Portret oficjalny w malarstwie Philippa de Champaigne’a
Ważne daty
1602‑1674 – lata życia Philippe’a de Champaigne’a
1610‑1643 – panowanie Ludwika XIII
1624‑1642 – rządy kardynała Richelieu na stanowisku pierwszego ministra
1629 – przyjęcie obywatelstwa francuskiego
1643‑1715 – panowanie Ludwika XIV
ok. 1646 – nawiązanie kontaktu z Port‑Royal
1653 – objęcie profesury w Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
charakteryzować twórczość portretową Champaigne’a;
opisywać mecenat artystyczny, którym objęty był malarz;
wskazywać cechy charakterystyczne portretów;
dokonywać analizy wybranych dzieł;
łączyć obraz z miejscem, w którym się znajduje.
Mecenat, sława i portret
Philippe de Champaigne to flamandzki malarz, działający w Paryżu. Na jego twórczość wywarły wpływ katolickie wychowanie i kształcenie w szkole jezuickiej. Już jako 12 latek uczył się malarstwa u Jeana Bouillona, następnie u Michela de Bourdeau. Kolejnym nauczycielem był pejzażysta z Mons, Jacques Fouquieres, u którego zapoznał się z dziełami Rubensa. W 1620 roku, w drodze do Włoch, zatrzymał się w Paryżu. W 1625 roku, wraz z Nicolasem Duchesne, malarzem królowej Marii Medycejskiej, współpracował z Nicolasem Poussin przy dekoracji Pałacu Luksemburskiego. W wieku 26 lat Champaigne był już sławny - otrzymał tytuł malarza królowej (po śmierci Duchesne).. W latach 1631‑1636 na zamówienie kardynała Richelieu, Champaigne dekorował galerię Sztuki oraz galerię Sławnych Mężów w Pałacu Kardynalskim. Zasłynął jako portrecista. Dla kardynała w 1639 roku namalował jego portret reprezentacyjny.
Champaigne nie stawiał za cel uchwycenia zależności fizjonomii od światła, mimiki, stroju. Skupiał się przede wszystkim na cechach portretowanego, jego psychologicznej analizie. Okazją do Studium osobowości stał się Potrójny portret kardynała Richelieu, na którym malarz pokazał francuskiego kardynała en faceen face i z dwóch profili. Nie miał mieć on funkcji reprezentacyjnej, a jedynie użytkową. Miało posłużyć Gianlorenzo Berniniemu lub Francesco Mochiemu jako wzór do wyrzeźbienia popiersia kardynała.
W roku 1643 na tronie Francji zasiadł Ludwik XIV. Malarz w dalszym ciągu pozostał malarzem nadwornym. Jednocześnie nawiązał kontakty z klasztorem Port‑Royal. Do istotnych wydarzeń z tego okresu należy założenie królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby i pełnienie w niej funkcji rektora.
Portrety zbiorowe
Champaigne uprawia wszystkie rodzaje portretu, zarówno pod względem układu, czyli indywidualny lub grupowy, jak i pod względem typu, np. religijny i reprezentacyjny. Rodzina kupców i ławników paryskich to sztywny, oficjalny portret zbiorowy.
Portretem grupowym, inspirowanym malarstwem van Dycka, jest obraz Dzieci Montmort, przedstawiający dzieci na tle pejzażu i fragmentu architektury. Malarz sportretował siedmioro dzieci Louisa Huberta Montmort i Marii‑Henrietty Buade Montemac.
Portret religijny
Martwy Chrystus złożony na całunie, zamówiony przez zakonnice wspólnoty Port‑Royal przedstawia realistyczną scenę złożonego Chrystusa w grobie. Płótno jest bardzo emocjonalne – malarz wprowadził silne kontrasty światłocieniowe, aby wyeksponować ciało Chrystusa. Obraz nawiązuje do dzieła Martwy Chrystus Holbeina.
![Ilustracja przedstawia obraz Hansa Holbeina „Martwy Chrystus”. Na obrazie znajduje się martwy Chrystus. Mężczyzna jest półnagi, w pasie ma jedynie kawałek materiału. Postać leży na białym płótnie. Widoczne są rany na jego dłoniach oraz stopach, z których wypływa krew. Mężczyzna jest bardzo wychudzony, na co wskazują odstające żebra.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R128XJnIxmrO5/1/FRxI3F47bHWQriybrYIG38uELod6uxpt.jpg)
Również dla wspólnoty Port‑Royal powstał obraz Ecce Homo, nawiązujący do relacji Jana Ewangelisty: Jezus więc wyszedł na zewnątrz w koronie cierniowej i płaszczu purpurowym. Piłat rzekł do nich: Oto człowiek. (J 19,5)
Do poniższych dzieł dopisz ich tytuły.
Potrójny portret kardynała Richelieu, Omer II Talon, Rodzina kupców i ławników paryskich
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res/RuLbPyLsswFOM/1670332831/mRENsl7Hsf3DIZxNVPA5amr9UG7DoZOV.zip_extracted/ALTERNATIVE-STATIC/MZCwxkUlkXGwUWAp5XF6y0Vl0Ck3PPLp.jpeg)
Do dzieł przyporządkuj miejsca ich przechowywania.
Musée national de Port-Royal des Champs, Paryż, National Gallery, Londyn, Luwr, Paryż, National Gallery of Art, Waszyngton
Portret Kardynał Richelieu | |
Potrójny portret kardynała Richelieu | |
Ecce Homo | |
Omer Talon |
Zaznacz nazwiska mecenasów Champaigne’a.
- Maria Medycejska
- Karol I
- Ludwik XVI
- Kardynał Richelieu
- Filip IV
- Ludwik XIV
Rozpoznaj postacie ukazane na fragmentach dzieł.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res/RyA4RNrUn739g/1670332832/4TJksVYEOI87x8CHwI2VSyHmXhyXRyMJ.zip_extracted/ALTERNATIVE-STATIC/1MCuEp77YoDtWKrBZ3CLvLfOeZTQyoZ7.jpeg)
Wskaż inspirację poniższego dzieła Champaigne’a.
Autor: ..........................................
Tytuł: ..............................
Uzupełnij luki w tekście.
Philippe de Champaigne to .................... malarz działający w Paryżu. W kolegium De Laon poznał Nicolasa ................, W 1628 roku, został malarzem królowej Marii ......................... Na zlecenie kardynała .................., dekorował galerię Sztuki oraz galerię Sławnych Mężów.
Uzupełnij luki w tekście.
Na obrazie zostały ukazanie dwie grupy osób: po jednej stronie znajdują się ławnicy, a po drugiej .............
Krzyż ustawiony na ...................... dzieli kompozycję na dwie części, jest więc osią .................
Tło wypełnione jest kotarą z herbem królestwa – symboliczną .............
![Ilustracja przedstawia obraz Antoona van Dycka „Portret kardynała Bentivoglio”. Na obrazie znajduje się mężczyzna w średnim wieku. Postać siedzi na fotelu, ma smutny wyraz twarzy. Ubrany jest w czerwoną suknię z białą koronką. Na kolanach trzyma kartkę. Spogląda w prawą stronę. Za mężczyzną znajduje się stos książek oraz ciemne tło.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R8qqf0OyUPpx5/1/gmpm6HUFLqbR7TBNgC5bkjUJNM0yVtxp.jpg)
![Ilustracja przedstawia obraz Philippe de Champaigne „Portret Kardynała Richelieu”. Na obrazie znajduje się starszy mężczyzna, na co wskazują siwe włosy, broda i wąsy. Ubrany jest w biało-czerwoną suknię oraz czerwone okrycie. Na głowie ma także czerwony czepek. W ręku trzyma czerwony, kardynalski biret. Za mężczyzną znajduje się niebieska kotara, a obok niego jasna kolumna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rnr00MaB4EPVa/1/36dHYWB3iclEzjFogQXOFEcnxFzqE9Ro.jpg)
Słownik pojęć
dekoracyjna fałda na tkaninie; też: tkanina ułożona w takie fałdy.
z przodu, twarzą do patrzącego.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
sjp.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
![Ilustracja przedstawia obraz Philippe de Champaigne „Portret Kardynała Richelieu”. Na obrazie znajduje się starszy mężczyzna, na co wskazują siwe włosy, broda i wąsy. Ubrany jest w biało-czerwoną suknię oraz czerwone okrycie. Na głowie ma także czerwony czepek. W ręku trzyma czerwony, kardynalski biret. Za mężczyzną znajduje się niebieska kotara, a obok niego jasna kolumna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rnr00MaB4EPVa/1/36dHYWB3iclEzjFogQXOFEcnxFzqE9Ro.jpg)
![Ilustracja przedstawia obraz Philippe de Champaigne „Ecce Homo”. Na obrazie znajduje się Chrystus. Mężczyzna jest ubrany w pomarańczowy płaszcz. Na głowie ma koronę cierniową. Mężczyzna siedzi na betonowym wzniesieniu. Ręce ma związane sznurem. W jednej dłoni trzyma długi kij. Na jego ciele widoczne są liczne rany, z których sączy się krew. Za postacią znajduje się proste, ciemne tło.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1474RrXHk1vi/1/2SojwnVISA5d5jrzNV1vRSC4PTzVOpZv.jpg)
![Ilustracja przedstawia obraz Philippe de Champaigne „Omer II Talon”. Na obrazie znajduje się starszy mężczyzna, na co wskazują siwe włosy, broda i wąsy. Ubrany jest w czarno-czerwony płaszcz z białym kołnierzykiem. Na głowie ma także czarny czepek. W ręku trzyma zwiniętą, białą kartkę. Mężczyzna siedzi na krześle, za którym znajduje się kotara. Obok mężczyzny znajduje się stół z okryciem, na którym leży książka i pióro. Postać trzyma na książce dłoń.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R13FRpXk1oisn/1/zyzyAbDgSqmWJkQWoYGstU8Jq4i1oQXZ.jpg)
![Ilustracja przedstawia obraz Antoona van Dycka „Portret kardynała Bentivoglio”. Na obrazie znajduje się mężczyzna w średnim wieku. Postać siedzi na fotelu, ma smutny wyraz twarzy. Ubrany jest w czerwoną suknię z białą koronką. Na kolanach trzyma kartkę. Spogląda w prawą stronę. Za mężczyzną znajduje się stos książek oraz ciemne tło.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R8qqf0OyUPpx5/1/gmpm6HUFLqbR7TBNgC5bkjUJNM0yVtxp.jpg)
![Ilustracja przedstawia obraz Philippe de Champaigne „Rodzina kupców i ławników paryskich”. Na obrazie znajduje się ośmiu mężczyzn. Wszyscy mają dłuższe, kręcone włosy. Mężczyźni ubrani są w czarne długie szary z czerwonymi okryciami wierzchnimi. Wszyscy mają dłonie złożone do modlitwy. Mężczyźni ustawieni są po obu stronach piedestału z krucyfiksem. Na piedestale znajduje się krzyż z Chrystusem - jest to centralny punkt obrazu. Za krzyżem znajduje się kotara oraz fragmenty kolumn.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RLSavImknkHZb/1/2h3BG9iTPvRcE0P7E8X1gIrByDmHRjIv.jpg)
![Ilustracja przedstawia obraz Philippe de Champaigne „Potrójny portret kardynała Richelieu”. Na obrazie znajduje się starszy mężczyzna, na co wskazują siwe włosy, broda i wąsy. Postać widoczna jest z trzech profili: lewy, prawy oraz środkowy. Kardynał ubrany jest w czerwoną suknię z białym kołnierzem. Na głowie ma także czerwony czepek. Na szyi, spod kołnierza widoczny jest długi naszyjnik.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RHIxSsA2qVWiK/1/mzoojZvsJwMlVowROBoMbiqWDlscV6Zh.jpg)
![Ilustracja przedstawia obraz Philippe de Champaigne „Dzieci Montmort”. Na obrazie znajduje się siedmioro dzieci. Są to zarówno chłopcy, jak i dziewczynki. Chłopcy ubrani są w brązowe oraz jasnoróżowe stroje, natomiast dziewczynki w niebieskie sukienki. Część dzieci siedzi na stole i krześle. Postacie mają uśmiechnięte twarze, rozmawiają ze sobą. W tle znajduje się fragment czerwonej kotary oraz pejzażowe tło o zimnych barwach. Z lewej strony obrazu widzimy także fragment kolumny.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R4F9yUW3S6YBm/1/2UcYnF5ZiK2mhea1KjC4rhA8uYUagDcm.jpg)
![Ilustracja przedstawia obraz Philippe de Champaigne „Martwy Chrystus złożony na całunie”. Na obrazie znajduje się martwy Chrystus. Mężczyzna jest półnagi, w pasie ma jedynie kawałek materiału. Postać leży na białym płótnie. Widoczne są rany na jego dłoniach oraz stopach, z których wypływa krew. Po lewej stronie obrazu znajduje się korona cierniowa.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1UjFqLktmND1/1/1DEQjezKIVevJtGIT9oslO6DKg9fUC24.jpg)
![Ilustracja przedstawia obraz Hansa Holbeina „Martwy Chrystus”. Na obrazie znajduje się martwy Chrystus. Mężczyzna jest półnagi, w pasie ma jedynie kawałek materiału. Postać leży na białym płótnie. Widoczne są rany na jego dłoniach oraz stopach, z których wypływa krew. Mężczyzna jest bardzo wychudzony, na co wskazują odstające żebra.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R128XJnIxmrO5/1/FRxI3F47bHWQriybrYIG38uELod6uxpt.jpg)
Bibliografia
A. Bochnak, Historia sztuki nowożytnej, s. 74, PWN, Warszawa 1981
W. Tomkiewicz, Piękno wielorakie - sztuka baroku, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971
Wielcy Malarze, ich życie, inspiracje i dzieło. Philippe de Champaigne, nr 151, Oxford Educational, 2008