Polskie katechizmy różnych czasów

Rozdział 1 
Polak XXI wieku

Nagranie zawiera fikcyjną rozmowę dziennikarza z politologiem oraz autentyczne odpowiedzi Dolnoślązaków na pytanie reporterów Gazety Wrocławskiej: Co to znaczy być Polakiem? udzielone w przeddzień Święta Niepodległości w 2010 roku.

— Być Polakiem, co to znaczy dzisiaj? Czy w XXI wieku kategorie narodowe mają jeszcze jakieś znaczenie?
— Oczywiście, że mają! W zupełności zgadzam się z ujęciem tego problemu przez Jana Pawła II w Pamięci i tożsamości – nasze korzenie, nasza ojczyzna nadal są ważne. Kultura europejska powstała jako połączenie różnych kultur. To stanowi o jej wyjątkowości i wartości. Dlatego cały czas trzeba stawiać sobie to pytanie: Kto ty jesteś?
— Czy istnieje coś takiego, jak katechizm Polaka?
— Katechizm Bełzy nadal zawiera podstawowe zasady określające istotę bycia Polakiem. Proste pytania i proste odpowiedzi: Jaki znak twój? Orzeł biały. Czym twa ziemia? Mą ojczyzną. Czym zdobyta? Krwią i blizną. Czy ją kochasz? Kocham szczerze. A w co wierzysz? W Polskę wierzę. Coś ty dla niej? Wdzięczne dziecię. Coś jej winien? Oddać życie. Tu jest wszystko, co ważne: przywiązanie do ziemi ojców, pamięć o historii, wiara w Polskę, sens jej istnienia, okazanie jej wdzięczności, gotowość na poświęcenie własnego życia. W myśl słów tego katechizmu Polska po prostu stanowi ważną wartość dla Polaka.
— Ale czy rzeczywiście nic się nie zmieniło? Żyjemy przecież w XXI wieku. Może ten katechizm Polaka powinien jednak inaczej wyglądać? Przecież nie musimy już walczyć o wolną Polskę.
— Rzeczywiście, walka z bronią w ręku nie jest już koniecznością. Myślę, że ważne jest uświadomienie sobie, że Polakami jesteśmy też na co dzień – pracujemy dla ojczyzny rzetelnie, wykonując swoje obowiązki, płacąc podatki, głosując w wyborach, biorąc udział w uroczystościach państwowych czy też kibicując polskim reprezentacjom sportowym. Poza tym należy pamiętać, że bycie Polakiem nie może być oderwane od bycia człowiekiem.

Co to znaczy być Polakiem? – wypowiedzi pochodzące z Gazety Wrocławskiej.

Licealistka Paulina Lewandowska: To znaczy być obywatelem tego kraju – znać hymn, tradycję, historię. Trzeba przy tym szanować inne narody […]. Jestem dumna z tego, że jestem Polką. Wszyscy powinniśmy być z tego dumni. Nie powinniśmy się wstydzić naszej historii. Niczym nie różnimy się od innych narodowości. Nie wierzymy w stereotypy, które o nas krążą po świecie.

Maciej Masztalski, reżyser teatralny: Dziś trudno być Polakiem, nawet z punktu widzenia optymisty. Dookoła nas uprawiana jest żonglerka pojęciem polskości i bycia Polakiem. Na ten temat istnieje chyba kilkadziesiąt różnych definicji. Bycie Polakiem jest utrudniane przez polityków z wszystkich ugrupowań. Bo niezależnie od barw, pod którymi występują, zawłaszczają prawo do decydowania o moich poglądach.

Agnieszka Sypień, mistrzyni karate: Urodziłam się Polką i jestem z tego dumna. Często staję na podium podczas imprez sportowych i kiedy grają mi Mazurka Dąbrowskiego, to niesamowite uczucie. Wyjazdy sprawiają, że tęsknię za krajem i chętnie do niego wracam. Jestem wtedy szczęśliwa. Nie zajmuję się sporami politycznymi, bo wychowując dwójkę dzieci i uprawiając sport, nie mam na to czasu.

Marian Karmelita, taksówkarz: To bronić i chronić to, co się ma. Z dumą pokazywać, kim się jest. Być Polakiem – to być patriotą. Co to oznacza konkretnie? Trudno powiedzieć... Przejawia się to głównie w mądrości przekazywania i pokazywania tego, co jest moje na zewnątrz. Trzeba to dalej przekazywać. Ja np. wywieszam zawsze na święta narodowe flagę Polski. Nie wstydzę się, choć to niemodne.

Profesor Jan Miodek, polonista: To tożsamość związana z ziemią, językiem, kulturą, tradycją i historią. To także patriotyzm prozaicznych gestów, które budują wolny, demokratyczny kraj – takich, jak sumienne wypełnianie obowiązków zawodowych i lojalność, której przejawem może być choćby uczciwe wypełnienie formularza podatkowego. Bycie Polakiem to także odpowiedzialność za swój kraj.

Damian Ul, uczeń i młody aktor: To znaczy mieć ojczyznę w sercu. Każdy przecież gdzieś się urodził i chce zawsze wracać do tych miejsc. Takim miejscem dla nas wszystkich powinna być ojczyzna. To naturalne, że jesteśmy związani sercem z miejscami, gdzie się wychowywaliśmy – z podwórkiem, z kolegami. Pamiętamy o nich przez całe życie. Nie wystarczy urodzić się Polakiem i mówić po polsku.

Jerzy Ślusarski, student: To znajomość historii; świadomość tego, co zawdzięczamy tym, którzy walczyli o niepodległość. Niestety, mam wrażenie, że Święto Niepodległości dla wielu staje się okazją do kolejnego długiego weekendu, a Polacy jednoczą się tylko w obliczu tragedii. Czuć się Polakiem to być patriotą, co niestety nie jest popularne wśród młodych ludzi.

Rozdział 2 
Polak – patriota, Polak – człowiek

Nagranie zawiera fragment Kazania wtórego Piotra Skargi – renesansowego jezuity, kaznodziei, teologa.

Jako namilejszej matki swej miłować i onej czcić nie macie, która was urodziła i wychowała, nadała, wyniosła? Bóg matkę czcić rozkazał. Przeklęty, kto zasmuca matkę swoje. A która jest pierwsza i zasłużeńsza matka jako ojczyzna, od której imię macie i wszytko, co macie, od niej jest? Która gniazdem jest matek wszytkich i powinowactw wszytkich, i komorą dóbr waszych […]. Ta miła matka podała wam złotą wolnośćwolnośćwolność, iż tyranom nie służycie, jedno bogobojnym panom i królom, które sami sobie obieracie.

[…] Patrzcie, do jakich dostatków i bogactw, i wczasów ta was matka przywiodła, a jako was ozłociła i nadała, iż pieniędzy macie dosyć, dostatek żywności, szaty tak kosztowne, sług takie gromady, koni, wozów; takie koszty, dochody pieniężne wszędzie pomnożone. Sama tylko matka mało ma […]. Taż matka namilsza uczyniła wam sławę u wszytkiego chrześcijaństwa i u pogaństwa, iż od zachodu i wschodu zacnymi poselstwy uczczony król i pan wasz wielką wam u postronnych powagę i mniemanie czyni. Cóż wam więcej uczynić mogła? Czemuż jej serdecznie miłować i onę w całości zatrzymawać, i dla zdrowia jej wszytkiego tracić, gdy tego jest potrzeba, nie macie? Onę miłując, sami siebie miłuj(e)cie, a nie utracicie; onej nie życząc i wiary nie dochowając, sami siebie zdradzacie.

Gdy okręt tonie, a wiatry go przewracają, głupi tłomoczki i skrzynki swoje opatruje i na nich leży, a do obrony okrętu nie idzie, i mniema, że się sam miłuje, a on się sam gubi. Bo gdy okręt obrony nie ma, i on ze wszytkim, co zebrał, utonąć musi.

Ten namilszy okręt ojczyzny naszej wszytkich nas niesie, wszytko w nim mamy, co mamy. Gdy się z okrętem źle dzieje, gdy dziur jego nie zatykamy, gdy wody z niego nie wylewamy, gdy się o zatrzymanie jego nie staramy, gdy dla bezpieczności jego wszytkim, co w domu jest, nie pogardzamy: zatonie, i z nim my sami poginiemy. W tym okręcie macie syny, dzieci, żony, imienia, skarby, wszytko, w czym się kochacie. W tym tak wiele dusz jest, ile ich to królestwo i państwa przyłączone mają.

Rozdział 3 
O wolną Polskę

Nagranie zawiera tekst Roty – pieśni Marii Konopnickiej, napisanej w 1908 roku, stanowiącej protest przeciwko nasilającej się germanizacji. Pieśń po raz pierwszy została wykonana publicznie przez kilkuset chórzystów 15 lipca 1910 roku, w czasie uroczystości odsłonięcia pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie.

Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród,
nie damy pogrześć mowy.
Polski my naród, polski ród,
królewski szczep piastowy.
Nie damy, by nas zgnębił wróg.
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

Do krwi ostatniej kropli z żył
bronić będziemy ducha,
aż się rozpadnie w proch i w pył
krzyżacka zawierucha.
Twierdzą nam będzie każdy próg.
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz,
ni dzieci nam germanił.germanićgermanił.
Orężem stanie hufiec nasz,
duch będzie nam hetmanił.
Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg.
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

Nie damy miana Polski zgnieść,
nie pudziem żywo w trumne.
Ojczyzny honor i jej cześć,
podniesiem czoło dumne.
Ziemie odzyska ojców wnuk.
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!