Polskie dynastie: Jagiellonowie

Schemat: drzewo genealogiczne potomków Kazimierza IV Jagiellończyka

Zaznaczono: schemat ukazujący potomków Kazimierza IV Jagiellończyka (1427–1492), wywodzących się od poślubionej w 1454 roku Elżbiety Rakuszanki (1436–1505).

Pierwszym synem pary królewskiej był Władysław II Jagiellończyk, który poślubił w 1502 roku Annę de Foix (1484–1506) [czyt.: du fła].

Urodziła ona dwoje dzieci:

Annę Jagiellonkę (1503–1547), poślubioną w 1521 roku Ferdynandowi I Habsburgowi (1503–1564) oraz Ludwika II Jagiellończyka (1506–1526), który zawarł w 1522 roku małżeństwo z Marią Habsburżanką (1505–1558).

Kolejnymi dziećmi Kazimierza IV Jagiellończyka byli:

• Jadwiga Jagiellonka (1457–1502), poślubiona w 1475 roku Jerzemu Bogatemu (1479‑1503),

• Kazimierz (1458–1484),

• Jan I Olbracht (1459–1501),

• Aleksander Jagiellończyk (1461–1506), który zawarł ślub w 1495 roku z Heleną Moskiewską (1476–1513),

• Zofia Jagiellonka (1464–1512), będąca od 1479 roku żoną Fryderyka Starszego Hohenzollerna (1460–1536),

• Elżbieta Jagiellonka (1465–1466),

• Zygmunt I Stary (1467–1548). Ten ostatni żenił się dwa razy: najpierw w 1512 roku z Barbarą Zápolya (1495–1515) [czyt.: zapolja], z którą miał córkę Jadwigę (1513–1573), od 1535 roku żonę Joachima II Hektora (1505–1571) i Annę (1515–1520),

• Fryderyk Jagiellończyk (1468‑1503),

• Elżbieta Jagiellonka (1472‑1481),

• Anna Jagiellonka (1476‑1503), będąca od 1491 roku żoną Jerzego Brodatego (1471‑1539),

• Barbara Jagiellonka (1478‑1534), będąca od 1496 roku żoną Bogusława X (1454‑1532),

• Elżbieta Jagiellonka (1482‑1517), będąca od 1515 roku żoną Fryderyka II (1480‑1547).

Drugą żoną Zygmunta I Starego była poślubiona w 1518 roku Bona Sforza (1494–1557). Ta dała mu następujące dzieci:

• Izabelę Jagiellonkę (1519‑1559), będącą od 1539 roku żoną Jana Zápolya (1487‑1540),

• Zygmunta II Augusta (1520‑1572), który zawarł ślub w 1543 roku Elżbietę Habsburżankę (1526‑1545), w 1547 roku Barbarę Radziwiłłównę (1520‑1551) oraz w 1553 roku Katarzynę Habsburżankę (1533‑1572),

• Zofię Jagiellonkę (1464‑1512), będącą od 1556 roku żoną Henryka II (1489‑1568),

• Annę Jagiellonkę (1523‑1596), będącą od 1576 roku żoną Stefana Batorego (1533‑1586),

• Katarzynę Jagiellonkę (1526‑1583), będącą od 1562 roku żoną Jana III Wazy (1537‑1592),

• Olbrachta Jagiellończyka (1527).

W drzewie genealogicznym znajdują się szczegółowe informacje.

• Kazimierz IV Jagiellończyk (1427–1492) – najmłodszy syn Władysława II Jagiełły, imię odziedziczył po starszym bracie, który zmarł w 1426 roku. Wychowany przez podkanclerzego Wincentego Kota. Uczony władania bronią przez rycerza Piotra z Rytra. Biegły w języku ruskim. Odznaczający się tężyzną fizyczną. Uwielbiał polowania, w tym na żubry, i często wyjeżdżał na nie do litewskich puszcz. Był miłośnikiem psów i ptaków myśliwskich. Po śmierci ojca opiekę nad nim sprawował niechętny mu biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki. Przewidywany był na króla Czech przez stronnictwo prohusyckie. W okresie panowania starszego brata Władysława objął tron wielkoksiążęcy na Litwie. Sprawne rządy w Wilnie wpłynęły na ilość zamachów na jego życie. Siedmiokrotnie próbowano go zamordować. Obrany na króla Polski w 1444 roku zwlekał z przyjazdem do Krakowa z uwagi na plany wielmożów małopolskich, którzy domagali się inkorporacji Podola i Wołynia do Korony oraz podporządkowania Litwy, co osłabiałoby pozycję jagiellońskiej dynastii. Negocjacje trwały dwa lata i zakończyły się zwycięstwem młodego władcy. Kazimierz IV przyjął polską koronę i zaprzysiągł prawa oraz przywileje obu królestw, ale zagwarantował Litwinom nienaruszalność ich granic oraz nadawanie litewskich urzędów wyłącznie Litwinom. Unia obu jagiellońskich państw miała mieć odtąd charakter personalny. Jako król Polski panował 45 lat. Uznawany za najbardziej utalentowanego z władców jagiellońskich, który wykazywał się wśród nich największą rozwagą i dalekowzrocznością. Nigdy nie podejmował pochopnych decyzji i był skłonny wiele wycierpieć, aby zrealizować swoje plany polityczne. Był zręcznym i przemyślanym negocjatorem. Jako władca był człowiekiem skromnym, prawdomównym, sprawiedliwym i głęboko religijnym. Był łagodny i życzliwy dla ludzi, ale nigdy nie ulegał otoczeniu. Uważał się za powołanego do sprawowania władzy i cenił autorytet monarchy. W związku z tym dbał o splendor i ceremonialną oprawę monarszego dworu, który zgodnie z ówczesnym obyczajem nie rezydował w stolicy, tylko objeżdżał państwo i wielokrotnie wędrował pomiędzy Krakowem a Wilnem. W podróżach często towarzyszyła mu żona Elżbieta Rakuszanka, którą głęboko kochał i cenił jako towarzyszkę życia.
  Obok tekstu obraz mężczyzny w średnim wieku. Ma on dłuższe, falowane, siwe włosy. Ubrany jest białą szatę, złotą, bogato zdobioną kamizelkę oraz koronę. W lewej dłoni trzyma jabłko. Pod obrazem tekst zapisany ozdobną czcionką: „Kasimirus IIII”. Obok obrazu podpis: „Źródło: Tomasz Treter, Portret króla Kazimierza IV Jagiellończyka (1591), domena publiczna”.

• Władysław II Jagiellończyk (1456–1516) – najstarszy syn Kazimierza IV Jagiellończyka, król Czech i Węgier. Starannie wykształcony i dobrze wychowany. Posiadał typowe dla Jagiellonów cechy charakteru: przystępność, życzliwość i skromność. Niestety surowe wychowanie, jakie uzyskał w dzieciństwie, odbiło się na jego osobowości. Jak mawiano: był doskonałym człowiekiem, ale żadnym królem. Nie potrafił podejmować samodzielnych decyzji i opierał się na zdaniu doradców, którzy go nie szanowali. Potrafili go w twarz nazwać wołem. Nie posiadając autorytetu u poddanych, nie potrafił być rozjemcą w rozlicznych sporach wielonarodowej monarchii, którą zarządzał. Nieudolny i uległy był marionetką w rękach czeskich i węgierskich wielmożów. Również w sprawach małżeńskich kierował się wyrachowaniem. Dwukrotnie unieważniał małżeństwa, które jego zdaniem nie spełniały oczekiwań: najpierw nie widząc możliwości uzyskania księstwa głogowskiego oddalił Barbarę Hohenzollern, potem zwiódł obietnicami i wykorzystał Beatrycze Aragońską, wdowę po Macieju Korwinie. Porzucił ją pomimo iż wsparła go własnym majątkiem w walce o tron węgierski. Ostatecznie poślubił krewną króla francuskiego Annę de Foix–Candale, którą pokochał i był dobrym ojcem.
  Obok tekstu obraz młodego mężczyzny w dłuższych, siwych, falowanych włosach. Na głowie ma złotą koronę i ubrany jest w jasne futro. Obok głowy trzyma złote berło. Obok obrazu podpis: „Źródło: João do Cro, Portret króla Władysława II Jagiellończyka (1509), domena publiczna”.

• Jadwiga Jagiellonka (1457–1502) – najstarsza córka Kazimierza IV Jagiellończyka, otrzymała imię  na cześć Jadwigi Andegaweńskiej. Czterokrotnie (w latach 1468–1471) starania o jej rękę podejmował Maciej Korwin, ale spotykał się z odmową. W 1475 roku poślubiła księcia bawarskiego Jerzego Bogatego. Na jej weselu bawiło się 9 tysięcy osób. Przybyli m.in. cesarz Fryderyk III, jego syn Maksymilian, elektorzy Brandenburgii i Palatynatu, margrabia badeński oraz hrabiowie wirtemberscy. Wystawność wesela przyczyniła się do organizacji od 1903 roku corocznej imprezy rekonstrukcyjnej „Wesele w Landshut” [czyt.: lanchut]. Małżeństwo Jadwigi ze względu na różnice charakterów było nieudane. Jej mąż był hulaką, pijakiem i rozpustnikiem. Po urodzeniu piątki dzieci w 1485 roku mąż ją oddalił od siebie i osadził bez kontaktu z rodziną w Polsce oraz dziećmi na zamku w Burghausen [czyt.: burghauzen]. Jadwiga zajmowała się tam spisywaniem dziejów Wittelsbachów. Zmarła niespodziewanie i została pochowana na terenie klasztoru cystersów w Reitenhaslach [czyt.: rajtenhaslaś] koło Burghausen.
  Obok tekstu obraz przedstawiający młodą kobietę. Ma ona długie, brązowe włosy, do których ma przyczepione białe perły. Na głowie ma duży, czerwony kapelusz. Ubrana jest w granatową suknię z bufiastymi, białymi rękawami. Na szyi ma dwa złote łańcuchy, a na piersi przyczepioną ma złotą broszkę wysadzaną kolorowymi kamieniami. Na rękach trzyma zielonego ptaka. Obok obrazu podpis: „Źródło: Portret Jadwigi Jagiellonki z 1502 roku, domena publiczna”.

• Kazimierz (1458–1484) – drugi syn Kazimierza IV Jagiellończyka, wychowanek Jana Długosza, najbardziej inteligentny z braci, wrażliwy i uduchowiony. Wychowany w kulcie króla Władysława III Warneńczyka, uważanego przez niego za heroicznego krzyżowca i obrońcę chrześcijaństwa. Jako trzynastolatek uczestniczył w nieudanej wyprawie na Węgry w 1471 roku, która miała wynieść go na tron w Budzie. Pod wrażeniem rabunków i gwałtów rycerstwa zmienił osobowość i stał się nad wyraz poważnym człowiekiem. Ponieważ wykazywał zdolności dyplomatyczne, król Kazimierz IV Jagiellończyk od 1475 roku zaczynał go traktować jako następcę tronu i wprowadzać w arkana władzy. Królewicz uczestniczył w posiedzeniach rady koronnej i w objazdach po kraju. Był zwolennikiem większej samodzielności Prus Królewskich, co zjednywało mu ogromną przychylność tamtejszej ludności. Również Litwini byli zdania, że powinien być ustanowiony ich wielkim księciem i rozpocząć w Wilnie samodzielne rządy. Ponieważ w 1481 roku wykryto spisek na życie królewskich dzieci, Kazimierz IV Jagiellończyk nie wyraził na to zgody. Ustanowił za to królewicza rok później namiestnikiem w Radomiu, aby zajął się jako druga osoba w państwie sprawami sądownictwa i administracji. Królewicz wykazywał w tych kwestiach niezwykłą biegłość, usprawniając działanie sądu królewskiego i wzmacniając bezpieczeństwo na drogach. Był słabego zdrowia. Łatwo się przeziębiał i szybko męczył. W 1483 roku wykryto u niego gruźlicę i dlatego z uwagi na klimat zamieszkał w Wilnie. Pod koniec 1483 roku chciał uczestniczyć z ojcem w zjeździe szlachty królestwa, ale szybko postępująca choroba mu to uniemożliwiła. Do śmierci pozostał w Grodnie. W tym czasie pogłębiła się jego duchowość i wrażliwość. Wykazywał się niezwykłą pobożnością, a zwłaszcza kultem maryjnym. Zmarł w obecności ojca i został pochowany w katedrze wileńskiej. Powszechnie uważany za świętego był zwłaszcza mocno czczony na Litwie. Pod wpływem zbieranych przez dwór królewski relacji o cudach za jego wstawiennictwem jego brat Zygmunt I Stary wystąpił do papieża o kanonizację. W 1521 roku Leon X ogłosił go świętym, ale bulla w tej sprawie zaginęła podczas zarazy w Rzymie. O nowy dokument wystarał się król Zygmunt III Waza w 1602 roku. Z okazji kanonizacji otwarto trumnę świętego i obok nienaruszonych szczątków Kazimierza znaleziono ulubiony jego łaciński hymn „Każdego dnia sław Maryję”. Podniosło to rangę kultu Matki Bożej Ostrobramskiej w Wilnie i uczyniło Kazimierza patronem Litwy. Uznawany za niebieskiego orędownika domu jagiellońskiego miał przyczynić się do rozrostu terytorialnego państwa na wschodzie.
  Obok tekstu obraz przedstawiający młodego mężczyznę. Ma długie, ciemnobrązowe włosy, a na głowie ma czerwono‑złotą koronę. Ubrany jest w biało‑złotą szatę z ciemnym futrem na rękawach i kołnierzu. W prawej dłoni trzyma złoty krzyż oraz biały kwiat, a w lewej książkę ozdobioną złotym pismem. Obok obrazu podpis: „Źródło: Święty Kazimierz jako wielki książę litewski, domena publiczna”.

• Jan I Olbracht (1459‑1501) - trzeci syn Kazimierza IV Jagiellończyka, ukochane dziecko Elżbiety Rakuszanki, przyszedł na świat w dniu świętego Jana Ewangelisty, stąd imię niecodzienne w jagiellońskiej dynastii. Drugie otrzymał na pamiątkę dziadka Albrechta II Habsburga. Otrzymał staranne wykształcenie, ale nie był przewidziany do objęcia tronu w Polsce ze względu na starszego brata Kazimierza. Ambitny i niepohamowany w gniewie. Rwał się do rządów i gorzko płakał, gdy ojciec nie naznaczył go namiestnikiem na Litwie. Powodem był nieudany zamach na króla i jego synów: mieli być zamordowani podczas polowania, ale spiskowców na czas pojmano i stracono. Dopiero po śmierci brata Kazimierza w wieku dwudziestu siedmiu lat objął namiestnikostwo Rusi. Na Podolu okazał się energicznym i utalentowanym dowódcą, który skutecznie walczył z tatarskimi najazdami. Z poparciem ojca i matki wysunął swą kandydaturę na tron węgierski, ale jego plany pokrzyżował starszy brat Władysław, król Czech. Próbował zbrojnie wywalczyć sobie tron pomimo przestróg ojca. Walczył przeciwko siłom brata tak zajadle, że zabito pod nim dwa konie, a trzeci został ranny. Stracił wtedy miecz i mało brakowało, a dostałby się do niewoli. Pokonanego litościwie brat kazał odprowadzić na ziemie polskie. Ojciec do końca życia nie mógł się pogodzić z jego postawą, zwłaszcza że mediował między synami i był świadkiem podpisania przez nich porozumienia w sprawie obsady tronu węgierskiego przez Władysława II. Również objęcie przez niego tronu polskiego nie było sprawą oczywistą. Dopiero poparcie matki i braci: Aleksandra oraz Fryderyka przekonało polskich wielmożów do powierzenia mu władzy w Krakowie. Na panowaniu władcy zaciążyła klęska wyprawy czarnomorskiej, która osłabiła międzynarodową pozycję Polski oraz podkopała morale króla. Uznał się za człowieka przegranego, dlatego pogrążył się w pijaństwie i rozpuście. Przez pół roku nie opuszczał Krakowa, wdając się w burdy ku powszechnemu zgorszeniu. W trakcie jednej z nich został nawet ranny. Niedomaganie ograniczyło jego polityczną aktywność i wpłynęło na przedwczesną śmierć. Uchodził za władcę dowcipnego i elokwentnego, którego bardziej ciągnęło do miecza niż książek. W odróżnieniu od innych Jagiellonów nie działał z rozmysłem, ale ulegał przekonaniu o swojej nieprzeciętnej mądrości. Rozsądną politykę lubił zastępować nagłymi zwrotami, co nie było zbyt dobrze przyjmowane przez otoczenie. Władca miotał się między planami, które nie był w stanie zrealizować, co wprawiało go w rozpacz. Umarł niespełniony i nieszczęśliwy.
  Obok tekstu obraz przedstawiający mężczyznę w średnim wieku. Ma dłuższe, brązowe włosy. Na głowie ma ciemną czapkę z białym piórem i złotą broszką. Ubrany jest w białą szatę i czerwono‑złoty płaszcz z białym futrem przy szyi. Na szyi zawieszony ma złoty łańcuch. Obok obrazu podpis: „Źródło: Marcello Bacciarelli, Jan I Olbracht (1768‑177), domena publiczna”.

• Aleksander Jagiellończyk (1461–1506) – czwarty syn Kazimierza IV Jagiellończyka, przewidziany na wielkiego księcia litewskiego, biegle władał jako ostatni z Jagiellonów tym językiem. Uchodził za milczka. Po śmierci ojca w 1492 roku stale przebywał w Wilnie w otoczeniu litewskich doradców. Prowadził niezależną politykę zagraniczną od zasiadającego na tronie w Krakowie starszego brata Jana I Olbrachta. W latach 1492‑1494 bił się z Moskwą o Wiaźmę, co zakończyło się klęską i utratą północnej części Czernichowszczyzny. W celu zahamowania dalszej ekspansji ze wschodu na ziemie litewskie ożenił się z Heleną, córką cara Iwana III Srogiego, w 1495 roku. Jednakże wojna z Moskwą zaczęła się na nowo w 1500 roku, doprowadzając do utraty 1/3 terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego. Osłabiona Litwa była zmuszona do zawarcia z Polską nowej unii w 1501 roku. Koronowany w tym czasie na króla Polski poddał się kontroli magnatów, co wywołało w kraju bunt średniej szlachty. Pod jej wpływem zatwierdził ustawy radomskie, zwłaszcza konstytucję „Nihil novi” w 1505 roku, która wprowadzała demokrację w system parlamentarny w Polsce. Potwierdził obowiązywanie wszystkich praw stanowych, które zawarto w tzw. „Statucie Łaskiego” od nazwiska kanclerza wielkiego koronnego Jana Łaskiego. W 1504 roku rozpoczął budowę renesansowego pałacu na Wawelu w Krakowie, którą kontynuował po nim jego młodszy brat Zygmunt I Stary. Zakochany w żonie pozostawał pod jej wpływem, co potępiała zarówno matka Elżbieta Rakuszanka, jak i polskie elity, uznające prawosławną Helenę za szpiega moskiewskiego. Nadmiernie lekkomyślny i ufny doprowadził skarb państwa do ruiny, co zaważyło na wynikach wojny na wschodzie oraz uniemożliwiło odpieranie najazdów tatarskich i wołoskich. Zmarł bezpotomnie i został pochowany wbrew swojej woli w katedrze wileńskiej. Jest jedynym królem Polski, którego szczątki znajdują się na Litwie.
  Obok tekstu obraz przedstawiający mężczyznę w średnim wieku. Ma długie, ciemne, kręcone włosy. Na głowie ma złotą koronę i ubrany jest w czerwono‑złoty płaszcz z białym futrem przy szyi oraz na rękawach. W prawej ręce trzyma głowę wijącego się węża. Spogląda ku górze. Obok obrazu podpis: „Źródło: Jan Góraj, Portret Aleksandra Jagiellończyka jako króla Saracenów (1504), domena publiczna”.

• Zofia Jagiellonka (1464–1512) – druga córka Kazimierza IV Jagiellończyka, w 1479 roku poślubiła Fryderyka Hohenzollerna, margrabiego brandenburskiego na Ansbach i Bayreuth [czyt.: bajrojc]. Urodziła osiemnaścioro dzieci, co stanowiło najliczniejsze potomstwo wśród przedstawicielek dynastii Jagiellonów. Była matką ostatniego wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna. W odróżnieniu od wesela, które było nazbyt skromne, stypa po jej śmierci była niezwykle huczna. Zjedzono m.in. dwa woły i 600 ryb. Zofia została pochowana na terenie klasztoru w Heilsbronn [czyt.: hajsbron].
  Obok tekstu czarno‑biały obraz przedstawiający kobietę w średnim wieku. Ma jasne nakrycie głowy i ubrana jest w ciemną, długą szatę. Na szyi zawieszony ma gruby łańcuch. Obok obrazu podpis: „Źródło: Portret witrażowy Zofii Jagiellonki autorstwa Franza Wolfganga Rohricha, domena publiczna”.

• Elżbieta Jagiellonka (1465–1466) – pierwsze dziecko pary królewskiej, Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, które zmarło w dzieciństwie. Urodzona w Sandomierzu lub w Nowym Mieście Korczynie dziewczynka została zaraz po urodzeniu ochrzczona przez biskupów: Jana krakowskiego i Jakuba kujawskiego. Pochowana została pod ołtarzem św. Doroty w katedrze wawelskiej, w miejscu wiecznego spoczynku także królowej Anny Cylejskiej i jej córki Jadwigi.

• Zygmunt I Stary (1467–1548) – przedostatni z sześciu synów Kazimierza IV Jagiellończyka bez szans na dziedziczenie korony. Młodość spędził na dworze swojego brata Władysława II Jagiellończyka, który jako władca Czech uczynił go m.in. namiestnikiem Śląska i Łużyc. Okazał się dobrym zarządcą, ale w żaden sposób nie starał się zbliżyć do Polski ziem śląskich. Był postawny, urodziwy i tak silny, że łamał w ręku podkowy. Dworskich zabaw nie znosił, a w rzutkach do celu chybiał zawsze. Z rozrywek cenił wysoko muzykę i łowy, zbierał też księgi i na wyrywki recytował Biblię. Jako kawaler utrzymywał wieloletni związek z mieszczką śląską Katarzyną Telniczanką, która urodziła mu troje dzieci. W obu królewskich małżeństwach był lojalny i nad wyraz spolegliwy. Bardziej udany był jego związek z córką węgierskiego magnata Barbarą Zápolyą niż z Włoszką Boną Sforza, która jednak urodziła mu następcę tronu. W kontaktach z poddanymi był łaskawy, uprzejmy i wspaniałomyślny. Porównywany z Jagiełłą cenił wysoko królewski majestat i obowiązki wypełniał sumiennie, podróżując nawet w podeszłym wieku między Krakowem a Wilnem. W ostatnich latach życia zdarzało się, że podczas dworskich ceremonii trzeba go było nosić na krześle, a senatorów wysłuchiwał w alkowie, nie podnosząc się z łóżka. Przez całe życie był głęboko religijny, a cierpienie i starość przyjmował z godnością. Słabnący z wiekiem monarcha posiadał ogromny autorytet, wynikający z prawości i osobistych zalet, dlatego po śmierci powszechnie go opłakiwano.
  Obok tekstu obraz przedstawiający starszego mężczyznę. Ma siwe włosy, brodę oraz wąsy. Na głowie ma czarną czapkę i ubrany jest w czarną szatę. Przy obrazie podpis: „Łukasz Cranach Młodszy, Miniatura Zygmunta I Starego (1553), domena publiczna”.

• Fryderyk Jagiellończyk (1468–1503) – najmłodszy syn Kazimierza IV Jagiellończyka, wychowanek Jana Długosza, przeznaczony do stanu duchownego. W wieku dwudziestu lat, nie posiadając żadnych święceń, został biskupem krakowskim. W 1489 roku podjął starania o biskupstwo warmińskie, ale przeszła kandydatura kapituły i syn królewski nie objął tego stanowiska. W tym czasie mocniej związał się ze starszym bratem Janem Olbrachtem, który podobnie jak on lubił biesiady przy suto zastawionym stole. Poparł jego kandydaturę do korony polskiej po śmierci ojca w 1492 roku. Natomiast Jan Olbracht, zostawszy królem, przyczynił się w 1493 roku do wyboru Fryderyka na stanowisko arcybiskupa gnieźnieńskiego i do nadania mu tytułu kardynała. Gdy papież dodatkowo zgodził się na połączenie dwóch największych diecezji w kraju, w Gnieźnie i w Krakowie, Fryderyk stał się najbardziej wpływowym dostojnikiem w Polsce. Zawsze działał na rzecz rodziny, finansując m.in. z pieniędzy kościelnych zebranych podczas jubileuszu w 1500 roku elekcję drugiego z braci Aleksandra. Skandal spowodowany tym wypadkiem był duży w Europie, zważywszy na antyturecki cel zbiórki papieskiej. Alkoholik i erotoman, umierał na syfilis obsypany wrzodami. Podobnie jak jego brat Zygmunt miłośnik piwa. Był człowiekiem renesansu, choć jak wszyscy Jagiellonowie był zabobonny i kochał relikwie. Pochowany został w katedrze wawelskiej.
  Obok tekstu czarno‑biała ilustracja przedstawiająca młodego mężczyznę. Na głowie ma kapelusz z szerokim rondem, do którego przyczepiony został welon, swobodnie opadający na ramiona mężczyzny. Ubrany jest w białą koszulę ściśle przywierającą do szyi oraz ciemne nakrycie wierzchnie. Na szyi zawieszony ma duży krzyż. Obok obrazu podpis: „Źródło: Portret Fryderyka Jagiellończyka jako prymasa Polski, domena publiczna”.

• Elżbieta Jagiellonka (1472–1481) – urodzona w samo południe, otrzymała imię po matce i zmarłej siostrze. Ochrzczona zaraz po urodzeniu przez biskupa krakowskiego Jana Gruszczyńskiego. Miała być żoną króla Danii, ale zmarła w dzieciństwie.

• Anna Jagiellonka (1476–1503) – piąta córka Kazimierza IV Jagiellończyka, pierwotnie przeznaczona na żonę cesarza Maksymiliana I Habsburga, ostatecznie w 1491 roku poślubiła w Szczecinie księcia pomorskiego Bogusława X, przyczyniając się do umocnienia więzi Polski z Pomorzem. W młodości często podróżowała po kraju, w latach 1479–1484 przebywała z rodzicami i niepełnoletnim rodzeństwem na Litwie. Po przybyciu na Pomorze również była w rozjazdach z uwagi na prowadzoną przez męża politykę. W 1496 roku Bogusław X opuścił księstwo, aby wspierać cesarza Maksymiliana I w wojnie z Karolem VIII, królem Francji. Później pielgrzymował do Ziemi Świętej, z której powrócił w 1498 roku. W czasie nieobecności księcia wspierała rządzących Pomorzem regentów: biskupa kamieńskiego Benedykta Wallensteina [czyt.: walensztajna] oraz kanclerza Jerzego Kleista [czyt.: klajsta]. W 1502 roku podczas buntu szczecińskich mieszczan przebywała na zamku we Wkryujściu, gdzie urodziła ósme dziecko, syna Ottona. Zmarła najprawdopodobniej na gruźlicę i została pochowana na terenie klasztoru cysterskiego Eldena pod Gryfią.
  Przy tekście obraz młodej kobiety. Ma jasne, spięte w koka włosy, a na czubku głowy małą, złotą koronę. Ubrana jest w srebrną zbroję, na której ma czerwoną suknię ze złotymi wykończeniami. W dłoniach trzyma czerwony herb przedstawiający czarnego orła.

• Barbara Jagiellonka (1478–1534) – szósta córka Kazimierza IV Jagiellończyka, od 1496 roku żona Jerzego Brodatego, który w 1500 roku stał się księciem Saksonii. Zmarła w Dreźnie, a została pochowana w katedrze miśnieńskiej, której podarowała w testamencie złoty krzyż.

• Elżbieta Jagiellonka (1482–1517) – najmłodsza córka Kazimierza IV Jagiellończyka, od 1515 roku żona księcia legnickiego Fryderyka II. Mocno związana z matką i siostrą Barbarą. W 1495 roku przebywała na dworze wileńskim Aleksandra i jego żony Heleny. Aby załagodzić sprawę Pokucie, przeznaczona była na żonę hospodara mołdawskiego Bogdana III Jednookiego. Do małżeństwa jednak nie doszło z powodu jej sprzeciwu oraz interwencji brata Władysława, króla węgierskiego. Wyjechała na Dolny Śląsk, gdzie dwa lata po ślubie zmarła w połogu. Pochowana została w Legnicy.

• Anna Jagiellonka (1503–1547) – córka Władysława II Jagiellończyka, przedmiot gier dyplomatycznych prowadzonych przez cesarza Maksymiliana I Habsburga. Jako królowa czeska i węgierska cieszyła się ogromną popularnością, ponieważ była poważna, religijna i oddana rodzinie. Jej małżeństwo stawiano za wzór innym monarchom europejskim. W zachowaniu przypominała babkę Elżbietę Rakuszankę. Urodziła piętnaścioro dzieci, z których troje zmarło w niemowlęctwie. Gdy wydała na świat ostatnie dziecko, córkę Joannę, zmarła i została pochowana w katedrze św. Wita w Pradze.
  Przy tekście obraz przedstawiający młodą kobietę. Na głowie ma ciemny, przekrzywiony kapelusz wysadzany wieloma jasnymi kamieniami. Ubrana jest w czerwono‑białą szatę z wieloma zdobieniami. Obok obrazu podpis: „Hans Maler zu Schwaz, Portret Anny Jagiellonki (1519), domena publiczna”.

• Ludwik II Jagiellończyk (1506–1526) – syn Władysława II Jagiellończyka, adoptowany w 1515 roku przez cesarza Maksymiliana I Habsburga, który uczynił go kawalerem Orderu Złotego Runa. Był wcześniakiem. Lekarze, żeby go uratować, wkładali go w jeszcze ciepłe, wypatroszone tusze wieprzowe, tworzące coś w rodzaju inkubatora. Jego matka zmarła w połogu na sepsę. Wychowywany w kręgu niemieckich możnych, którzy zaniedbywali go i podporządkowywali swoim interesom. Umiał mówić po węgiersku, czesku, niemiecku. Znał łacinę, włoski, francuski i polski. Był nieudolnym władcą, słabo rozeznanym w arkanach polityki. Oddawał się rozrywkom i przyjemnościom. Był ekshibicjonistą. Negatywny wpływ na niego miał Jerzy Hohenzollern, który doprowadził go do demoralizacji.
  Obok tekstu obraz przedstawiający młodego mężczyznę. Ma on cienki wąs i lekki zarost na brodzie. Ma głowie ma czarno‑złotą czapkę i ubrany jest w jasną koszulę ze stójką przylegającą do szyi, a także czarny płaszcz. Na ramionach zawieszony ma szeroki, złoty łańcuch. Nad jego głową znajdują się złote napisy w języku łacińskim. Obok obrazu podpis: „Hans Krell, Portret króla Ludwika II Jagiellończyka (1522), domena publiczna”.

• Jadwiga (1513–1573) – najstarsza córka Zygmunta I Starego, urodzona w Poznaniu i z powodu licznych wyjazdów dworu opuszczona przez matkę Barbarę Zápolya.  Po jej śmierci opiekę nad nią przejął ochmistrz Mikołaj Piotrowski i trzy piastunki z rodu Szydłowieckich. Miała też swoją karlicę Dorotkę. Z jej osobą wiązały się liczne plany matrymonialne, ostatecznie w 1535 roku poślubiła Joachima II Hektora, elektora brandenburskiego. Pomimo że jej mąż popierał luteranizm, pozostała katoliczką. Nie znała języka niemieckiego i zmuszona była korzystać z tłumaczy, co zraziło do niej teściową i pasierba Jana Jerzego. Dużą rolę na jej dworze odgrywał karzeł Stasz Pigmeo, który uczestniczył w tajnych poselstwach m.in. do Krakowa. W 1551 roku w wyniku zawalenia się podłogi w domku myśliwskim doznała złamania uda i zranienia pleców, co uczyniło ją kaleką poruszającą się o kulach. Wypadek doprowadził do rozpadu jej małżeństwa, gdyż elektor wziął kochankę Annę Sydow i publicznie obwołał ją żoną. Zmarła dwa lata po mężu i została pochowana w Cölln [czyt.: keln]. 
  Obok tekstu obraz przedstawiający młodą kobietę. Ma jasnobrązowe włosy, ściśle przylegające do głowy, a na nich małe, ciemne nakrycie głowy. Ubrana jest w pomarańczową suknię z białą kryzą. Przy obrazie podpis: „Portret Jadwigi Jagiellonki (1550), domena publiczna”.

• Anna (1515–1520) – urodzona przedwcześnie przez pierwszą żonę Zygmunta I Starego Barbarę Zápolya, która w wyniku komplikacji poporodowych zmarła na sepsę. Słabego zdrowia, nie doczekała piątego roku życia.
  Przy tekście obraz przedstawiający starszą kobietę. Na głowie ma wysadzany kamieniami welon oraz złotą koronę. Ubrana jest w biało‑złotą suknię, a w dłoniach trzyma berło oraz jabłko. Obok obrazu podpis: „Ludwik Decjusz, Portret Anny Jagiellonki na drzewie genealogicznym Jagiellonów (1521), domena publiczna”.

• Izabela Jagiellonka (1519–1559) – pierworodne dziecko pary królewskiej, ulubienica królowej Bony, która dbała starannie o jej wykształcenie, zwłaszcza znajomość włoskiego i kultury renesansowej. Rozpieszczana i samolubna, podobnie jak jej brat Zygmunt II August, z którym spędziła dzieciństwo w Krakowie i na Litwie. Przeznaczona do małżeństwa z Walezjuszami, którzy byli przeciwnikami Habsburgów, straciła partię w 1525 roku. Stała się przedmiotem przetargów między Zygmuntem I Starym a Habsburgami. W 1539 roku została żoną króla Węgier Jana Zápolyi [czyt.: zapoi], który był od niej starszy o 32 lata i nie gwarantował jej sukcesji królewskiej. Po jego śmierci tron w Budzie mieli objąć Habsburgowie, zaś ona i jej potomstwo mieli zachować tytuł książęcy i majątek na Spiszu. Została wdową po półtora roku z dwutygodniowym synem Janem Zygmuntem, który został przez szlachtę węgierską ogłoszony królem wbrew umowie Jagiellonów z Habsburgami. Jej sytuacja była tragiczna: nie miała żadnego poparcia politycznego i pozostawała w zależności od biegu wypadków. Ostrożna i zachowawcza postawa jej ojca, Zygmunta I Starego, nie pozwoliła na wzmocnienie jej pozycji w sytuacji konfliktu między szlachtą węgierską a Habsburgami. Gdy na Węgrzech wybuchła wojna, do której wmieszali się Turcy, Izabela i jej syn zostali odesłani do Siedmiogrodu. Od 1541 roku stała się lenniczką sułtana Sulejmana Wspaniałego. Zdegustowana co do swojej sytuacji starała się opuścić Siedmiogród, który uważała za kraj ubogi i niegościnny. Od tej decyzji odwodziła ją w listach zarówno matka, jak i żona sułtana Roksolana. W konsekwencji kolejnej wojny w 1551 roku została zmuszona przez Habsburgów do wydania insygniów koronacyjnych i opuszczenia Węgier. Pomimo iż do 1556 roku pozostawała księżną opolską, ziębicką i ząbkowicką, przebywała na dworze królewskim na Wawelu, gdyż nie uzyskała od Habsburgów odszkodowania za utracony majątek i prawa do korony węgierskiej. Wezwana do Siedmiogrodu ponownie stała się królową Węgier i do śmierci w 1559 roku walczyła z Habsburgami o zagarnięte przez nich terytoria. Sprawując regencję za małoletniego syna, wprowadziła do Siedmiogrodu tolerancję religijną. Pochowana w Alba Iulia w Rumunii, gdzie zmarła.
  Przy tekście obraz przedstawiający kobietę w średnim wieku. Na głowie ma biały, koronkowy welon, swobodnie opadający na jej ramiona. Ubrana jest w czarną szatę, a na końcach długich rękawów ma białą koronkę. Obok obrazu podpis: „Łukasz Cranach Młodszy, Miniatura Izabelli Jagiellonki w stroju wdowim (1555), domena publiczna”.

• Zygmunt II August (1520–1572) – jedyny syn Zygmunta I Starego, wyłączny kandydat do polskiego tronu, kompletnie nieprzygotowany do sprawowania władzy. Wychowany „przez niewiasty i Włochów trwożliwszych od kobiet”. Pacyfista i salonowiec. Lubił konwersacje w obcych językach i dysputy filozoficzne. Pożyczał i trwonił pieniądze na klejnoty i bibeloty. Był kolekcjonerem m.in. zbroi i zdobionych armat. Na tle epoki człowiek tolerancyjny. Autor powiedzenia: „Nie jestem królem sumień waszych”. Z wyglądu mało atrakcyjny: średniego wzrostu, bardzo szczupły, kędzierzawy, o twarzy pociągłej z charakterystycznym układem warg w typie myśliciela. Chorowity, cierpiał na podagrę. Był delikatnej konstrukcji psychicznej. Nie wytrzymywał trudów życia, łatwo się załamywał. Miłośnik kobiet. O swoich kochankach: Zuzannie Orłowskiej, Annie Zajączkowskiej i Barbarze Giżance mawiał „Te sokoły mnie zgubią”. Prawdopodobnie był bezpłodny, gdyż nie doczekał się nieślubnego dziecka. Zmarł w Knyszynie na Podlasiu.
  Przy tekście obraz przedstawiający mężczyznę w średnim wieku. Ma on krótkie, ciemne włosy i dłuższą brodę. Na głowie ma czarną czapkę i ubrany jest w złotą szatę przylegającą do szyi oraz czarny płaszcz. Obok obrazu podpis: „Łukasz Cranach Młodszy, Miniatura Zygmunta II Augusta (1533), domena publiczna”.

• Zofia Jagiellonka (1522–1575) – trzecie dziecko pary królewskiej, wychowane na Wawelu z młodszymi siostrami: Anną i Katarzyną, po 1548 roku przeniesione na Mazowsze z powodu konfliktu Zygmunta II Augusta z matką. Córka Bony odziedziczyła po niej buntowniczą naturę i inteligencję. Spośród trzech młodszych dzieci uchodziła za najmądrzejszą. Biegle władała językiem niemieckim, co miało wiązać się z kręgiem jej kandydatów do małżeństwa. Późny ślub w wieku 34 lat z owdowiałym księciem brunszwickim Henrykiem II był wybawieniem z marginalizacji, w jaką popadła z siostrami, opuszczając dwór królewski w Krakowie. Do Niemiec wjechała w orszaku 500 dworzan, z których najważniejszą osobą była jej przyjaciółka karlica Agnieszka. W małżeństwie nieszczęśliwa z powodu bezdzietności i konfliktów z pasierbem Juliuszem. Po śmierci męża w 1568 roku przeniesiona do zamku w Schöningen [czyt.: szyninge], gdzie stworzyła renesansowy dwór i sprawną administrację. Jej niezależność i polityczne wyrobienie pogłębiło spór z Juliuszem, który w tym czasie przeszedł na luteranizm i zaczął reformować księstwo. Konflikt między nimi rozwiązał dopiero w 1573 roku cesarz Maksymilian II. Pod wpływem nacisków otoczenia przeszła na luteranizm w 1570 roku, stając się jedyną protestantką w dynastii Jagiellonów. Po śmierci brata króla Zygmunta II Augusta doradzała listownie siostrze Annie w sprawach politycznych. Pochowana została w krypcie książęcej katedry maryjnej w Wolfenbüttel [czyt.: wolfenbyte].
  Przy tekście obraz przedstawiający kobietę w średnim wieku. Ma rude, spięte w dwa koki włosy, a na czubku głowy czarną czapkę. Ubrana jest w czarną suknię z wysokim kołnierzem. Suknia wysadzana jest kamieniami, a kobieta na szyi zawieszone ma długie, złote i białe naszyjniki. Obok obraz podpis: „Łukasz Cranach Młodszy, Miniatura Zofii Jagiellonki (1553), domena publiczna”.

• Anna Jagiellonka (1523–1596) – najbardziej niezależna z córek Zygmunta I Starego, dążyła za wszelką cenę do realizacji swoich zamierzeń. Miała żal do brata króla Zygmunta II Augusta, że nie zadbał o jej wyswatanie m.in. za księcia duńskiego i odsunął z Wawelu. Od 1548 roku mieszkała na Mazowszu, a od 1558 roku przeniosła się do Wilna. W 1564 roku zamieszkała w Płocku. Tam opiekowała się przysłanym przez siostrę Katarzynę synem prawowitego władcy Szwecji Eryka XIV, Gustawem, który pod jej wpływem stał się katolikiem. Pozostawała w ostrym sporze z Janem Zamoyskim i innymi wpływowymi magnatami w otoczeniu Zygmunta II Augusta, których oskarżała o zaniedbywanie brata w ostatnich latach jego życia i wywieranie na niego złego wpływu co do polityki państwowej. Po 1572 roku z powodu braku zamążpójścia stała się dziedziczką rodu i czołową osobistością w państwie, które kontynuowało tradycje jagiellońskie. Podczas pierwszej elekcji poparła Ernesta Habsburga, jednak w 1574 roku przekonała się do propozycji Jana Zamoyskiego poślubienia francuskiego kandydata Henryka Walezego. Po jego ucieczce z Polski stała się główną kandydatką do korony. Podczas elekcji 1575 roku obwołana królem, któremu za małżonka przydano władcę Siedmiogrodu Stefana Batorego. Faktycznie nie sprawowała władzy, pozostając w swoich dobrach na Mazowszu i Litwie. Walczyła z protestantyzmem, przyczyniając się do jego zaniku na Mazowszu. Uczyniła Warszawę miastem bez ewangelików. W 1579 roku jezuita Piotr Skarga w podziękowaniu za jej działalność kontrreformacyjną dedykował jej swoje „Żywoty świętych”. Z tytułu wsparcia Kościoła katolickiego za pośrednictwem przebywającego w Rzymie kardynała Stanisława Hozjusza uzyskała częściową spłatę tzw. sum neapolitańskich, które pożyczyła Filipowi II królowa Bona. Pomimo prowadzonej energicznej i skutecznej działalności politycznej i gospodarczej niedarzona szacunkiem społecznym, z wyjątkiem Mazowsza. Uznawana za dewotkę, osobę chimeryczną, nudną w codziennym pożyciu. Z uwagi na wiek odsunięta przez męża, nie była w stanie zainteresować go jako kobieta, a tym samym jako matka jego dzieci. W kręgach królewskich podejmowano nawet dyskusje o rozwodzie, do którego zachęcał Stefana Batorego kanclerz Jan Zamoyski i prymas Polski Stanisław Karnkowski. Zabiegi te wobec śmierci króla w 1586 roku okazały się niepotrzebne. W kolejnej elekcji poparła kandydaturę swego siostrzeńca królewicza szwedzkiego Zygmunta Wazę, ponieważ liczyła, że będzie regentką u jego boku. Ostro sprzeciwiała się natomiast ożenkowi królewskiemu z Anną Habsburżanką. Zmarła w Warszawie na rękach Zygmunta III Wazy. Została pochowana na Wawelu u boku ojca i brata.
  Przy tekście obraz  przedstawiający kobietę w średnim wieku. Ma rude, spięte w dwa koki włosy, a na czubku głowy czarną czapkę. Ubrana jest w czarną suknię z wysokim kołnierzem. Suknia wysadzana jest kamieniami, a kobieta na szyi zawieszone ma długie, złote i białe naszyjniki. Obok obraz podpis: „Łukasz Cranach Młodszy, Miniatura Anny Jagiellonki (1555), domena publiczna”.

• Katarzyna Jagiellonka (1526–1583) – najbardziej zaniedbane z dzieci Zygmunta I Starego, wychowywane w kręgu najmłodszych córek, które od 1548 roku pozostawały poza Wawelem na Mazowszu. Od 1556 roku związana jedynie ze starszą siostrą Anną, która wywierała na nią ogromny wpływ. Powszechnie uznawana za najpiękniejszą z córek królewskich, ale równocześnie bezbarwną, nieśmiałą i wycofaną. Nie posiadała swojego zdania i nie potrafiła określić swoich priorytetów. Interesowała się śpiewem i tańcem, ale nie wykazywała nadmiernych zdolności w tym obszarze. Podobnie ze znajomością języka włoskiego i niemieckiego. W wieku 36 lat dzięki zdecydowanej postawie siostry Anny, wpierającej jej plany matrymonialne, poślubiła w Wilnie księcia Finlandii Jana Wazę i wyjechała do Turku. Stworzyła tam renesansowy dwór. Zaznajomiła Finów z obsługą widelca i z produkcją wina. Otaczała się katolickimi księżmi, zwłaszcza jezuitami oraz swoimi dwórkami, w tym karlicą Basią i Dorotką. Ta ostatnia prowadziła jej korespondencję i towarzyszyła podczas uwięzienia pary książęcej na zamku Gripsholm koło Sztokholmu w latach 1563‑1568. Po odsunięciu króla Eryka XIV stała się królową Szwecji i została koronowana w Uppsali w 1569 roku. Próbowała doprowadzić do rekatolizacji Szwecji i pod jej wpływem doszło do zatwierdzonych przez Jana III Wazę reform liturgicznych. Upowszechniła renesans w szwedzkiej architekturze. Jej urodzony w 1566 roku syn, dzięki wsparciu siostry Anny Jagiellonki, został królem Polski w 1587 roku.
  Przy tekście obraz przedstawiający kobietę w średnim wieku. Ma rude, spięte w dwa koki włosy, a na czubku głowy czarną czapkę. Ubrana jest w czarną suknię z wysokim kołnierzem. Suknia wysadzana jest kamieniami, a kobieta na szyi zawieszone ma długie, złote i białe naszyjniki. Obok obraz podpis: „Łukasz Cranach Młodszy, Miniatura Katarzyny Jagiellonki (1553), domena publiczna”.

• Olbracht Jagiellończyk (1527) – urodzony przedwcześnie i zmarły w siódmym miesiącu ciąży ostatni syn królowej Bony Sforzy, która w wyniku komplikacji po poronieniu nie mogła mieć więcej dzieci. Nosił również drugie imię Wojciech. Został pochowany w Niepołomicach, gdzie doszło do wypadku zrzucenia z konia ciężarnej królowej i śmierci niemowlęcia. Na prośbę królowej Bony zwłoki Olbrachta zostały ekshumowane i złożone w krypcie wawelskiej podczas uroczystości pogrzebowych Zygmunta I Starego w 1548 roku.

Mapa zatytułowana „Rzeczpospolita Obojga Narodów po unii lubelskiej z 1569 roku”.

Na mapie zostały zaznaczone:

• tereny Rzeczpospolitej Obojga Narodów po Unii Lubelskiej (1569),

• granica pomiędzy Koroną Królestwa Polskiego a Wielkim Królestwem Litewskim (1569).

W skład Rzeczpospolitej Obojga Narodów wchodziły tereny, na których znajdowały się miasta:

• Puck,

• Gdańsk,

• Wałcz,

• Malbork,

• Frombork,

• Nakło,

• Toruń,

• Poznań,

• Gniezno,

• Płock,

• Łomża,

• Kalisz,

• Warszawa,

• Sieradz,

• Lublin,

• Częstochowa,

• Sandomierz,

• Zamość,

• Przemyśl,

• Lwów,

• Halicz,

• Trembowla,

• Kamieniec,

• Bracław,

• Humań,

• Czehryń,

• Żytomierz,

• Kijów,

• Perejasław,

• Lubnie,

• Połtawa,

• Chełm,

• Pińsk,

• Słuck,

• Homel,

• Mohylew,

• Mścisław,

• Nowogródek,

• Grodno,

• Orsza,

• Mińsk,

• Wilno,

• Krewo,

• Połock,

• Kowno,

• Upita,

• Wornie,

• Memel,

• Połąga,

• Mitawa,

• Ryga,

• Dorpat,

• Parnawa.