Polskie tańce narodowe - polonez
Ważne daty
1730 – od tego roku funkcjonuje w Polsce nazwa polonez
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):
A) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności),
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
5. Uczeń określa charakterystyczne cechy:
1) polskich tańców narodowych: poloneza, mazura, kujawiaka, oberka, krakowiaka;
6. Wymienia nazwy epok w dziejach muzyki (średniowiecze, renesans, barok, klasycyzm, romantyzm, muzyka XX w.) oraz potrafi wskazać kompozytorówkompozytorów reprezentatywnych dla nich.
III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:
1) zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej.
rozpoznawać słuchem charakterystyczne rytmy poloneza;
rozpoznawać słuchem stylizowane polonezy w muzyce artystycznej
wymieniać cechy poloneza;
omawiać historię poloneza.
Audiobook Polskie tańce narodowe - polonez.
1. 
Fotograf nieznany, portret Zofii Stryjeńskiej, przed 1920, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa, wikimedia.org, domena publiczna
Grafika przedstawia parę tańczącą poloneza. Ilustracja znakomicie oddaje dystyngowany i uroczysty nastrój tego polskiego tańca narodowego. Zofia Stryjeńska, (Kraków 1891 - Genewa 1976) malarka, ilustratorka, scenograf - była jedną z barwniejszych postaci polskiego środowiska artystycznego w dwudziestoleciu międzywojennym. Cykl obrazów Tańce Polskie Stryjeńska namalowała w roku 1927.
Wskaż wszystkie poprawne odpowiedzi na temat poloneza.
- Nazwa tańca „taniec polski”, później polonez będąca spolszczoną formą nazwy polonaise, używana była w Polsce dopiero od 1730 roku.
- Wiadomości dotyczące poloneza sprzed 1730 roku opierają się głównie na relacjach cudzoziemców i na piśmiennictwie pozapolskim, w którym podaje się ogólne wzmianki o obserwacji tańców wykonywanych na dworach królów polskich oraz w miastach.
- Z różnych relacji sprzed 1730 roku wynika, że taniec zaobserwowany na dworze polskim pod względem najogólniej ujętej realizacji ruchowej, był typem tańca chodzonego.
- Nie każdy taniec chodzony, nawet polskiego pochodzenia, to polonez.
- W zapisach muzycznych tego tańca utrwalonych przez cudzoziemców odnaleźć można następujące nazwy: Chorea Polonica, Paletto Polacho, Polnischer Tanz, Polonoise, Polonaise i Polonesso.
- Charakterystyczną cechą polonezów polskich XVIII wieku i początków XIX wieku jest powiązanie ich z tekstami patriotycznymi lub z historycznymi dziejami Polski.
- W instrumentalnych formach poloneza w XIX wieku już sam tytuł utworu był symbolem polskości i deklaracją patriotyczną kompozytora.
- Elementy poloneza w tańcach wiejskich o innej nazwie, związane są przede wszystkim z grupą tańców tzw. chodzonych o nazwach: chodzony, równy, wolny, wielki, pieszy, obchodny, do-przodka, polizon.
- Charakterystyczne cechy poloneza jako tańca towarzyskiego to podskoki, przytupy i bardzo szybkie wirowanie w parach.
- Przodujący tancerz przeplata motywy układu tanecznego z wyjątkowo trudnymi, popisowymi elementami akrobatycznymi.
Polonez – jeden z narodowych tańców polskich
Polonez jest jednym z pięciu polskich tańców narodowych. Pozostałe to mazur, kujawiak, oberek, krakowiak. Wszystkie za wyjątkiem krakowiaka mają trójdzielne metrum.
Popatrz, w jaki sposób polskie tańce narodowe przedstawiła Zofia Stryjeńska - malarka, graficzka, ilustratorka, scenograf, projektantka tkanin, plakatów i zabawek, reprezentantka art déco.
Wskaż obrazy, które przedstawiają polskie tańce narodowe w metrum trójdzielnym. Podpis każdego z tańców znajdziesz na obrazie.
- Polonez
- Mazur
- Kujawiak
- Oberek
- Krakowiak
Charakterystyka poloneza
Taniec ten jest wolnym, swobodnym pochodem tancerzy i tancerek, ustawionych para za parą i posuwających się krokiem zbliżonym do marsza, jednak odmiennym przez swą płynność ruchów i takt trójmiarowy.
Podczas czytania tekstu o charakterystycznych rytmach poloneza, klikaj w zapisy nutowe w celu ich odsłuchania. Następnie zagraj te rytmy na dowolnym instrumencie perkusyjnym niemelodycznym.
Najbardziej charakterystyczny dla poloneza, zwłaszcza wieku XVIII i XIX, jest powtarzający się schemat rytmiczny
1. {audio} Rytm poloneza
oraz zakończenie
1. {audio}
KadencjaKadencja w polonezie jest bardzo istotnym elementem tańca, jest muzycznym podkładem do ukłonu, który jest wielokrotnie powtarzany w czasie realizacji ruchowej tańca.
1. {audio}
1. {audio}
1. {audio}
Inny charakterystyczny rytm poloneza to
1. {audio}
przechodzący w dalszym przebiegu w rytmy
1. {audio}
1. {audio}
Cechą charakterystyczną tych wszystkich rytmów polonezowych jest stała jednolita pulsacja rytmiczna sześciu ósemek w takcie.
Wysłuchaj nagrań i wskaż te, które są w rytmie poloneza. Uwaga, wszystkie rytmy są w poniższym nagraniu i oddziela je krótka przerwa.
- Nagranie nr 1
- Nagranie nr 2
- Nagranie nr 3
- Nagranie nr 4
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Polonez w muzyce ludowej
Charakterystyczną cechą polonezów ludowych jest to, że w większości posiadają tekst o różnej treści, ale nie patriotycznej. To jest ich znamienna cecha, różniąca je od później powstałych polonezów dworskich, czyli szlacheckich. Polonez ludowy to przede wszystkim taniec chodzony, nigdy skakany. Tempo w tych polonezach jest powolne, a w całej melodii powtarza się jeden schemat rytmiczny, najczęściej o jednakowych równych wartościach rytmicznych w takcie. Polonezy te odznaczają się wielką prostotą i jednostajnością. Zależnie od regionu Polski, rytm polonezów był urozmaicany, występowały w nim także synkopy.
Charakterystyczne rytmy polonezów ludowych:
1. {audio}
lub
1. {audio}
Kadencja
1. {audio}
lub
1. {audio}
Taniec „chodzony” był integralną częścią obrzędu weselnego i przewijał się w wielu innych obrzędach. Jako taniec weselny, otrzymywał różne nazwy, zależnie od swego przeznaczenia. W tańcu przodował mężczyzna stateczny, żonaty. Posłuchaj melodii z Lubelskiego, zanotowanej przez Oskara Kolberga, polskiego etnografaetnografa. Kolberg w tytule zanotował: Polski, chodzony, weselny.
1. {audio}
Wskaż wszystkie poprawne odpowiedzi dotyczące poloneza ludowego.
- Polonezy ludowe najczęściej posiadają tekst.
- Polonezy ludowe są wyraźnie szybsze od dworskich, występują w nich liczne podskoki.
- Polonezy ludowe odznaczają się wielką prostotą i jednostajnością.
- Taniec „chodzony” był integralna częścią obrzędu weselnego.
- Bez względu na region rytm polonezów ludowych w całej Polsce był taki sam i nie podlegał żadnym modyfikacjom.
Polonez w muzyce artystycznej
Utwory muzyki klasycznej, którym kompozytor nadaje cechy tańców, nazywamy tańcami stylizowanymi. Utwory te są przeznaczone do słuchania, a nie do tańca. Najwięcej takich utworów zostało napisanych w czasie, kiedy Polska znajdowała się pod zaborami. Ten okres w sztuce to romantyzm. Wówczas pisanie takich utworów było przejawem patriotyzmu kompozytora i pełniło funkcję wspierania tożsamości narodowej Polaków. Podczas słuchania utworów, staraj się zwrócić uwagę na charakterystyczne cechy poloneza, o których dowiedziałeś się w poprzedniej części lekcji: metrum, tempo, charakter, akcentyakcenty, nastrój itp.
Fryderyka Chopina uważa się powszechnie za kompozytora, który najpełniej potrafił w swojej twórczości oddać ducha muzyki polskiej. Wiele jego utworów już w tytule zawiera nazwę tańców narodowych. Chopin skomponował 16 polonezów.
Posłuchaj Poloneza A dur, Op. 40 nr 1 zwanego Militarnym. Jest to polonez napisany w duchu heroicznym, rycerskim, słychać w nim odgłosy muzyki militarnej. Podobno sam Chopin uważał go za poloneza koronacyjnego, wierząc w to, że Polska z czasem odzyska niepodległość.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DTOlpw0p3
Nagranie Poloneza A‑dur op. 40 nr 1, autorstwa Fryderyka Chopina. Nagrany utwór to chyba najbardziej znany Polonez Chopina. Tu wykonany jest w wersji oryginalnej, czyli na fortepianie. Polonez jest bardzo dynamiczny, dumny i majestatyczny. Może budzić skojarzenia z muzyką militarną. Motywy, na których zbudowana jest pierwsza część wielokrotnie, z niewielkimi modyfikacjami, powtarzają się, ale za każdym razem są zagrane coraz dobitniej. Daje to poczucie narastania napięcia przez 3 motywy, a potem jego rozładowanie. I znowu: napięcie narasta, a potem muzyka łagodnieje i opada. Cześć druga pozornie wydaje się trochę spokojniejsza, ale jest jeszcze bardziej sugestywna i dobitna, wzniosła i majestatyczna. Część 3 jest identyczna jak część pierwsza, tylko krótsza.
Stanisław Moniuszko w swoich operach oddał charakter muzyki polskiej poprzez umieszczenie w nich polonezów i mazurów, a także poruszane w nich treści od patriotycznych po społeczne. Posłuchaj fragmentu poloneza z opery Halka, w której Moniuszko poruszył problem miłości ludzi pochodzących z różnych warstw społecznych.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DTOlpw0p3
Na nagraniu fragment opery Halka „Niechaj żyje para młoda”. Utwór rozpoczyna się wstępem w rytmie charakterystycznym dla poloneza wykonanym przez orkiestrę symfoniczną. Później męski głos śpiewa: Niechaj żyje para młoda, przy zaręczyn tych obrzędzie! Wieczna miłość, wieczna zgoda w młodem stadle niechaj będzie. Później ten sam tekst śpiewa radośnie i majestatycznie męski chór.
Wojciech Kilar to współczesny polski pianista oraz kompozytor muzyki poważnej i filmowej. Muzyka filmowa zajmuje w twórczości Kilara dominujące miejsce, chociaż sam kompozytor osobiście uważał ten nurt twórczości jako typowo użytkowy. Komponował muzykę do filmów fabularnych, seriali, animacji i dokumentów. Posłuchaj fragmentu Poloneza z filmu Pan Tadeusz.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DTOlpw0p3
Na nagraniu Polonez z filmu „Pan Tadeusz”, autorstwa Wojciecha Kilara. Utwór rozpoczyna się wstępem w rytmie charakterystycznym dla poloneza granym forte przez całą orkiestrę. Po czterech taktach bardzo głośnego wstępu, muzyka cichnie, a rytm poloneza podtrzymują instrumenty smyczkowe. Na tym tle majestatyczną i piękną melodię gra obój. Potem tę melodię powtarzają flety, a jeszcze później trąbka. Drugi motyw utworu wykonują smyczki. Drugie wejście tematu zagrane jest dużo głośniej, rytm podkreślają puzony i instrumenty perkusyjne: bęben, talerze i werbel.
Dopasuj tytuły utworów do odtwarzanych fragmentów. Zwróć uwagę, że wszystkie utwory znajdują się w poniższym odtwarzaczu, a każdy utwór poprzedzony jest krótką przerwą.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DTOlpw0p3
Na nagraniu trzy fragmenty utworów: Poloneza A‑dur Fryderyka Chopina, Poloneza „Niechaj żyje młoda para” Stanisława Moniuszko i Poloneza z filmu „Pan Tadeusz” Wojciecha Kilara.
Sprawdź swoją wiedzę
Podaj najbardziej powszechną nazwę poloneza obowiązującą w wersji ludowej.
Odpowiedź:
Nazwa tego tańca to ................
Odpowiadaj na pytania i przechodź do kolejnych etapów gry.
Zadanie domowe
Słownik pojęć
silniejsze zaznaczenie jakiegoś dźwięku w utworze muzycznym.
specjalista w dziedzinie etnografii - nauki opisującej tradycyjną kulturę różnych ludów.
formuła melodyczna lub melodyczno‑harmoniczna, a nawet rytmiczna i dynamiczna, służąca do zakończenia utworu lub jego części.
twórca utworów muzycznych.
podstawowy schemat określający czas trwania nut oraz układ akcentów w obrębie taktu w utworze muzycznym.
[wł. < łac.] - dramatyczno‑muzyczny, wokalno‑instrumentalny, z akcją dramatyczną, monologami i dialogami ujętymi w libretcie, przeznaczony do wykonania na scenie (z odpowiednią scenografią), zwykle w specjalnie do tego celu zbudowanym teatrze operowym, również zwanym operą.
dźwięk o długości 1/8 całej nuty.
przesunięcie naturalnego akcentu metrycznego na dźwięk nieakcentowany przez wydłużenie wartości rytmicznej nuty nieakcentowanej.
stopień szybkości wykonywania utworu muzycznego.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
Galeria dzieł sztuki
Biblioteka muzyczna
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DTOlpw0p3
Nagranie Poloneza A‑dur op. 40 nr 1, autorstwa Fryderyka Chopina. Nagrany utwór to chyba najbardziej znany Polonez Chopina. Tu wykonany jest w wersji oryginalnej, czyli na fortepianie. Polonez jest bardzo dynamiczny, dumny i majestatyczny. Może budzić skojarzenia z muzyką militarną. Motywy, na których zbudowana jest pierwsza część wielokrotnie, z niewielkimi modyfikacjami, powtarzają się, ale za każdym razem są zagrane coraz dobitniej. Daje to poczucie narastania napięcia przez 3 motywy, a potem jego rozładowanie. I znowu: napięcie narasta, a potem muzyka łagodnieje i opada. Cześć druga pozornie wydaje się trochę spokojniejsza, ale jest jeszcze bardziej sugestywna i dobitna, wzniosła i majestatyczna. Część 3 jest identyczna jak część pierwsza, tylko krótsza.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DTOlpw0p3
Na nagraniu fragment opery Halka „Niechaj żyje para młoda”. Utwór rozpoczyna się wstępem w rytmie charakterystycznym dla poloneza wykonanym przez orkiestrę symfoniczną. Później męski głos śpiewa: Niechaj żyje para młoda, przy zaręczyn tych obrzędzie! Wieczna miłość, wieczna zgoda w młodem stadle niechaj będzie. Później ten sam tekst śpiewa radośnie i majestatycznie męski chór.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DTOlpw0p3
Na nagraniu Polonez z filmu „Pan Tadeusz”, autorstwa Wojciecha Kilara. Utwór rozpoczyna się wstępem w rytmie charakterystycznym dla poloneza granym forte przez całą orkiestrę. Po czterech taktach bardzo głośnego wstępu, muzyka cichnie, a rytm poloneza podtrzymują instrumenty smyczkowe. Na tym tle majestatyczną i piękną melodię gra obój. Potem tę melodię powtarzają flety, a jeszcze później trąbka. Drugi motyw utworu wykonują smyczki. Drugie wejście tematu zagrane jest dużo głośniej, rytm podkreślają puzony i instrumenty perkusyjne: bęben, talerze i werbel.
Bibliografia
red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
Grażyna Dąbrowska, Tańcujże dobrze – tańce polskie, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991.
Jadwiga Hryniewicka, Irena Ostrowska, Polskie tańce narodowe w formie towarzyskiej, Centralna Poradnia Amatorskiego Ruchu Artystycznego, Warszawa 1967.
Jadwiga Hryniewicka, Irena Ostrowska, Bolesław Bołsanowski, Tańce HARNAMA, Wydawnictwo Związkowe, Warszawa 1961.
red. Irena Ostrowska, Różne formy tańców polskich, Wydawnictwa Centralnego Ośrodka Metodyki i Upowszechniania Kultury, Warszawa 1980.