Czarno-biała grafika z kapelą krakowską. Mężczyźni i kobiety są ubrani w strój ludowy krakowski. Mężczyźni grają na skrzypcach, akordeonie, trąbce. Temat lekcji: Polskie tańce narodowe w muzyce artystycznej.
1
Ważne daty
1810‑1849 – lata życia Fryderyka Chopina;
1819‑1872 – lata życia Stanisława Moniuszki;
1785‑1857 – lata życia Karola Kurpińskiego;
1765‑1833 – lata życia Michała Kleofasa Ogińskiego;
1835‑1880 – lata życia Henryka Wieniawskiego;
1860‑1941 – lata życia Ignacego Jana Paderewskiego;
1913‑1994 – lata życia Witolda Lutosławskiego;
1932‑2013 – lata życia Wojciecha Kilara.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
Rw7KpndIdt31m
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):
C) polskich pieśni artystycznych i patriotycznych,
D) utworów ludowych w postaci oryginalnej i artystycznie opracowanej;
2) rozpoznaje ze słuchu:
D) polskie tańce narodowe,
3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego;
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
5. Uczeń określa charakterystyczne cechy:
1) polskich tańców narodowych: poloneza, mazura, kujawiaka, oberka, krakowiaka;
6. Wymienia nazwy epok w dziejach muzyki (średniowiecze, renesans, barok, klasycyzm, romantyzm, muzyka XX w.) oraz potrafi wskazać kompozytorów reprezentatywnych dla nich.
7. Porządkuje chronologicznie postacie kompozytorów: np. Mikołaj Gomółka, Jan Sebastian Bach, Antonio Vivaldi, Wolfgang Amadeusz Mozart, Ludwig van Beethoven, Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko, Karol Szymanowski, Witold Lutosławski, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki, Krzysztof Penderecki i inni.
III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:
1) zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej.
Nauczysz się
rozpoznawać słuchem w muzyce artystycznej polskie tańce narodowe;
Wszystkie polskie tańce narodowe mają swoje źródło w polskich tańcach ludowych. Szczególną rolę tańce narodowe odegrały w epoce romantyzmuRomantyzmromantyzmu, czyli w okresie, kiedy Polska znajdowała się pod zaborami. Wówczas to tańce narodowe odegrały wielką rolę w budowaniu tożsamości narodowej. Polscy kompozytorzy tego okresu podkreślali jednocześnie polskość swojej twórczości. Był to jeden z czynników wspierających polską kulturę w okresie, kiedy naród polski nie miał swojego państwa. Utwory w rytmach polskich tańców narodowych stały się zatem czynnikiem warunkującym zachowanie tożsamości narodowej.
Po rytmy polskich tańców narodowych sięgają również kompozytorzy współcześni, m.in. w kompozycjach do muzyki filmowej.
Wyróżnia się pięć polskich tańców narodowych:
Polonez,
Mazur,
Kujawiak,
Oberek,
Krakowiak.
Zobacz, jak tańce przedstawiła Zofia Stryjeńska, jedna z najbardziej znanych polskich artystek‑plastyków dwudziestolecia międzywojennego ubiegłego wieku.
RnaW5xfa0p3jg
R1b57mUSQNIdQ
Ru12uKZuxPmpb
RwaLFZ9J2e8fa
RkPAoZI2iytkN
RW6s2de59JlPR
Rhb4gtkw8PBvR
Rq8WKi2lAEETg
RLrMUmQmDIbAM1
Ćwiczenie 1
Polskie tańce narodowe w muzyce artystycznej
Podczas tej lekcji będziesz słuchał utworów polskich kompozytorów napisanych w rytmach polskich tańców narodowych. Podczas słuchania, staraj się zwrócić uwagę na charakterystyczne cechy tych tańców: metrum, tempo, charakter, akcenty, nastrój itp. Utwory muzyki klasycznej, którym kompozytor nadaje cechy tańców, nazywamy tańcami stylizowanymi.
Fryderyk Chopin
R1ELhSFlglCfH
Fryderyka Chopina (1810‑1849) uważa się powszechnie za kompozytora, który najpełniej potrafił w swojej twórczości oddać ducha muzyki polskiej. Wiele jego utworów już w tytule zawierają nazwę tańców narodowych. Chopin skomponował 16 polonezów i aż 57 mazurków, napisał również Rondo a la Mazur F‑dur oraz Rondo a la Krakowiak F‑dur. Utworem Chopina, który wprost wyraża charakter muzyki polskiej, jest Fantazja A‑dur na tematy polskie, w której ostatniej, trzeciej części kompozytor zawarł melodię kujawiaka.
Posłuchaj Poloneza cis‑moll op. 26, skomponowanego wkrótce po klęsce powstania listopadowego. Chopin oddał w nim tragiczną atmosferę, w jakiej skomponował ten utwór.
RnHSjEcnu0bIc
Wyjątkowe miejsce w twórczości Chopina zajmują mazurki. Mazurek nie jest wprawdzie tańcem narodowym, ale Chopin zawarł w swoich mazurkach rytmy mazura, oberka i kujawiaka, które są tańcami narodowymi i oddają cechy tych tańców.
Przeczytaj tekst na temat mazurka, którego za chwilę wysłuchasz. Autorem jest Mieczysław Tomaszewski, muzykolog, chopinolog, edytor, profesor Akademii Muzycznej w Krakowie, wybitny znawca twórczości Fryderyka Chopina. Podczas słuchania zwróć uwagę na wskazówki, które Mieczysław Tomaszewski zawarł w opisie Mazurka e‑moll.
Drugi mazurek, w e–moll, przynosi „tęskną” nutę kujawiaka. Ma być grany lento ma non troppoLento ma non troppolento ma non troppo. Melodia zdaje się ewokować nastrój i charakter gry jakiegoś wiejskiego skrzypka, biegłego w sztuce zdobienia pierwotnej melodii. Niewyodrębnioną w mazurku tym - część środkową wypełnia mazur lub też oberek – „taniec w miejscu”. Zrazu mazurkowy motyw inicjalny wraca uporczywie, podparty rubasznym przytupywaniem. A potem następuje moment, w którym taniec zamiera. Trwa jedynie, jakby przestępowanie z nogi na nogę w oczekiwaniu na powrót tanecznej melodii. Chopin oddaje tu głos harmonii: akordom, które ruchem sekund tańczą jedynie w miejscu, uwiązane przez niezmiennie trwającą nutę basu. Wraca melodia kujawiaka – a wraz z nią nastrój początkowy, oscylujący między ożywieniem a owym „tęsknym” zamyśleniem.
Autor: Mieczysław Tomaszewski Cykl audycji Fryderyka Chopina Dzieła Wszystkie Polskie Radio II
Źródło: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/composition/detail/name/mazurek/id/177 (dostęp z dnia 31.03.2018)
RAioXoilt7oLs
Stanisław Moniuszko
RxbwJ0aoJlUFz
Stanisław Moniuszko (1819‑1872) w swoich najsłynniejszych operachOperaoperach oddał charakter muzyki polskiej poprzez umieszczenie w nich polonezów i mazurów, które są rozpoznawalne w polskiej kulturze także obecnie, a opery te do tej pory stanowią tzw. „żelazny repertuar” i są wystawiane z niesłabnącą popularnością. Operę Straszny Dwór Moniuszko napisał po upadku powstania styczniowego. Premiera opery stała się wielką manifestacją patriotyczną. Władze carskie uznały treści narodowo‑patriotyczne za zbyt niebezpieczne i już po trzecim przedstawieniu zdjęły ją z afiszy.
RzEBQouOQX2GV
W kolejnym przykładzie usłyszysz fragment Arii z kurantem z opery Straszny Dwór. Kurant to mechanizm w zegarze lub pozytywce, który wygrywa melodie. Kurant w tej arii wygrywa melodię w rytmie poloneza. Posłuchaj.
Rv3k2NPxQEE0F
Karol Kurpiński
R1LZElVkB664g
Karol Kurpiński (1785‑1857), to kompozytor z okresu klasycyzmuKlasycyzmklasycyzmu, który obecnie jest niesłusznie zapomniany. To twórca, m.in. wielu polonezów i mazurkówMazurekmazurków. Posłuchaj Poloneza tego kompozytora.
R6R5UjtqDY1QB
Michał Kleofas Ogiński
RxBRPR4R1Ritx
Michał Kleofas Ogiński (1765‑1833), to nie tylko kompozytor, ale także pisarz i bardzo aktywny działacz polityczny, uczestnik Insurekcji Kościuszkowskiej. To twórca, m.in. wielu polonezów, z polonezem Pożegnanie Ojczyzny na czele. Jest to jeden z najbardziej znanych, polskich polonezów, szczególnie tych z okresu przed epoką romantyzmu.
RqhdFpoJmaTxy
Henryk Wieniawski
R1dzJByDsNPpN
Henryk Wieniawski (1835‑1880) był kompozytorem, a także wybitnym wirtuozemWirtuozwirtuozem skrzypiec. Od 1935 odbywa się co 5 lat Międzynarodowy Konkurs SkrzypcowySkrzypceSkrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego, przeznaczony dla młodych skrzypków. Posłuchaj Kujawiaka a‑moll.
RuK8h7SCLwlt6
Ignacy Jan Paderewski
R1WcSqtf0K6Un
Ignacy Jan Paderewski (1860‑1941) był wybitnym kompozytorem i wirtuozem fortepianuFortepianfortepianu, znanym i uwielbianym na całym świecie. W odradzającej się Polsce sprawował funkcję premiera i ministra spraw zagranicznych. Po wybuchu II wojny światowej Paderewski wszedł w skład władz Polski na uchodźstwie. Posłuchaj Krakowiaka Fantastycznego.
RRXBq4wGnantr
Witold Lutosławski
R1Z24GvH2XX8v
Witold Lutosławski (1913‑1994) to najbardziej znany polski kompozytor muzyki współczesnej. Lutosławski także sięgał po tematy narodowe, napisał m.in. Tryptyk Śląski, Pieśni walki podziemnej, Dwadzieścia kolęd, Melodie ludowe na fortepian.
W 1950 roku Polskie Radio zamówiło u Lutosławskiego utwór oparty na polskim folklorzeFolklorfolklorze. Kompozytor sięgnął wówczas po tradycyjne melodie z Rzeszowskiego i na ich podstawie napisał Małą suitę. Posłuchaj fragmentu tego utworu, w którym odzywają się echa oberka.
R1dvHWvlt7YbW
Wojciech Kilar
RD5GIKTOSID33
Wojciech Kilar (1932‑2013) to polski pianista, kompozytor muzyki poważnej i filmowej, który zadebiutował na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”. Kilar również sięgał po wątki ludowe i narodowe, które ukazał m.in. w utworach Krzesany, Bogurodzica, Kościelec. Kilar napisał muzykę do niemalże 200 filmów. Posłuchaj Poloneza z filmu Pan Tadeusz.
R1JRnEUnZKLEO
Podsumowanie
W polskiej muzyce artystycznej jest wiele innych, znakomitych utworów, których ze względu na ramy czasowe tej lekcji nie można więcej zaprezentować. Na koniec mam dla Ciebie ciekawostkę. Posłuchasz za chwilę utworu, który jest powszechnie znany w całej Polsce i nieprzerwanie śpiewany od roku 1792, kiedy to został wykonany po raz pierwszy. Jest to kolęda napisana w rytmie polskiego tańca narodowego, poloneza. Ta kolęda to Bóg się rodzi. Piąta strofa, rozpoczynająca się słowami „Podnieś rękę, Boże Dziecię, błogosław Ojczyznę miłą”, nadaje pieśni szczególnego charakteru narodowego, aktualnego po dzień dzisiejszy. Utwór autorstwa Franciszka Karpińskiego wykonywany jest prawdopodobnie na melodię poloneza koronacyjnego jeszcze z czasów Stefana Batorego.
RGnvE8xmo2Lz7
Sprawdź swoją wiedzę
RFIyAQRpG22mb
Ćwiczenie 2
Rb1DiSoegjZkM
Ćwiczenie 3
RcGZmevN2ixTc
Ćwiczenie 4
R1DuDOiWl3xQ2
Ćwiczenie 5
R14jpZxcqATA9
Ćwiczenie 6
R1Dctfj87zwSb
Ćwiczenie 7
RVMHyD8rz6raK
Ćwiczenie 8
Rec82qFztceJO
Ćwiczenie 9
Rvv8F6Ic9Q7I3
Ćwiczenie 10
Praca domowa
R11aNBKZD7YhK
Ćwiczenie 11
Słownik pojęć
Aria
Aria
[wł.] pieśń solowa z akompaniamentem instrumentalnym, wchodząca w skład opery, kantaty, oratorium i mszy, różniąca się od poprzedzającego ją często recytatywu rozwiniętą kantyleną, śpiewnością, stanowiąca wyodrębniony, samodzielny fragment.
Folklor
Folklor
[ang. Folk - lore ‘wiedza ludu’] - synkretyczna, wieloskładnikowa forma ludowej kultury symboliczno - artystycznej.
Fortepian
Fortepian
[wł. forte ‘mocno’, piano ‘cicho’], instrument muzyczny z grupy chordofonów uderzanych.
Klasycyzm
Klasycyzm
kierunek w kulturze i sztuce europejskiej, nawiązujący do wzorów kultury antycznej; też: nurt w literaturze i sztuce różnych epok, nawiązujący do wzorców antycznych.
Lento ma non troppo
Lento ma non troppo
[wł.] powoli, ale nie za wolno
Mazurek
Mazurek
Nazwa mazurka podobnie jak mazura są pochodnymi nazwy regionu – Mazowsza. W etnografii muzycznej wyróżnia się tzw. rytmy mazurkowe charakterystyczne dla różnych tańców i pieśni nietanecznych. Z tego względu mazurki mogą mieć charakter mazura, oberka, kujawiaka, ksebki, odsibki, okrągłego, owczarka i innych tańców ludowych. Różnorodność takich rytmów występuje w stylizowanych mazurkach Fryderyka Chopina.
Opera
Opera
[wł. < łac.] dramatyczno‑muzyczny, wokalno‑instrumentalny, z akcją dramatyczną, monologami i dialogami ujętymi w libretcie, przeznaczony do wykonania na scenie (z odpowiednią scenografią), zwykle w specjalnie do tego celu zbudowanym teatrze operowym, również zwanym operą.
Romantyzm
Romantyzm
Romantyzm w muzyce obejmuje cały wiek XIX. W tym okresie artysta jest jednostką wyjątkową, natchnioną. Podkreślany jest też indywidualizm twórczy. To, co osobiste, subiektywne, uczuciowe i nieracjonalne, jest teraz w centrum uwagi.
http://meakultura.pl/edukatornia/romantyzm-w-muzyce-krotka-charakterystyka-37 (dostęp z dnia 31.03.2018)
Skrzypce
Skrzypce
instrument muzyczny z grupy chordofonów smyczkowych.
Wirtuoz
Wirtuoz
[wł.] muzyk zdolny pokonać trudności techniczne w grze na instrumencie muzycznym.
Słownik pojęć opracowano na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995
Bogusław Schaeffer, Dzieje muzyki, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1983