Pory roku w lesie
Kiedy wchodzisz do lasu wiosną, widzisz młode pąki liściowe na gałęziach. Latem las tętni życiem. Jesienią nabiera najpiękniejszych barw – nadchodzi słynna „złota jesień”. Zimą las również nie zamiera. Zwierzęta zjadają owoce, które pozostały na drzewach lub szukają w śniegu pożywienia.
że w lesie wyróżniamy piętra, w których panują odmienne warunki;
jakie są przyczyny zróżnicowania warunków w piętrach lasu.
omawiać związek między następowaniem po sobie pór roku a warunkami życia w lesie;
wskazywać przystosowania roślin zimozielonych do przetrwania okresu zimowego.
1. Jak las zmienia się w ciągu roku?
Większość dawnych, naturalnych lasów w Polsce składała się głównie z drzew liściastych zrzucających liście na zimę. Wśród nich rosły także drzewa iglaste. Obecnie, kiedy leśnicy sadzą drzewa, starają się sadzić różne gatunki, by uniknąć stworzenia monokultur.
Wczesną wiosną, gdy drzewa nie mają jeszcze liści i światło słoneczne bez przeszkód dociera do dna lasu, błyskawicznie pojawiają się pierwsze liście i kwiaty roślin runa leśnego. Jest to jedyny okres w roku, kiedy mają nie tylko odpowiednią temperaturę, ale też dostęp do dużej ilości światła. Zakwitają wówczas takie rośliny, jak przebiśniegi, zawilce, przylaszczki i wiele innych. Muszą szybko wydać owoce, zanim po 1–2 miesięcach zostaną zacienione przez liście drzew. Wiosną drzewa, korzystając z substancji zapasowych zgromadzonych w tkankach pnia i korzeni, wypuszczają liście. Wyrastają one z pąków utworzonych jeszcze w poprzednim roku. Z pąków rozwijają się też kwiaty drzew kwitnących wiosną.
Gdy nastaje lato i Słońce jest wysoko na niebie, w niższych piętrach lasu robi się ciemniej i chłodniej niż w koronach drzew. Dojrzewają tam owoce drzew liściastych i szyszki drzew iglastych. Rośliny korzystają z wysokiej temperatury powietrza, opadów deszczu i długiego dnia, aby intensywnie prowadzić fotosyntezę. Pnie drzew i krzewów przyrastają zarówno na grubość, jak i na wysokość.
Jesienią Słońce jest niżej nad horyzontem, temperatura powietrza spada, a dzień robi się coraz krótszy. Rośliny rozsiewają nasiona, które przetrwają zimę. Drzewa i krzewy liściaste oraz większość roślin zielnych zrzucają liście, by ograniczyć utratę wody zimą. Woda w liściach i gałęziach mogłaby zamarznąć, uszkadzając całą roślinę. Dla organizmów ściółki i runa leśnego to czas zwiększonej aktywności.
Zimą ustaje fotosynteza większości roślin. Prowadzą ją w niewielkim zakresie jedynie drzewa iglaste oraz te liściaste, które nie zrzucają liści. Rośliny zielne są skryte pod warstwą śniegu, który izoluje je od zimnego powietrza, dzięki czemu mogą one przetrwać zimę.
Jesienna zmiana barwy liści wynika stąd, że rośliny przestają produkować zielony barwnik potrzebny do fotosyntezy. Zanim liść opadnie, stają się widoczne inne barwniki: żółte, pomarańczowe, czerwone. To one nadają liściom kolory.
2. Rośliny zimozielone
Niektóre rośliny liściaste nie zrzucają liści na zimę. Nazywamy je roślinami zimozielonymiroślinami zimozielonymi. W Polsce do takich roślin należą prawie wszystkie drzewa i krzewy iglaste. Igły mają one małą powierzchnię, co pozwala ograniczyć straty wody przez parowanie. Warstwa wosku tworzy ochronę przed parowaniem i mrozem. Żywica wewnątrz zamarza dopiero w bardzo niskiej temperaturze, jaka w naszym klimacie nie występuje. Tak zbudowane liście są odporne na zmiany warunków atmosferycznych i mogą być zrzucane co kilka lat. Do tego kora drzew iglastych jest gruba i skutecznie chroni żywe komórki przed mrozem. Dzięki swoim przystosowaniom mimo niskiej temperatury powietrza, niewielkiego nasłonecznienia i ograniczonego dostępu do wody drzewa iglaste zimą nie przechodzą w stan spoczynku i mogą zachować liście cały rok.
W lasach występuje także kilka gatunków roślin liściastych, które są zimozielone. Ich liście są niewielkie, twarde, skórzaste i pokryte ochronną warstwą wosku. W ten sposób ograniczają utratę wody przez parowanie z liści. Dzięki temu liście mogą pozostać na roślinie przez cały rok, a ona sama może wiosną szybciej się rozwinąć. Do liściastych roślin zimozielonych należą borówka brusznica, pnący się po drzewach bluszcz oraz rosnąca wśród konarów drzew jemioła.
Wyjaśnij, dlaczego rośliny doniczkowe nie zrzucają liści na zimę.
Liście roślin zimozielonych nie są wieczne i czasem również są zrzucane. Na przykład igła sosny w zależności od warunkówł sosny żyje od 3 do 7 lat. Wymiana igieł odbywa się stopniowo. Dzięki czemu rośliny zimozielone są stale w pełni ulistnione i nie odczuwają utraty pojedynczych liści.
Modrzew jest drzewem iglastym, którego liście są cienkie i miękkie, dlatego zrzuca je na zimę. Jesienią igły modrzewia przebarwiają się na żółto, tak jak liście innych roślin.
Liściaste rośliny zimozielone są zwykle niewielkie. Jest to również przystosowanie do zimy – kiedy spadnie śnieg, całkowicie przykrywa roślinę. Śnieg jest co prawda zimny, ale pod nim jest i tak znacznie cieplej niż w kontakcie z powietrzem. Roślina jest więc chroniona przed mrozami.
Podsumowanie
Wiosną w lasach liściastych rośliny runa mają najlepsze warunki życia.
Jesienią drzewa i krzewy liściaste tracą liście.
Rodzime drzewa i krzewy iglaste pozostają zielone przez cały rok; jedynym wyjątkiem jest modrzew.
W warunkach naszego klimatu jest kilka gatunków zimozielonych roślin liściastych.
Bez względu na porę roku idź na wycieczkę do lasu. Opisz i narysuj zaobserwowane gatunki drzew, krzewów i roślin runa leśnego.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Łańcuch pokarmowy i sieć pokarmowa
Obieg materii i przepływ energii w przyrodzie
W lesie
Słowniczek
rośliny, które nie zrzucają liści na zimę
Zadania
Wskaż wyrażenia opisujące przystosowania większości roślin iglastych do utrzymania igieł przez całą zimę.
- mała powierzchnia igieł
- powierzchnia igieł pokryta woskiem roślinnym
- żywica wewnątrz igły
- wytwarzanie szyszek
- pokrywanie igieł warstwą lodu
Wybierz nazwy roślin leśnych, które tracą liście jesienią.
- dąb
- brzoza
- buk
- leszczyna
- malina
- cis
- kosodrzewina
- jabłoń
- pszenica
- bluszcz
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących zmian pór roku w lesie.
| Prawda | Fałsz | |
| Drobne rośliny runa kwitną głównie na wiosnę. | □ | □ |
| Grzyby leśne zbieramy głównie późnym latem i jesienią. | □ | □ |
| Drzewa liściaste w okresie zimowym nie prowadzą fotosyntezy. | □ | □ |
| Zimą nie ma w lesie roślin zielonych. | □ | □ |
| Modrzew jest drzewem zimozielonym. | □ | □ |
Wskaż nazwy roślin leśnych, które na zimę nie tracą igieł lub liści.
- sosna
- świerk
- jodła
- jałowiec
- borówka brusznica
- modrzew
- klon
- jesion
- lipa
- bez czarny
Wskaż, które zdanie jest prawdziwe, a które fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Na wiosnę drzewa liściaste wypuszczają liście z pąków utworzonych jeszcze w poprzednim roku. | □ | □ |
| Wczesną wiosną w lasach liściastych błyskawicznie pojawiają się pierwsze liście i kwiaty drzew, a po nich rozkwitają rośliny zielne. | □ | □ |
| Wiosna to jedyny okres, gdy rośliny zielne w lasach mają pod dostatkiem światła, ciepła i wody. | □ | □ |
| W lasach iglastych rośnie więcej gatunków roślin zielnych niż w liściastych, gdyż igły słabiej ocieniają niższe warstwy lasu niż liście o szerokiej powierzchni. | □ | □ |