiej w regionie. Od północnych granic odradzającemu się Królestwu Polskiemu zagrażały Brandenburgia i rosnące w siłę państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władcy czescy z dynastii Luksemburgów w ramach spadku po Przemyślidach rościli sobie prawo do korony polskiej, a spornym terenem stawały się księstwa na Śląsku. Władysławowi Łokietkowi zależało, aby pośród sąsiadów mieć choć jednego sprzymierzeńca.

Kwestia sukcesji andegaweńskiej na tronie polskim została podjęta po raz pierwszy w 1327 r., ze względu na chorobę syna Władysława Łokietka, Kazimierza. Wtedy to zaproponowano, by władzę na skutek ewentualnej śmierci Kazimierza objął Ludwik, syn Elżbiety Łokietkówny i jednocześnie wnuk polskiego króla.

Rt5V7zIjDoGpi

Ilustracja przedstawia miniaturę ze średniowiecznego rękopisu. Na pierwszym planie kobieta - królowa w koronie i płaszczu z gronostajem stoi na wprost widza. U jej nóg sylwetki dzieci w formie przedstawień "małych dorosłych" - dwie postaci męskie po lewej i trzy postacie po prawej - jedna męska i dwie żeńskie. Postaci męskie po lewej noszą szaty, płaszcze i korony, postacie po prawej stronie książęce czapki, szaty i płaszcze. Tło koloru niebieskiego, scena ujęta w ramy fantazyjnego motywu geometrycznego zawijasów o charakterze roślin z kwiatowym wykończeniem części narożnych.

Obejmując tron węgierski po ojcu w 1342 roku Ludwik był żywo zainteresowany sytuacją Królestwa Polskiego i kwestią dziedziczenia po Kazimierzu. Wielokrotnie polski król zapewniał swojego siostrzeńca o podtrzymaniu układu w razie braku męskiego potomka. Ponadto Ludwik aktywnie włączał się w działania polityczne swego wuja. Wsparł go w czasie kampanii na Rusi Czerwonej w latach 1351 – 1352.

W 1355 roku, na mocy układu w Budzie, przedstawiciele rycerstwa i możnowładców małopolskich uznali Ludwika jako następcę tronu polskiego w razie bezpotomnej śmierci Kazimierza Wielkiego. Miało w ten sposób dojść do pierwszej w dziejach unii personalnej. Nie znaczy to, że kandydatura węgierska miała powszechne poparcie wśród polskich panów. Część z nich sprzyjała kandydaturze wnuka ostatniego Piasta na polskim tronie – księcia słupskiego Kazimierza. Nie zrywając układu z Ludwikiem Kazimierz Wielki usynowił wnuka, zapewniając mu w ten sposób prawa do polskiego tronu. Za kandydaturą wnuka panującego króla opowiedziała się część stronnictwa wielkopolskiego.

Podczas polowania w okolicach miejscowości Żeleźnica jesienią 1370 r. Kazimierz Wielki spadł z konia. Na skutek złamanej nogi do organizmu wdarła się gorączka. Król zlekceważył zalecenia lekarzy, przez co choroba nie ustąpiła. Ludwik z uwagą śledził rozwój wypadków za pośrednictwem wysłanników, jednym z nich był książę opolski Władysław. Gdy stan Kazimierza Wielkiego okazał się beznadziejny węgierski władca ruszył do Krakowa, aby wcielić w życie postanowienia układu budzińskiego. Nie zdążył przybyć do Krakowa przed śmiercią ostatniego Piasta, która miała miejsce 5 listopada 1370 r.

RaYDd4CBIEisC

Ilustracja przedstawia portret w górnej części grafiki i scenę rodzajową u dołu. U góry sylwetka mężczyzny z gęstą brodą i długimi włosami, patrzącego na wprost widza. Na głowie nosi koronę z płytami w kształcie liści, wysadzaną guzkami i kamieniami. Pod szyją król nosi zapiętą szatę, na ramionach płaszcz spięty klamrą na wysokości klatki piersiowej. Popiersie ujęte jest w otok medalionu. Poniżej scena rodzajowa - upadek króla i złamanie nogi o połamany pień drzewa. Król leży przy pniu, nosi płaszcz i zbroję, prawa ręka uniesiona ku górze, lewa noga nienaturalnie wykrzywiona do boku na pniu. Za nim w stronę króla biegnie rycerz w pancerzu i szacie z kołczanem strzał, wyciągając ku królowi ręce. Drugi z rycerzy, bliżej lewej strony, łapie za uzdę spłoszonego, osiodłanego konia. Drugi z koni stoi bliżej lewej krawędzi grafiki. W tle gęsty las i jeździec po prawej stronie zmierzający ku centrum.

Siostrzeniec na Wawelu

Forma i miejsce koronacji Ludwika Węgierskiego wzbudziły nieporozumienia w środowisku polskiego możnowładztwa. Z racji uznania Krakowa za siedzibę dworu przez ostatnich Piastów największe wpływy w kraju mieli panowie małopolscy. Jednak środowisko możnowładcze drugiej dzielnicy istotnej dla zjednoczenia kraju – Wielkopolski – życzyli sobie, aby nowy król powrócił do starej tradycji koronacji w Gnieźnie. Tego król jednak nie uczynił, mimo usilnych próśb arcybiskupa gnieźnieńskiego, Jarosława Bogorii.

RFTSFaPrzbTpH

Obraz przedstawia portret króla Ludwika Węgierskiego. Mężczyzna o gęstych, długich, czarnych włosach i podkręconym ku policzkom wąsom patrzy na wprost widza. Nosi na głowie koronę z płytkami w kształcie liści, wysadzaną guzkami i kamieniami szlachetnymi. Na ramionach płaszcz z gronostajem. Spod płaszcza na wysokości klatki piersiowej widać pozłacane zapinki i fragment pozłacanego łańcucha na szyi. Tło ciemne.

Andegaweński monarcha zdecydował się w pierwszej kolejności uregulować sporne kwestie z Kaźkiem słupskim. Przekazane Kaźkowi w unieważnionym testamencie Kazimierza III Wielkiego ziemie, m.in. Sieradzkie i Kujawy, nadał mu z powrotem na prawie lennym. Następnie ustanowił swoją matkę, Elżbietę Łokietkównę, regentką na ziemiach polskich, co przez dziesięć następnych lat aż do śmierci węgierskiej królowej stanowiło przedmiot ustawicznych konfliktów.

Buntowali się krakowscy mieszczanie przeciwko obecności węgierskich dworzan. Niezadowolenie wyrażała szlachta, której majątki konfiskowano pod pozorem uczestnictwa w tajnych spiskach. Opór stawiali wielmoże prowadzący jak Bartosz z Odolanowa własną politykę na terenach przygranicznych z Zakonem Krzyżackim. Dezaprobatę budziła zwłaszcza działalność niektórych namiestników takich jak ustanowiony w 1378 roku wielkorządcą Polski Władysław Opolczyk. Zarzucano mu antypolskość i działanie na korzyść Węgier. Wątpliwości, co do postępowania króla zgodnie z polską racją stanu, nie rozwiewały niestety poczynania Ludwika Węgierskiego. Nie bacząc na fakt, że jeszcze w 1370 Litwini opanowali ziemię włodzimierską, Brandenburgia zajęła zamki w Santoku  i Drezdenku, a książę mazowiecki Siemowit III zerwał zależność lenną i umocnił się na zamkach w Płocku, Sochaczewie, Rawie i Gostyninie, król wyjechał na Węgry. W 1372 roku na zjeździe we Wrocławiu zrzekł się praw do Śląska na rzecz Zygmunta Luksemburskiego, który w zamian dał mu wolną rękę na Mazowszu.

Skutkowało to wprawdzie złożeniem hołdu lennego w następnym roku przez księcia warszawskiego Janusza I Starszego, ale także wywołało wojnę na ziemi dobrzyńskiej i Kujawach z księciem Władysławem Białym o zwrot ojcowizny. Z konieczności, aby zakończyć konflikt, Ludwik Węgierski zmuszony był wykupić księstwo gniewkowskie.

Z tego powodu Elżbieta Łokietkówna kilkukrotnie rezygnowała z namiestnictwa w Polsce. Przybycie Ludwika tylko na krótko uspokoiło nastroje. W 1376 roku doszło do tumultu w Krakowie. Starli się ze sobą dworzanie węgierscy z mieszczaństwem krakowskim, w trakcie zginął starosta krakowski Jan Kmita. Po tym zdarzeniu Elżbieta definitywnie opuściła Polskę. W 1378 roku Ludwik Węgierski mianował na namiestnika Królestwa swojego dotychczasowego stronnika, księcia opolskiego Władysława. I to nie uspokoiło nastrojów, gdyż traktowano księcia jako możnego węgierskiego. Dlatego po raz kolejny Ludwik powołał na regentkę Królestwa swoją matkę. Nie rządziła długo, gdyż zmarła w 1380 r.

Geneza polskiego parlamentaryzmu

Najpoważniejszym problemem dla Ludwika Węgierskiego w Polsce była kwestia zapewnienia sukcesji jego rodu. Ze wszystkich jego dzieci, które przyszły na świat każde okazało się być córką. Przyszłość obu królestw miała spocząć na barkach stosunkowo młodych niewiast. Najstarsza, Katarzyna, urodziła się w 1369 r., Maria w 1371 r., Jadwiga w 1374 r.

Na przeszkodzie stały także postanowienia traktatu w Budzie z 1355 roku, które wprost mówiły iż sukcesja polskiego tronu leżała po stronie męskich przedstawicieli rodu. Wobec oporu dużej części możnych przed bezwarunkową zmianą postanowień król zaczął działać, aby na tronie polskim po jego śmierci panowała jedna z księżniczek.

W 1373 roku mieszczanie poznańscy i kaliscy otrzymują w Koszycach przywileje handlowe, w tym zwolnienia z ceł. W dodatku Poznań prawo wyboru członków do rady miejskiej bez udziału starosty. W 1374 roku w imieniu króla Elżbieta Łokietkówna wydaje ordynacjęordynacjaordynację dla kopalń ołowiu i srebra pod Olkuszem.

Natomiast rozmowy z polskimi panami rozpoczęły się na przełomie 1373 i 1374 roku. Kulminacyjnym momentem był zjazd w Koszycach w 1374 r., podczas którego przedstawiciele polskiego możnowładztwa zgodzili się uznać jedną z córek w zamian za przywilej królewski.

Przedstawiciele polskiego możnowładztwa już za czasów Kazimierza Wielkiego zostali dopuszczeni do współudziału w administrowaniu krajem. Dopiero przywilej koszycki był generalnym dokumentem wystawionym dla wszystkich panów Królestwa Polskiego. Przywilej koszycki dopuszczał możliwość ustanowienia podatków nadzwyczajnych jedynie za zgodą całego stanu. Król w takich przypadkach musiał układać się ze szlachtą. Wreszcie był to dokument, który potwierdzał osobowość prawną państwa: król przestawał być jego właścicielem, a stawał się „głową”, dbającą o wspólny interes. Królestwo Polskie stało się podmiotem, łączącym ze sobą terytorium, społeczeństwo stanowe i formę sprawowania władzy. Wolność podatkowa rycerstwa stała się podstawą równości stanu, doprowadzając w kolejnych stuleciach do rozwoju „demokracji szlacheckiej”.

Choć przywilej został wydany dla całego stanu rycerskiego nie dotyczył duchowieństwa. Z przedstawicielami polskiego Kościoła Ludwik spotkał się podczas zjazdu w Budzie w 1381 roku., w trakcie którego wydał podobny przywilej generalny.

Dla Węgrów Wielki, dla Polaków Węgierski

Ludwik Węgierski zmarł w Trenczynie w 1382 roku. Staranne wykształcenie i gotowość do wypraw wojennych sprawiły, że Węgrzy określają potomka dynastii Andegawenów jako wielkiego króla. Pod jego rządami Węgry narzuciły zwierzchność Bośni, Serbii, Wołoszczyźnie. Rywalizował we Włoszech z Wenecją i Neapolem, przyłączył Dalmację do swojego terytorium W dekrecie z 1351 roku zrównał prawa szlachty i magnatów, ujednolicił system podatkowy i wydał prawo pozwalające chłopom na przemieszczanie się. Założył w 1367 roku uniwersytet w Peszcie. Rozwój polityczny i gospodarczy został wzmocniony także koronacją na króla Polski. 

R11G6N07FiDAW

Obraz przedstawia wnętrze katedry Panny Marii w Székesfehérvár [czyt.: fikeszfehirwar] (Białogardzie Królewskim), gdzie znajdowała się nekropolia węgierskich królów. Przy sarkofagu Ludwika Wielkiego znajdują się ubrane w szaty żałobne: jego żona Elżbieta oraz najstarsza córka Maria. Wdowa po królu rozgląda się trwożnie za siebie. Po lewej stronie obrazu, w jasnych kolorach barw przedstawiono scenę triumfu: zwolennicy nowego władcy Węgier Karola III z Durazzo w kościele świętują objęcie przez niego tronu, gdy córka Ludwika Maria usunięta z tronu załamuje ręce w rozpaczy nad grobem ojca. Klęczy przed sarkofagiem z trumną i w geście bezsilności opiera czoło o płytę nagrobną. Na nagrobku widoczna, leżąca od strony głowy wyrzeźbiona sylwetka króla. Płyta nagrobna na tumbie wsparta poprzez filary, jeden z nich widoczny obok sylwetki Marii. Dalszy plan uzupełnia cień padający na ściany kaplicy z prawej strony.

W przypadku Królestwa Polskiego rządy Ludwika oceniano odmiennie.

Źródła zgodnie podkreślają, że większą uwagę król poświęcał Węgrom niż Polsce. Podsycane były niepokoje pomiędzy stronnictwami, z dużą niechęcią odnoszono się do węgierskich członków dworu regentki Elżbiety Łokietkówny, przez dłuższy czas faktycznie sprawującej władzę. Jednak i ona nie była w stanie uporać się z problemami i napięciami wewnętrznymi. Do tego w latach 1378 - 1379 faktyczna władza na Rusi Czerwonej, ziemiach przyłączonych przez Kazimierza Wielkiego do Polski, przeszła w ręce węgierskie. Nie znaczy to, że dwanaście lat panowania Andegawena na tronie polskim było całkowicie stracone.

Okres rządów Ludwika Węgierskiego to przede wszystkim czas uznania mieszczaństwa. W 1372 roku kupcy polscy i węgierscy zyskali wyłączne prawo wstępu do Rusi Halickiej. Monopol ten był szczególnie korzystny dla Krakowa, gdyż stolica kraju znajdowała się na styku szlaków wiodących z Czech i Niemiec. Polscy kupcy kilka lat wcześniej, przed objęciem tronu polskiego przez Ludwika, mieli skrócone do trzech dni prawo składu w Koszycach. Skrócono w ten sposób obowiązek wystawiania na sprzedaż towarów każdego, kto ze swoimi dobrami podążał traktem handlowym przy miastach.

Najważniejszym jego dziełem był przywilej, zrównujący w prawach podatkowych szlachtę. Ludwik potrafił wprowadzić podatek regulujący dochody państwa. Przede wszystkim jednak przywilej koszycki uznaje się za zalążek ustroju demokracji szlacheckiej, znanej z czasów I Rzeczypospolitej. Była to cena dziedziczenia tronu polskiego przez jedną z córek Ludwika.

Niedoszli władcy Polski

Przywilej koszycki otwierał drogę do sukcesji węgierskiej księżniczce. Początkowo panowie polscy złożyli hołd najstarszej z nich – Katarzynie. Ta jednak zmarła w 1378 roku. Wówczas Ludwik Węgierski podczas drugiego zjazdu w Koszycach w 1379 roku wymógł na polskich panach uznanie drugiej córki, Marii. Wkrótce król przedstawił plany sukcesji, w ramach których Andegawenka była zaręczona z ówczesnym margrabią brandenburskim, Zygmuntem Luksemburskim. Młodsza z rodzeństwa, Jadwiga, została przyrzeczona Wilhelmowi Habsburskiemu. Koncepcja złączenia Polski z Brandenburgią spotkała się z silnym sprzeciwem. Na czele opozycji stał arcybiskup Janusz Suchywilk.

Po śmierci Elżbiety Łokietkówny w 1380 r. Ludwik zdecydował się powołać namiestnika w osobie biskupa krakowskiego, Zawiszy z Kurozwęk. Przy nim działało ścisłe grono możnowładców, złożone z wojewody poznańskiego Sędziwoja z Szubina, kasztelana krakowskiego Dobiesława z Kurozwęk, starosty wielkopolskiego Domarata z Pierzchna i kanclerza Jana Radlicy.

Po zgonie Zawiszy z Kurozwęk w 1382 r. sytuację chcieli wykorzystać panowie węgierscy, dążący do osadzenia Zygmunta Luksemburskiego. Część z polskich możnowładców złożyła margrabiemu brandenburskiemu hołd na Słowacji, po czym Luksemburczyk ruszył do Wielkopolski tłumić bunt Bartosza z Odolanowa. Tam właśnie do margrabiego dotarła wieść o śmierci Ludwika w Trenczynie.

RqUWNiqp69Cqu

Ilustracja przedstawia portret Zygmunta Luksemburskiego. Mężczyzna o siwej, podwójnie spiczastej brodzie, siwych włosach nad uszami i długich, kręconych wąsach patrzy na wprost widza. Nosi koronę cesarską, bogato zdobioną klejnotami i wysadzaną złotymi guzkami. Korona jest koroną zamkniętą przez płytki złote, łączące się nad środkiem korony. Na ramionach cesarz nosi płaszcz spięty na wysokości klatki piersiowej. W prawej dłoni trzyma berło z głownią w kształcie kwiatu lilii, w lewej dłoni zaś trzyma jabłko. Szatę zieloną, noszoną pod płaszczem, uzupełniają krzyże na brzegach materiału. Wokół głowy cesarza herby. Pierwszy rząd u góry stanowią trzy herby, kolejno od lewej - Rzeszy Niemieckiej (czarny orzeł o podwójnej głowie), Czech (lew w koronie wsparty na dwóch łapach), Węgier (krzyż z dwiema belkami na wzgórzu). Drugi rząd na wysokości głowy cesarza stanowią dwa herby: Dalmacji (pasy biało - czerwone) i Bośni (czerwony lew w koronie wsparty na dwóch łapach na tle biało - niebieskich pasów). Rama dookoła portretu pozłacana z niebieskim tłem, na którym złotymi literami zapisano opis portretu w języku niemieckim i łacińskim.

Tron polski pozostawał nadal nieobsadzony, gdyż panowie polscy nie chcieli króla, który ponownie władałby dwoma królestwami, pozostawiając sprawy Polski na drugim miejscu. A jednocześnie Węgrzy opowiedzieli się za Marią Andegaweńską jako dziedziczką Ludwika w swoim kraju. To spowodowało, że najstarsza dziedziczka króla węgierskiego i przyszły cesarz rzymski nie objęli faktycznej władzy w Królestwie Polskim. Polscy możnowładcy rozpoczęli w 1382 r. negocjacje z wdową po Andegawenie, Elżbietą Bośniaczką, odnośnie sukcesji najmłodszej córki – Jadwigi.

Kobieta królem

Na drodze do objęcia władzy przez Jadwigę w Królestwie Polskim stało kilka przeszkód. Przede wszystkim Jadwiga w oczach matki była zbyt młoda – miała wówczas 8 lat – aby zostać wysłaną do Krakowa zaraz po śmierci ojca. Elżbieta Bośniaczka chciała jeszcze przez kilka lat mieć córkę pod swoją opieką. A jednocześnie w Polsce potrzebna była fizyczna obecność władcy, która mogłaby zakończyć okres wewnętrznych rozruchów.

Drugim problemem dla polskich panów był narzeczony Jadwigi. Wielu niechętnie spoglądało na ewentualną obecność przedstawiciela dynastii Habsburgów na tronie Królestwa Polskiego.

RiZDyJAhwbuFz

Ilustracja przedstawia odrysowaną pieczęć królowej Jadwigi. Wewnątrz nieregularnego odrysu laku widać trójlistny obwód, wewnątrz którego znajdują się dwie tarcze herbowe - Królestwa Polskiego po lewej stronie i Andegawenów po prawej. Nad tarczami herbowymi zarys postaci. Na prawo od wnętrza, w otoku legendy napis po łacinie definiujący Jadwigę jako polską królową.

Gdy prowadzono negocjacje w sprawie objęcia przez młodą węgierską księżniczkę władzy w Polsce doszło do wybuchu walk w Wielkopolsce między stronnictwem Grzymalitów i Nałęczów. Na waśń rodową nałożyły się także poglądy polityczne obu stronnictw. Grzymalitowie byli gotowi zaakceptować Jadwigę bez dodatkowych ustępstw. Nałęczowie zaś naciskali na małżeństwo młodej księżniczki z piastowskim księciem mazowieckim Siemowitem IV, którego widzieli na polskim tronie.

Dotychczasowy lennik Królestwa Polskiego miał szanse na otrzymanie polskiej korony. Zarówno wśród panów wielkopolskich, jak i małopolskich znajdowały się osoby gotowe poprzeć jego kandydaturę. Potrzebna była jednak zgoda Elżbiety Bośniaczki.

Wszystko to wymagało podważenia dotychczas obowiązującej woli zmarłego Ludwika Węgierskiego. W 1383 roku poselstwo węgierskie przybyło do Polski ogłosić wolę Elżbiety Bośniaczki, zwalniającą panów polskich z przysięgi wobec Marii Andegaweńskiej. Wyrażono jednocześnie zgodę na koronację Jadwigi. Siemowit IV podejmował starania oficjalnie, jak i podstępem planował porwać Andegawenkę podczas jej drogi do Polski. Plany zostały udaremnione przez możnowładców, a ostatecznie Siemowit IV porozumiał się z Małopolanami i nie został władcą Polski.

Nie zakończyło to okresu bezkrólewia. Elżbieta Bośniaczka dalej zwlekała z wysłaniem córki do Polski. Podczas zjazdu w Radomsku w 1384 roku stan rycerski i mieszczański Królestwa Polskiego ogłosił tymczasowe przejęcie rządów i wyznaczył termin przybycia Jadwigi do Krakowa. W ten sposób chciano udaremnić potencjalne działania innych kandydatów do tronu polskiego, jak i dać do zrozumienia wdowie po Ludwiku Węgierskim, że można kierować państwem bez obecności monarchy.

W końcu Jadwiga przybyła do Krakowa, gdzie została koronowana 16 października 1384 roku na króla Polski. W ten sposób otrzymała spadkobiercze prawo do tronu polskiego oraz wszystkie prerogatywy władcy, włącznie z prowadzeniem własnej kancelarii i używania królewskiej pieczęci. Po koronacji rozpoczęto poszukiwania kandydata na małżonka królowej. Powstał wówczas plan ożenienia Jadwigi z ówczesnym władcą Litwy Jogaiłą.

Stronnictwo panów małopolskich nie chciało dopuścić, aby kandydatura Wilhelma Habsburga doszła do skutku. Rzekomo, wedle słów Jana Długosza książę miał potajemnie przybyć do Krakowa i widywać się z Jadwigą w klasztorze franciszkanów. Ostatecznie Wilhelm został przepędzony ze stolicy Królestwa Polskiego mimo rozpaczy młodej królowej, którą opisuje kronikarz:

Perła rodu Andegawenów

Sojusz z Litwą dawałby gwarancje Polsce na zakończenie długotrwałego konfliktu o Ruś Halicką, Wołyń i Podole, a także położyłoby kres najazdom litewskim na ziemie polskie i pozwoliło uzyskać cennego sojusznika w rozprawie z Zakonem Krzyżackim. Unia otwierała również drogę ekspansji gospodarczej na Ruś, ponadto chrystianizacja Litwy zapewniała Polsce opinię kraju, który pokojowo nawrócił ostatnich pogan żyjących w Europie. Podnosiła też prestiż polskiego Kościoła, który miał kierować tym procesem. Litwinom sojusz z zachodnim sąsiadem też wydawał się korzystny, gdyż oznaczał wsparcie silnego, zakorzenionego w kulturze łacińskiej państwa, mogącego dodatkowo pomóc im w zmaganiach z Zakonem Krzyżackim i obronie posiadłości na ziemiach ruskich.

Rb1Du5v4j1Fum

Obraz przedstawia scenę przyjęcia chrztu przez litewskich bojarów w 1387 r. W miejscu dawnej pogańskiej świątyni po prawej stronie postawiony został krzyż z figurą Chrystusa. W niego wpatruje się, zwrócona głową w prawą stronę, stojąca u podstawy drzewca krzyża Jadwiga w sukni i płaszczu. Bliżej centrum na królewskim siedzisku król Władysław Jagiełło, ubrany w czerwoną szatę, płaszcz wpatruje się w stronę rycerzy litewskich. Nosi na głowie koronę. W centrum rycerze i bojarzy, ubrani w zbroje lub szaty i płaszcze klękają przed krzyżem, wpatrzeni w niego lub z pochylonymi głowami. Po lewej stronie obrazu franciszkański mnich błogosławi zgromadzonych otwartą Biblią. Przed nim ukazani są królewscy bracia Skirgiełło (z włócznią) oraz Witold. Ubrani są w zbroje rycerskie z płaszczami. Pod gajem w centrum katoliccy księża głoszą nowym wiernym Słowo Boże. Po prawej stronie obrazu, tuż nad brzegiem Wilii, biskup Radlicz dokonuje zbiorowego chrztu litewskich poddanych

Chrystianizacja Litwy oznaczała również włączenie tego państwa w krąg cywilizacji zachodniej oraz odebranie Krzyżakom pretekstu do łupieżczych wypraw w imię krzewienia wiary. Wobec chęci zawarcia porozumienia przez obie strony przystąpiono szybko do konkretnych działań. W dniu 14 sierpnia 1385 roku Jagiełło wystawił w Krewie dokument uważany za początek unii polsko‑litewskiej. Książę obiecał w nim przyjąć chrzest w obrządku katolickim, poślubić Jadwigę Andegaweńską, odebrać ziemię utracone przez Polaków oraz uwolnić polskich jeńców przebywających na Litwie. Wskazał również na możliwość ściślejszego powiązania obu państw poprzez przyłączenie Litwy do Polski. W myśl tych deklaracji Jagiełło przybył do Krakowa w 1386 roku, został ochrzczony i przyjął imię Władysław. Poślubił Jadwigę i został koronowany na króla Polski.

RSbqRcxMXwrCB

Ilustracja przedstawia postać króla Władysława Jagiełły, namalowaną na gotyckim ołtarzu w katedrze wawelskiej. Jest to mężczyzna w średnim wieku z długimi, brązowymi włosami opadającymi do tyłu, odsłoniętym czołem. Król ukazany jest w postawie zamyślonej, podtrzymując lewą dłonią złotą koronę z płytkami w kształcie lilii. Korona wysadzana jest klejnotami. Pod szyją nosi szatę z wysokim kołnierzem, związanym za pomocą przeplatanej nici. Na ramionach zielony płaszcz z futrem, spięty dwoma guzikami w kształcie kwiatu. W lewym, dolnym narożniku widoczny fragment szkatuły, wysadzanej klejnotami i złotem. Tło stanowią elementy architektoniczne - ściana świątyni oraz fragment drewnianego wspornika po lewej stronie.

Małżeństwo zapoczątkowało unię między Koroną a Litwą. Jednak z perspektywy dziedziczenia władzy Jadwiga miała zdecydowanie więcej praw od Jagiełły, który był traktowany jako królewski małżonek. W dodatku oboje prowadzili odrębne kancelarie. Dziedziczka tronu polskiego miała wówczas ledwie 12 lat i z pewnością wpływ na jej urząd zachowali panowie małopolscy. Mimo wielu sprzecznych opinii i różnicy wieku związek Jadwigi z Jagiełłą uznaje się za harmonijny. Zaraz po koronacji para królewska wyruszyła na Litwę, aby uczestniczyć w procesie chrystianizacji domeny Jagiełły.

Zawarcie unii miało zasadniczy wpływ na zmiany układu sił politycznych w Europie Środkowej. Rządzone przez Jadwigę i Jagiełłę państwa zajmowały w sumie obszar 800 000 km². Polska i Litwa stawały się poważną siłą w regionie, a chrzest Litwy podważył moralno‑prawne podstawy ekspansji Zakonu Krzyżackiego. Z tego powodu Krzyżacy nie uznawali chrztu Jagiełły i starali się przekonać świat chrześcijański, że Litwa wciąż pozostaje krajem pogańskim. Rozgłaszali także pogłoski na dworach europejskich, że małżeństwo Jadwigi z Jagiełłą jest nielegalne i wszelkimi siłami dążyli do rozbicia unii. Ponadto Zakon Krzyżacki starał się wykorzystać do swoich celów spory wewnętrzne w państwie litewskim m.in. antagonizując Jagiełłę z jego kuzynem Witoldem. W tym czasie Jadwiga Andegaweńska podjęła szereg decyzji politycznych, które stabilizowały sytuację zewnętrzną kraju. W 1387 roku stanęła na czele wyprawy rycerstwa polskiego, celem rewindykacji zajętej przez Węgrów Rusi Halickiej. Potwierdziła przywileje dla Lwowa, gwarantując mu prawo składu. W tym samym roku hospodar mołdawski Piotr i wołoski Mircza Stary złożyli hołd lenny Jadwidze i Jagielle.

Rg5zjsHmqpWNz

Obraz przedstawia scenę wyobrażoną z wyprawy wojennej królowej Jadwigi na Ruś. W centrum królowa w zbroi, złotym hełmie i czerwonej sukni siedzi na koniu, który unosi do góry lewe kopyto. Królowa wskazuje dalszy plan obrazu uniesioną prawą dłonią, lewą trzyma konia za uzdę. Naprzeciw niej w centrum część rycerzy i możnych składa królowej hołd, jeden z nich klęczy. Na pierwszym planie z prawej strony grupa rycerzy w zbrojach i lamparcich narzutach przygląda się scenie, u ich nóg siedzi kobieta z dziećmi i starzec. Za królową rycerze na koniach, jeden z nich na drzewcu trzyma łopoczącą na wietrze chorągiew z herbem Królestwa Polskiego. Na dalszym planie tabor królewski z powozem. Po lewej stronie grupa wieśniaków nieśmiało patrzy na rycerzy spieszonych i jeźdźca, przyglądających się scenie w centrum. Na dalszym planie po lewej stronie zamek na wzgórzu, w tle obrazu, u podnóża naturalnego wyniesienia zgrupowania wojsk. Niebo zasnute burzowymi chmurami, częściowo przebija się w górnej partii obrazu światło słoneczne.

Jagiełło, dążąc do ścisłego związania Korony i Litwy ze sobą doprowadził do konfliktu z Witoldem, który ostatecznie załagodziła Jadwiga. W 1392 roku książę litewski złożył hołd parze królewskiej na Wawelu. Jako dziedziczka ziem Korony pertraktacje w sprawie zwrotu ziemi dobrzyńskiej z rąk krzyżackich, mimo braku sukcesu, w 1391 roku prowadziła Andegawenka.

Jadwiga po śmierci siostry Marii w 1395 roku, aby nie psuć stosunków z Luksemburgami, zaprzestała używać tytułu królowej Węgier, ale się go nie zrzekła. W 1397 roku zainicjowała spotkanie Władysława Jagiełły z Zygmuntem Luksemburskim. Zygmunt dożywotnio odstąpił Jagielle swoje prawa do Rusi Halickiej w zamian za rezygnację Władysława ze zwierzchnictwa nad Mołdawią i Podolem. Zawarcie tego pokoju pozwoliło stronie polskiej na wystąpienie wobec Zakonu Krzyżackiego z roszczeniami dotyczącymi zwrotu zagarniętych ziem. W 1397 roku w Inowrocławiu odbył się zjazd z wielkim mistrzem krzyżackim Konradem von Jungingenem w celu wynegocjowania powrotu do Polski ziemi dobrzyńskiej. Zjazd nie przyniósł pozytywnych rezultatów, gdyż Krzyżacy nie byli skłonni do oddania tego terenu. Wtedy ze strony Jadwigi padła rzekomo przepowiednia całkowitej zagłady Zakonu. Jadwiga przepowiedziała również klęskę wojsk litewskich pod Worsklą, która miała miejsce po jej śmierci w 1399 roku. Była bowiem przeciwna ekspansjonistycznej polityce Witolda, która jej zdaniem zagraża polsko‑litewskiej unii oraz stabilizacji państwa, potrzebnej dla likwidacji zagrożenia krzyżackiego.

Królowa, z racji otrzymania bogatego wykształcenia, dbała także o dobro królestwa w dziedzinach kultury i nauki. Aby odnowić podupadłą wówczas akademię w Krakowie Jadwiga przekazała ze swojej szkatuły wszelkie klejnoty, kosztowności, a nawet insygnia królewskie. Dzięki temu od końca XIV wieku odnowiony uniwersytet mógł kształcić przyszłych wybitnych uczonych: Pawła Włodkowica, Jana Długosza czy Mikołaja Kopernika. Jadwiga dbała także o najbiedniejszych mieszkańców Królestwa, zakładając przytułki dla ubogich, fundowała kościoły.

R1PaumYSFM6v3

Obraz przedstawia scenę wyobrażoną z udziałem trzech postaci mających wpływ na powstanie i odnowienie do dzisiaj istniejącej krakowskiej uczelni. Kolejno od lewej siedzą na tronach: Kazimierz Wielki (po lewej), Jadwiga Andegaweńska (w centrum), Władysław Jagiełło(po prawej). W centrum obrazu królowa Jadwiga dostojnym gestem przekazuje w lewej dłoni biskupowi w tiarze i ornacie akt z pieczęcią, dotyczący krakowskiej szkoły. W prawej dłoni zaś trzyma berło, którego głownia wskazuje na lak pieczęci pod pergaminem. U jej stóp widoczny herb rodowy Andegawenów. Król Kazimierz Wielki, siedzący po lewej, podpiera się lewą ręką na tronie w geście zamyślenia. W prawej dłoni trzyma za rękojeść miecz z ostrzem zwróconym ku górze. Rękojeść podtrzymuje opartą na prawym kolanie króla otwartą księgę. Nad królem herb Królestwa Polskiego. Po prawej stronie obrazu król Władysław Jagiełło, bez korony, w zbroi, przygląda się małżonce w centrum. Lewą dłonią trzyma na kolanach hełm rycerski z przyłbicą i koroną. Nad nim herb Władysława Jagiełły: Orzeł w koronie, Pogoń litewska, czarny niedźwiedź - symbol rodowy Jagiełły i krzyż. Wszystkie symbole wpisane w tarczę herbową. U dołu sceny widać minstrela, podtrzymującego makietę budynku średniowiecznego w obu rękach, jest to miniatura budynku istniejącego przy ul. św Anny w Krakowie. Minstrel patrzy na wprost widza. Nad nim stoi skryba w niebieskiej szacie i czerwonym czepcu, prawą dłonią pisze gęsim piórem w otwartej księdze. Herb uniwersytetu - dwa skrzyżowane berła w tarczy - znajduje się w prawym dolnym rogu. Za sylwetką królowej otwór okienny z widokiem na zabudowę Krakowa.

W 1399 r. rozeszła się po królestwie wieść, że królowa spodziewa się dziecka. Ojcem chrzestnym miał zostać ówczesny papież Bonifacy IX. Urodzona w lipcu córka otrzymała na chrzcie imię Elżbieta Bonifacja, jednak zaraz po urodzeniu zmarła. Kilka dni później w połogu zmarła 25 – letnia Jadwiga. Tak zakończyło się krótkie, trwające niespełna 30 lat, panowanie dynastii Andegawenów na tronie polskim. Otworzyło ono jednak drogę do sukcesji tronu polskiego nowej dynastii - Jagiellonów.

Podsumowanie

Andegaweni to jeden z najstarszych rodów dynastycznych Europy pochodzący z Francji.

Andegaweni w okresie od XII do XV wieku władali obok rodowej Andegawenii w Anglii, Królestwie Jerozolimskim, na Sycylii, w Neapolu, w Albanii, na Węgrzech i w Polsce.

Rządy Andegawenów w Polsce wiążą się z panowaniem Ludwika Węgierskiego i Jadwigi Andegaweńskiej.

Słownik pojęć

Bibliografia

Lendvai P., (2016), Węgrzy. Tysiąc lat zwycięstw w klęskach, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.

Sroka S., (1999), Genealogia Andegawenów węgierskich, Kraków:  Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”.

Wyrozumski J., (1997), Królowa Jadwiga. Między epoką piastowską i jagiellońską, Kraków: Universitas.