Polskie dynastie: Piastowie.Piastowie wielkopolscy, mazowieccy i małopolscy

Mapa interaktywna: Wielcy Książęta Litewscy. Na ilustracji schemat przedstawiający część drzewa genealogicznego od Mieszka III Starego do Przemysława II (pięć pokoleń). Od Mieszka III Starego pięć strzałek prowadzi do następujących synów: Odon, Stefan, Bolesław, Mieszko Młodszy, Władysław III Laskonogi. Od Odona prowadzi strzałka do Władysława Odonica, następnie do jego dwóch synów: Przemysława I oraz Bolesława Pobożnego. Od Przemysława I prowadzi strzałka do Przemysława II. Lista elementów: Całe drzewko: Mieszko III Stary (+1202): Grafika: Ilustracja przedstawia wyobrażenie Mieszka III Starego na rycinie z XVI wieku. Jest on mężczyzną w dojrzałym wieku, w zaroście z brodą i wąsami. Ma na głowie zamkniętą koronę, w prawym ręku dzierży berło, a w lewej dłoni trzyma rękojeść szabli. Ubrany jest w zbroję rycerską. - szósty syn Bolesława III Krzywoustego, otrzymał od niego w testamencie zachodnią Wielkopolskę z Poznaniem, do 1166 roku w sojuszu z Bolesławem IV Kędzierzawym m.in. przeciwko Władysławowi II Wygnańcowi. W 1147 roku brał udział w krucjacie przeciwko Słowianom Połabskim. W 1168 roku wsparł starania Kazimierza II Sprawiedliwego o przejęcie po bracie Henryku księstwa sandomierskiego. W 1173 roku został po raz pierwszy księciem zwierzchnim. Małopolską rządził przez namiestnika Henryka Kietlicza. W polityce zewnętrznej odniósł kilka sukcesów dzięki małżeństwom swoich córek. Prowadzona na szeroką skalę polityka dynastyczna pozwoliła odnowić między innymi zwierzchność Polski nad Pomorzem Zachodnim. Rządy twardej ręki doprowadziły do buntu małopolskich możnowładców, których poparli biskup krakowski Gedko, książę śląski Bolesław I Wysoki, książę sandomierski Kazimierz II Sprawiedliwy, a także najstarszy syn Odon, kierowany przez ojca ku karierze duchownej. Walki trwały do 1179 roku i zakończyły się wygnaniem Mieszka III Starego z kraju. Zmuszony do emigracji politycznej szukał wsparcia m.in. u cesarza Fryderyka Barbarossy, któremu ofiarował znaczne fundusze za przywrócenie tronu. W 1181 roku udało mu się odzyskać zachodnią Wielkopolską oraz opanować tereny należące do dzielnicy senioralnej: wschodnią Wielkopolskę z Gnieznem i Kaliszem. Starał się zapewnić sukcesję swym synom na Mazowszu po wygaśnięciu linii Bolesława IV Kędzierzawego, ale ubiegł go w tych staraniach Kazimierz II Sprawiedliwy. Również próba osadzenia synów na tronie krakowskim z powodu ich przedwczesnej śmierci zakończyła się niepowodzeniem. W 1194 roku przekazał władzę w Wielkopolsce jedynemu żyjącemu synowi Władysławowi III Laskonogiemu, zachowując dla siebie tylko ziemię kaliską. Po śmierci Kazimierza II Sprawiedliwego podjął próbę zbrojnego rozstrzygnięcia sporu o tron krakowski z małoletnimi synami zmarłego księcia: Leszkiem i Konradem, ale został pokonany w bitwie pod Mozgawą w 1195 roku. Przejściowo władał Krakowem w latach 1198-1199 na mocy porozumień z wojewodą krakowskim Mikołajem i biskupem Pełką. Zmarł w Kaliszu i tam został pochowany. Miał dobre stosunki z Kościołem. Ufundował kolegiatę kaliską, pierwszy na ziemiach polskich szpital w Poznaniu oraz opactwo cysterskie w Lądzie. Z pierwotnego wyposażenia tego klasztoru pochodzi romańska patena, aktualnie przechowywana w Kaliszu. Uposażał również klasztor benedyktynów w Lubiążu. Prawdopodobnie ufundował Drzwi Gnieźnieńskie ze scenami z życia św. Wojciecha. Uważany za ostatniego, niekontrowersyjnego księcia dzielnicowego. Utalentowany i energiczny, przeżył wszystkich swoich oponentów. Dbał o zasobność książęcego skarbca jako narzędzia jego władzy i potęgi. W związku z tym ściągał wielkie podatki i bił monetę o obniżonej zawartości srebra, co było początkiem ogromnych problemów gospodarczych na ziemiach polskich w pierwszej połowie XIII wieku.

Zdjęcie: Wyobrażenie Mieszka III Starego z „Chronica Polonorum” Macieja Miechowity z 1519 roku
Źródło: domena publiczna
Władysław III Laskonogi (+1231): Grafika: Grafika: Ilustracja przedstawia malarskie wyobrażenie sylwetki Władysława III Laskonogiego jako młodego mężczyzny bez zarostu, z długimi, kręconymi włosami. Na głowie ma on koronę, w prawej dłoni dzierży berło, a w lewej trzyma jabłko z krzyżem na szczycie. Ubrany jest w długą do kostek haftowaną suknię koronacyjną z adamaszku, przepasaną skórzanym pasem z klejnotami i uchwytem na miecz. Na suknię zarzucony jest płaszcz koronacyjny spięty na piersiach pasem ze złotogłowia. Na stopach mężczyzna ma ciżmy z podniesionymi do góry noskami. - najmłodszy syn Mieszka III Starego, przydomek otrzymał z powodu niezwykle długich i cienkich nóg. Angażował się wraz z ojcem w przejęcie tronu krakowskiego. W 1202 roku dzięki poparciu wojewody krakowskiego Mikołaja objął tron krakowski na cztery lata, będąc w opozycji do księcia sandomierskiego Leszka Białego, którego w staraniach o odzyskanie Krakowa wspierał wojewoda Goworek. Zraził do siebie małopolskich poddanych twardym egzekwowaniem prawa książęcego oraz koncentracją uwagi na sprawach Pomorza. Sprowadził na Wielkopolskę klątwę papieską, doprowadzając do wygnania arcybiskupa gnieźnieńskiego Henryka Kietlicza, który oponował przeciwko wojnie z bratankiem Władysławem Odonicem i oddaniu Henrykom śląskim ziemi kaliskiej za ziemię lubuską. Razem z księciem raciborskim Mieszkiem Plątonogim zmierzał do przejęcia ziemi krakowskiej z racji starszeństwa w rodzie piastowskim, ale został skutecznie zablokowany zarówno na zjeździe w Borzykowej w 1210 roku, jak i w Wolborzy w 1215 roku przez sojusz młodszych książąt piastowskich i małopolskiego duchowieństwa. Zdecydował się więc na podpisanie w 1217 roku układu o przeżycie z Leszkiem Białym, który gwarantował wzajemne dziedziczenie posiadłości. Postanowienia tej umowy stały się wiążące po zamordowaniu w Gąsawie w 1227 roku Leszka Białego przez Świętopełka Pomorskiego. O tron krakowski upomniał się wtedy brat Leszka Białego książę mazowiecki Konrad I. W celu zatwierdzenia praw sukcesyjnych Władysława III Laskonogiego przez biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża oraz wojewodę krakowskiego Marka Gryfitę, doszło do wydania przywileju dla duchowieństwa w Cieni w 1228 roku. Na jego podstawie Władysław III Laskonogi zobowiązywał się też adoptować małoletniego syna Leszka Białego Bolesława V Wstydliwego, czyniąc go równocześnie sukcesorem wszystkich swoich posiadłości. Nie mogąc utrzymać Małopolski za radą Odrowążów i Gryfitów zdecydował się jednak przekazać tron krakowski książętom śląskim, którzy mieli dziedziczyć po jego śmierci. Podważenia podjętych decyzji podjął się na drodze zbrojnej książę mazowiecki Konrad I w sojuszu ze skonfliktowanym ze stryjem księciem kaliskim Władysławem Odonicem. Wyprawa na Wielkopolskę skończyła się wygnaniem Władysława III Laskonogiego na Śląsk, gdzie zmarł. Przez współczesnych sobie uważany za człowieka zdemoralizowanego. Miał zginąć w Środzie Śląskiej zabity przez niemiecką dziewczynę broniąca się przed gwałtem. Pochowany najprawdopodobniej w Raciborzu lub Lubiniu. Jego dziedzictwo przejął książę śląski Henryk Brodaty.
Zdjęcie:Portret Władysława III Laskonogiego (XIX w.)
Źródło: domena publiczna.
Przemysł II (+1296): Ilustracja przedstawia malarskie wyobrażenie Przemysława II jako mężczyznę w młodym wieku bez zarostu z długimi kręconymi włosami. Na głowie ma złotą obręcz z klejnotem w postaci trójliścia. Mężczyzna ubrany jest w płaszcz z adamaszku podbity gronostajowym futrem. Spod płaszcza wystaje kaftan spięty pod szyją dwoma złotymi zapinkami. Na szyi zawieszony jest złoty łańcuch. Mężczyzna trzyma prawą dłoń na koronie umieszczonej na stoliku po lewej stronie obrazu, a w lewej dłoni dzierży berło. Mężczyzna siedzi na drewnianym, rzeźbionym tronie, który ustawiony jest przed kotarą zasłaniającą wnętrze budowli z romańskimi kolumnami, które widoczne są w górnej części obrazu po lewej stronie. - ostatni męski przedstawiciel linii wielkopolskiej Piastów, urodzony jako pogrobowiec księcia Przemysła I, wychowany na dworze stryja Bolesława Pobożnego. Władał księstwem poznańskim i kaliskim. Posiadał silną opozycję wewnątrz księstwa w postaci rodu Zarembów i Nałęczów. Rywalizował w dziele zjednoczeniowym ziem piastowskich z księciem wrocławskim Henrykiem IV Prawym, który niespodziewanie na mocy testamentu w 1290 roku uczynił go księciem krakowskim. Nie miał jednak dostatecznego poparcia miejscowych możnych w rywalizacji z innym przedstawicielem dynastii piastowskiej Władysławem Łokietkiem oraz późniejszym zięciem, królem czeskim Wacławem II, który poślubi jego córkę Ryksę. Zdecydował się ustąpić z Małopolski, która znalazła się wówczas pod panowaniem czeskich Przemyślidów. W 1293 roku zawarł sojusz antyczeski z książętami kujawskimi: Władysławem Łokietkiem i Kazimierzem Łęczyckim. Po śmierci księcia pomorskiego Mściwoja II w 1294 roku objął Pomorze Gdańskie mocą wcześniejszego układu. Mając poparcie arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnki koronował się na króla Polski w Gnieźnie w 1295 roku. Ponad pół roku później został zamordowany w 1296 roku podczas nieudanej próby porwania dokonanej z inspiracji Brandenburczyków. Trzykrotnie żonaty, posądzany o zabójstwo pierwszej żony Ludgardy z uwagi na jej bezpłodność. Nie posiadał męskiego dziedzica, pozostawił jedynie córkę Ryksę. Okrutny i porywczy, chorobliwie ambitny. Cechował się znacznym realizmem politycznym, który pozwalał mu z jednej strony rezygnować z Małopolski na rzecz Czech, z drugiej przejmować Pomorze Gdańskie celem ochrony tych ziem przed Brandenburczykami. Starał się unikać konfliktów zbrojnych, co wyróżniało go na tle innych książąt piastowskich. Słaby rycerz i wódz. Nazbyt ufny wobec partnerów politycznych. Zostawił Wielkopolskę pod rządami Henryka III Głogowskiego., który nie zdołał jednak uchronić jej od strat na rzecz Brandenburgii. Zagarnęła ona tereny na północ od Noteci oraz grody w Wieluniu, Czarnkowie, Ujściu, Santoku i Drezdenku.

Zdjęcie: Portret Przemysła II (1893)
Źródło: domena publiczna

Mapa interaktywna: Wielcy Książęta Litewscy. Na ilustracji znajduje się część drzewa genealogicznego (siedem pokoleń). Prostokąty, na których umieszczono dane osób, są w pięciu kolorach, które odpowiadają pięciu zakładkom po prawej stronie drzewa. W pierwszym (górnym) wierszu drzewa znajduje się Bolesław IV Kędzierzawy (kolor żółty), od którego jedna strzałka prowadzi do drugiego wiersza do Leszka (również kolor żółty) oraz Kazimierz II Sprawiedliwy (kolor pomarańczowy), od którego prowadzą dwie strzałki do drugiego wiersza: pierwsza do Leszka Białego (kolor pomarańczowy), druga do Konrada I (kolor żółty). Od Leszka Białego prowadzi jedna strzałka do trzeciego wiersza do Bolesława V Wstydliwego (kolor pomarańczowy). Od Konrada I prowadzą dwie strzałki do Kazimierza I Kujawskiego (kolor niebieski) i do Siemowita I (kolor żółty). Od Kazimierza I Kujawskiego do czwartego wiersza prowadzi pięć strzałek: do Leszka Czarnego (kolor pomarańczowy), do Siemomysława Kujawskiego (kolor niebieski), do Władysława I Łokietka (kolor pomarańczowy), do Kazimierza II Łęczyckiego (kolor niebieski) oraz do Siemowita Dobrzyńskiego (kolor niebieski). Od Siemowita I do czwartego wiersza prowadzą dwie strzałki: do konrada II Czerskiego (kolor żółty) oraz do Bolesława II (kolor żółty). Od Władysława I Łokietka do piątego wiersza prowadzi jedna strzałka do Kazimierza III Wielkiego (kolor pomarańczowy). Od Bolesława II do piątego wiersza prowadzą trzy strzałki: do Siemowita II, do Trojdena I i do Wacława Płockiego (wszystkie w kolorze żółtym). Od Trojdena I do szóstego wiersza prowadzą trzy strzałki: do Bolesława Jerzego II, do Siemowita III oraz do Kazimierza I (wszystkie w kolorze żółtym). Od Siemowita III do ostatniego siódmego wiersza prowadzą dwie strzałki: pierwsza do Janusza I Starszego (kolor zielony), druga do Siemowita IV (kolor fioletowy). zakładka pierwsza: książęta małopolscy (kolor pomarańczowy) Kazimierz II Sprawiedliwy Zdjęcie: Portret Kazimierza II Sprawiedliwego (1893) Źródło: domena publiczna Grafika: Ilustracja przedstawia malarskie wyobrażenie portretu Kazimierza II Sprawiedliwego jako mężczyzny w dojrzałym wieku, z zarostem, wąsami i długą brodą, z kręconymi włosami, w czapce obszytej gronostajowym futrem. Ubrany jest w kolczugę z ostrogami, narzuconą na nią długą suknią, obszytą złotogłowiem. Do pasa przytwierdzony ma skórzany pas z rękojeścią na miecz. Na ramiona zarzucony jest atłasowy płaszcz z gronostajowym, dużym kołnierzem, na który nałożony jest złoty naszyjnik z krzyżem. W prawej dłoni trzyma miecz skierowany ostrzem do góry, a w lewej hełm garnczkowy. Kazimierz II Sprawiedliwy (+1194) - pogrobowiec Bolesława III Krzywoustego, wychował się na dworze matki Salomei w Łęczycy, a następnie w 1157 roku na mocy układu w Krzyszkowie z cesarzem Fryderykiem I Barbarossą wyjechał do Niemiec jako zakładnik. Powrócił w 1161 roku na dwór brata, słynnego krzyżowca, Henryka Sandomierskiego, który zapisał mu w testamencie księstwo. Po jego śmierci w 1166 roku Bolesław IV Kędzierzawy odebrał bratu większość ziem dziedziczonych, zostawiając jedynie księstwo wiślickie, co spotkało się z buntem małopolskich wielmożów, w tym Jaksy z Miechowa. W konsekwencji Bolesław IV Kędzierzawy spisał z Kazimierzem II Sprawiedliwym umowę na przeżycie, gwarantującą mu nie tylko nabytki w Małopolsce, ale również po bezpotomnej śmierci syna Bolesława, Leszka, przejęcie Mazowsza. Stało się to faktem na przestrzeni lat 1173-1186, przy czym zajęcie tronu krakowskiego w dziedziczne posiadanie zostało zatwierdzone na zjeździe książąt i duchowieństwa w Łęczycy w 1180 roku. Na mocy jego postanowień Kazimierz II Sprawiedliwy zrzekał się na rzecz Kościoła ius spolii, czyli prawa księcia do przejęcia majątku po zmarłych biskupach i opatach, w zamian za papieskie potwierdzenie ustaleń wiecu łęczyckiego. Pomimo prawnego ugruntowania status quo prowadził wciąż walki z księciem wielkopolskim Mieszkiem III, starającym się o utrzymanie Krakowa w swoim posiadaniu i dla własnych potomków. Wykorzystywał on dla realizacji swoich planów opozycję możnowładztwa krakowskiego, w tym kasztelana Henryka Kietlicza, który za zdradę został wygnany na Ruś. Ponadto książę walczył z zagrażającymi Mazowszu Prusami i Jaćwingami. Był fundatorem romańskich świątyń, m.in. w Sandomierzu i Wiślicy, gdzie znajduje się płyta posadzkowa z grupą modlących się osób, które utożsamia się z księciem, jego żoną i synem. Erygował cysterskie klasztory w Jędrzejowie, Sulejowie, Wąchocku i Koprzywnicy. Wznosił i uposażał klasztory kanoników regularnych w Trzemesznie i Czerwińsku, bożogrobowców w Miechowie oraz norbertanek na Zwierzyńcu w Krakowie. Sprowadził relikwie św. Floriana do Krakowa. Zmarł podczas biesiady po wypiciu napoju. Spoczął w starej katedrze wawelskiej. Leszek Biały Zdjęcie:Portret Leszka Białego (1893) Źródło: domena publiczna Grafika: Ilustracja przedstawia malarskie wyobrażenie portretu Leszka Białego jako wyrostka, bez zarostu, z kręconymi włosami, bez nakrycia głowy. Ubrany jest w kolczugę, narzuconą na nią długą suknią, obszytą złotogłowiem. Na suknię nałożona jest zbroja z żelaznym pasem. W lewej dłoni trzyma włócznię z proporcem, a w prawej hełm normandzki z kolczugą na włosy. Przez prawe ramię ma przerzucony pas dla podtrzymania normandzkiej tarczy o migdałowatym kształcie z rysunkiem orła białego na niej. Leszek Biały (+1227) - syn Kazimierza II Sprawiedliwego, objął rządy w wieku dziesięciu lat. Przydomek otrzymał ze względu na płową barwę włosów. W dzieciństwie jego regentami byli oprócz matki wojewoda krakowski Mikołaj Gryfita i biskup krakowski Pełka. Nie zdołali oni jednak zapobiec zajęciu Krakowa przez Mieszka III Starego, który jako senior rodu piastowskiego sprawował tam rządy w latach 1198-1202. Następnie po osiągnięciu wieku dojrzałego w 1200 roku Leszek i jego brat Konrad podzielili się dziedzictwem ojca: księciem mazowieckim i kujawskim został Konrad, a Leszek objął w posiadanie ziemię sandomierską, gdzie jego najbliższym współpracownikiem został wojewoda Goworek. W 1202 roku wbrew ustaleniom pierwotnym w Krakowie możni małopolscy zaproponowali tron synowi Mieszka III Starego, Władysławowi III Laskonogiemu, jako bardziej uległemu władcy. Stan ten utrzymał się do 1206 roku, kiedy po śmierci wojewody krakowskiego Mikołaja Gryfity po władzę sięgnął rzeczywisty dziedzic tronu Leszek Biały. Aby utwierdzić w Małopolsce zasadę pryncypatu, którą kwestionowali zarówno książęta śląscy Henryk Brodaty i Mieszko Plątonogi, jak i książę wielkopolski Władysław III Laskonogi, książę krakowski zmuszony był przy współdziałaniu arcybiskupa gnieźnieńskiego Henryka Kietlicza wydać przywileje dla duchowieństwa w Borzykowej w 1210 roku i w Wolborzu w 1215 roku. Konsekwencją tych działań będzie również układ na przeżycie z 1218 roku między Władysławem III Laskonogim a Leszkiem Białym, który pozwalał im na obopólne dziedziczenie po bezpotomnej śmierci jednego z nich w dzielnicach wzajemnych. Wiązało się to również z polityką prowadzoną wobec Pomorza Gdańskiego i księcia Świętopełka, dążącego do usamodzielnienia się kosztem książąt piastowskich, którzy prowadzili w tym czasie krucjaty względem Prusów. Niepowodzenia w tej materii zwiększały antagonizm dzielnicowy między Wielkopolską a Mazowszem, które doświadczało ponadto najazdów pogańskich Litwinów. Celem załagodzenia sporów i ustalenia wspólnej polityki wobec Pomorza Gdańskiego i Prusów został ogłoszony zjazd książąt piastowskich w Gąsawie w 1227 roku. Doszło na nim do zabójstwa Leszka Białego, co pozwoliło na zajęcie Krakowa przez Władysława III Laskonogiego zgodnie z umową na przeżycie. Rozpętało też wojnę domową między księciem mazowieckim Konradem I, bratem zamordowanego Leszka Białego, a księciem śląskim Henrykiem Brodatym o dziedzictwo po księciu krakowskim. Bolesław V Wstydliwy Zdjęcie: Portret Bolesława V Wstydliwego Źródło: domena publiczna Grafika: Ilustracja przedstawia malarskie wyobrażenie Bolesława V Wstydliwego jako mężczyzny w młodym wieku, bez zarostu, w kolczudze okrywającej ciało, w tym głowę i część twarzy. Na głowie spoczywa szyszak z koroną książęcą. W prawej dłoni mężczyzna trzyma włócznię, a lewą dłoń opiera na mieczu, przytwierdzonym do skórzanego pasa z metalowymi okuciami. Na kolczugę mężczyzna ma naniesiony lniany, przepasany konopnym sznurkiem, kaftan z haftem o ornamentyce religijnej. Bolesław V Wstydliwy (+1279) - ostatni przedstawiciel małopolskiej linii Piastów, imię uzyskał po pradziadku Bolesławie III Krzywoustym. Przydomek nadali mu zaś poddani z racji ślubów czystości, które książę złożył wspólnie z żoną Kingą. Z tego powodu ich małżeństwo nigdy nie zostało skonsumowane. Małżeńska czystość oraz brak pożycia małżeńskiego wynikać miały z wyjątkowej pobożności i umartwiania oraz szacunku, jakim książę darzył swoją matkę oraz kobiety z najbliższego otoczenia. Na ołtarze zostały wyniesione: jego żona Kinga, szwagierka Jolenta Helena oraz siostra Salomea. Po śmierci ojca w 1227 roku przejął władzę w księstwie sandomierskim poprzez swoją matkę, która była regentką z racji jego wieku. Tymczasem o tron krakowski i zarząd nad dziedzictwem małoletniego księcia rozgorzała walka między stryjem chłopca, księciem mazowieckim Konradem I a księciem śląskim Henrykiem Brodatym. W 1233 roku Konrad I porwał Bolesława wraz z matką i uwięził najpierw w Czersku, potem w Sieciechowie. W obronie uwięzionych, którzy byli maltretowani, wystąpił Henryk Brodaty. Uwolnił ich przy pomocy Klemensa z Ruszczy i umieścił na zamku w Skale w dolinie Prądnika. Wobec takiego obrotu sprawy regentka małoletniego księcia zrzekła się jego praw na rzecz Henryka Brodatego, który dzierżył tron krakowski do 1238 roku i przekazał synowi Henrykowi Pobożnemu. Ten wyswatał młodego Bolesława z księżniczką węgierską Kingą, co pozwoliło księciu na przeczekanie najazdu tatarskiego u teściów. Po śmierci Henryka Pobożnego w bitwie pod Legnicą w 1241 roku tron krakowski przejął jego syn Bolesław Rogatka, ale został usunięty z Krakowa przez Konrada I. Ten jednak nie zdobył poparcia możnych małopolskich, którzy obrali za księcia Bolesława V Wstydliwego. Od stryja otrzymał on z powrotem ziemię sandomierską w 1247 roku. Dalsze lata panowania Bolesława koncentrowały się na wyprawach przeciwko Jaćwingom, wsparciu Węgier z sporze z Czechami oraz kontynuowaniu zainicjowanych przez ojca kontaktów z książętami halickimi. Kolejny najazd mongolski na Małopolskę w 1259 roku książę krakowski spędził w Sieradzu u Leszka Czarnego, z którym podpisał umowę na przeżycie. Układ ten nie był akceptowany przez możnowładztwo krakowskie, niemniej książę uśmierzył wewnętrzny bunt zwolenników powrotu do Krakowa książąt śląskich i po jego śmierci nie było problemów z realizacją zobowiązania. Bolesław V Wstydliwy wzmocnił ekonomiczne podstawy rozwoju Małopolski poprzez liczne lokacje miast, w tym Krakowa oraz włączenie kopalń soli w Wieliczce i Bochni do posiadłości książęcych. Wzmocnił pozycję krakowskiego duchowieństwa, na rzecz którego wydawał liczne przywileje immunitetowe. Fundował klasztory m.in. klarysek w Zawichoście. Dzięki własnym staraniom oraz biskupa krakowskiego uzyskał w 1253 roku zgodę papieża Innocentego IV na kanonizację biskupa Stanisława ze Szczepanowa. Rok później poprowadził pierwszą procesję ku czci świętego z Wawelu na Skałkę i zorganizował zjazd książąt piastowskich, gdzie wysunięto konieczność przeprowadzenia jak najszybszego procesu zjednoczeniowego ziem piastowskich. Leszek Czarny Zdjęcie:Portret Leszka Czarnego (1893) Źródło: domena publiczna. Grafika: Ilustracja przedstawia malarskie wyobrażenie portretu Leszka Czarnego jako mężczyzny w sile wieku, bez zarostu, z długimi, kręconymi włosami, z koroną na głowie. Ubrany jest w kolczugę z ostrogami, narzuconą na nią suknią do kolan bez rękawów, obszytą złotogłowiem. Do pasa przytwierdzony ma skórzany pas z mieczem. W prawej dłoni trzyma włócznię z proporcem, a w lewej tarczę z herbem osobistym księcia: pół lwem, pół orłem pod wspólną koroną. Leszek Czarny (+1288) - najstarszy syn z drugiego małżeństwa księcia mazowieckiego Konrada I, przyrodni brat Władysława Łokietka, panujący w Inowrocławiu, ziemi łęczycko-sieradzkiej oraz w Małopolsce. Przydomek uzyskał z powodu śniadej cery i czarnych włosów. W sojuszu z Bolesławem V Wstydliwym, który uczynił go spadkobiercą w ziemi krakowskiej. Przejął ją w 1279 roku. Odpierał ataki księcia halickiego Lwa, Litwinów, Jaćwingów i Tatarów, którzy w latach 1287-1288 po raz trzeci najechali Małopolskę. Oparła się im wtedy większość grodów z Krakowem i Sandomierzem na czele. Upowszechniał kult św. Stanisława. Dążył do zjednoczenia ziem piastowskich. W tym obszarze był przeciwnikiem księcia wrocławskiego Henryka IV Prawego i księcia wielkopolskiego Przemysła II. Pozostawał też w sporze ze św. Kingą, której zajął ze względów strategicznych oprawę wdowią na Sądecczyźnie. Został pochowany w kościele dominikanów w Krakowie. Władzę po nim przejął po długich walkach w 1292 roku król czeski Wacław II, na którego scedowała wszelkie prawa jego żona Gryfina. Był on bohaterem skandalu obyczajowego z nią związanego, gdy publicznie oskarżyła go o bezpłodność. Odważny, ale niezbyt zapobiegliwy. Mówił po niemiecku i przejmował wzorce zachowań z cesarstwa, co nie podobało się małopolskiemu rycerstwu, ale zjednywało mu uznanie niemieckiego patrycjatu w Krakowie. Władysław I Łokietek Zdjęcie: Wyobrażenie rzeźbiarskie Władysława I Łokietka z sarkofagu z katedry wawelskiej Źródło: domena publiczna Grafika: Ilustracja przedstawia rzeźbiarskie wyobrażenie Władysława I Łokietka z sarkofagu z katedry wawelskiej. Ukazuje mężczyznę w sile wieku z zamkniętymi oczami, z wąsem pod nosem, w kręconych włosach, z koroną na głowie. Władysław I Łokietek (+1333) - trzeci syn Kazimierza I Kujawskiego, pogardliwy przydomek otrzymał z racji niskiego znaczenia jego dziedzicznego księstwa brzeskiego w stosunku do własnych wysokich ambicji politycznych. Wychowywał się na dworze Bolesława V Wstydliwego i identyfikował z jego planami politycznymi zjednoczenia ziem piastowskich. Po objęciu tronu w Krakowie przez Leszka Czarnego w 1279 roku znalazł się w gronie jego najbliższych sojuszników politycznych. Z tej racji poślubił Jadwigę kaliską, córkę Bolesława Pobożnego, siostrę stryjeczną Przemysła II, późniejszego króla Polski, orędownika idei zjednoczeniowej. W latach 1288-1292 bezskutecznie walczył o tron krakowski po śmierci Leszka Czarnego. W 1293 roku podpisał układ na przeżycie z Przemysłem II, który gwarantował wzajemne dziedziczenie po uzyskaniu tronu krakowskiego, zajętego w tym czasie przez Przemyślidów czeskich. Po śmierci Przemysła II wysuwany na księcia wielkopolskiego przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę nie znalazł zrozumienia u Wielkopolan, którzy zarzucali mu opieszałość w rządach i usunęli z księstwa. W latach 1300-1304 przebywał na wygnaniu na Węgrzech. Zgodnie z tradycją odbył też podróż do Rzymu na obchody jubileuszowe roku 1300, organizowane przez papieża Bonifacego VIII. Powrócił do kraju i do końca 1306 roku opanował ziemię sandomierską, sieradzko-łęczycką i brzeską, a następnie wkroczył do Krakowa po śmierci Wacława III z dynastii Przemyślidów. Do najważniejszych osiągnięć Władysława I Łokietka na drodze do tronu królewskiego należało stłumienie buntów mieszczan wywołanych przez krakowskiego wójta Alberta w 1311 roku oraz poznańskiego Przemka w 1314 roku. Za jego panowania Polska utraciła Pomorze Gdańskie w 1308 roku, a zbyt mało elastyczna polityka zraziła książąt śląskich, którzy zostali zhołdowani przez Czechy. Niemniej Polska nie stała się częścią monarchii Luksemburgów, po raz pierwszy poważnie starła się z Krzyżakami i nawiązała zaskakujący, na owe czasy, sojusz z Litwą. Dzięki koronacji na Wawelu w 1320 roku przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława król stworzył precedens i utrwalił pozycję Polski jako królestwa. Dokonał wewnętrznej unifikacji państwa; zaczął organizować ogólnopolską kancelarię i administrację oraz skarbowość. Nawiązał trwały sojusz z Węgrami. Zmarł w Krakowie i został pochowany w katedrze wawelskiej. Kazimierz III Wielki Zdjęcie:Portret Kazimierza III Wielkiego (XIX w.) Źródło: domena publiczna.Ilustracja przedstawia malarskie wyobrażenie Kazimierza III Wielkiego jako mężczyzny w młodym wieku z zarostem, brodą i wąsami, kręconymi, długimi włosami, w koronie na głowie. W lewej dłoni dzierży berło, w prawej zaś trzyma jabłko z krzyżem na szczycie. Ubrany jest w kaftan zapinany na rząd guzików, na który narzucony jest płaszcz koronacyjny spięty na piersiach klamrą z piastowskimi orłami po bokach. Do srebrnego pasa, w postaci szeregu wizerunków wybudowanych przez władcę zamków obronnych, doczepiony jest z lewej strony miecz koronacyjny. Kazimierz III Wielki (+1370) - syn Władysława I Łokietka, ostatni monarcha z dynastii Piastów na tronie Polski. Uznawany za jednego z najwybitniejszych władców Polski. Dobrze przygotowany do sprawowania władzy m.in. przez prawnika Jarosława ze Skotnik Bogorię. Nie posiadał jednak militarnego zacięcia. Uwielbiał kobiety i miał sporo kochanek. Unormował stosunki z Czechami i Zakonem Krzyżackim. W 1335 udało mu się uzyskać od czeskiego króla Jana Luksemburskiego zrzeczenie się pretensji do polskiego tronu. W 1348 roku w Namysłowie potwierdził panowanie czeskie na Śląsku, nie zrzekając się praw do tej dzielnicy Polski. Dokonał tego dopiero w Pradze w 1356 roku. Na mocy pokoju kaliskiego w 1343 roku odzyskał zajęte przez Krzyżaków Kujawy i Ziemię Dobrzyńską, w zamian zrzekając się tymczasowo praw do Pomorza Gdańskiego. Głównym sojusznikiem na arenie międzynarodowej uczynił Węgry rządzone przez Andegawenów, na których scedował prawa do tronu polskiego po swojej bezpotomnej śmierci. Z pomocą węgierską w latach 1340–1349 przyłączył do Polski większą część Rusi Czerwonej. W polityce wewnętrznej doprowadził do kodyfikacji prawa (statuty wiślicko-piotrkowskie), rozbudowy systemu obrony państwa oraz rozwoju miast. W 1364 ufundował Akademię Krakowską. Nie pozostawił legalnego następcy, dlatego tron przypadł jego siostrzeńcowi Ludwikowi Węgierskiemu. zakładka druga: książęta kujawscy (kolor niebieski) Kazimierz I Kujawski (+1267) - młodszy syn Konrada I, prapradziad Jadwigi Andegaweńskiej przez swoją wnuczkę Elżbietę Łokietkównę oraz prapradziad Władysława II Jagiełły przez swoją córkę Eufemię. Za swoją stolicę uznał Inowrocław, dokąd sprowadził franciszkanów. Utworzyli oni trzeci na ziemiach polskich klasztor w tym mieście. Poprzez ziemię lubawską podjął próbę pokojowej chrystianizacji Jaćwingów, co spotkało się z oporem sprowadzonych przez jego ojca Krzyżaków. Spory graniczne prowadził z książętami pomorskimi, wielkopolskimi, małopolskimi oraz z księciem ruskim Romanem Halickim. Pod koniec życia był zmuszony oddać księstwo siewierskie synowi Leszkowi Czarnemu, aby nie doprowadzić po swojej śmierci do wojny o sukcesję. Zmarł w Inowrocławiu i został pochowany w katedrze włocławskiej zniszczonej przez Krzyżaków w 1329 roku. Siemomysł Kujawski (+1287) - brat Leszka Czarnego, dziedzic Kujaw, w sporze z poddanymi o sprowadzanych na teren księstwa niemieckich rycerzy i kolonizatorów. Prowadził wojnę z księciem wielkopolskim Bolesławem Pobożnym. Jego dzieci wychowywał przyrodni brat Władysław Łokietek. Kazimierz II Łęczycki (+1294) - brat Władysława Łokietka, w latach 1289-1292 brał udział w walkach o tron krakowski, który bezskutecznie starał się przejąć Władysław Łokietek. Zginął podczas bitwy z Litwinami, którzy napadli na Łęczycę. Siemowit Dobrzyński (+1312) - najmłodszy syn Kazimierza I Kujawskiego, nieszczęsny pomysłodawca sprowadzenia Zakonu Krzyżackiego na Pomorze Gdańskie przeciwko brandenburskim najeźdźcom w 1309 roku. W latach 1293-1295 był w niewoli u Litwinów. Potem w okresie 1300-1305 był stronnikiem króla Czech Wacława II, co doprowadziło do buntu poddanych i wygnania go z księstwa. Po tym czasie stał się sojusznikiem brata Władysława Łokietka. W odróżnieniu od innych Piastów miał dobre kontakty z Krzyżakami, co niestety nie przełożyło się na poprawę relacji polsko-krzyżackich w XIV wieku. zakładka trzecia: książęta mazowieccy (kolor żółty) Bolesław IV Kędzierzawy Zdjęcie: Portret Bolesława IV Kędzierzawego (1893) Źródło: domena publiczna Grafika: Ilustracja przedstawia malarskie wyobrażenie portretu Bolesława IV Kędzierzawego jako mężczyzny w młodym wieku, bez zarostu, z kręconymi włosami, bez nakrycia głowy. Ubrany jest w kolczugę z ostrogami, narzuconą na nią suknią do kolan bez rękawów, obszytą złotogłowiem. Do pasa przytwierdzony ma skórzany pas z mieczem. Na ramiona zarzucony jest płaszcz spięty na piersi klamrą. W prawej dłoni trzyma hełm normandzki z osłoną na nos, a lewą podtrzymuje stojącą tarczę normandzką o migdałowatym kształcie, pokrytą elementami florystycznymi. Bolesław IV Kędzierzawy (+1173) - trzeci syn Bolesława III Krzywoustego, otrzymał w testamencie od ojca Mazowsze z Kujawami. Przydomek uzyskał zgodnie z charakterystycznym dla Piastów wyglądem mocno poskręcanych blond włosów. Do śmierci matki w 1144 roku mocno pozostawał pod jej wpływem oraz palatyna Wszebora, który antagonizował go ze starszym, przyrodnim bratem Władysławem II Wygnańcem. Razem z Mieszkiem III Starym przejął oprawę wdowią matki na rzecz młodszych braci Henryka i Kazimierza, co doprowadziło do reakcji seniora Władysława II Wygnańca. Wystąpił on przeciwko przyrodnim braciom, zamierzając usunąć ich z kraju. Sprzeciwił się tym planom palatyn Władysława Piotr Włostowic, który za nieposłuszeństwo został oślepiony i wygnany. Wzmogło to nastroje buntu wśród możnych, którzy idąc w ślady arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba ze Żnina opowiedzieli się za juniorami. Władysław II Wygnaniec został zmuszony do wyjazdu do Niemiec, a władzę zwierzchnią powierzono w kraju Bolesławowi IV Kędzierzawemu. Zajął on dzielnicę starszego brata: Śląsk z Ziemią Lubuską. Z dzielnicy senioralnej wydzielił ziemię sandomierską dla młodszego brata Henryka, a najmłodszego Kazimierza wziął pod opiekę. Z uwagi na skargę Władysława II Wygnańca na dworze cesarskim ruszyła przeciwko młodszym braciom wyprawa zbrojna Fryderyka I Barbarossy. Zakończyła się ona hołdem Bolesława IV Kędzierzawego dla cesarza w Krzyszkowie w 1157 roku i tym samym usankcjonowała nowy podział dzielnicowy w kraju. Wzmacniało ją zaangażowanie juniorów w krucjaty przeciwko Słowianom Połabskim po stronie niemieckich margrabiów oraz wyprawy na pogańskich Prusów. Po jednej z takich mazurskich eskapad w 1166 roku nie wrócił Henryk Sandomierski, który zapisał w testamencie swoje dobra bratu Kazimierzowi. Bolesław IV Kędzierzawy ku powszechnemu oburzeniu możnych małopolskich zagarnął to terytorium, wydzielając Kazimierzowi jedynie ziemię wiślicką. W tym samym czasie synowie Władysława II Wygnańca odebrali z rąk Bolesława IV Kędzierzawego Śląsk, co spotkało się z nieudaną próbą odwetu z jego strony. Przed śmiercią dziedzicem swoich włości uczynił chorowitego syna, a po jego bezpotomnej śmierci księcia wiślickiego Kazimierza. Został pochowany w katedrze płockiej. Leszek (+1186)- chorowity syn Bolesława IV Kędzierzawego, za jego małoletności rządy na Mazowszu sprawował możnowładca Żyron, który odpowiadał za umowę na przeżycie z Kazimierzem II Sprawiedliwym. W myśl jej zapisów wymarła linia mazowiecka miała być kontynuowana przez potomków krakowskiego księcia. Podjęta próba przejęcia Mazowsza przez Mieszka III Starego w 1184 roku nie powiodła się. Konrad I Zdjęcie:Portret Konrada I (1891) Źródło: domena publiczna. Grafika: Ilustracja przedstawia malarskie wyobrażenie księcia mazowieckiego jako dojrzałego mężczyzny, z wąsami i brodą, w hełmie normandzkim, nałożonym na kolczugę. Władca ubrany jest w zbroję płytową, nabitą ćwiekami, do której w pasie przytroczony jest miecz. Na placach księcia zawieszona jest duża, prostokątna tarcza. W opartej o stolik prawej dłoni książę trzyma nóż, a lewą rękę dostawił do biodra, przyjmując postawę zuchwałości i brawury. Jego sylwetka skierowana jest w lewą stronę. Konrad I (+1247)- młodszy syn Kazimierza II Sprawiedliwego, od 1200 roku władający Mazowszem z Kujawami. Zaangażowany w walkę z Prusami i Jaćwingami, którzy ustawicznie najeżdżali jego ziemię. W 1207 roku sprowadził z Wielkopolski cystersów dla organizacji misji chrystianizacyjnych wśród pogańskich najeźdźców, ale przedsięwzięcie zakończyło się niepowodzeniem. W związku z tym za namową księcia śląskiego Henryka Brodatego przywiózł z Węgier Krzyżaków i osadził ich na prawie lennym w Ziemi Chełmińskiej. Czterokrotnie zamierzał opanować tron krakowski, ale jego plany niweczył porywczy charakter, autorytarne rządy i brak umiejętności dyplomacji, zwłaszcza w sprawie objętego opieką bratanka Bolesława V Wstydliwego. Wykazywał się dużą brutalnością, m.in. mordując swojego wojewodę Krystyna za słabą jego zdaniem organizację ochrony granic księstwa. W tym aspekcie, występując przeciwko nielojalnym według niego duchownym, naraził siebie i rodzinę na ekskomunikę, która zdjął z niego arcybiskup gnieźnieński Pełka w 1239 roku po ukorzeniu się władcy. Przed śmiercią podzielił państwo między synów. Został pochowany w katedrze płockiej. Siemowit I Zdjęcie: Portret Siemowita I (1877) Źródło: domena publiczna Grafika: Ilustracja przedstawia wizerunek malarski księcia mazowieckiego jako młodego mężczyzny w kolczudze, z hełmem normandzkim na głowie, z uniesionym w górę mieczem, trzymanym w prawej dłoni, z tarczą, w formie chroniącej przed kusznikami pawęży, w lewej ręce. Książę przybrał pozę do ataku. Ubrany jest w skórzaną zbroję, nałożoną na kolczugę oraz sięgający do kolan płócienny kaftan. Na nogach ma ostrogi. U stóp księcia zwróconego twarzą w prawą stronę leży po lewej stronie obrazu kusza. Siemowit I (+1262)- najmłodszy syn Konrada I, imię otrzymał w nawiązaniu do występującego w kronice Galla Anonima pradziada Mieszka I, Siemowita, którym zafascynowany był Konrad I z uwagi na starodawne dziedzictwo. Obok Bolesława było to najczęściej używane na dworze mazowieckim imię męskie. Książę w 1247 roku objął we władanie ziemię czerską, bez zapisanych mu w testamencie grodów: Łęczycy, Spicymierza, Sieradza i Rozprzy, które zajął starszy brat Kazimierz I Kujawski. W ten sposób Mazowsze podzieliło się na część północną ze stolicą w Płocku i południową ze stolicą w Czersku. W sojuszu z teściem księciem ruskim Danielem Halickim występował przeciwko Jaćwingom, organizując przeciwko nim trzy wyprawy, również przy udziale księcia krakowskiego Bolesława V Wstydliwego. Od 1254 roku pozostawał w sojuszu z Zakonem Krzyżackim, co spowodowało rok później uwięzienie jego i żony na zamku w Sieradzu przez brata Kazimierza I, który był przeciwnikiem Krzyżaków. Został uwolniony dzięki wstawiennictwu Bolesława V Wstydliwego, ale nie zmienił zasadniczej linii swojej polityki. Spowodowało to niszczące najazdy na Mazowsze wrogo nastawionych do Krzyżaków Litwinów rządzonych przez Mendoga. Podczas jednego z ataków na Jazdów, gdzie przebywał książę z synem Konradem II, Litwini ścieli mu głowę, a ciało spalili. Konrad II Czerski (+1294) - syn Siemowita I, w latach 1262-1264 w niewoli u Litwinów, którzy napadli na niego i ojca w Jazdowie, po powrocie objął księstwo mazowieckie i kontynuował linię rządów poprzedników, rozpoczynając ścisłą współpracę z księciem małopolskim Bolesławem Wstydliwym, księciem sieradzkim Leszkiem Czarnym i księciem wielkopolskim Bolesławem Pobożnym. Zaangażował się po stronie węgierskiej w konflikt pomiędzy Czechami a Węgrami dotyczący spadku po austriackich Babenbergach. W 1271 roku wziął udział m.in. w wyprawie przeciwko księciu wrocławskiemu Henrykowi IV Prawemu, aby uniemożliwić mu przeprowadzenie akcji udzielenia pomocy królowi czeskiemu Przemysłowi Ottokarowi II. W 1275 roku wydzielił z własnej dzielnicy księstwo płockie i przekazał je młodszemu bratu Bolesławowi II, który nie był tym faktem usatysfakcjonowany i spowodował wybuch bardzo krwawej wojny domowej na Mazowszu. W jej trakcie doszło do zmian na tronie krakowskim w związku ze śmiercią Bolesława V Wstydliwego, a potem Leszka Czarnego. Obaj książęta mazowieccy wystąpili z pretensjami sukcesyjnymi i zbrojnie najechali Małopolskę. W konsekwencji doszło w 1289 roku do obopólnej ugody między braćmi, która skutkowała zajęciem przez Konrada II Czerskiego ziemi sandomierskiej. Pochowany w Warce. Przed śmiercią przekazał swoje włości bratu Bolesławowi II. Bolesław II Zdjęcie: Portret Bolesława II (1877) Źródło: domena publiczna. Grafika: Ilustracja przedstawia wizerunek malarski księcia mazowieckiego jako młodego mężczyzny w kolczudze, z szyszakiem na głowie, z trzymaną w prawej dłoni, uniesioną w górę włócznią, skierowaną ostrzem w lewą stronę, oraz z trzymaną w lewej dłoni prostokątną tarczą, ozdobioną metalowymi ćwiekami. Książę siedzi na cwałującym koniu, którego głowa i kark są w zbroi, a reszta tułowia jest ozdobiona metalowymi elementami oraz znajdującym się na płótnie wizerunkiem żmija mazowieckiego. Książę ubrany jest w metalową zbroję, nałożoną na kolczugę oraz sięgający do kostek płócienny kaftan, obramowany złotogłowiem. U pasa ma przytwierdzony miecz. W strzemionach ma stopy. Bolesław II (+1313) - syn Siemowita I, brat Konrada II Czerskiego, z którym toczył wojny na wyniszczenie, od 1275 roku książę płocki. Założył Warszawę. Pomimo, że Litwini zamordowali mu ojca, z przyczyn politycznych dla sojuszu militarnego ożenił się z córką Trojdena, Gaudemundą Zofią. Po śmierci Leszka Czarnego w 1288 roku został wysunięty przez biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa i kasztelana krakowskiego Sułka z Niedźwiedzia na tron krakowski przeciw kandydaturze księcia wrocławskiego Henryka IV Prawego. Swoim wojskiem zdołał zająć jedynie ziemię sandomierską. Uzyskał poparcie dla swoich planów politycznych innych książąt mazowieckich, w tym księcia kujawskiego Władysława Łokietka, którzy zorganizowali skuteczną próbę odbicia Krakowa z rąk książąt śląskich. Zraził jednak do swojej osoby możnych krakowskich, kiedy oddał ziemię sandomierską skłóconemu z nim Konradowi II Czerskiemu. Kraków przejął w 1289 roku Władysław Łokietek, ale został wypędzony przez Henryka IV Prawego. Celem zabezpieczenia swych roszczeń do tronu krakowskiego, po śmierci pierwszej żony ożenił się znowu z przyczyn politycznych z Kunegundą Czeską, siostrą króla Wacława II, który w 1291 roku przejął Kraków. Wystąpił w tym czasie przeciwko swojemu dotychczasowemu sojusznikowi Władysławowi Łokietkowi, ale do sojuszu z nim powrócił szybko po śmierci brata Konrada II w 1294 roku, gdy rysowała się możliwość koronacji na króla Polski księcia wielkopolskiego Przemysła II. Te wahadłowe sojusze ściągnęły na Mazowsze najazd czeski w 1300 roku, ale nie zmieniły już jego zapatrywań propiastowskich. Przejawem zerwania z Przemyślidami będzie nie tylko brak poparcia dla ich koronacji, ale także odesłanie żony Kunegundy do Pragi w 1302 roku. Książę przed śmiercią podzielił księstwo między dwóch synów. Zmarł w Wyszogrodzie i został pochowany w katedrze płockiej. Siemowit II (+1345) - najstarszy syn Bolesława II, od 1310 roku książę warszawski i liwski, w 1313 roku został księciem rawskim, który władał również w miejscowościach: Sochaczew, Zakroczym, Gostynin, Ciechanów i Wizna. W latach 1336-1340 rządził w Płocku. W polityce zewnętrznej starał się umiejętnie lawirować pomiędzy Polską, Zakonem Krzyżackim, Litwą i Czechami. Polityka taka wyrażała się m.in. w częstych zmianach sojuszów. Wspólnie z Władysławem Łokietkiem wprowadził w 1323 roku do Halicza syna Trojdena, Bolesława Jerzego II, a dwa lata później poparł polską koalicję przeciwko Brandenburgii. Następnie jednak do 1329 roku wspierał Zakon Krzyżacki i Czechy w czasie wojny tych państw z Polską o Kujawy. Ostatecznie po 1333 roku za panowania Kazimierza III Wielkiego pozostał przy Polsce. Pochowany w Warce. Wacław Płocki (+1336) - najmłodszy syn Bolesława II, zięć władcy Litwy Giedymina, od 1313 roku książę płocki, niezbyt skutecznie lawirował między Polską a Zakonem Krzyżackim, co spowodowało w 1329 roku najazd sprzymierzonych z Krzyżakami oddziałów czeskich Jana Luksemburczyka na jego ziemie. W konsekwencji książę płocki musiał złożyć hołd lenny władcy Czech. Został pochowany w katedrze w Płocku. Trojden I Zdjęcie: Portret Trojdena I (1870) Źródło: domena publiczna Grafika: Ilustracja przedstawia wizerunek malarski księcia mazowieckiego jako mężczyzny w średnim wieku, z wąsem pod nosem, z kręconymi, długimi włosami i z koroną na głowie. Ubrany jest on w haftowany kaftan i narzucony na niego futrzany płaszcz. Trojden I (+1341) - syn Bolesława II, w 1310 roku otrzymał księstwo czerskie, a po śmierci ojca umocnił się w południowo-wschodnim Mazowszu, zajmując ziemię warszawską i liwską. Ożenił się z Marią, córką księcia halickiego Jerzego I, co umożliwiło po wymarciu miejscowej linii Rurykowiczów przejęcie tronu na Rusi Czerwonej przez jego syna Bolesława. Starał się umiejętnie lawirować między Polską a Zakonem Krzyżackim, co pozwoliło mu m.in. na zorganizowanie w Warszawie procesu polsko-krzyżackiego w 1339 roku. Pochowany w Warce. Pierwszy wśród książąt mazowieckich umieścił na swojej pieczęci żmija piastowskiego. Bolesław Jerzy II Zdjęcie: Portret Bolesława Jerzego II (XX w.) Źródło: domena publiczna Grafika: Ilustracja przedstawia wizerunek malarski księcia mazowieckiego jako mężczyznę w starszym wieku, siwego, z kręconymi włosami, z brodą i wąsami, w mitrze książęcej na głowie. Mężczyzna ubrany jest w długą, przepasaną w pasie suknię oraz narzucony na nią długi płaszcz. Bolesław Jerzy II (+1340) - najstarszy syn Trojdena I, w latach 1325-1340 książę halicko-wołyński, nazywany „księciem całej Rusi mniejszej”. Ożenił się z Eufemią, córką wielkiego księcia Giedymina, dziadka Jagiełły, i siostrą królowej Aldony Anny, żony Kazimierza Wielkiego. Był po kądzieli i po mieczu praprawnukiem Konrada I. Był chrzczony dwukrotnie: w obrządku łacińskim jako Bolesław i w obrządku wschodnim jako Jerzy. Objął tron po wygaśnięciu linii Rurykowiczów we Włodzimierzu Wołyńskim jako kandydat ugodowy między pretendentami: królem Polski Władysławem Łokietkiem, wielkim księciem litewskim Giedyminem i królem Węgier Karolem Robertem. Z każdym z tych władców zawarł sojusz o charakterze antykrzyżackim lub antytatarskim. Przez cały okres rządów posiadał silną opozycję wewnętrzną niechętną wzmocnieniu władzy książęcej. Zarzucano mu nadmierną opiekę nad mieszczanami i cudzoziemcami, zbyt łagodne traktowanie katolickiego kleru i ograniczenie wpływów panów wołyńskich. W 1338 roku udał się na zjazd w Wyszehradzie, gdzie doszło do podpisania układu przewidującego, że w razie bezpotomnej śmierci Bolesława władzę nad jego księstwem przejmie król Polski Kazimierz III Wielki. W 1339 Bolesław lokował na prawie magdeburskim miasto Sanok jako pierwsze na Rusi Halickiej. Zmarł bezpotomnie otruty przez bojarów ruskich, obawiających się utraty wpływów. Na wieść o przyczynie śmierci Bolesława Jerzego II, król Polski Kazimierz III Wielki wyprawił się na Ruś, gdzie po zdobyciu Lwowa, a przed powrotem do Królestwa, ustanowił spośród swoich rycerzy starostę dla ziemi lwowskiej i miasta Lwowa, a w samym mieście pozostawił część swojego wojska dla zabezpieczenia przyrzeczenia o wierności złożonego przez ruskich panów królowi Kazimierzowi Wielkiemu. Kazimierz I Zdjęcie: Portret Kazimierza I (1877) Źródło: domena publiczna. Grafika: Ilustracja przedstawia wizerunek malarski księcia mazowieckiego jako mężczyznę w starszym wieku, siwego, z kręconymi włosami, z brodą i wąsami, w mitrze książęcej na głowie. Mężczyzna ubrany jest w długą, przepasaną w pasie suknię oraz narzucony na nią długi płaszcz. Kazimierz I (+1355) - najmłodszy syn Trojdena I, od 1349 roku władał ziemią warszawską, od 1351 roku panował też w ziemi sochaczewskiej, lennik Kazimierza III Wielkiego. Zmarł bezpotomnie. Jego dobra odziedziczył brat Siemowit III. Siemowit III (+1381) - syn Trojdena I, uważany za jednego z najwybitniejszych Piastów mazowieckich. Od 1341 roku współrządził razem z bratem Kazimierzem, w wyniku podziału Mazowsza w 1349 roku stał się księciem na Czersku, Liwie i Rawie, od 1351 roku władał w Gostyninie, początkowo był lennikiem czeskim, następnie Kazimierza III Wielkiego. W 1369 roku wydał córkę Małgorzatę za adoptowanego przez króla Kaźka Słupskiego, co jeszcze bardziej związało go z Kazimierzem III Wielkim. Po jego śmierci w 1370 roku zjednoczył Mazowsze, gdyż przejął zastawne u króla obszary Płock, Wiznę, Wyszogród i Zakroczym. Następnie dokonał na Mazowszu kodyfikacji prawa zwyczajowego, wprowadził monetę groszową, zreformował skarb, sądownictwo i administrację. Przyśpieszył lokację miast na prawie chełmińskim oraz budowę zamków obronnych. Został pochowany w katedrze płockiej. Przed śmiercią zdecydował się na podział Mazowsza między dwóch synów. Był bohaterem skandalu na międzynarodową skalę. W 1368 roku podczas pobytu na dworze w Cieszynie u siostry Eufemii Siemowit III usłyszał pogłoski na temat niewierności swojej drugiej żony i uwięził ciężarną Annę ziębicką na zamku w Rawie Mazowieckiej, gdzie urodziła swojego najmłodszego syna Henryka. Kilka tygodni po narodzinach chłopca księżna mazowiecka została uduszona przez męża. Chłopiec został oddany na wychowanie ubogim wieśniakom, ale w trzecim roku życia zabrała go na swój dwór siostra Małgorzata, żona Kaźka Słupskiego. Chłopiec powrócił do Płocka w wieku dziesięciu lat, kiedy to podobieństwo fizyczne wskazało Siemowitowi III, że oskarżenia względem żony były bezpodstawne. Żałujący do końca życia popełnionej przez siebie zbrodni książę przeznaczył syna do kariery duchownej, ale ten ofiarowanego mu biskupstwa płockiego nie przyjął. Ożenił się z inspiracji Władysława II Jagiełły z siostrą Witolda Ryngałłą Anną, która go po roku małżeństwa otruła, najprawdopodobniej z namowy mazowieckich braci Henryka. Tragedia na zamku rawskim stała się inspiracją dla dwóch utworów Williama Szekspira: „Zimowej opowieści” i „Burzy”. zakładka czwarta (kolor zielony): książęta warszawscy Janusz I Starszy (+1429) - najstarszy syn Siemowita III, po podziale Mazowsza w 1381 roku otrzymał ziemie: warszawską, nurską, liwską, łomżyńską, ciechanowską, wyszogrodzką i zakroczymską. W swojej polityce był wiernym lennikiem królów Polski, za co otrzymywał roczną pensję z dochodów z żup solnych w Bochni. W sporze między Witoldem a Jagiełłą stał na stanowisku lojalności wobec władcy Polski, choć jego żona Anna Danuta była siostrą Witolda. Dzięki swojej postawie uzyskał w 1390 roku sporne z Litwą tereny Podlasia z Drohiczynem i Mielnikiem. Dwukrotnie porywany wraz z rodziną przez Krzyżaków uczestniczył aktywnie w wojnach przeciwko nim za czasów Władysława II Jagiełły. Na jego terytorium pod Czerwińskiem w okresie wielkiej wojny w 1410 roku zostało wyznaczone miejsce koncentracji zjednoczonych wojsk polsko-litewskich. Stamtąd też książę mazowiecki na czele zorganizowanej przez siebie chorągwi rycerstwa udał się pod Grunwald i wziął udział w bitwie. Kontynuował lokacje miast na prawie chełmińskim i budowę zamków obronnych. W 1406 roku przeniósł własną stolicę z Czerska do Warszawy, gdzie na skarpie wiślanej zbudował zamek oraz wzniósł kolegiatę św. Jana. Małżeństwo Janusza i Danuty Anny przeszło do historii jako najdłużej trwające małżeństwo w dynastii piastowskiej. Cechowało się też dużą swobodą i rozwojem bogatej kultury dworskiej. zakładka piąta: książęta płoccy (kolor fioletowy) Siemowit IV (+1426) - młodszy syn Siemowita III, w testamencie od ojca otrzymał w 1381 roku ziemię rawską, płocką, sochaczewską, gostynińską, płońską i wiską. W przeciwieństwie do starszego brata Janusza wybrał politykę konfrontacji z Polską. Najpierw dzięki poparciu Wielkopolan i Kujawian w okresie bezkrólewia po śmierci Ludwika Węgierskiego wysunął swoją kandydaturę na króla Polski, potem poparł pomysł arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzanty małżeństwa z Jadwigą Andegaweńską, aby uzyskać tron. Koncepcja ta nie zyskała poparcia w Małopolsce, gdzie przygotowywano projekt unii z Litwą. Wobec zbrojnego wystąpienia księcia płockiego do walki o koronę polską doszło w 1385 roku do ugody między nim a Jadwigą Andegaweńską. Królowa zapłaciła mu ogromną sumę pieniędzy za wycofanie się z zajętych w Polsce terenów oraz nadała mu w ramach rekompensaty ziemię bełską w Rusi Czerwonej, a tym samym zmusiła do hołdu lennego. Dodatkowo książę płocki poślubił Aleksandrę, siostrę Władysława Jagiełły, co miało przypieczętować sojusz z Litwą. Uczestniczył w procesie chrystianizacji Litwy. Mimo oficjalnej podległości Polsce starał się prowadzić niezależną politykę zagraniczną. Wyrażało się to m.in. w częstych kontaktach z królem węgierskim Zygmuntem Luksemburskim, który chcąc przeciągnąć polskiego wasala na swoją stronę nadał mu wiele posiadłości na Węgrzech. Książę płocki lawirował również między Polską, Litwą a Krzyżakami, u których był zadłużony. Usiłował narzucić stronom sporu polsko-krzyżackiego rolę pośrednika, ale ostatecznie wysłał swoje oddziały pod Grunwald na pomoc Władysławowi II Jagielle. Bez przeszkód popierał Polskę również w kolejnych kampaniach z Zakonem, choć swoje własne wojska mimo formalnego obowiązku wysyłał na pomoc Polski sporadycznie. Wieczny bankrut, korzystał z opieki królewskiej nad swoimi dziećmi. Lokował wiele miast na prawie niemieckim. Popierał też kolonizację szlachty mazowieckiej na Rusi Czerwonej. Zmarł w Gostyninie i został pochowany w nekropolii mazowieckich Piastów w katedrze płockiej.