Porównanie cech rolnictwa Danii i Węgier

Wprowadzenie

W różnych państwach istnieją inne warunki do rozwoju rolnictwa. Czy potrafisz stwierdzić, dlaczego w jednych krajach uprawia się banany, pomarańcze, palmy kokosowe, a w innych – żyto, ziemniaki lub hoduje się tylko zwierzęta? Albo dlaczego w jednym kraju w przeliczeniu na tę samą powierzchnię gruntów rolnych uzyskuje się mniejszą ilość zbóż niż w innym? Pewnie odpowiesz, że decyduje o tym klimat, żyzność gleb, dostęp do maszyn i urządzeń albo poziom nawożenia. Istnieje jeszcze wiele innych czynników. Niniejszy temat koncentruje się na wyszukaniu podobieństw i różnic w rolnictwie dwóch krajów europejskich – Danii i Węgier. Po jego przeczytaniu będziesz wiedział, w którym z tych państw rolnictwo jest na wyższym poziomie (czyli jest wydajniejsze) i dlaczego.

RMeCRQa0xomIq

Zdjęcie przedstawiające kawałek sera pleśniowego. Wykrojona część sera ma kilka centymetrów szerokości, pochodzi z większego kawałka o okrągłym kształcie. Ser ma kolor kremowy, wyraźnie obecne są w nim plamki pleśni niebieskiego koloru. Jest zwarty i kleisty. Po prawej stronie zdjęcia nieco mniejszy kawałek sera wyeksponowany na srebrnym widelcu.

Jednym z duńskich spożywczych produktów eksportowych jest niebieski ser pleśniowy. A czy potrafisz wymienić przynajmniej jeden spożywczy produkt eksportowy Węgier?

Czym się zajmuje rolnictwo

Rolnictwo to jedna z najstarszych i podstawowych dziedzin gospodarki, której głównym celem jest wytwarzanie żywności – produktów roślinnych i zwierzęcych przeznaczonych do bezpośredniego spożycia (np. mięso, warzywa, owoce) lub do przetwarzania w zakładach przemysłu spożywczego (np. mleko do produkcji serów, masła itp.). Rolnictwo wytwarza również surowce przemysłowe służące zaspokojeniu nieżywnościowych potrzeb człowieka (włókna roślinne i zwierzęce, skóry, używki itp.).

Czynniki warunkujące rozwój rolnictwa

Istnieje wiele czynników wpływających na rozwój rolnictwa. Należą do nich czynniki przyrodnicze, czyli możliwości lub bariery stwarzane przez środowisko przyrodnicze, oraz czynniki pozaprzyrodnicze wynikające z działalności człowieka.

Rolnictwo w Europie

Warunki rozwoju rolnictwa w Europie

W Europie panują na ogół korzystne warunki przyrodnicze dla rozwoju rolnictwa. Uprawie roślin sprzyjają przewaga nizin oraz umiarkowany klimat. Tereny o tych cechach obejmują szeroki pas ciągnący się od wybrzeży Atlantyku po Ural. Niekorzystnymi warunkami klimatycznymi odznaczają się obszary położone w północnej części kontynentu, gdzie klimat jest zimny i występuje wieloletnia zmarzlina, tereny wysokogórskie o dużym nachyleniu stoków i także zimnym klimacie oraz obszary leżące w południowej części kontynentu o bardzo małych opadach (np. Nizina Nadkaspijska). Do obszarów o najbardziej korzystnych warunkach przyrodniczych dla rozwoju rolnictwa należą m.in.: Nizina Węgierska, Nizina Wołoska, Wyżyna Nadwołżańska, Nizina Padańska, Rów Rodanu, Nizina Francuska, Wyżyna Bawarska, Wyżyna Czesko‑Morawska i niemal cała Ukraina.

Polecenie 1

Określ, w których regionach Europy przeważają grunty orne, uprawy trwałe, łąki i pastwiska.

RwrZYiHEm3S30

Mapa Europy przedstawiająca kolorami występowanie gruntów ornych, upraw trwałych, łąk i pastwisk, lasów i nieużytków. Nieużytki występują głównie na terenach górskich (Alpy, Karpaty, Pireneje, Apeniny, Góry Skandynawskie i inne) lub na terenach, które nie posiadają odpowiednich gleb do uprawiania rolnictwa (Islandia). Lasy dominują w północnej części kontynentu, na terenie Półwyspu Skandynawskiego (z wyłączeniem gór) oraz na terenach położonych na południowy wschód od niego. Tereny przeznaczone na grunty orne dominują we wschodniej i w południowo wschodniej części Europy, na zachodzie od Francji do Niemiec mniej więcej wyrównane proporcje łąk i pastwisk oraz gruntów ornych, nieco mniej lasów. Uprawy trwałe przeważają w południowej części, w rejonie wybrzeża Morza Śródziemnego.

RiK7qAocJqDZ7

Zaznacz, który z poniższych obszarów jest najbardziej korzystny dla rozwoju rolnictwa.

Działalność rolnicza jest prowadzona na obszarze użytków rolnych, czyli terenów wykorzystywanych pod uprawę roślin lub hodowlę zwierząt.

Użytki rolne dzielą się na:

• grunty orne – ziemia przeznaczona pod uprawę roślin jednosezonowych, np. zbóż, ziemniaków, buraków cukrowych, rzepaku, kapusty, marchwi i innych warzyw,

• uprawy trwałe – obszary zajęte pod uprawę roślin wieloletnich, np. sady z drzewami owocowymi (jabłoniami, gruszami, śliwami i in.) czy plantacje krzewów owocowych (winorośli, malin, truskawek, porzeczek);

• łąki i pastwiska, czyli użytki zielone trwale porośnięte głównie trawami, które stanowią paszępaszapaszę dla zwierząt hodowlanych; trawa z łąk jest kilka razy w roku koszona i suszona do postaci siana, a trawa z pastwisk jest konsumowana bezpośrednio przez zwierzęta.

Użytki rolne zajmowały w Europie w 2021 roku 460,2 mln ha, w tym grunty orne 272,7 mln ha (59,3%), uprawy trwałe, w tym sady i plantacje 15,4 mln ha (3,3%), a łąki i pastwiska 172,1 mln ha (37,4%). Grunty orne są rozmieszczone mniej więcej równomierne, natomiast łąki i pastwiska większy udział mają na północy Europy, gdzie stanowią ponad 50% użytków rolnych, a uprawy trwałe na południu – są to głównie plantacje winorośli, drzew oliwnych, migdałowców i drzew cytrusowych.

Galeria form rolniczego użytkowania ziemi

R16wKRvL82BhF

Fotografia przedstawiająca ciągnik z siewnikiem na polu uprawnym.

R1CJbGw6dRVl5

Fotografia przedstawiająca ciągnik z opryskiwaczem w kwitnącym sadzie.

R1AEbsv8cRcv6

Fotografia przedstawiająca teren rozciągającej się po horyzont łąki.

Udział gruntów ornych w powierzchni wybranych* krajów Europy w 2020 roku (w %)

Indeks górny *w tabeli uwzględniono kraje, w których udział użytków rolnych w powierzchni ogólnej przekracza 40%. Indeks górny koniec^{*w tabeli uwzględniono kraje, w których udział użytków rolnych w powierzchni ogólnej przekracza 40%.}
Indeks górny Źródła: Rocznik statystyki międzynarodowej 2022, GUS Indeks górny koniec^{Źródła: Rocznik statystyki międzynarodowej 2022, GUS}Indeks górny  [https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyki-miedzynarodowej-2022,10,10.html], [https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyki-miedzynarodowej-2022,10,10.html; licencja CC BY‑SA 3.0].
Rocznik statystyczny rolnictwa 2022, GUS
[https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-rolnictwa-2022,6,16.html; licencja CC BY‑SA 3.0], [https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-rolnictwa-2022,6,16.html]. Indeks górny koniec ^{[https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyki-miedzynarodowej-2022,10,10.html], [https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyki-miedzynarodowej-2022,10,10.html; licencja CC BY‑SA 3.0].
Rocznik statystyczny rolnictwa 2022, GUS
[https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-rolnictwa-2022,6,16.html; licencja CC BY‑SA 3.0], [https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-rolnictwa-2022,6,16.html].}

Mimo na ogół korzystnych przyrodniczych warunków rozwoju rolnictwa jego rozwój, specyfika, a także wydajność jest znacznie zróżnicowana w poszczególnych częściach Europy. Wpływają na to głównie czynniki pozaprzyrodnicze, zwłaszcza poziom rozwoju gospodarczego państw, z którym związana jest intensyfikacja produkcji rolnej, w tym m.in. możliwość stosowania wysokoplennych odmian roślin czy nowoczesnych metod uprawy ziemi i chowu zwierząt. Rozwojowi rolnictwa sprzyja także prowadzona przez część krajów należących do Unii Europejskiej wspólna polityka rolna, z którą związana jest możliwość dopłat bezpośrednich do działalności rolniczej.

Najlepiej rozwinięte jest rolnictwo w Europie Zachodniej, zwłaszcza w krajach tzw. „starej” Unii Europejskiej. Gospodarka rolna ma tam charakter intensywny – przy wysokich nakładach związanych z mechanizacją i chemizacją prac polowych uzyskiwane są wysokie plonyplonyplony. Niższy poziom rozwoju występujący w krajach Europy Wschodniej i Południowo‑Wschodniej uniemożliwia zwiększanie nakładów na rolnictwo. W związku z tym ich gospodarka rolna jest mniej wydajna.

Największe zużycie nawozów sztucznych (NPK) występuje w północnej i zachodniej części Europy, zwłaszcza w Irlandii, Belgii i Norwegii, gdzie przekracza 200 kg/ha użytków rolnych. Najmniejsze, poniżej 50 kg/ha jest charakterystyczne dla krajów wschodniej części Europy, zwłaszcza Mołdawii, Macedonii Północnej i Rosji.

W Europie w sektorze rolniczym zatrudnionych jest 17,48 mln osób, jednak liczba ta i udział w zatrudnieniu ogółem zmienia się bardzo wyraźnie w poszczególnych częściach kontynentu. Ma to bezpośredni związek z poziomem rozwoju i intensyfikacji rolnictwa.

W krajach o intensywnym, wysokotowarowym rolnictwie, charakterystycznym dla krajów Europy Zachodniej i Północnej, ludność rolnicza stanowi na ogół kilka procent ogółu zatrudnionych – w Europie Zachodniej 1,8%, a w Północnej 3,4%. Odmienne warunki występują we wschodniej i południowej części Europy, gdzie z rolnictwa utrzymuje się ponad 10% społeczeństwa.

W Europie średnia wielkość gospodarstwa rolnego wynosi 40,3 ha. Największą powierzchnię mają gospodarstwa w zachodniej i północnej części kontynentu, w których prowadzona jest intensywna, często wyspecjalizowana gospodarka rolna – przekracza ona 60 ha. Z kolei we wschodniej i południowej części Europy dominują gospodarstwa o małej powierzchni wynoszącej ok. 10 ha. Wyjątkiem od tej zasady są Ukraina, Czechy, Rosja, Białoruś i Słowacja, w których średnia powierzchnia gospodarstw przekracza 100 ha. Jest to spowodowane czynnikami historycznymi. Po II wojnie światowej w krajach tych likwidowano bowiem prywatną własność ziemi i przeprowadzono tzw. kolektywizację rolnictwa polegającą na przymusowym łączeniu gruntów należących do poszczególnych rolników w ramach spółdzielni. Duża powierzchnia gospodarstw jest pozostałością po tym okresie.

Warunki rozwoju rolnictwa w Danii i na Węgrzech

Dania

Dania leży w Europie Północnej pomiędzy Morzem Północnym a Morzem Bałtyckim, w środkowej i północnej części Półwyspu Jutlandzkiego oraz na 405 wyspach, z których ponad 70 jest zamieszkanych. Od południa graniczy z Niemcami, a przez cieśninę Sund sąsiaduje ze Szwecją. Jest członkiem Unii Europejskiej. Powierzchnia kraju wynosi 43,1 tys. km², a liczba ludności 5,87 mln (2022).

R1LFaSCdqxha2

Ilustracja przedstawiająca mapę hipsometryczną prezentującą położenie Danii. Oznaczono miejscowości, nazwy wysp, jeziora, rzeki, granice państw. W lewym górnym rogu legenda. Pionowa podziałka z oznaczeniami zastosowanych kolorów na mapie. Tereny do stu metrów nad poziomem morza oznaczono kolorem zielonym, do dwustu jasnozielonym, do pięciuset jasnożółtym. Wody do stu metrów głębokości oznaczono kolorem jasnobłękitnym, kolejne przedziały do dwustu i do trzystu metrów odpowiednio ciemniejszymi odcieniami. W prawym górnym rogu druga część legendy. U góry pozioma podziałka, na której jeden odcinek to pięćdziesiąt kilometrów. Poniżej oznaczenia zespołów miejskich i miejscowości. Małymi czarnymi okręgami oznaczono miejscowości poniżej dwudziestu pięciu tysięcy mieszkańców, okręgami z czarną kropką w środku miejscowości od dwudziestu pięciu do stu tysięcy, okręgami z wpisanymi mniejszymi okręgami oznaczono miasto od stu do pięciuset tysięcy mieszkańców, okręgami z dużą czarną kropką oznaczono miasta od pięciuset do miliona mieszkańców, miasto powyżej miliona mieszkańców oznaczono białymi kwadratami z czarnym konturem. Stolice państw oznaczono wielkimi literami, granice państw czerwonymi liniami, oznaczono rzeki, jeziora, czarnymi kropkami punkty wysokościowe. Mapa pokryta południkami i równoleżnikami co pięć stopni. W centrum znajdują się duńskie wyspy i Półwysep Jutlandzki, na południu Niemcy, na północy i na północnym wschodzie Szwecja. Oznaczono Morze Bałtyckie, Północne i cieśniny między nimi – Skagerrak Kattegat. W centrum na wyspie Zelandia stolica Danii – Kopenhaga.

Dania jest krajem nizinnym o rzeźbie polodowcowej. Występują tam piaszczyste równiny oraz wzgórza polodowcowe zbudowane z glin, których wysokość przekracza 100 m n.p.m. (najwyższy punkt osiąga 173 m n.p.m.). Wybrzeża Danii są bardzo zróżnicowane. W pasie nadmorskim, głównie w zachodniej części kraju, występują wydmy, mierzeje i liczne przybrzeżne jeziora. Wschodnie wybrzeże tworzą liczne, wąskie i długie zatoki wchodzące głęboko w ląd, na północy zaś brzeg morski ma postać klifu. Wzdłuż południowo‑wschodnich wybrzeży ciągnie się pas piaszczystych płycizn przybrzeżnych, tzw. wattów, zalewanych przypływami.

Dania leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego, morskiego. Zimy są łagodne, a lata niezbyt gorące i wilgotne. Średnia temperatura powietrza w zimie waha się od 0°C do –1°C, w lecie 15–17°C. Roczna suma opadów wynosi od ok. 600 mm na wschodzie do ok. 800 mm na południowym zachodzie. Przeważają wiatry z kierunków zachodnich.

R6k0rG5tZqmjX

Ilustracja przedstawiająca klimatogram dla Kopenhagi. Temperatura w styczniu około jeden stopień Celsjusza, następnie wzrasta do około osiemnastu w lipcu, po czym spada do około dwóch i pół stopnia w grudniu. Opady najmniejsze od lutego do kwietnia (około 60 milimetrów), największe w lipcu i sierpniu (ponad 100 milimetrów).

W zachodniej części kraju dominują wykształcone na piaskach gleby bielicowe o małej żyzności. We wschodniej części występują nieco bardziej żyzne i urodzajne gleby brunatne.

Obszary użytkowane rolniczo zajmują ponad 65% powierzchni kraju, natomiast lasy  jedynie ok. 12%. Naturalna roślinność zachowana jest tylko w obszarach chronionych, głównie rezerwatach przyrody.

Węgry

Węgry to państwo położone w środkowej Europie, na Nizinie Węgierskiej, między Alpami, Karpatami i Górami Dynarskimi, bez dostępu do morza. Powierzchnia kraju wynosi 93 tys. km², a zamieszkuje go 9,73 mln mieszkańców (2022).

RaeK7z4dx1tUy

Ilustracja przedstawiająca mapę hipsometryczną prezentującą położenie Węgier. Oznaczono miejscowości, nazwy wysp, jeziora, rzeki, granice państw. U dołu legenda. Oznaczenia zespołów miejskich i miejscowości. Małymi czarnymi okręgami oznaczono miejscowości poniżej dwudziestu pięciu tysięcy mieszkańców, okręgami z czarną kropką w środku miejscowości od dwudziestu pięciu do stu tysięcy, okręgami z wpisanymi mniejszymi okręgami oznaczono miasto od stu do pięciuset tysięcy mieszkańców, okręgami z dużą czarną kropką oznaczono miasta od pięciuset do miliona mieszkańców, miasto powyżej miliona mieszkańców oznaczono białymi kwadratami z czarnym konturem. Czerwonymi liniami oznaczono granice państw, oznaczono rzeki, kanały, jeziora, zapory, bagna, czarnymi kropkami oznaczono punkty wysokościowe, przełęcze oznaczono znakami przypominającymi ułożone obok siebie znaki zamkniętego i otwartego nawiasu. W prawym górnym rogu kolejna legenda. Pionowa podziałka z oznaczeniami zastosowanych kolorów na mapie. Tereny do stu metrów nad poziomem morza oznaczono kolorem zielonym, do dwustu jasnozielonym, do pięciuset jasnożółtym, do tysiąca jasnopomarańczowym, do dwóch tysięcy pomarańczowym, do trzech tysięcy ciemnopomarańczowym. W centralnej części mapy znajdują się Węgry, od północy graniczą ze Słowacją, na północnym wschodzie z Ukrainą, na wschodzie z Rumunią, na południu z Serbią i Chorwacją, na zachodzie ze Słowenią i Austrią. Centralna część mapy, pokrywająca się z terenem Węgier w kolorze zielonym bądź jasnozielonym, teren Wielkiej Niziny Węgierskiej. Przez środek kraju na południe biegnie największa rzeka, Dunaj. Nad Dunajem stolica – Budapeszt.

Węgry są krajem nizinnym. Około 60% powierzchni kraju zajmują niziny o przeciętnej wysokości 100–200 m n.p.m. Na wschód od Dunaju, na obszarze o pow. 50 tys. km², rozciąga się płaska Wielka Nizina Węgierska pokryta w znacznej części grubą warstwą lessów, na których wykształciły się bardzo żyzne czarnoziemy. Duże powierzchnie w zachodniej i północnej części kraju pokrywają gleby brunatne i płowe, a na osuszonych bagnach (np. w dorzeczu Cisy) występują gleby torfowe i murszowe. Charakterystycznymi cechami obszarów nizinnych są jary i wąwozy lessowe. W północno‑zachodniej części kraju jest położona Mała Nizina Węgierska pokryta osadami rzecznymi Dunaju i Raby. Niewysokie pasma górskie ciągną się jedynie wzdłuż zachodniej i północnej granicy kraju.

Na większości obszaru Węgier panuje klimat umiarkowany ciepły przejściowy. Średnia temperatura powietrza w chłodnej porze roku waha się od 0°C na południowym zachodzie do -3, -4°C na wschodzie. Latem temperatura powietrza wynosi od 20°C na zachodzie do 25°C na południu. Tylko w górach obniża się do 17‑18°C. Średnia roczna suma opadów, z których większość pojawia się w lecie, wynosi od 800–900 mm w górach na zachodzie do 500–600 mm na nizinach. Tylko w środkowej części Wielkiej Niziny Węgierskiej spada, niekiedy znacznie, poniżej 500 mm.

R6iB0jmStXUuj

Ilustracja przedstawiająca klimatogram dla Budapesztu. Temperatura w styczniu około zera stopni Celsjusza, następnie rośnie do około dwudziestu dwóch w lipcu, po czym spada do około zera w grudniu. Opady najmniejsze w styczniu i lutym (około 40 milimetrów), największe od maja do lipca (około 80 milimetrów).

Obszary użytkowane rolniczo zajmują ok. 54% powierzchni kraju, natomiast lasy ok. 18%. W przeszłości ich powierzchnia była znacznie większa, jednak zostały wycięte. Na ich miejscu rozprzestrzeniły się trawiaste stepy (zw. pusztąpusztapusztą) użytkowane obecnie jako grunty orne i pastwiska.

Rolnictwo Danii i Węgier

Warunki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze

Dania i Węgry charakteryzują się zróżnicowanymi przyrodniczymi i pozaprzyrodniczymi warunkami rozwoju rolnictwa. W obu krajach występuje co prawda sprzyjające rozwojowi rolnictwa równinne ukształtowanie terenu, jednak pozostałe cechy środowiska przyrodniczego sprawiają, że kraje te jednak w istotny sposób różnią się od siebie.

Dania leży w korzystnej dla uprawy rolniczej strefie klimatu umiarkowanego ciepłego morskiego, co sprawia, że panują tam łagodne zimy oraz wilgotne i stosunkowo ciepłe lata. Na Węgrzech, pozbawionych dostępu do morza, położonych w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego o cechach kontynentalnych, klimat jest cieplejszy, ale bardziej suchy – niedobór opadów, zwłaszcza w nizinnej części kraju, stwarza ciągłe zagrożenie suszą. Tereny uprawne wymagają więc nawadniania, do czego wykorzystywane są m.in. wody dużych rzek, głównie Dunaju i Cisy, płynących przez teren kraju.

Największe różnice dotyczą jednak pokrywy glebowej. W Danii przeważają gleby piaszczyste o małej żyzności (głównie gleby bielicowe, płowe), co w znacznym stopniu utrudnia uprawę bardziej wymagających roślin, np. pszenicy. Gleby te charakteryzują się małą przydatnością rolniczą, w większości są nieurodzajne i wymagają stosowania intensywnych zabiegów agrotechnicznychzabiegi agrotechnicznezabiegów agrotechnicznych i agrochemicznychzabiegi agrochemiczneagrochemicznych oraz melioracjimelioracjamelioracji poprawiających ich właściwości.

Natomiast na Węgrzech oprócz średnio żyznych gleb brunatnych występują także bardzo żyzne, zasobne w próchnicę i składniki pokarmowe czarnoziemy.

Dania i Węgry najsilniej różnią się jednak pod względem pozaprzyrodniczych warunków rozwoju rolnictwa.

W Danii występują bardzo korzystne pozaprzyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa. Kraj jest zamożny, korzysta także ze wsparcia finansowego Unii Europejskiej, do której należy od 1973 roku. Produkcja rolna jest wysoko zmechanizowana, co oznacza, że większość prac polowych wykonuje się z użyciem nowoczesnego sprzętu (ciągniki, kombajny itp.), co powoduje, że zatrudnienie w rolnictwie jest niewielkie (ok. 2% ogółu zatrudnionych). Duże nakłady finansowe na rolnictwo i bardzo dobry poziom wykształcenia rolników pozwalają na stosowanie nowoczesnych metod uprawy wspomagających rozwój roślin nawet w niesprzyjających warunkach glebowych.  Prowadzona jest także uprawa wydajnych odmian zbóż. W kraju przeważają duże gospodarstwa – ich średnia powierzchnia wynosi ponad 70 ha. Większość stanowią gospodarstwa rodzinne. Należą one do największych w Unii Europejskiej, co przyczynia się do rozwoju rolnictwa intensywnegorolnictwo intensywnerolnictwa intensywnego, uprzemysłowionego, o dużej produkcji i wydajności. Z tego powodu duńskie rolnictwo jest jednym z najefektywniejszych w Unii Europejskiej i przeznacza znaczną większość swojej produkcji na eksporteksporteksport do innych krajów.

Na Węgrzech warunki pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa są uwarunkowane panującymi w przeszłości czynnikami polityczno‑gospodarczymi. Przeprowadzona po II wojnie światowej kolektywizacja rolnictwakolektywizacja rolnictwakolektywizacja rolnictwa sprawiła, że aż do lat 90. XX wieku gospodarstwa rolne były własnością państwa. Z reguły nie wdrażano w nich nowoczesnych rozwiązań, wskutek czego rolnictwo nie rozwijało się, a praca ludzi była mało wydajna. Dopiero pod koniec ubiegłego wieku przeprowadzono prywatyzację gruntów rolnych, co pozwoliło na unowocześnienie metod uprawy, zwiększenie wydajności rolnictwa i polepszanie jakości produktów. Do poprawy stanu rolnictwa przyczyniło się także wstąpienie w 2004 roku Węgier do Unii Europejskiej, co dało możliwość objęcia kraju unijnym systemem wsparcia i korzystania z programów pomocowych. Jednak niższy niż w Danii poziom rozwoju gospodarczego kraju nie pozwala na intensywny rozwój tego sektora gospodarki i osiągnięcie poziomu charakterystycznego dla krajów Europy Zachodniej (w tym Danii). Dziś na Węgrzech dominuje rolnictwo tradycyjne i rodzinne. Gospodarstwa rolne są mniejsze niż w Danii – ich średnia wielkość wynosi zaledwie kilkanaście hektarów. Znacznie niższy jest także poziom mechanizacji prac polowych, co sprawia, że w tym sektorze pracuje ponad 4% ogółu zatrudnionych, a więc znacznie więcej niż w Danii. Wszystkie te czynniki sprawiają, że rolnictwo węgierskie jest mniej wydajne i znacznie większą część produkcji przeznacza się na rynek wewnętrzny.

Wybrane wskaźniki ilustrujące przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa na obszarze Danii i Węgier

Indeks górny Źródło: Faostat [www.fao.org/faostat/]; licencja: CC BY‑SA 3.0. Indeks górny koniec^{Źródło: Faostat [www.fao.org/faostat/]; licencja: CC BY‑SA 3.0.}

Powierzchnia i struktura użytków rolnych w Danii i na Węgrzech

Dania i Węgry na tle innych krajów europejskich charakteryzują się znaczną powierzchnią przeznaczoną pod uprawę rolniczą. Powierzchnia ta jest niemal dwukrotnie większa na Węgrzech niż w Danii, ale to właśnie Dania charakteryzuje się większym udziałem użytków rolnych.

W Danii użytki rolne zajmują aż 65,5% powierzchni kraju (2618 tys. ha w 2021 roku), co stanowi jeden z najwyższych wyników w skali europejskiej (wyższy jest na Ukrainie, i Wielkiej Brytanii.) Na Węgrzech użytki rolne mają nieco mniejszy udział w powierzchni kraju – 53,7% (5044 tys. ha w 2021 roku), co jednak także sytuuje je w czołówce państw europejskich.

Dania i Węgry różnią się także sposobem wykorzystania terenów rolniczych. Co prawda w obu krajach w powierzchni użytków rolnych zdecydowanie dominują grunty orne przeznaczone pod uprawę zbóż czy roślin okopowych (np. ziemniaki, buraki cukrowe), jednak ich udział w Danii jest większy niż na Węgrzech, gdzie z kolei wzrasta udział łąk i pastwisk oraz upraw trwałych, sadów i plantacji.

Struktura użytków rolnych w Danii i na Węgrzech – galeria

Kierunki produkcji rolnej w Danii i na Węgrzech

Jak już zauważono wcześniej, zarówno Dania, jak i Węgry są krajami o niewielkiej ilości użytków rolnych. W związku z tym zbiory poszczególnych roślin czy ogólna produkcja mięsa i mleka są tam mniejsze niż krajach o znacznie większej powierzchni, np. w Niemczech, we Francji czy w Hiszpanii. Mimo tego Dania jest w czołówce największych producentów żyta i mięsa wieprzowego w Europie, a Węgry – w czołówce największych producentów kukurydzy w Europie.

Rolnictwo Danii

W Danii uprawa roślin i chów zwierząt jest prowadzona na obszarze całego kraju z wyłączeniem strefy wybrzeża, która na ogół nie jest wykorzystywana rolniczo. Dominujące znaczenie ma produkcja zbóż, która jest niewspółmiernie duża w stosunku do małej żyzności gleb. Intensywne zabiegi agrotechnicznezabiegi agrotechniczneagrotechniczne i agrochemicznezabiegi agrochemiczneagrochemiczne pozwalają jednak na uzyskiwanie bardzo wysokich plonów głównie pszenicy (75  dt/ha), kukurydzy (71  dt/ha), jęczmienia (56  dt/ha), żyta (62  dt/ha) i owsa (49  dt/ha). Spośród zbóż najwięcej produkuje się pszenicy i jęczmienia. Dużą część produkcji zbóż przeznacza się na paszę dla zwierząt. Z kolei uprawa warzyw i owoców nie odgrywa zbyt dużej roli w rolnictwie Danii. Koncentruje się ona na ogół w sąsiedztwie dużych miast, zwłaszcza na wyspach Fionii i Zelandii. Uprawia się głównie marchew i rzepę, cebulę, kapustę, jabłka, sałatę, cykorię, ogórki i pomidory a z owoców jabłka, gruszki i truskawki. Prowadzona jest także uprawa roślin oleistych, głównie rzepaku i rzepiku.

W rolnictwie Danii od produkcji roślinnej znacznie ważniejsza jest produkcja zwierzęca – chów bydła mlecznego (krów), trzody chlewnej (świń) i drobiu prowadzony jest na obszarze całego kraju. Pogłowie bydła wynosiło w 2021 roku ok. 1,5 mln sztuk, a trzody chlewnej ponad 13,2 mln sztuk. Dania jest jednym z wiodących producentów wieprzowiny i krowiego mleka. W Danii prowadzi się chów wyselekcjonowanych ras zwierząt oraz stosuje się pasze wysokiej jakości. Dzięki temu produkcja mleka, mięsa wieprzowego i drobiowego jest w Danii bardzo wydajna.

Ważnym, choć dla wielu problematycznym kierunkiem rolnictwa Danii jest chów zwierząt futerkowych. Dania przed 2020 r. była światowym liderem w produkcji futra z norek (ok. 30% rynku globalnego). Po kilkuletniej przerwie w hodowli spowodowanej zakażeniem zwierząt koronawirusem produkcja została wznowiona.

Rolnictwo w Danii – galeria zdjęć

Rw23d90KybMSC

Na zdjęciu płaski, rozległy teren, na którym znajdują się pola uprawne. Rośnie na nich niewysokie zboże.

R1AZTrqldV0NV

Fotografia przedstawia rozległy, płaski teren, na którym znajduje się ogromne pole jasnożółtego rzepaku.

R16FJ4bGSFRja

Na fotografii lekko pofalowany teren pokryty polami uprawnymi a na drugim planie drzewami dookoła zbiornika wodnego. W tle morze.

Rx1ejplTpFzSi

Zdjęcie dużego pastwiska, na którym znajdują się krowy w biało‑brązowe łaty.

Rxhy1h35qagJi

Zdjęcie lotnicze przedstawiające widok na kombajn zbożowy na rozległym polu.

Rolnictwo Danii wytwarza znaczną nadwyżkę żywności, trzykrotnie przewyższającą potrzeby kraju. Około 60% produkcji rolnej sprzedaje się za granicę, czyli eksportuje. Dania jest światową potęgą w produkcji i eksporcie mleka, mięsa, masła i serów. Wartość eksportu produktów rolniczych wynosiła w 2021 roku 17,8 mld USD. Największy udział w eksporcie miało mięso (zwłaszcza wieprzowina) i przetwory mięsne. Do specjałów eksportowych tego kraju należą m.in. masło i sery oraz pasztet z gęsich wątróbek.

Rolnictwo Węgier

Rolnictwo Węgier jest silniej ukierunkowane na produkcję roślinną niż duńskie. Sprzyjają temu warunki przyrodnicze, zwłaszcza klimatyczno‑glebowe, oraz ograniczone środki przeznaczane na produkcję zwierzęcą. W takich warunkach znacznie łatwiejsza jest uprawa zbóż, głównie pszenicy i kukurydzy, niż przemysłowy chówchówchów zwierząt. Roślinnemu kierunkowi produkcji sprzyjają także bardziej tradycyjne formy gospodarowania oraz mniejsza powierzchnia gospodarstw rolnych. Dominujące znaczenie, podobnie jak w Danii, ma produkcja zbóż, której sprzyja występowanie żyznych gleb. Mimo dobrych warunków glebowych plony zbóż są jednak nieco niższe niż w Danii – pszenica (59 dt/ha), kukurydza (60 dt/ha), jęczmień (63 dt/ha), żyto (33 dt/ha) i owies (31 dt/ha). Spośród zbóż najwięcej produkuje się kukurydzy i pszenicy. Na Węgrzech w niewielkich ilościach uprawia się także ryż (plony 35 dt/ha), który z powodu warunków klimatycznych nie jest uprawiany w Danii.

Węgierskie rolnictwo jest także silniej niż duńskie ukierunkowane na produkcję owocowo‑warzywną. Dużą powierzchnię zajmują sady, winnice oraz uprawy warzyw, głównie pomidorów i papryki. Korzystne warunki klimatyczne i glebowe sprzyjają także uprawie buraków cukrowych i słoneczników. Natomiast chów zwierząt, przede wszystkim bydła i trzody chlewnej oraz produkcja mleka i mięsa, ma mniejsze znaczenie. Pogłowie bydła wynosiło w 2021 roku ok. 0,9 mln sztuk, a trzody chlewnej ponad 2,7 mln sztuk.

Podobnie jak Dania, Węgry eksportują znaczną część swojej produkcji rolnej. Wartość eksportu produktów rolniczych wynosiła w 2021 roku 11,3 mld USD. Największy udział w eksporcie miały zboża oraz mięso i przetwory mięsne.

Rolnictwo na Węgrzech – galeria zdjęć

RF1wswoLgNOX7

Na zdjęciu zbliżenie na rosnącą kukurydzę na dużym polu. Wysokie rośliny o długich liściach, gęsto rozmieszczone względem siebie.

RCGyjOPX7TcZ6

Fotografia płaskiego, dużego pastwiska. Na pierwszym planie kilkadziesiąt owiec, w tle linia drzew.

R18Jy252h3dwp

Na zdjęciu płaski teren, pola uprawne, nieutwardzona droga, w oddali zabudowania mieszkalne i gospodarskie.

R1IQh0zhu8wwM

Zdjęcie winnicy położonej na płaskim terenie , w tle łagodne wzniesienia i domy.

Wydajność rolnictwa w Danii i na Węgrzech

Wydajność rolnictwa mierzona jest najczęściej:

• w przypadku produkcji roślinnej: wielkością plonów, np. zbóż,

• w przypadku produkcji zwierzęcej: uzyskiem mięsa od jednej sztuki zwierzęcia (np. trzody chlewnej, bydła) i udojem mleka od jednej sztuki zwierzęcia (np. krowy).

Im większa wartość powyższych wskaźników, tym większa wydajność (intensywność) rolnictwa. Dużą wydajność można osiągnąć dzięki stosowaniu: wysokoplennych odmian roślin, odpowiednich metod pracy, mechanizacji, nawozów, melioracjimelioracjamelioracji wodnych, wysokiej jakości pasz czy wyselekcjonowanych ras zwierząt. Na wykresach możesz zobaczyć przykładowe wskaźniki wydajności rolnictwa w wybranych krajach Europy, w tym w Danii i na Węgrzech.

Plon to ilość płodów rolnych uzyskana z jednostki powierzchni danej uprawy wyrażana w decytonach (dt) na hektar. Dawniej stosowaną miarą był kwintal (q) równy co do wielkości decytonie. 1 decytona [dt] = 0,1 tony [t] = 1 kwintal = 100 kg

Wydajność rolnictwa – galeria

Rt4ig9AkSlhvY

Wykres słupkowy - Przeciętny roczny ubój od jednej krowy w wybranych krajach Europy (w kilogramach). Dania około 10000, Węgry około 9000.

R9xx2AOhpn2iz

Wykres słupkowy - Plony pszenicy w wybranych krajach Europy (w dekatonach na hektar). Dania około 77, Węgry około 59.

R1JgzuncYlxKd

Wykres słupkowy - Plony ziemniaków w wybranych krajach Europy (w dekatonach na hektar). Dania około 425, Węgry około 275.

RgWnOjjwglfZH

Wykres słupkowy - Plony buraków cukrowych w wybranych krajach Europy (w dekatonach na hektar). Dania około 780, Węgry około 560.

Dane przedstawione na wykresach wskazują, że rolnictwo Danii jest znacznie bardziej wydajne niż węgierskie. Wpływa na to prowadzona w Danii intensywna gospodarka rolna. Przy wysokich nakładach związanych z mechanizacją i chemizacją prac polowych uzyskiwane są wysokie plony. Niższy poziom rozwoju rolnictwa węgierskiego i niedobór środków na jego rozwój i intensyfikację produkcji roślinnej sprawia, że gospodarka rolna ma na Węgrzech mniejszą wydajność.

Podsumowanie

• W Danii warunki rozwoju rolnictwa są korzystne. Rolnictwo ma charakter intensywny. Uprawia się tam głównie zboża. Duże znaczenie ma również hodowla bydła i trzody chlewnej, produkcja mięsa, mleka i ich przetworów.

• Rolnictwo Węgier nie jest tak dobrze rozwinięte jak w Danii m.in. ze względu na niedawne wprowadzenie prywatnej własności gospodarstw rolnych, mniejsze nakłady na rolnictwo i związany z tym niższy stopień mechanizacji i chemizacji. Na Węgrzech uprawia się głównie zboża, a także buraki cukrowe, słoneczniki i winorośl.

Słownik

Ćwiczenia

Notatnik

Bibliografia

Fierla I. (red.), 2011, Geografia ekonomiczna Unii Europejskiej, Warszawa: PWE.

Kuciński K. (red.), 2013, Geografia ekonomiczna, Warszawa: Wolters Kluwer Business.