Postawa jednostki w warunkach gułagu na podstawie utworu Inny świat Gustawa Herlinga‑Grudzińskiego

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń zna postać G. Herlinga‑Grudzińskiego i jego powieść Inny świat. Wie, czym były łagry sowieckie i zna najważniejsze dzieła literatury łagrowej.

b) Umiejętności

Uczeń podejmuje próbę opisu pojęcia człowieczeństwo. Poszukuje postaw określających człowieczeństwo jednostki w warunkach łagrowych. Odnajduje w tekście fragmenty wskazujące na trafność tytułu

Uczeń potrafi wskazać na mapie Związku Radzieckiego miejsca obszarów pracy przymusowej.

2. Metoda i forma pracy

Metoda podająca: wybrany uczeń przedstawia wcześniej przygotowaną biografię Herlinga‑Grudzińskiego. Kolejni uczniowie prezentują informacje dotyczące historii łagrów. Nauczyciel wspiera ich swoją wiedzą na ten temat.
Wskazywanie na mapie ZSRR miejsc funkcjonowania obozów.
Przedstawienie genezy, cech gatunkowych i historii publikacji Innego świata.
W formie dyskusji – poruszenie problemu moralności w warunkach obozu pracy przymusowej.
Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jak w takich okolicznościach może się objawiać człowieczeństwo.

3. Środki dydaktyczne

1. Mapa ZSRR z naznaczonymi na niej miejscami łagrów.

2. Zdjęcia przedstawiające niewolniczą pracę w łagrach (np. przy budowie Kanału Białomorskiego).

3. Kopie fragmentów utworów ilustrujące rzeczywistość łagrową (utwory Sołżenicyna, Szałamowa, Herlinga‑Grudzińskiego).

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Historia powstania łagrów sowieckich.
Co oznacza skrót Gułag? Skąd wzięło się pojęcie Archipelag Gułag?
Rozmieszczenie obozów pracy.
Liczba więźniów w poszczególnych okresach.

b) Faza realizacyjna

Przedstawienie biografii G. Herlinga‑Grudzińskiego.

1. Życie pisarza do 1939 roku (ur. 1919, Kielce).

2. Wybuch wojny, aresztowanie przez NKWD w marcu 1940 r., zesłanie.

3. Tułaczka obozowa: Grodno, Witebsk, Leningrad, Wołogda, Jercewo.

4. Armia Andersa – udział w bitwie pod Monte Cassino (Virtuti Militari).

5. Emigracja.

Inny świat. Zapiski sowieckie.

1. Geneza i czas powstania dzieła (m.in. Wspomnienia z domu umarłych Dostojewskiego jako jedno ze źródeł inspiracji literackich).

2. Historia publikacji.

3. Charakterystyka gatunku.

4. Inny świat na tle literatury łagrowej (Aleksander Sołżenicyn, Warłam Szałamow).

Rzeczywistość łagrowa przedstawiona w Innym świecie.

1. Kim byli więźniowie łagrów?

2. Kategorie więźniów.

3. „Kto nie pracuje, ten nie je” – wypełnianie norm i reglamentacja żywności.

4. Dzień powszedni.

Czym jest człowieczeństwo według Gustawa Herlinga‑Grudzińskiego?

1. Czy istnieją niezmienne zasady moralne obowiązujące w każdych okolicznościach?

2. Cierpienie - droga do uszlachetnienia czy degradacji człowieczeństwa?

3. Wiara Herlinga‑Grudzińskiego w niezniszczalność piękna.

5. Bibliografia

1. Bolecki W., „Inny świat” Gustawa Herlinga‑Grudzińskiego, Warszawa, WSiP 1994.

2. Herling‑Grudziński G., Inny świat. Zapiski sowieckie, Warszawa, Czytelnik 1989.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

„Tu otwierał się inny, odrębny świat, do niczego niepodobny; tu panowały inne odrębne prawa, inne obyczaje, inne nawyki i odruchy” (F. Dostojewski). Na podstawie lektury utworu Gustawa Herlinga Grudzińskiego opisz własnymi słowami świat rzeczywistości łagrowej. Spróbuj znaleźć odpowiedź na pytanie, w czym przede wszystkim zawiera się inność życia obozowego. (Praca pisemna, około 1000 słów).

7. Czas trwania lekcji

90 minut

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz jest przewidziany na dwie godziny lekcyjne. Pierwsza będzie poświęcona przybliżeniu biografii Herlinga‑Grudzińskiego. Epizod obozowy w życiu pisarza posłuży przedstawieniu historii łagrów.

Druga część zajęć dotyczyć będzie analizy Innego świata, przede wszystkim w jego warstwie filozoficznej. Czym według Herlinga‑Grudzińskiego jest moralność i człowieczeństwo?

Punktem, do którego powinna zmierzać analiza utworu, jest odpowiedź na pytanie
o niezmienność zasad moralnych niezależnie od zaistniałych okoliczności.