Pomnik Lotnika. Osiągnięcia polskich lotników w II Rzeczypospolitej

Rozdział 1 
Nie tylko zwykły pomnik

Materiał prezentuje historię Pomnika Lotnika – upamiętniającego polskich pilotów walczących podczas I wojny światowej i wojny polsko‑bolszewickiej, a także historię pilota majora Leonarda Zbigniewa Lepszego, który był pierwowzorem postaci na monumencie.

Następny przystanek Pomnik Lotnika.
— Tomek, zbieraj się. Na następnym przystanku wysiadamy.
— To już? Wcale tak długo nie jechaliśmy.
Przystanek Pomnik Lotnika
— Jesteśmy na miejscu.
— Aniu, właściwie dlaczego przystanek, na którym wysiedliśmy, ma nazwę Pomnik Lotnika?
— Bo w pobliżu znajduje się Pomnik Lotnika, który zaraz zresztą zobaczymy. Jest on poświęcony wszystkim lotnikom i przed wojną stał w zupełnie innym miejscu.
— Aha, czyli… to jest taki pomnik nieznanego lotnika – tak jak Grób Nieznanego Żołnierza?
— No, nie do końca, ale masz trochę racji, Tomku. Tylko że my znamy lotnika, którego on przedstawia.
— O, a kogo przedstawia?
— Zanim ci opowiem, kto był pierwowzorem pomnika, musisz wiedzieć jedno: przed wojną, jak już wspomniałam, stał on w zupełnie innym miejscu, na placu Unii Lubelskiej, przy którym od 1910 roku działało... pierwsze warszawskie lotnisko.
— Co? Ale jak – lotnisko? W środku miasta?!
— Sto lat temu to nie był środek miasta, braciszku. To był ogromny teren, na którym oprócz lotniska znajdował się m.in. tor wyścigów konnych. No, ale wracając do tematu; pomnik, który odsłonięto w 1932 roku, dokładnie 11 listopada, upamiętniał polskich pilotów, którzy zginęli w walkach podczas I wojny światowej i wojny polsko‑bolszewickiej. Odsłonił go sam prezydent Ignacy Mościcki i był on jednym z pierwszych tego typu monumentów w Europie. Co ciekawe, podczas okupacji Warszawy pomnik nadal stał, bo przed zburzeniem bronili go niemieccy piloci stacjonujący niedaleko. Został zburzony dopiero po upadku powstania warszawskiego, kiedy Niemcy systematycznie wyburzali miasto.
— Dobra, ale kim jest ten pilot na pomniku – powiesz mi w końcu?
— Rzeźba, którą już w 1923 roku zaprojektował Edward Wittig, była wzorowana na majorze Leonardzie Zbigniewie Lepszym, który jako pilot‑obserwator walczył w wojnie z Rosją Sowiecką w 1920 roku, a później był pilotem kilku pułków polskiego lotnictwa. Zginął 17 września 1939 roku w walce z żołnierzami sowieckimi, po napaści Związku Sowieckiego na nasz kraj.
— A pomnik? Co się z nim stało po wojnie?
— Został odbudowany dopiero w 1967 roku i ustawiony w obecnym miejscu. Dzisiaj może tego tak nie widać, ale 50 lat temu to była reprezentacyjna aleja, która prowadziła do Lotniska Okęcie.

Rozdział 2 
Asy polskiego lotnictwa

Materiał przedstawia rozmowę Tomka i Ani spacerujących ulicami Warszawy. Dyskutują oni o polskich asach lotnictwa i ich osiągnięciach.

— Czemu bohaterami historii Polski zawsze są ci, którzy walczą i giną? Tak jak major Lepszy. Amerykanie mają innych bohaterów, np. Lindbergha, który jako pierwszy przeleciał Atlantyk.
— Wiesz, Amerykanie mają też trochę inną historię i nie musieli ciągle walczyć o wolność swojego kraju. Zresztą, my też mamy takich bohaterów. Słyszałeś o Stanisławie Skarżyńskim i jego osiągnięciach dorównujących co najmniej Lindberghowi?
— Jak to?
— Z tego względu Stanisława Skarżyńskiego śmiało możemy nazwać polskim Lindberghiem. Zaledwie kilka lat po tym, jak nauczył się sztuki pilotażu, bo wcześniej służył w piechocie, w 1931 roku razem z kolegą dokonał nie lada wyczynu.
— Co to był za wyczyn?
— Przelecieli dookoła Afryki, pokonując ponad 25 000 kilometrów i to nie do końca sprawnym samolotem. Ale to jeszcze nic: dwa lata później, jako pierwszy Polak, małym samolotem turystycznym samotnie przeleciał trasę z Afryki przez Atlantyk do Brazylii – 3600 km w mniej niż 21 godzin!
— To niesamowite!
— Najlepsze jest to, że gdy wysiadł ze swojego samolotu w Brazylii, to nikt nie chciał mu uwierzyć w jego wyczyn. Bo podróż odbył w eleganckim garniturze, a nie w kombinezonie pilota. Taką miał fantazję!
— Nieźle, powiedz mi o nim coś jeszcze.
— Będąc już w Ameryce Południowej, odwiedzał rodaków mieszkających w Brazylii, gdzie był entuzjastycznie witany nie tylko przez Polaków, ale i miejscową ludność. I to by było na tyle dobrych wiadomości o Skarżyńskim.
— Co masz przez to na myśli?
— Jak sam wiesz, historia Polski, szczególnie ta współczesna, nie jest łatwa dla naszego kraju. Tak to już niestety jest, że częściej niż inni musieliśmy bronić swojej wolności. Gdy przyszła wojna, pułkownik Skarżyński, podobnie jak major Lepszy i wielu innych kolegów, walczył za ojczyznę i niestety zginął. Już nie w Polsce, ale w walce z Niemcami w 1942 roku. Jako pilot w polskim 305 Dywizjonie Bombowym został zestrzelony nad Morzem Północnym, kiedy wracał z misji. Niestety, podobną historię można opowiedzieć o wielu polskich pilotach.
— Kogo jeszcze masz na myśli?
— Choćby Stefana Pawlikowskiego czy Jana Nagórskiego. Co prawda ich kariery nie były tak spektakularne, jak pułkownika Skarżyńskiego, ale również warto o nich pamiętać. Jan Nagórski, który swoją karierę zaczynał w lotnictwie rosyjskim jeszcze przed I wojną światową, zaliczany jest do pionierów lotnictwa. Jako pierwszy przeleciał nad Arktyką, stając się tym samym pierwszym polarnym lotnikiem w historii. Z jego doświadczenia i uwag korzystało później wielu pilotów i badaczy.
— A Stefan Pawlikowski?
— Jego kariera jest bardzo podobna do tej Lepszego i Skarżyńskiego. Również walczył z bolszewikami, a następnie był związany z wojskiem i sportem lotniczym – wygrał m.in. pierwsze polskie zawody lotnicze i uczestniczył w rajdach lotniczych nad Europą. W czasie kampanii wrześniowej był dowódcą słynnej Brygady Pościgowej; współorganizował system informowania o atakach lotnictwa niemieckiego oparty na posterunkach obserwacyjnych. Po zakończeniu wojny obronnej walczył m.in. nad Anglią i Francją. Nad Francją właśnie poległ w maju 1943 roku Co ciekawe, był jednym z nielicznych pilotów, którzy brali udział w obu wojnach światowych.

Rozdział 3 
Żwirko i Wigura

Materiał przedstawia rozmowę Tomka i Ani spacerujących ulicą Żwirki i Wigury. Ania opowiada bratu o polskich lotnikach.

— Tomku, czy zwróciłeś w ogóle uwagę, na jakiej ulicy się znajdujemy?
— Nie, a dlaczego pytasz?
— Ulica Żwirki i Wigury. Jeśli słyszałeś o Lindberghu, to o tych dżentelmenach pewnie też.
— Pewnie! Kto nie słyszał o najwybitniejszych polskich pilotach sportowych? Przecież to były niezwykle popularne osoby!
— Trochę się mylisz, Tomku.
— Jak to?
— No, tak. Bo o ile Franciszek Żwirko był doświadczonym pilotem wojskowym, walczącym m.in. w I wojnie światowej, tak Stanisław Wigura, pomimo tego, że wiedział, jak się pilotuje samolot, był przede wszystkim wybitnym konstruktorem i mechanikiem lotniczym. Prawda jest taka, że ich sukcesy w lotnictwie sportowym były wynikiem perfekcyjnego zgrania i współpracy.
— Sukcesy? Aniu, to za mało powiedziane! To były osiągnięcia, o których mówiła cała Polska i Europa! Nie wiem, czy wiesz, ale wygrali międzynarodowe zawody ChallengeZawody Challengezawody Challenge1932 w Berlinie. Była to największa i najbardziej prestiżowa impreza lotnictwa sportowego na świecie w tamtym okresie. Brali w niej udział najlepsi piloci w najlepszych samolotach! Sensacja była tym większa, że Polacy nie byli w gronie faworytów. Na pamiątkę tego wydarzenia od 1993 roku Święto Lotnictwa Polskiego obchodzone jest właśnie w dniu 28 sierpnia.
— Widzisz, tego to nie wiedziałam.
— Mało tego – polskie konstrukcje RWDRWDRWD były niesamowicie udanymi samolotami. Po wygranych zawodach w Berlinie kolejna edycja Challenge 1934 odbyła się w Polsce i tutaj również zwyciężyli nasi rodacy. Jerzy Bajan i Stanisław Połczyński w samolotach RWD‑9S zdobyli odpowiednio 1. i 2. miejsce. Szkoda tylko, że Żwirko z Wigurą nie doczekali zawodów Zginęli w katastrofie lotniczej zaledwie dwa tygodnie po swoim największym sukcesie.
— Ech, niestety. Nasi lotnicy nie tylko musieli mierzyć się z trudną historią, ale czasem i szczęście im nie sprzyjało.