Powiedzenia sławnych ludzi 2
Ważne daty
200 p.n.e. – Plaut wystawił komedię Stichus
57 p.n.e. – Katullus wyruszył w podróż do Bitynii i odwiedził grób swojego brata
38 p.n.e. – Horacy został przedstawiony Mecenasowi, który niebawem przyjął go do swego kręgu
ok. 250‑184 p.n.e. – lata życia Titusa Macciusa Plautusa
ok. 195‑ok. 159 p.n.e. – lata życia Pūbliusa Terentiusa Aferusa
pomiędzy 87‑82‑ok. 54? p.n.e. – lata życia Gāiusa Valeriusa Catullusa
106‑43 p.n.e. – lata życia Mārcusa Tulliusa Cicerō
65‑8 p.n.e. – lata życia Quīntus Horātius Flaccus
70‑19 p.n.e. – lata życia Pūblius Vergilius Marō
43 p.n.e.-17/18 n.e. – lata życia Pūblius Ovidius Nāsō
4 p.n.e.-65 n.e. – lata życia Lūcius Annaeus Seneca
60‑130 n.e. – lata życia Decimus Iūnius Iuvenālis
2017 n.e. – władze Miasta Rzym odwołują wygnanie Owidiusza 2000 lat po jego śmierci
Scenariusz dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego
a) szyk zdania łacińskiego,
3. zna i rozpoznaje formy morfologiczne i strukturę składniową tłumaczonego tekstu,
7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski.
pozyskiwać informacje na temat wybitnych pisarzy tworzących w języku łacińskim;
rozwijać umiejętności czytania ze zrozumieniem w języku łacińskim;
odróżniać dzieła sztuki związane z poznanymi sentencjami i ich autorami;
rozwiązywać zadania związane ze znaczeniem poznanych sentencji i odróżnianiem ich twórców.
Powiedzenia sławnych ludzi
Titus Maccius PlautusTitus Maccius Plautus
(ok. 250–184 p.n.e.)
Titus Maccius Plautus cōmoediās multās Latīnē scrīpsit. Opera eius, ē.g. Aululāria, Mīles Glōriōsus vel Menaechmī exempla Cōmoediae palliātae sunt. Molière, scrīptor cōmoediārum ex Franciā, scrīpta Plautī lēgit et sibi exempla prōposuit.
TłumaczenieTłumaczenie
ŹródłoŹródło
Pūblius Terentius AferPūblius Terentius Afer
(ok. 195–159 p.n.e.)
Pūblius Terentius Afer cōmoediās Graecās lingua Latīna scrīpsit. Hodiē sex opera eius legere possumus, ē.g. Eunūchus vel Hecyra.
TłumaczenieTłumaczenie
ŹródłoŹródło
Gāius Valerius CatullusGāius Valerius Catullus
(pomiędzy 87‑82 – ok. 54? p.n.e.)
Gāius Valerius Catullus poēta Rōmānus erat, quī Vērōnae nātus est. Poēmata Catullī saepe ad amōrem pertinent, quia poēta Lesbiam, fēminam pulchram amābat.
TłumaczenieTłumaczenie
ŹródłoŹródło
Mārcus Tullius CicerōMārcus Tullius Cicerō
(106–43 p.n.e.)
Mārcus Tullius Cicerō homō nōtissimus Rōmae erat. Cōnsul, rhētor et ōrātor philosophiam amābat et epistolās venustās amīcīs suīs et familiae mīsit. Patriae amōre ductus numquam eam relīquit.
TłumaczenieTłumaczenie
ŹródłoŹródło
Quīntus Horātius FlaccusQuīntus Horātius Flaccus
(65–8 p.n.e.)
Quīntus Horātius Flaccus poēta clārissimus erat. Amīcus Maecēnātis, „auream mediocritātem” admīrābat et carminibus suīs „monumentum aere perennius exēgit”.
TłumaczenieTłumaczenie
ŹródłoŹródło
Pūblius Vergilius MarōPūblius Vergilius Marō
(70–19 p.n.e.)
Pūblius Vergilius Marō nōtissimus poēta Rōmae antīquae erat. Eius Aeneis dē orīginibus Imperiī Romāniī nārrābat. Vergilius nōn modo dē Aenēā, sed etiam dē vītā rūstica opera sua scrīpsit.
TłumaczenieTłumaczenie
ŹródłoŹródło
Pūblius Ovidius NāsōPūblius Ovidius Nāsō
(43 p.n.e – 17/18 n.e.)
Pūblius Ovidius Nāsō poēta Rōmānus, quī dē arte amātōriā prīmum scrīpsit, deinde dē metamorphōsibus deōrum poēmata creāvit. Carmen et error causae eius exsiliī erant et Rōmam revertī nōn potuit. Ovidius in exsiliō trīstis erat, quia patriam suam maximē amāvit.
TłumaczenieTłumaczenie
ŹródłoŹródło
Lūcius Annaeus SenecaLūcius Annaeus Seneca
(4 p.n.e.–65 n.e.)
Lūcius Annaeus Seneca fīlius Senecae Rhētoris erat. Senecā Minor quoque rhētoricam discēbat, philosophiam dīlēxit et scrīptor poētaque erat. Cuius discipulus imperātor Nerō Senecae mortem sponte sūmere iussit.
TłumaczenieTłumaczenie
ŹródłoŹródło
Decimus Iūnius IuvenālisDecimus Iūnius Iuvenālis
(60–130 r. n.e.)
Decimus Iūnius Iuvenālis difficile satiram nōn scrībere esse putābat. XVI satirās scrīpsit, sed eius sententiae, nōn satirae nōtissimae nōbīs sunt.
TłumaczenieTłumaczenie
ŹródłoŹródło
Zadania
Po zapoznaniu się z e-materiałem dopasuj sentencje do ich autorów.
Gāius Valerius Catullus, Mārcus Tullius Cicerō, Decimus Iūnius Iuvenālis, Lūcius Annaeus Seneca, Pūblius Ovidius Nāsō, Pūblius Terentius Afer, Pūblius Vergilius Marō, Quīntus Horātius Flaccus, Titus Maccius Plautus
| Homō hominī lupus est. | |
| Quod licet Iovī, nōn licet bovī. | |
| Ab ōvō usque ad mālā. | |
| Pānem et circēnsēs. | |
| Quot capita, tot sententiae. | |
| Tempore fēlīcī multī numerantur amīcī. | |
| Ubi bene, ibi patria. | |
| Ōdī et amō. | |
| Audentēs fortūna iuvat. |
Połącz noty z autorem, do którego się odnoszą.
Pūblius Vergilius Marō, Quīntus Horātius Flaccus, Gāius Valerius Catullus, Mārcus Tullius Cicerō, Titus Maccius Plautus, Lūcius Annaeus Seneca, Pūblius Terentius Afer, Pūblius Ovidius Nāsō, Decimus Iūnius Iuvenālis
| Molière, scrīptor cōmoediārum ex Franciā, scrīpta eius lēgit et sibi exempla prōposuit. | |
| Hic scrīptor cōmoediās Graecās lingua Latīna scrīpsit. | |
| Poēta, qui Lesbiam, fēminam pulchram amābat. | |
| Cōnsul, rhētor et ōrātor, qui philosophiam amābat et epistolās venustās amīcīs suīs et familiae mīsit. | |
| Amīcus Maecēnātis , qui "auream mediocritātem" admīrābat et carminibus suīs "monumentum aere perennius exēgit". | |
| Eius Aeneis dē orīginibus Imperiī Romāniī nārrābat. | |
| Poēta Rōmānus, quī dē arte amātōriā prīmum scrīpsit, deinde dē metamorphōsēs deōrum poēmata creāvit. | |
| Eius discipulus imperātor Nerō fuit. | |
| Eius sententiae, nōn satirae nōtissimae nōbīs sunt. |
Wybierz spośród zdań synonim sentencji: Homō hominī lupus est.
- Omnēs hominēs amīcī sunt.
- Homō hominem iuvat.
- Hominēs inimīcī sunt.
Wybierz spośród zdań synonim danej sentencji: Lupus in fābulā.
- Fābulas dē animālibus hominēs amant.
- Vir, dē quō nārrābāmus, advenit.
- Dē tē fābula nārrātur.
Wybierz spośród zdań synonim danej sentencji: Ōdī et amō.
- Amor et odium eōdem tempore mihi sunt.
- Maximē amō.
- Nēminem amō.
Wybierz spośród zdań synonim danej sentencji: Ō tempora, ō mōrēs!
- Mōrēs in patriā eō tempore optimī sunt.
- Mōrēs in patriā eō tempore malī sunt.
- Mōrēs in patriā semper eīdem.
Wybierz spośród zdań synonim danej sentencji: Nōn scholae, sed vītae discimus.
- Nēmō vītae discit, omnēs scholae discunt.
- Schola magistra optima est.
- Quidquid discis, vītae tuae discis.
Powiedzenia sławnych Rzymian
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film animowany pt. „Powiedzenia pisarzy rzymskich” przytacza i omawia sentencje wywodzące się od pisarzy rzymskich. Na pierwszym slajdzie przedstawiony jest z profilu mężczyzna w okularach siedzący przed komputerem. Prawą ręką trzyma myszkę. Na komputerze widnieje napis ŁADOWANIE. Następny slajd: na ekranie komputera pojawia się obraz, pod którym widnieje napis: „Rzymska mozaika przedstawiająca aktorów i grającego na aulosie. Willa Tragicznego Poety. Pompeje, przed 79 r. n.e. Muzeum Archeologiczne w Neapolu.” Lektorka mówi: Lupus in fābulā. Sentencja Terencjusza, która może pochodzić z jeszcze wcześniejszej komedii greckiej, źródła inspiracji dla rzymskich komediopisarzy, funkcjonuje także w języku polskim w formie stwierdzenia. Następny obraz: zdjęcie głowy wilka na tle lasu. Podpis: ”Wilk szary”. Lektorka mówi: „O wilku mowa, a wilk tuż tuż.” Kolejny obraz: ilustracja ze średniowiecznego manuskryptu. Znajdują się na niej czterej mężczyźni w długich białych szatach i kolorowych płaszczach. Ich gestykulacja świadczy o rozmowie. U góry i dołu manuskryptu znajduje się treść napisana w języku łacińskim. Podpis pod ilustracją: ”Średniowieczny manuskrypt przedstawiający scenę z utworu Adelfoe Terencjiusza”. Lektorka mówi: W utworze Adelfoe (w. 535-539) w rozmowie Syrusa i Ktezyfona jako przysłowiowy lupus pojawia się ojciec we własnej osobie. Na kolejnym ekranie widoczny jest pomnik przedstawiający Marka Terencjusza Warrona. Pisarz ukazany jest w pozycji siedzącej. Głowę odwróconą ma lekko w bok. W rękach na kolanach trzyma księgę. Lektorka mówi: Stwierdzenia tego w tym samym kontekście używa także Cicero mówiąc o Warronie: Dē Varrōne loquēbāmur: lupus in fābulā, venit enim ad mē et quidem id temporis ut retinendus esset. czyli: rozmawialiśmy o Warronie: o wilku mowa, przyszedł bowiem do mnie o takiej porze, że musiał zostać na dłużej. Na następnym obrazie ukazany jest rysunek małego uśmiechniętego diabła. Grafika jest w kolorze niebieskim. Pod nią znajduje się napis: „Ikonka przedstawiająca diabła”. Lektorka mówi: W innych językach podobne znaczeniowo sentencje obok wywodzącego się z rzymskiej literatury wilka, wymieniają także diabła (język angielski). Następna ilustracja przedstawia ohydnego stwora wyłaniającego się z pieczary. Ma twarz z wielkim nosem, duże owłosione łapy, a na głowie jasne rozczochrane włosy. Przed nim stoi mały chłopiec i przygląda mu się z zaciekawieniem. Lektorka mówi: czy nawet trolle (język szwedzki). Następny obraz przedstawia czerwone serce przebite na wylot czarną strzałą. Podpis: „Targają zakochanym”. Lektorka mówi: Ōdī et amō. Znane słowa Katullusa przeszły do historii jako obraz sprzecznych uczuć, które targają zakochanym, zwłaszcza takim, który nie jest pewien wzajemności swojej wybranki. Kolejny obraz przedstawia kobietę stojącą w altanie. Ma na sobie białą tiulową suknię. Rozłożone ramiona opiera o ściany altanki, a ufryzowaną głowę przechyla zalotnie w bok. Lesbia ukazana jest na tle korony drzewa. W oddali rozpościera się morze i błękitne niebo. Po obrazem znajduje się podpis: „John Reinhard Weguelin, Lesbia, 1878 r.” Lektorka czyta: obiektem uczuć poety jest Lesbia, czyli Klodia, siostra trybuna Klodiusza, który zasłynął w literaturze jako nieprzyjaciel Cycerona. Na kolejnym obrazie ukazane jest wnętrze pomieszczenia. Znajdują się w nim dwie kobiety i trzej mężczyźni. Po lewej stronie ilustracji jeden z nich siedzi na krześle i słucha rozmowy dwu pozostałych. Przy stole siedzi mężczyzna w brunatnym płaszczu i przepasce na głowie. Mówi do stojącego naprzeciwko niego ubranego w czerwony płaszcz. Kobiety znajdują się na drugim planie. Jedna siedzi ze wzrokiem skierowanym na stojącego mężczyznę, druga z dużym wieńcem kwiatów na szyi siedzi na ławie za nią. Obraz jest podpisany: „Lawrence Alma - Tadema, Catullus u Lesbii,1865 r.” Lektorka mówi: Klodia była piękna i wykształcona, słynęła jednakże ze złych obyczajów. Katullus nie był jedynym mężczyzną, którego uczuciami się bawiła. Stąd targają nieszczęśliwym poetą sprzeczne uczucia, zalewają go fale zazdrości o nowych kochanków Klodii. Następna scena ukazuje zniszczony zapisany papirus. Po prawej stronie widnieje napis: Epistula nōn ērubēscit – Ani papier, ani list się nie rumieni. Podpis: „Faksymile fragmentu Mimiambu Herondasa, 1892 r., The British Museum, London”. Lektorka mówi: Charta nōn ērubēscit. Sentencja ta przekazana nam przez Cycerona funkcjonuje także w formie alternatywnej- „Epistula non erubescit”, a oznacza właściwie jedno – „ani papier, ani list się nie rumieni”, można więc porównać te słowa do polskiego powiedzenia: „papier jest cierpliwy”. Na następnym ekranie przedstawiony jest drzeworyt. Przy rzeźbionym pulpicie siedzi pisarz ubrany w tunikę z zarzuconym płaszczem. Pisze na karcie leżącej na blacie. Na półce pulpitu znajduje się kałamarz. Na ścianie wisi półka z księgami. Podpis: „Drzeworyt przedstawiający Cycerona piszącego swoje listy, umieszczony na stronie 329 Epistulae ad familiares, wydanie Hieronimusa Scotusa, 1547 r., Wenecja.” Lektorka mówi: Cytat ten możemy znaleźć na początku listu Cycerona do współczesnego mu historiografa Lucjusza Lukcejusza,po którym Marek Tuliusz spodziewał się, że opisze osiągnięcia wielkiego mówcy i konsula, by przedstawić go w dobrym świetle po powrocie z wygnania. Niestety, pomimo wielu próśb, Lukcejusz nie spełnił oczekiwań Cycerona i w owym liście (Ad familiares V, 12) po raz kolejny zostaje powtórzona prośba do historiografa, tym razem jednak z wielkim zażenowaniem. Wydaje się, że łatwiej zwrócić się do Lukcejusza powtórnie za pomocą listu niż osobiście. Dziś można by było zmodyfikować tę sentencję jako „Telephonum portabile nōn ērubēscit”. Na kolejnym ekranie widnieje fresk przedstawiający martwą naturę. Na stole stoi taca z jajami, mosiężny moździerz i dzban. Nad nimi na ścianie zawieszone są dwa nieduże ptaki stykające się dziobami. Fresk jest podpisany: „Martwa natura z jajkami, ptakami i naczyniami, przed 79 r. n. e., Dom Julii Felix w Pompejach, Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu”. Lektorka mówi: Ab ōvō usque ad mālā. Sentencja „Od jaja do jabłek”, do której odwoływał się Horacy w swoich Satyrach oraz Sztuce poetyckiej może być rozumiana jako wyrażenie. Następny obraz przedstawia rodzinny bankiet. Pod ścianami wydzielone są miejsca do biesiadowania (łoża?), przykryte żółtym suknem, przy których zasiadają ucztujący. Na środku pomieszczenia znajduje się trzech służących. Jeden czyści but na wyciągniętej stopie pana, inny podaje gościowi kielich, jeszcze inny podtrzymuje pijanego biesiadnika. Podpis: „Uroczystość rodzinna, przed 79 r. n. e., Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu.” Lektorka mówi: „Od początku do końca” i odnosi się do porządku podawania dań podczas posiłku spożywanego w Rzymie po południu, zwanego po łacinie cena. Następny ekran ukazuje zdjęcie ziaren zbóż. Podpis: „Mieszanka zbóż”. Lektorka mówi: Początkowo główną potrawą była papka przyrządzona z pszenicy, prosa, jęczmienia lub warzyw strączkowych, czyli puls. Wraz z otwarciem się Rzymu na kontakty ze Wschodem potrawy były coraz bardziej urozmaicone, a obiady (w zależności od stopnia zamożności) składały się z coraz większej ilości dań. Kolejny obraz przedstawia mozaikę z martwymi rybami. Są one ułożone jedna na drugiej, mają otwarte pyski. Poniżej leży gałązka z listkami i drobnymi owocami. Być może roślina ta służyła, jako przyprawa. Podpis: „Martwa natura z rybami, przed 79 r. n. e., Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu.” Lektorka mówi: W okresie cesarstwa cena składała się w zamożnych domach zazwyczaj z trzech dań:gustatio, caput cenae i secunda mensa. Na gustatio składały się potrawy pobudzające apetyt, wśród nich właśnie jajka, rzodkiewki, cebula, solone ryby. Kolejny obraz przedstawia mozaikę z martwym dzikiem. Poniżej zwierzęcia leżą grzyby. Podpis: „Dzik, przed 79 r. n. e., Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu.” Lektorka mówi: Potrawy mięsne były serwowane jako danie główne, czyli caput cenae. Następny obraz przedstawia mozaikę z winogronami. Jest to kiść ciemnych owoców ukazana pośrodku motywów dekoracyjnych. Podpis: „Mozaika z motywem winogron, przed 79 r. n. e., Narodowe Muzeum Archeologiczne w Sousse, Tunezja.” Lektorka mówi: A na deser (secunda mensa) podawano ciastka i owoce, m.in. jabłka. Stąd „ab ōvō usque ad mālā” oznacza „od początku do końca”. Horacy w Sztuce Poetyckiej zachęca poetów, by nie zaczynać utworu „ab ovo”, tylko od razu umieścić bohaterów „in medias res”, czyli „w środku akcji”. Następny obraz ukazuje kolorowy plakat reklamujący film „The Rock”. Na pierwszym planie zamieszczono tytuł filmu wydrukowany dużymi białymi literami. Nad nim widnieją głowy bohaterów, wyżej nazwiska aktorów: Sean Connery, Nicolas Cage, Ed Harris. Podpis: ”Plakat kinowy filmu Twierdza, reż. Michael Bay, 1996 r., Stany Zjednoczone.” Lektorka mówi: Timeō Danaōs et dōna ferentēs. Słowa Wergiliusza pochodzące z Eneidy można przetłumaczyć dosłownie na język polski jako: „boję się Danaów, nawet gdy przynoszą dary” – żeby jednak dobrze zrozumieć tę sentencję, która została użyta m.in. w amerykańskim filmie Twierdza. Następny ekran ukazuje plakat reklamujący serial „07 zgłoś się”. Po lewej stronie dużymi niebieskimi literami wydrukowano tytuł. Tłem ilustracji jest profil bohatera. Podpis: „Plakat do serialu „07 zgłoś się”, reż. Krzysztof Szmagier, 1976 – 1987, Polska.” Lektorka mówi: i polskiej produkcji serialowej 07 zgłoś się, potrzebny jest kontekst mitologiczno – literacki. Na kolejnym obrazie umieszczona została schematyczna mapa starożytnej Grecji z nazwami geograficznymi w języku hiszpańskim. Podpis: ”Mapa starożytnej Grecji”. Lektorka mówi: Pierwsze pytanie, które się nasuwa dotyczy Danaów. Nazwa ta wywodzi się od imienia Danaosa, założyciela państwa - miasta Argos i pierwotnie odnosiła się tylko do jego mieszkańców. Kolejny obraz przedstawia ruiny Troi. Podpis: ”Mury obronne Troi”. Lektorka mówi: W literaturze greckiej określano tak Greków walczących pod Troją, zaś Rzymianie rozciągnęli tę nazwę na wszystkich mieszkańców Hellady. Skoro pojawia się w związku z tą sentencją wątek trojański, nietrudno zgadnąć o jaki dar, którego należy się bać, chodzi Wergiliuszowi. Następny obraz przedstawia płaskorzeźbę Trojan wciągających drewnianego konia do miasta. W bramie miasta stoi Kassandra z rozpostartymi rękoma. Stara się powstrzymać mężczyzn przed wprowadzeniem konia do Troi. Podpis: „Przedstawienie konia trojańskiego w sztuce Gandhary, II w. n. e., The British Museum, Londyn.” Lektorka mówi: Poeta ma zapewne na myśli zbudowanego z drewna konia, którego Grecy podarowali mieszkańcom Troi, by podstępnie zdobyć miasto. Tego typu darów z pewnością lepiej unikać. Kolejna ilustracja jest przedstawia czarny okrągły bochenek chleba leżący na szarym talerzu. Podpis: ”Starożytny chleb znaleziony w Pompejach, przed 79 r. n. e. Museum Boscoreale, Włochy.” Lektorka mówi: Pānem et circēnsēs. Jak dowiadujemy się z satyry Juwenalisa to, czego domagał się lud rzymski w okresie cesarstwa to chleb i widowiska. Na następnym ekranie przedstawiony jest fresk z bochenkiem chleba. Nad nim, na półce znajdują się dwie figi. Podpis: „Fresk przedstawiający bochenek chleba i dwie figi, przed 79 r. n. e., Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu.” Lektorka mówi: Chleb nauczono się wypiekać już w starożytnej Grecji. W Rzymie najpierw uprawiano głównie orkisz, żyto i proso, stopniowo wprowadzono także jęczmień i pszenicę. Chleb wypiekany był z zakwasem, drożdże wyrabiano z moszczu, do wypieku używano pieców chlebowych. Kolejny obraz przedstawia zdjęcie ruin starożytnej piekarni. Podpis: ”Starożytna piekarnia, przed 79 r. n. e., Pompeje, Włochy.” Lektorka mówi: Bochenki miały różne kształty, najpowszechniejsze były okrągłe, zdarzały się też sześcienne, czy splatane jak strucle. Kolejny obraz ukazuje aktualny stan Circus Maximus. Na dużym terenie porośniętym trawą po lewej stronie fotografii znajduje się szeroka ścieżka. Na prawo widnieją drzewa i ruiny budowli. Pośrodku stoi niewysoki prostokątny budynek przypominający wieżę. Podpis: „Circus Maximus, VI w. p. n. e., Włochy.” Lektorka mówi: Widowiska, czyli ludi circēnsēs to wyścigi rydwanów organizowane w tzw. cyrkach np. Circus Maximus w Rzymie, który znajdował się między Wzgórzem Awentyńskim, a Palatyńskim. Następny ekran ukazuje fragment makiety starożytnego Rzymu. Pośrodku obrazu jest widoczna bieżnia Circus Maximus. Podpis: „Paul Bigot. Fragment makiety Rzymu przedstawiający Circus Maximus. Uniwersytet w Caen, Francja.” Lektorka mówi: Cyrk miał formę stadionu opartego na planie wydłużonego prostokąta z jednym bokiem zaokrąglonym. Circus Maximus mógł pomieścić do 300 000 widzów. Następny ekran ukazuje tzw. spinę, czyli długi, niski i szeroki mur rozdzielający tory w cyrku rzymskim. Wokół niego odbywały się wyścigi rydwanów. W lewej dolnej części fotografii znajduje się współczesna ulica Rzymu z licznymi samochodami, po prawej ruiny starożytnych budowli oraz aktualna zabudowa. Podpis: ”Spina. Circus Maximus, VI w. p. n. e., Włochy.” Lektorka mówi: Cyrki rzymskie składały się z widowni i areny. Pośrodku areny znajdowało się podmurowanie zwane spina, wokół którego ścigały się wozy. Kolejny obraz ukazuje fresk z rydwanem zaprzężonym w dwa białe konie. Na rydwanie siedzi woźnica, który pogania konie. Podpis: ”Fresk przedstawiający rydwan (biga). 470 r. p. n. e. Grób nurka, Paestum, Salerno, Włochy.” Lektorka mówi: Mogły to być bigae lub quadrigae, czyli zaprzężone odpowiednio w dwa lub cztery konie. Na ostatnim ekranie znajduje się płaskorzeźba ilustrująca wjazd tryumfalny Marka Aureliusza do Rzymu. W centrum reliefu widnieje czterokonny pojazd, w którym zasiada cesarz, a nad nim bogini zwycięstwa Nike. Obok kwadrygi trębacz obwieszcza zwycięstwo. W tle widnieje portyk świątyni. Podpis: „Tryumf Marka Aureliusza. 176-180r. n. e. relief z łuku tryumfalnego. Muzeum Kapitolińskie, Rzym.”
Na podstawie informacji pochodzących z filmu edukacyjnego na temat kontekstu kulturowego wybranych sentencji wybierz właściwą odpowiedź na pytanie: Kim była muza Katullusa, Lesbia?
- Greczynką, pochodzącą z wyspy Lesbos
- Siostrą trybuna Klodiusza o imieniu Klodia
- Żoną poety
Klemens Janicki – Poeta Laureatus
Najciekawszym poetą polsko‑łacińskim doby renesansu był Klemes Janicki (1516‑1542/43). Syn chłopa z Januszkowa, pierwsze lekcje łaciny odbierał w położonym nieopodal rodzinnej wioski Żninie. Później kształcił się w Poznaniu w Akademii Lubrańskiego. W murach tej uczelni debiutował w wieku zaledwie 15 lat, recytując podczas szkolnej uroczystości łaciński poemat, który napisał na cześć fundatora gimnazjum.
Plebejskie pochodzenie i związana z nim bieda uzależniały poetę od protekcji możnych mecenasów, których oczekiwania wywierały niejednokrotnie wpływ na jego twórczość. Gdy po studiach w Poznaniu znalazł się w otoczeniu arcybiskupa Krzyckiego, zapewne z jego inspiracji ułożył cykl łacińskich epigramów Vitae archiepiscoporum gnesnensium (Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich). Wzorowane na Marcjalisie, utwory te dalekie były jednak od „antykizowania”. Wynikało to z dydaktycznego charakteru zbiorku, który stał się poetyckim skrótem historii Polski. Podobnie zresztą jak Vitae Regum Polonorum elegiaco carmine descriptae (Żywoty Królów polskich wierszem elegijnym pisane), opublikowane w Antwerpii w 1563 r. i wielokrotnie wznawiane w ciągu XVI i XVII w.
Po śmierci Krzyckiego w 1537 r., nowym protektorem Janickiego stał się wojewoda krakowski Piotr Kmita. Dzięki niemu poeta mógł udać się w 1538 r. po naukę do padewskiej Alma Mater, gdzie studiował między innymi pod kierunkiem Łazarza Bonamico – znawcy literatury rzymskiej i znakomitego łacińskiego oratora. Po dwuletnim pobycie w Italii wracał do kraju z dyplomem doktorskim oraz laurem poetyckim na skroniach, którym przyozdobiła go humanistyczna Padwa.
Studia we Włoszech oraz bliski kontakt z dziedzictwem antyku rozbudziły poetycki geniusz Janickiego. Jego utwory zdumiewały teraz krystalicznością augustowskiej łaciny, która w jego poezji płynęła tak naturalnie i lekko, że zdawała się być wyssana z mlekiem matki. Pod jego piórem wiersz łaciński osiągnął swą metryczną doskonałość, o czym polscy czytelnicy mogli się przekonać biorąc do ręki wydany w 1542 r. w Krakowie tom jego poezji. Złożyły się nań trzy zbiory wierszy:
- Tristium liber I (Żali księga I),
- Variarum elegiarum liber I (Rozmaitych elegii księga I),
- Epigrammatum liber I (Epigramatów ksiega I).
Był to niestety łabędzi śpiew młodego poety, który umarł w wieku zaledwie 26 lat.
Janicki osiągnął w poezji nowołacińskiej to, co wydaje się w niej najtrudniejsze – naturalność wypowiedzi i szczerość uczuć, nadające wierszom ton osobistego wyznania:
Elegia VII
Ty, co pomyślisz o mnie i zapragniesz
Kiedyś, w przyszłości, poznać moje życie
Przeczytaj wiersze dyktowane śpiesznie,
Gdy mnie puchlina spychała w toń Lete.
(Przeł. I. LewandowskiPrzeł. I. Lewandowski)
Gdzie znajduje się Akademia Lubrańskiego, do której uczęszczał Klemens Janicki?
- w Padwie
- w Żninie
- w Poznaniu
Słowniki
Słownik pojęć
(łac. hermaherma lub hermes, gr. hermes) wysoki czworoboczny słup zwieńczony głową lub krótkim popiersiem. Często poniżej popiersia znajdują się dwa wystające krótkie ramiona, służące do zawieszania girland. Forma ta, stosowana w Grecji początkowo (do V w. p.n.e.) tylko dla Hermesa (stąd nazwa), potem odnosiła się także do innych bogów i herosów, jak Atena, Dionizos, Hekate, Herakles. Hermy stawiano przy drogach, na rogach ulic, na rynkach, w gimnazjonach, na granicach posiadłości. Często są one przedstawione na czarnofigurowych wazach greckich. Od IV p.n.e. herm zaczęto używać również do przedstawień głów portretowych, przy czym często łączono dwie głowy tak, że stykały się tyłem czaszki, jak np. parzysta herma Herodota i Tukidydesa. Rzymianie przyjęli formę herm dla przedstawiania Jowisza Tenninalis i Silwanusa. Używali oni również małych herm jako elementu dekoracyjnego w architekturze wnętrz.
całość powstała z połączenia elementów różnego pochodzenia; też: łączenie takich elementów.
komedia tłumaczona lub przerobiona z komedii greckiej, jak sztuki Plauta i Terencjusza. Nazwa pochodzi od nazwy greckiego stroju pallium.
słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988.
I. Grześczak, Ścieżki śródziemnomorskie, Warszawa 2002.
J. Korpanty, Mały słownik łacińsko‑polski, Warszawa 2012.
Z. Kubiak, Dzieje Greków i Rzymian, Warszawa 2014.
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Warszawa 1990.
C. Michalunio, Dicta. Zbiór łacińskich sentencji, przysłów, zwrotów, powiedzeń, Kraków 2014.
A. W. Mikołajczak, Łacina w kulturze polskiej, Wrocław 2005.
Słownik języka polskiego, www.sjp.pl.
Słownik pisarzy antycznych, pod red. Anny Świderkówny, Warszawa 1990.
L. Winniczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2008.