Polszczyzna?

O tym, że polszczyzna zawsze czerpała pełnymi garściami z innych języków, możesz się dowiedzieć z lekcji Ile jest polszczyzny w języku polskim?Pj87cVT3ZIle jest polszczyzny w języku polskim?. Nie zawsze jednak te językowe zapożyczenia są trafne i – co najważniejsze – naprawdę potrzebne.

Jan Miodek Dedykuję panu ten odkurzacz

Przed kilkoma tygodniami kupiłem śruby dedykowane do tego typu ścian, a formuły typu „pieniądze te będą dedykowane na budowę nowego obiektu” stają się coraz powszechniejsze w codziennym obiegu komunikacyjnym. Parę zaś dni temu zaszokowała mnie konstrukcja z pisma urzędowego: „osobą dedykowaną do kontaktu z państwem będzie pani X” . Obecna w nich wszystkich imiesłowowa forma dedykowany powiela składniowyskładniowyskładniowy model tradycyjnie używanej postaci przeznaczony, wyznaczony: ‘dedykowany do czegoś, dedykowany na coś’ - tak jak ‘przeznaczony do czegoś, wyznaczony do czegoś, przeznaczony na coś’. A skąd się w ogóle wzięło to nieszczęsne dedykowanie (przeznaczanie, wyznaczanie)?

To jedna z wielu znaczeniowych kalkkalka językowakalk z języka angielskiego, których istota polega na tym, że oto jakiś wyraz funkcjonujący w polszczyźnie z dawien dawna w określonym znaczeniu, będący brzmieniowym odpowiednikiem słowa angielskiego, mającego w tamtym języku jeszcze inne - szersze lub węższe - znaczenie, nagle w tym właśnie nowym znaczeniu zaczyna u nas funkcjonować.

Dedykować to przecież ‘ofiarować, ofiarowywać, poświęcić, poświęcać komuś coś, np. wiersz, powieść, film’ („tę piosenkę dedykuję moim rodzicom”) - czytamy w Uniwersalnym słowniku języka polskiego pod red. prof. Stanisława Dubisza (Warszawa 2003, t. 1, s. 564). Tak rozumie ten czasownik przeciętny użytkownik polszczyzny. Angielskie dedicate to brzmieniowybrzmieniowybrzmieniowy i semantycznysemantycznysemantyczny odpowiednik naszego dedykować, który jednak może być także użyty w szerszym znaczeniu – ‘przeznaczać’ (Jan Stanisławski, Katarzyna Billip, Zofia Chochołowska, Podręczny słownik angielsko‑polski, Warszawa 1981, s. 181). Otwarcie się Polski na świat po roku 1989, silniejsze kontakty językowe, a przede wszystkim coraz lepsza znajomość angielskiego sprawiły, że także w polszczyźnie zaczyna się utrwalać to szersze znaczenie - zwłaszcza w tekstach urzędowych, technicznych, elektronicznych czy ekonomicznych.

Ciesząc się Polską po przełomie roku 1989, akceptując wszystkie anglicyzmyanglicyzmanglicyzmy, które leksykalnieleksykalnyleksykalnie obsługują nam obszary komunikacyjnych zachowań związanych z nową rzeczywistością elektroniczną, techniczną czy ekonomiczno‑gospodarczą - z komputerem, laptopem, skanerem, mailemmailmailem, blogiem, dileremdilerdilerem, leasingiemleasingleasingiem i spółką joint venturejoint venturejoint venture na czele - bardzo się irytuję bezkrytycznym, bezrefleksyjnym znaczeniowym kalkowaniem angielskich słów, które godzi w długowiekową tradycję użycia takiej czy innej formy. A że taki neosemantyzmneosemantyzmneosemantyzm staje się z reguły wyrazem modnym, niszczy on zarazem najcudowniejszą cudowność stylistyczną każdego języka, jaką jest wariantywność, czyli możliwość przemiennego posługiwania się synonimicznymi określeniami.

01 Źródło: Jan Miodek, Dedykuję panu ten odkurzacz, [w:] Andrzej Markowski, Jan Miodek, Jerzy Bralczyk, Trzy po 33, Warszawa 2016, s. 46–47.

Edward Polański Zamiast wstępu

Nawoływanie do modernizacji pisowni płynie z przekonania, że lepiej będzie, gdy polska pisownia stanie się częścią międzynarodowego kodu językowego. Proponuje się więc wprowadzenie radykalnych zmian, np. usunięcie znaków diakrytycznychznaki diakrytyczneznaków diakrytycznych, zbliżenie pisowni do praktyki ortograficznej stosowanej w Internecie czy telefonii komórkowej. Zobaczmy, jakie mogą być efekty rezygnacji z ogonka przy literach ą, czy ę:

• Zgadzam się, więc zwołam.

Zgadzam się, wiec zwołam.

• Lęk paraliżuje moje działanie.

Lek paraliżuje moje działanie.

Mamy jeszcze bardziej radykalne głosy: czyby piszącym nie było wygodniej, gdyby wprowadzić po jednym znaku graficznym dla głosek u, ż, h. Pominę znane argumenty historycznojęzykowe, ograniczając się tylko do uzasadnień istotnych dla komunikatywności przekazu, dla czytelności znaczenia. W języku polskim występuje spora liczba homofonówhomofonyhomofonów (wyrazów, które brzmią identycznie, a co innego znaczą i inaczej się je pisze). W tym wypadku liczenie tylko na komputerowy program korekty ortograficznej, który poprawia pisownię automatycznie, jest niezwykle zawodne. Mimo korekty komputerowej możemy popełnić rażące, niekiedy nawet brzemienne w skutkach błędy, które mogą prowadzić do poważnych nieporozumień. Przekonują o tym przykłady: [...]

• To był fatalny wrzód!

To był fatalny wrzut! (= wznowienie gry w piłkę) [...]

• — Czy wiesz, ile było wież?

— Mówił, że 9.

— Nie wierz!

Ostatnie zdanie przy różnej pisowni może mieć aż 3 znaczenia! (nie wierz mu; nie 9 wież, lecz...; ty nie wiesz, ile było wież?). Nadal konieczne są zatem zarówno posługiwanie się słownikiem książkowym, jak i znajomość reguł ortograficznych

03 Źródło: Edward Polański, Zamiast wstępu, [w:] www.poradniajęzykowa.pl, red. Katarzyna Wyrwas, Katowice 2007, s. 14–15.