Człowiek przełomu XIX i XX wieku, pełen zwątpienia i niewiary w lepsze jutro, czuł się zagubiony w świecie. W poszukiwaniu sacrumsacrum, które stanowiłoby dla niego oparcie i wyznacznik stałych wartości, tylko utwierdzał się w przekonaniu, że 'żadna z dawnych wiar już nie wystarcza'. Udręczony człowiek, w swoich próbach znalezienia duchowego spokoju, wykraczał poza religię chrześcijańską. Zainteresowanie wierzeniami Wschodu czy rozmaitymi mitologiami nie było jednak w stanie trwale wypełnić duchowej pustki.
Wyszukaj w dostępnych źródłach wskazane poniżej dzieła sztuki:
Wyszukaj w dostępnych źródłach opisy wskazanych poniżej dzieł sztuki:
Salvador DaliSalvador Dali, Ukrzyżowanie (1954), Chrystus św. Jana od Krzyża (1951);
Andy WarholAndy Warhol, Christ $9,98Christ $9,98 (1985‑86);
Andy Warhol i Jean Michel BasquiatJean Michel Basquiat, Ten Punching BagsTen Punching Bags (Last Supper)(Last Supper), 1985‑1986.
Następnie odpowiedz na pytania:
W jaki sposób została ukazana na nich tematyka sakralna?
Na czym polega połączenie sacrum i profanumprofanum w tych dziełach?
Czy i dlaczego powinny istnieć granice, których nie powinien przekraczać artysta?
Przeczytaj wiersz Charles’a Baudelaire’aCharles’a Baudelaire’a SpleenSpleen. Wyobraź sobie świat zaprezentowany przez francuskiego poetę, a następnie zapisz swoje wnioski.
Spleen
Charles Baudelaire
– poeta, którego twórczość wywarła wielki wpływ na późniejszą poezję francuską, zwłaszcza symbolistów. Urodził się w Paryżu. W 1841 roku rozpoczął studia prawnicze, pragnął jednak poświęcić się karierze literackiej. Prowadził nieustabilizowane życie, spędzał czas na spotkaniach towarzyskich, miał liczne romanse. Problemy finansowe zmusiły poetę do zarobkowej współpracy z pismami literackimi. Wydanie pierwszego zbioru poezji Kwiaty zła wywołało skandal. Wytoczono mu proces sądowy za obrazę moralności, zakończony wyrokiem skazującym Baudelaire’aBaudelaire’a na grzywnę i ocenzurowanie zbioru. Nie przestawał jednak tworzyć, pisał artykuły, recenzje literackie i artystyczne zebrane w tomach Sztuka romantyczna z 1869 roku. W 1866 r. ukazały się Nowe kwiaty zła. Pośmiertnie wydano zbiór Paryski spleen. Poematy prozą. Poeta był również krytykiem malarstwa, autorem szkiców krytycznych i znawcą Richarda WagneraRicharda Wagnera. Tłumaczył utwory Edgara Allana PoegoEdgara Allana Poego.
(fr. décadence – chylenie się ku upadkowi, łac. decadentia – schyłek) – tendencja w literaturze i sztuce, która ukształtowała się pod koniec XIX wieku, charakteryzująca się pesymistycznym podejściem do rzeczywistości, przekonaniem o zmierzchu kultury i poszukiwaniem sposobów na zapełnienie odczuwanej pustki; duży wpływ na rozwój dekadentyzmu miała filozofia Artura SchopenhaueraArtura Schopenhauera
Spleen (LXXVIII)Kiedy niebo, jak ciężka z ołowiu pokrywa,
Miażdży umysł złej nudzie wydany na łup,
Gdy spoza chmur zasłony szare światło spływa,
Światło dnia smutniejszego niźli nocy grób;Kiedy ziemia w wilgotne zmienia się więzienie,
Skąd ucieka nadzieja, ten płochliwy stwór,
Jak nietoperz, gdy głową tłukąc o sklepienie,
Rozbija się bezradnie o spleśniały mur;Gdy deszcz robi ze świata olbrzymi kryminał
I kraty naśladuje gęstwa wodnych smug,
I w mym mózgu swe lepkie sieci porozpinał
Lud oślizgłych pająków – najwstrętniejszy wróg;Dzwony nagle z wściekłością dziką się rozdzwonią,
Śląc do nieba rozpaczą szalejący głos
Jak duchy potępieńców, co od światła stronią
I nocami się skarżą na swój straszny los.A w duszy mej pogrzeby bez orkiestr się wloką,
W martwej ciszy – nadziei tylko słychać jęk,
Na łbie zaś mym schylonym, w triumfie, wysoko,
Czarny sztandar zatyka groźny tyran – Lęk.
Wyjaśnij tytuł wiersza. Wyszukaj polskie odpowiedniki wyrazu spleen. Ułóż z nimi zdania złożone podrzędnie z podrzędnym podmiotowym, okolicznikowym i dopełnieniowym.
Nazwij uczucia towarzyszące czytelnikowi podczas lektury wiersza Charles’a Baudelaire’a Spleen.
Opisz sytuację liryczną przedstawioną w wierszu Spleen.
Wymień fizyczne i emocjonalne doznania podmiotu lirycznego z wiersza Charles’a Baudelaire’a.
Rozważ, czy możliwa jest zmiana postawy podmiotu lirycznego z wiersza Spleen wobec siebie i otaczającego świata. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Porównaj wiersz Spleen z innymi utworami z epoki – Deszczem jesiennymDeszczem jesiennym L. Staffa i Piosenką jesiennąPiosenką jesienną Paula Verlaine'a. Wyjaśnij, na czym polega ich podobieństwo.
Próżnia
Stanisław Korab‑Brzozowski
– polski poeta i tłumacz, jeden z ważniejszych przedstawicieli polskiego dekadentyzmu.
Współpracował z czasopismem 'Chimera', tłumaczył utwory Charles’a Baudelaire’a, Paula Verlaine’aPaula Verlaine’a i Maurice'a MaeterlinckaMaurice'a Maeterlincka. W 1901 roku popełnił samobójstwo. Jego wiersze zebrano pośmiertnie w tomie Nim serce ucichło.
Utwór Próżnia pochodzi z tomu poetyckiego zatytułowanego Nim serce ucichło. Wiersz wpisuje się w postawę dekadencką, pełną pesymizmu, znużenia i beznadziei, typową dla poety. Próżnia ponadto porusza temat młodopolskiego interpretowania sacrum.
PróżniaDrzewo samotne, obnażone,
Podnosi chude swe ramiona,
Rozpaczy hymny śle chropawe
Do stalowego nieba próżni.Pod drzewem stoi krzyż zmurszały,
Na nim rozpięty Chrystus kona,
Wznosząc swe oczy beznadziejne
Do stalowego nieba próżni.Pod krzyżem dusza ma cierpiąca
Z otchłani czarnej swej nicości
Wznosi pragnienia obłąkane
Do stalowego nieba próżni.
Określ, kto jest bohaterem z każdej części wiersza.
Scharakteryzuj każdego z trzech bohaterów wiersza. Określ, co ich łączy.
Zinterpretuj poetyckie obrazy przedstawione w wierszu Próżnia.
Wyjaśnij, jaką funkcję pełni kolejność obrazów poetyckich ukazanych w wierszu.
Zinterpretuj metaforę: 'stalowego nieba próżni'.
Określ, jakie zagadnienie pominięte w Spleenie pojawia się w Próżni.
Symbol
SymbolNoc na wód cichym bezbrzeżnym pustkowiu.
Przez nieruchome ciemnych wód tumany
na fale księżyc prześwieca miedziany
wśród gwiazd, o blasku przygasłym ołowiu.Wiatr, świszcząc głucho, jak w gęstym sitowiu,
pełza po wody powierzchni rozchwianej,
i, zda się, wlecze senne oceany
ku nagich, skalnych wybrzeży wezgłowiu.Na głębi głuchej, ciemnej i bezkresnej,
w mglistym księżyca blasku się kołysze
krzyż – na nim Chrystus rozpięty bolesny.Gdzieś w nieskończoność, w nieprzebraną ciszę,
w niezmierną pustkę, płynie przez odmęty
krzyż – na nim Chrystus bolesny rozpięty...
Opisz krajobraz przedstawiony w wierszu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.
Dopasuj epitety do rzeczowników.
niezmierna, ciemne, przygasły, ołowiany, miedziany, mglisty, świszczący głucho, bolesny, rozpięty, nagie, skalne, głucha, ciemna, bezkresna, nieruchome, nieprzebrana, ciche, bezbrzeżne, senne
pustkowie | |
wody | |
tumany wód | |
księżyc, blask księżyca | |
blask gwiazd | |
wiatr | |
oceany | |
wybrzeża | |
głębia | |
cisza | |
pustka | |
Chrystus |
Określ, jakie emocje w odbiorcy może wywoływać sytuacja liryczna przedstawiona w wierszu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.
Opisz nastrój obrazu Arnolda BöcklinaArnolda Böcklina Ruiny nad morzem. Wyjaśnij, jaki sposób nawiązuje do wiersza Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.
Określ, jaki nastrój wywołują ruiny na pustkowiu i panujący wokół mrok.
Wskaż, w którym miejscu obrazu Böcklina można by umieścić postać Chrystusa opisaną przez Przerwę‑Tetmajera.
Wyjaśnij, dlaczego krzyż z Chrystusem kołysze się na głębi.
Ustal, co symbolizuje krzyż i określ, jaką funkcję pełni w wierszu Symbol.
Ustal, co symbolizuje krzyż i określ, jaką funkcję pełni w wierszu Symbol. Zapisz odpowiedź poniżej.
Określ, jaka wizja świata, Boga i człowieka wyłania się z utworu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera. Porównaj swoje wnioski z tymi po przeanalizowaniu wiersza Stanisława Korab‑Brzozowskiego Próżnia.
Sztuka współczesna
Sztuka współczesna często nawiązuje do sfery sacrum. Twórcy niezmiennie zastanawiają się nad obecnością Boga i religii w świecie, a wiele ich dzieł ma niekonwencjonalny i kontrowersyjny charakter. Artyści wykorzystujący w swych pracach symbolikę religijną zachęcają do rozważań nad egzystencjalną sytuacją człowieka – jego szczęściem, zagubieniem czy osamotnieniem.
Obraz hiszpańskiego surrealisty Salvadora Dali Chrystus św. Jana od Krzyża, namalowany w 1951 roku, wywołuje ogromne wrażenie. Przyczyniają się do tego jego rozmiary (205x116 cm), jak i niespotykana wcześniej perspektywa przedstawienia Chrystusa rozpiętego na krzyżu. Artysta czerpał inspirację z 'kosmicznego snu', który przyśnił mu się w 1950 roku, jak i z szesnastowiecznego rysunku hiszpańskiego mnicha Jana od Krzyża.
Christ $9,98 jednego z głównych przedstawicieli pop‑artu –Andy’ego Warhola – powstał w latach 1985‑86, niedługo przed śmiercią artysty. Warhol, znany z szukania tematów do swej twórczości w nierzadko zaskakujących elementach codzienności (czego przykładem są chociażby obrazy przedstawiające puszki zupy Campbell’sCampbell’s), tym razem wykorzystał motyw figurki Chrystusa, którą przerysował, wraz z ceną, z jednej z gazet.
Stworzona przez Andy’ego Warhola i amerykańskiego artystę Jean‑Michela Basiquata instalacja Ten Punching Bags (Last Supper) [Dziesięć worków bokserskich (Ostatnia Wieczerza)] to dziesięć treningowych worków bokserskich z namalowanymi na nich farbami akrylowymi i olejnymi podobiznami Chrystusa. Dzieło to ma związek z datowanym na 1986 rok żywym zainteresowaniem Warhola obrazem Leonarda da Vinci Ostatnia Wieczerza, którego centralna postać została zwielokrotniona w Ten Punching Bags. W momencie powstania instalacji Warhol i Basiquat uprawiali boks.
Przypomnij sobie dzieła poznane w tym e‑materiale. Ustal, które z nich i dlaczego twoim zdaniem korespondują z Próżnią Stanisława Korab‑Brzozowskiego i Symbolem Kazimierza Przerwy‑Tetmajera. Zapisz wnioski.
Przyjrzyj się witrażowi Stań się Bóg wykonanemu według projektu Stanisława Wyspiańskiego, a następnie opisz wizerunek Boga na nim przedstawiony.
Wyjaśnij, dlaczego Bóg unosi prawą dłoń do góry.
Zastanów się i odpowiedz, czy nawiązania do postaci ukrzyżowanego Chrystusa pojawiające się w dziełach Warhola i Basquita są dopuszczalne, czy też mogą obrażać uczucia religijne.
Zapisz swoje refleksje dotyczące relacji Bóg – człowiek po analizie dzieł Warhola i Basquita.
Zadaniowo
Wyszukaj przykłady dzieł sztuki współczesnej bądź innych tekstów kultury popularnej (teledyski, komiksy, filmy, kampanie modowe, itp.) wykorzystujących motywy religijne.
Wyszukaj przykłady tekstów kultury popularnej (np.: muzyka, film, serial, komiks, moda itp.) wykorzystujące motywy religijne.
Porównaj stosunek człowieka do sacrum współcześnie i na przełomie XIX i XX wieku. Określ, jakie widzisz podobieństwa, a jakie - różnice.
Wyjaśnij, w jaki sposób człowiek współczesny wypełnia duchową pustkę.
Stwórz mapę myśli dotyczącą młodopolskiego rozumienia sacrum.
Wyjaśnij młodopolskie rozumienie sacrum.
Zapoznaj się z poniższymi słowami‑kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co Cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa‑klucze: Bóg, sacrum, Jezus Chrystus, religia, dekadentyzm, krzyż, Stanisław Korab‑Brzozowski, Kazimierz Przerwa‑Tetmajer.