Ilustracja przedstawia fragment łacińskiego napisu wyrytego na szarej kamiennej ścianie. Litery są duże i wyraźne. Ilustracja stanowi tło do tematu lekcji „Powiedzenia sławnych ludzi 3”.
Ważne daty
27 p.n.e.-14 n.e. – Panowanie Oktawiana Augusta (początek dynastii julijsko – klaudyjskiej)
14 n.e.-37 n.e. – Rządy Tyberiusza, syna Oktawiana Augusta
37 n.e.-41 n.e. – Lata panowania Kaliguli, adoptowanego syna Tyberiusza.
41 n.e.-54 n.e. – Rządy Klaudiusza, bratanka Tyberiusza i stryja Kaliguli
54 n.e.-68 n.e. – Panowanie Nerona, adoptowanego syna Klaudiusza
69 n.e. – Rok trzech cesarzy
69 n.e.-79 n.e. – Lata rządów Wespazjana ( początek dynastii flawijskiej)
79 n.e.-81 n.e. – Rządy Tytusa, syna Wespazjana
1
Scenariusz dla nauczyciela
RXam23FlbwoIa
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego
a) szyk zdania łacińskiego,
3. zna i rozpoznaje formy morfologiczne i strukturę składniową tłumaczonego tekstu,
7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską norm językową przekładu z języka łacińskiego na język polski.
Nauczysz się
przedstawiać informacje na temat dziesięciu wybitnych pisarzy tworzących w języku łacińskim;
rozróżniać sylwetki cesarzy rzymskich;
rozwiązywać zadania związane ze znaczeniem poznanych sentencji.
Powiedzenia sławnych ludzi
Gāius Iūlius Caesarmee15291370d54936_0000000000007Gāius Iūlius Caesar (12 lub 13 lipca 100 lub 102 r. p.n.e. – 15 marca 44 r. p.n.e.)
R1LrZEkKtJbGn1
R56dNm7jBe3pa1
Āleamee15291370d54936_0000000000008Āleaiactamee15291370d54936_0000000000009iacta est.
Gāius Iūlius Caesar imperātor Rōmae antīquae nōn fuit, sed vir magnā potestāte et auctōritāte erat, quī nōtissimus nōbīs est. Dux legiōnum Gallōs vīcit, opera „Dē bellō Gallicō” et „Dē bellō cīvīlī” scrīpsit. Mēnsis Iūlius ā Caesare nōmen habet. Quia auctōritās eius magna senātōribus nimis perīculōsa vidēbat, Īdibus Mārtiīs in Theātrō Pompēiī, ubi senātus conveniēbat, Caesar necātus est.
Źródło i tłumaczenie sentencji: C. Michalunio, Dicta. Zbiór łacińskich sentencji, przysłów, zwrotów, powiedzeń, Kraków 2014.
Autor tekstu łacińskiego: Joanna Lisiecka – Kabat
Autor tłumaczenia tekstu łacińskiego: Zdzisław Koczarski
Tłumaczenie1
Kości zostały rzucone.
Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem.
I ty, Brutusie, przeciwko mnie?
Gajusz Juliusz Cezar nie był cesarzem starożytnego Rzymu, lecz był człowiekiem wielkiej władzy i mocy, który stał się dla bardzo znany. Jako wódz legionów pokonał Galów, napisał dzieła O wojnie galijskiej (Dē bellō Gallicō) i O wojnie domowej (Dē bellō cīvīlī). Miesiąc lipiec (Iulius) wziął swoją nazwę od Cezara. Ponieważ jego silna władza wydawała się senatorom zbyt niebezpieczna, Cezar został zamordowany w idy marcowe w teatrze Pompejusza, gdzie spotykał się senat.
mee15291370d54936_0000000000007
Cezar (Caius lulius Caesar 100‑44 r. p.n.e.) pochodził z gens Julia, którą wyprowadzano po mieczu od Eneasza, syna Wenery, ze strony matki zaś wywodził się od króla Ankusa Marcjusza. Mimo tych arystokratycznych związków, w pierwszym okresie swej kariery politycznej występował jako stronnik popularów. Młodość jego przypadła na burzliwy okres walki Mariusza i Sulli. Jako edyl kurulny zdobył sobie popularność i sympatię ludu kosztownymi igrzyskami. Jednocześnie starał się o zbliżenie z Pompejuszem, najbardziej wpływowym z wodzów rzymskich, korzystając przy tym z każdej sposobności, aby go skłócić z senatem. W latach 61/60 p.n.e. jako propretor Hiszpanii zdobył środki materialne umożliwiające mu dalszą karierę i zdołał uwolnić się od długów, w których się pogrążył w czasie swego edylatu. W r. 60 Cezar doprowadził do zbliżenia niechętnych sobie Pompejusza i Marka Licyniusza Krassusa, wielkiego finansisty, najbogatszego człowieka w Rzymie. Razem z nimi utworzył triumwiratTriumwirattriumwiratstanowiący ogromną potęgę w państwie, przed którą musiały się ugiąć senat i inne czynniki władzy; w ten sposób zdobył Cezar konsulat w r. 59. W roku następnym udał się w charakterze namiestnika do Galii, w ciągu lat dziewięciu (58 - 50 r.) całkowicie ją podbił i utrwalił w niej panowanie Rzymu wykazując niezwykły talent wodza i organizatora. Po śmierci Krassusa, gdy na widowni politycznej zostali tylko Cezar i Pompejusz, doszło między nimi do konfliktu. Pompejusz sprzymierzył się z senatem i otrzymał od niego rozległe pełnomocnictwa. Wówczas nakazał Cezarowi powrót do Rzymu, bez wojska. Ten rozkazu nie usłuchał, powrócił, ale z wojskiem, przekraczając po pewnym wahaniu rzeczkę Rubikon, która stanowiła granicę pomiędzy prowincją Galią a właściwą Italią, gdzie imperator nie mógł wkraczać z wojskami. Było to sygnałem wojny domowej. Pompejusz nie dotrzymał mu placu i porzucił terytorium Italii, zamierzając zgromadzić przeciw Cezarowi swoje legiony znajdujące się w prowincjach wschodnich. Liczył też na pomoc królów Wschodu, wśród których cieszył się dużą popularnością. Jednakże nadzieje te go zawiodły; pobity przez Cezara pod Farsalos w Tesalii (w r. 48), uciekł do Egiptu, gdzie został podstępnie zabity przez króla Ptolemeusza, który mu udzielił schronienia. Po rozproszeniu resztek pompejańczyków w Azji Mniejszej, Egipcie i Tunisie (prowincja Afryka), Cezar powrócił w triumfie do Rzymu i stał się panem wielkiego imperium. W r. 46 uzyskał władzę dyktatora na 10 lat i wprowadził szereg reform, które dobitnie świadczyły o jego talentach prawdziwego męża stanu. Reformy dotyczyły zarówno wojska jak finansów, kalendarza jak administracji państwowej. Przez cały czas swej kariery reprezentował taktykę zbliżenia zdobywców i podbitych. Jedną z ustaw wydaną za jego konsulatu była surowa ustawa przeciwko nadużyciom w prowincjach; hojnie też udzielał obywatelstwa rzymskiego. Z imperium rzymskiego chciał stworzyć monarchię typu hellenistycznego, te plany napotkały jednak na zdecydowaną opozycję w społeczeństwie rzymskim, przywiązanym do republikańskiej formy rządu. W Idy Marcowe r. 44 p.n.e. dyktator padł zabity przez spiskowców - nie przez republikanów broniących wolności, ale przez Rzymian broniących swych przywilejów panów świata.
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej ,Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990r.
mee15291370d54936_0000000000008
ālea, āleae –
RknylXSscJDN81
mee15291370d54936_0000000000009
iaciō, - ere, iēcī, iactum - aliquid iactāre (rzucać)
mee15291370d54936_0000000000010
vincō, - ere, vīcī, vīctum - superior esse et hostēs expugnāre
R1eJtdFy5Q2Kl1
Gaius Iulius Caesar Octavianusmee15291370d54936_0000000000011Gaius Iulius Caesar Octavianus (29 września 63 r. p.n.e. – 19 sierpnia 14 r. n.e.)
Āctamee15291370d54936_0000000000014Ācta est fābula.
Octāviānus Augustus clārus princēps Rōmānōrum fuit. Uxōrem suam Līviam valdē amābat. Aedificia magna Rōmae cōnstruere iussit et poētās cum amīcō suō Maecēnāte adiuvābat. Mēnsis Augustus ā Octāviānō nōmen habet. Familia et mōrēs gravissimī eī semper erant.
Oktawian August był sławnym princepsem Rzymian. Bardzo kochał swoją żonę Liwię. Kazał stawiać w Rzymie wspaniałe budowle i wspierał poetów wraz ze swoim przyjacielem, Mecenasem. Miesiąc sierpień (Augustus) wziął swoją nazwę do Oktawiana. Najważniejsze dla niego były zawsze rodzina i tradycja.
mee15291370d54936_0000000000011
Oktawian August - Caius Iulius Caesar Octavianus Augustus, 63 pne: 14 ne., wnuk siostry Cezara, który Oktawiana testamentem usynowił i mianował głównym spadkobiercą. Po śmierci Cezara tworzy wraz z Antoniuszem i Lepidusem tzw. II triumwirat; aby pozbyć się prawdziwych czy rzekomych nieprzyjaciół, triumwirowie ogłaszają straszliwe proskrypcjeProskrypcjeproskrypcje, których ofiarą pada 130 senatorów (m.in. Cicero) i ok. 2000 rycerzy. W 42 triumwirowie pokonują pod Filippi zabójców Cezara; wojnę domową z Antoniuszem Oktawian zakończył zwycięstwem w bitwie pod Akcjum w 31 p.n.e.; w 29 odbywa triumf i zamyka świątynie Janusa na znak pokoju wewnętrznego. Cała władza przechodzi w ręce Oktawiana, który, otrzymawszy od senatu tytuł Augusta, łac., 'wzniosły', gr. sebastos 'godny modłów', i princepsa, tj. pierwszego z senatorów, stąd nazwa pryncypatu, określająca stworzony przez Oktawiana ustrój. Otrzymał też od r. 23 władzę naczelnego dowódcy, od 12 funkcję najwyższego kapłana, pontifex maximus. Zachowując pozory ustroju republikańskiego, Oktawian stał się pierwszym cesarzem rzymskim, monarchą absolutnym. Panowanie jego to okres pokoju wewnętrznego. Konflikty zewnętrzne August usiłował łagodzić metodami dyplomatycznymi. Czyni też próby pobudzenia na nowo dawnego ducha rzymskiego w kraju tak długo wstrząsanym niepokojami wewn., nawiązuje świadomie do tradycji rzymskich cnót, surowości obyczajów, patriotyzmu, żołnierskiej dyscypliny. Chce stawiać tamy degeneracji społecznej przez ustawy przeciw zbytkowi bogaczy, zdradom małżeńskim, stanowi kawalerskiemu, bezdzietności, a przede wszystkim działać planowym wychowaniem społeczeństwa, do czego mobilizuje najznakomitsze umysły swego czasu (a była ich nie lada obfitość), plastyków, architektów, poetów, prawników i historyków. Nakłania ich, aby „dla pokrzepienia serc” i wzmożenia samopoczucia Rzymian zaszczepili świadomości społecznej wspaniałą przeszłość narodową (legendy mające uchodzić za dzieje), z której wyrosły korzenie potęgi państwa. Za jego panowania Rzym przeistoczył się z miasta ceglanego w marmurowe; wspaniałe budowle dawały imponującą oprawę siedzibie rozległego imperium. August stał się przedmiotem podziwu i czci; we wschodnich prowincjach powstał kult cesarza, składano mu ofiary w specjalnych świątyniach. Jego małżeństwo z Liwią Druzillą było trzecim z kolei; następca i adoptowany syn Augusta, Tyberiusz, pochodził z jej pierwszego małżeństwa; dwaj synowie jego córki Julii, Gajus i Lucjusz, zmarli wcześnie. On sam zmarł 19 VIII 14 n.e.; miesiąc jego zgonu przemianowano wówczas z Sextilis na Augustus. Zwłoki złożono w mauzoleum na Polu Marsowym; jego pałac (Domus Augustiana) i grób (z wyjątkiem napisu) zachowały się. Jego bliskimi współpracownikami byli Agryppa i Mecenas, biografem jego został Swetoniusz, ok. 70 - 140.
Władysław Kopaliński Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa, 2003
mee15291370d54936_0000000000012
Vārus, Vārī - Pūblius Quīnctilius Vārus - dux trium legiōnum, quae in silvā Teutoburgēnsi ā Germānīs vīctae sunt.
mee15291370d54936_0000000000013
reddō, - ere, reddidī, redditum - aliquid nōn est meum, sed tuum et tibi rem tuam reddō. (oddawać)
mee15291370d54936_0000000000014
agō, - ere, ēgī, āctum - āctor in fābulā „fābulam agit” (odegrać sztukę)
Tiberius Caesar Augustusmee15291370d54936_0000000000015Tiberius Caesar Augustus (16 listopada 42 r. p.n.e. – 16 marca 37 r. n.e.)
R1CwMD3Cl13Mb1
Caesar nōn suprāmee15291370d54936_0000000000016suprāgrammaticōsmee15291370d54936_0000000000017grammaticōs.
Octāviānō mortuō Tiberius imperātor Rōmānus fuit. Is vir luxuriam vītābat et aedificia nova cōnstruere nōlēbat. Līvia, māter eius, eum hominem malum esse putābat. Tiberius Rōmam relīquit et Capreae (īnsula prope montem quī Vesuvius nōminātur) usque ad mortem habitābat. Imperātor sevērus et crūdēlis erat.
Gdy zmarł Oktawian, cesarzem Rzymu został Tyberiusz. Człowiek ten unikał zbytku i nie chciał wznosić nowych budowli. Jego matka, Liwia, uważała, że jest złym człowiekiem. Tyberiusz opuścił Rzym i mieszkał aż do śmierci na Capri (była to wysepka w pobliżu góry, która nazywała się Wezuwiusz). Był władcą okrutnym i surowym.
mee15291370d54936_0000000000015
Tyberiusz (Tiberius Ciaudius Nero Caesar) cesarz rzymski w latach 14‑37 n.e., syn T. Klaudiusza Nerona i Liwii, późniejszej żony Augusta, mąż Wipsanii Agrypiny, z którą miał syna Druzusa. W r. 11 p.n.e. został zmuszony przez Augusta do rozwodu z ukochaną żoną i do poślubienia jego córki, Julii. Człowiek wykształcony, doświadczony wódz i dyplomata. Na dworze Augusta pełnił drugorzędną rolę, ponieważ cesarz początkowo na swoich następców wyznaczył wnuków, Gajusza i Lucjana. W r. 20 p.n.e. został wysłany przez Augusta do Armenii, aby ponownie wprowadzić na tron Tigranesa. W r. 16 utrwalił panowanie rzymskie w Recji. W r. 13 został konsulem, w r. 11 prowadził wojnę w Dalmacji i Pannonii, po śmierci Druzusa walczył z Germanami. W r. 6 otrzymał tribunicia potestas na 5 lat, ale za pozwoleniem Augusta usunął się na Rodos; głównym powodem miała być chęć oddalenia się od Julii. W r. 4 n.e., po śmierci wnuków Augusta, został przez cesarza usynowiony i zmuszony do adoptowania Germanika, chociaż miał własnego syna. W tym roku również został ponownie wysłany do Germanii. W r. 9 stłumił powstanie w Pannonii. W chwili śmierci Augusta w r. 14 sprawa objęcia władzy przez T. była przesądzona. Obejmując władzę T. liczył 50 lat. Pierwsze lata jego panowania cechuje harmonia między princepsem a senatem. Dążąc do wzmocnienia pryncypatu, odebrał T. zgromadzeniu ludowemu prawo wybierania urzędników i przekazał je senatowi. Zaraz w pierwszych latach panowania T. państwem wstrząsają bunty legionów, stłumione przez Germanika; wybuchają 'bunty w prowincjach (powstanie w Numidii i Afryce pod wodzą Takfarinasa, powstania w Tracji i Galii). Państwo przeżywa okres kryzysu finansowego, mimo to T. nie zgadza się na podwyższenie podatków. Wydaje też zdecydowaną walkę nadużyciom w prowincjach. Nie zgodził się również na dalsze podboje Germanii, uważając, że wymagają zbyt dużo wydatków. Po r. 19, po śmierci Germanika, stosunki pomiędzy cesarzem a senatem ulegają pogorszeniu. Już wcześniej, w r. 15, pojawiła się nowa interpretacja ustawy o obrazę majestatu; wprowadził ją T., obawiając się zamachu na własne życie. Nie ufając otoczeniu, uczynił swym zausznikiem Sejana, prefekta gwardii pretoriańskiej. Ostatni okres panowania T. wypełniają procesy o obrazę majestatu kończące się wyrokami śmierci lub wygnania i konfiskatą dóbr wielu wyższych członków senatu. Ofiarą padają osoby bliskie cesarzowi. Podejrzewa się, że Germanik zginął otruty na polecenie T. W r. 26 T. opuścił Rzym i udał się do Kampanii, a w następnym roku na Capri, gdzie pędził żywot pustelniczy, rządząc państwem za pośrednictwem korespondencji. Wykrycie spisku organizowanego przez Sejaną jeszcze bardziej pogłębiło nieufność i okrucieństwo T. Zmarł w r. 37, wg Tacyta zaduszony już w czasie agonii przez Makrona, prefekta pretorianów.
„Mała Encyklopedia Kultury Antycznej”,Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.
mee15291370d54936_0000000000016
suprā = ponad
mee15291370d54936_0000000000017
grammaticus, - ī - appellatio grammaticorum Graeca consuetudine invaluit: sed initio litterati vocabantur. Cornelius quoque Nepos litteratos vulgo appellari ait eos, qui aliquid diligenter et acute scienterque possint aut dicere aut scribere: ceterum proprie sic appellandos poëtarum interpretes, qui a Graecis γgammaρrhoαalfaμmuμmuαalfaτtauιiotaκkappaοomicronιiota nominentur (gramatyk, filolog).
Gāius Iūlius Caesar (Caligula)mee15291370d54936_0000000000018Gāius Iūlius Caesar (Caligula) (31 sierpnia 12 r. n.e. – 24 stycznia 41 r. n.e.)
Kaligula był młodocianym cesarzem, który najbardziej kochał swoje siostry. Jako władca uważał, że jest bogiem. Kochał zbytek i łatwo marnotrawił publiczne pieniądze. Wkrótce został zabity przez trybuna ludowego.
mee15291370d54936_0000000000018
Kaligula (Caius lulius Caesar Germanicus Caligula) syn Germanika, cesarz rzymski w latach 37‑41 n.e. Przezwisko K. nadali mu żołnierze od obuwia (caligula - bucik), które nosił przebywając jako dziecko w obozie ojca nad Renem. Tyrańskim rządom K. położył kres spisek z 15 stycznia r. 45, w wyniku którego cesarz został zamordowany przez trybuna pretorianów, Kasjusza Chereę.
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej,Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990r.
mee15291370d54936_0000000000019
ōdī, ōdisse - verbum significāns sēnsus amōris adversus
Claudius, avunculus Caligulae, ab omnibus rīdēbātur, imperātor bonus fuit. Imperium Rōmānum dēfendēbat et homō doctus erat. Partem Britanniae prōvinciam Rōmānam fēcit. Uxor eius, Messālīnā, fēmina avāra et perīculōsa putābātur et Claudius eam necāre iussit. Secunda eius uxor Agrippīnā, quae māter Nerōnis erat, auctōritātis voluntāte Claudium fortasse necāvit.
Bądź pozdrowiony, Cezarze, władco, idący na śmierć pozdrawiają cię!
Klaudiusz, wuj Kaliguli, wyśmiewany przez wszystkich, był dobrym cesarzem. Bronił cesarstwa rzymskiego i był uczonym. Uczynił część Brytanii rzymską prowincją. Jego żona, Messalina, była uważana za kobietę chciwą i niebezpieczną, dlatego Klaudiusz nakazał ją zabić. Możliwe, że jego druga żona, Agrypina, która była matką Nerona, zamordowała go z żądzy władzy.
mee15291370d54936_0000000000022
Tiberius C. Nero Germanicus, urodzony w r. 10 p.n.e. w Galii, czwarty cesarz rzymski (znany jako Klaudiusz), od r. 41 do 54 n.e., następca Kaliguli. Za jego panowania zostało stłumione powstanie w Mauretanii, w r. 43 podbito południową część Brytanii, wzmocniono siłę obronną granic nad Renem i Dunajem, sieć wodociągową w Rzymie, wybudowano port w Ostii. Przez nadawanie obywatelstwa mieszkańcom prowincji, jak i całym gminom, wyrównały się różnice między mieszkańcami Italii i prowincji. Klaudiusz zajmował się literaturą, gramatyką (np. reformą pisowni) oraz historią i był dobrym znawcą problemu etruskiego. Rozwiódłszy się z poprzednią żoną, poślubił Messalinę, którą wkrótce kazał stracić za liczne przestępstwa. Następnie ożenił się z Agryppiną, która wymogła na nim adoptację swego syna Nerona (w ten sposób Neron został następcą tronu); w r. 54 n.e. Klaudiusz zmarł, prawdopodobnie otruty przez Agryppinę.
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.
Nerō imperātor, quī recitābat, poēmata scrībēbat et lūdōs circēnsēs populō Rōmānō edere licuit. Nōnnūllī Rōmam ā Nerōne incendī putābant. Quia māter eius perīculōsa erat necāre eam mīlitibus suīs iussit. Imperātor crūdēlis hostibus suīs erat, sed populus circēnsium causa eum amābat.
Cesarz Neron, który wygłaszał wiersze, pisywał poezje i pozwalał na organizację igrzysk dla ludu rzymskiego. Niektórzy uważali, że Rzym został podpalony na rozkaz Nerona. Ponieważ jego matka była dla niego niebezpieczna, rozkazał swoim żołnierzom ją zabić. Był okrutny dla swoich wrogów, jednak lud uwielbiał go za igrzyska.
mee15291370d54936_0000000000026
Nero cesarz (54‑68), następca Klaudiusza, syn Domitiusa Ahenobarba i Agryppiny córki Germanika Cezara, siostry Kaliguli. Właściwe jego nazwisko brzmiało Lucius Domitius Ahenobarbus, lecz po małżeństwie Agryppiny z cesarzem Klaudiuszem (wujem N.) został w r. 50 adoptowany i odtąd nazywał się N. Claudius Caesar Drusus Germanicus. W pierwszych latach rządów, do r. 62, pozostając pod wpływem prefekta pretorianów Sekstusa Afraniusza Burrusa i filozofa Seneki, Nero prowadzi politykę zapewniającą senatowi i arystokracji rzymskiej ich uprawnienia. W r. 62, po śmierci Burrusa i wycofaniu się Seneki z życia politycznego, nowy prefekt pretorianów, Sophonius Tigellinus, schlebia namiętnościom i dzikiemu usposobieniu cesarza. Neron, opierając się na ustawie o obrazie majestatu, wytacza senatorom procesy, karze ich śmiercią lub konfiskatą majątku. Wzmacnia swą władzę kosztem osłabienia arystokracji i senatu. W r. 65 tyrania N. doprowadza do nieudanego spisku Gajusza Kalpurniusza Pizona. Spiskowcy i wielu niewinnych obywateli, m.in. Seneka, ponoszą śmierć. Mimo wrodzonego okrucieństwa, (posuwa się do matkobójstwa i otrucia syna cesarza Klaudiusza, Brytanika) N. zdobył sobie pewną popularność wśród ludności rzymskiej dzięki urządzaniu igrzysk cyrkowych i różnego rodzaju przedstawień . N. był namiętnym miłośnikiem widowisk i sam występował na scenie jako śpiewak i recytator lub w cyrku jako woźnica. Wystawne widowiska podkopały finanse cesarstwa. Rządy N. upamiętniły się krwawo stłumionym powstaniem w Brytanii (r. 61), wielkim pożarem Rzymu (r. 64; pogląd jakoby N. podpalił Rzym, nie ma dostatecznych podstaw naukowych), powstaniem w Judei (r. 66). Ingerencja Rzymu w sprawach Armenii w latach 55‑56 zakończyła się kompromisem, a walki ze Scytami na Wschodzie uwieńczone zostały nikłymi sukcesami. Ruch antyrzymski w prowincjach przyspieszył upadek N. Najpierw zbuntował się Gajusz Juliusz Windeks, namiestnik Gallia Lugdunensis, poparty przez plemiona galijskie oraz zarządców prowincji Hispania Taraconensis, Luzytanii i Afryki. Za jego przykładem poszedł Galba, okrzyknięty przez swe wojska cesarzem (przybrał jednak tylko tytuł legata Senatu i narodu rzymskiego). Gdy wiadomości o tym dotarty do Rzymu, Nymphidius Sabinus, prefekt pretorianów, wspólnie z kolegą Tigellinem nakłonił oddziały do proklamowania Galby. N. opuszczony i zagrożony zewsząd, popełnił samobójstwo, wypowiadając słowa: Qualis artifex pereo (co za artysta ginie wraz ze mną).
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej , Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990r.
Vespasiānus imperātor prīmus ex familiā Flāviōrum fuit. Dux bonus sēditiōnemmee15291370d54936_0000000000032sēditiōnem in Iudea compressit. Incolās prōvinciārum Rōmānōrum cūrābat et hospes iūcundus vidēbātur. Amphitheatrum Flāvium aedificāre incipit. Imperātor probus et sevērus putātur.
Cesarz Wespazjan był pierwszym z rodu Flawiuszy. Jako utalentowany wódz zdławił powstanie w Judei. Troszczył się o mieszkańców rzymskich prowincji i dał się poznać jako dobry gospodarz. Rozpoczął budowę amfiteatru Flawiuszy(koloseum). Uważano go cesarza surowego, ale sprawiedliwego.
mee15291370d54936_0000000000029
Titus Flavius Vespasiānus w historiografii znany pod imieniem Wespazjan, cesarz rzymski w latach 69 - 79 n.e., ur. w r. 9 n.e. pod Reate, w prowincjonalnej rodzinie, należącej do warstw średnich, wcześnie rozpoczął karierę polityczną; udało mu się dojść do wysokich urzędów za Klaudiusza i Nerona. Zarządzał Kretą i Kyrene, w r. 43 Klaudiusz powierzył mu dowództwo w Brytanii. W następnych latach był zarządcą prowincji Afryki. W r. 67 wysłał go Neron do Judei, by uśmierzył powstanie żydowskie. Wespazjan opanował Judeę (w latach 68 - 69) z wyjątkiem Jerozolimy. Podczas walk o tron po śmierci Nerona nie zaprzestał akcji, dopiero po śmierci Witeliusza dzięki staraniom wojska objął tron w Rzymie. Dał początek dynastii Flawiuszów, a rządy jego stały się zarówno dla Rzymu, jak i dla prowincji ulgą i odprężeniem po rządach cesarzy z dynastii julijsko‑klaudyjskiej. Był człowiekiem energicznym, surowym i praktycznym, dążył do wzmocnienia władzy cesarskiej. Rządy swe oparł na współdziałaniu z senatem, którego skład zwiększył, wprowadzając przedstawicieli prowincji. Zreorganizował i umocnił skarb zrujnowany przez Kaligulę i Nerona, podniósł dyscyplinę w wojsku, uśmierzył powstanie w Batawii. Za Wespazjana nastąpił także nowy etap w polityce rzymskiej wobec prowincji: cesarz, szukając oparcia wśród arystokracji prowincjonalnej, otaczał opieką zwłaszcza miasta prowincji zachodnich (przyznał im obywatelstwo rzymskie). W polityce zewnętrznej dążył do utrzymania pokoju. Umarł w r. 79, w wieku 69 lat.
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej ,Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.
mee15291370d54936_0000000000030
pecūnia, -ae
Rzs4550Waxu7f
mee15291370d54936_0000000000031
oleō, -ēre, -luī
RqLuWaSyt1UVI
mee15291370d54936_0000000000032
sēditiō, -is f. - mōtus populī vel mīlitum (powstanie)
Titus Caesar Vespasiānus Augustusmee15291370d54936_0000000000033Titus Caesar Vespasiānus Augustus (30 grudnia 39 r. n.e. – 13 września 81 r. n.e.)
Imperātor Titus duōs annōs imperium tenēbat. Titō imperātōre mōnsmee15291370d54936_0000000000036mōns Vesuvius ērūpit et Pompēiōs Herculāneumque dēstrūxit. Caesar incolās, quī domōs perdidērunt semper iuvābat. Lūdōs gladiātōrēs et circēnsēs amābat et Amphitheātrō Flāviō aedificātō lūdōs maximōs ēdidit.
Cesarz Tytus panował przez dwa lata. Za jego czasów wybuchł Wezuwiusz i zniszczył Pompeje oraz Herkulanum. Cesarz nieustannie wspierał mieszkańców, którzy stracili domy. Kochał turnieje i zawody gladiatorów, a po wybudowaniu amfiteatru Flawiuszy (koloseum) wyprawił ogromne igrzyska.
mee15291370d54936_0000000000033
Titus Flavius Vespasiānus; w historiografii znany pod imieniem Tytusa, syn Wespazjana, ur. w r. 41. Cesarz rzymski w latach 79‑81. Towarzyszył ojcu w jego wyprawach do Brytanii i do Judei. Po objęciu tronu przez ojca sam doprowadził do końca wojnę żydowską, zdobywając w r. 70 Jerozolimę. Po powrocie ojciec przyjął go na współregenta. Po śmierci Wespazjana Tytus objął władzę, zapisując się w pamięci Rzymian jako amor et deliciae generis humani (miłość i ukochanie rodzaju ludzkiego). Upamiętnił swą działalność, niosąc pomoc ludności poszkodowanej wskutek trzęsienia ziemi w r. 79 (zasypanie Pompei, Herkulanum i Sta‑biae) oraz wskutek pożaru Rzymu w r. 80. Rządził zaledwie dwa lata, zmarł w r. 81. Na okres jego rządów przypadają walki prowadzone przez Agrykolę w Brytanii oraz wystąpienie samozwańczego Nerona. Rządy Tytusa charakteryzuje współdziałanie z senatem. Korzystając z uporządkowania przez Wespazjana finansów, mógł przeznaczać duże sumy na igrzyska i rozdawnictwo zboża. Także za jego panowania ukończono budowę Kolosseum.
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej ,Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990r.
Podaj polski odpowiednik łacińskiej sentencji: „Qualis artifex, pereo”. Możliwe odpowiedzi: 1. Przyjaciele, straciłem dzień, 2. Niech nienawidzą, byleby się bali. 3. Ja, taki artysta, ginę.
Podaj polski odpowiednik łacińskiej sentencji: „Qualis artifex, pereo”. Możliwe odpowiedzi: 1. Przyjaciele, straciłem dzień, 2. Niech nienawidzą, byleby się bali. 3. Ja, taki artysta, ginę.
Połącz sentencje łacińskie z ich polskimi przekładami.
Cezar nie stoi ponad gramatykami., Ja, taki artysta, ginę., Witaj Cezarze, idący na śmierć pozdrawiają cię., Przyjaciele, straciłem dzień., Kości zostały rzucone., Niech nienawidzą, byleby się bali., Pieniądz nie śmierdzi., Warusie, Warusie, oddaj mi legiony
Amīcī, diem perdidī.
Ōderint dum metuant.
Avē Caesar, imperātor, moriturī tē salūtant.
Pecūnia nōn olet.
Quālis artifex, pereō.
Ālea iacta est.
Vāre, Vāre, redde mihi legiōnēs.
Caesar nōn suprā grammaticōs.
R1DxBsAs4hz6b
Ćwiczenie 3
Którego z cesarzy rzymskich dotyczy przytoczony opis:” Imperator, qui recitabat, poemata scribebat et ludos circenses populo Romano edere licuit”? 1. Neron, 2. Kaligula, 3. Wespazjan
Którego z cesarzy rzymskich dotyczy przytoczony opis:” Imperator, qui recitabat, poemata scribebat et ludos circenses populo Romano edere licuit”? 1. Neron, 2. Kaligula, 3. Wespazjan
Połącz w pary imię cesarza z opisującym go zdaniem.
Neron, Wespazjan, Kaligula, Tytus, Juliusz Cezar, Klaudiusz, Tyberiusz, Oktawian August
Īdibus Mārtiīs in Theātrō Pompēiī, ubi senātus conveniēbat, necātus est.
Aedificia magna Rōmae cōnstruere iussit et poētās cum amīcō suō Maecēnāte adiuvābat.
Rōmam relīquit et Capreae (īnsula prope montem quī Vesuvius nōminātur) usque ad mortem habitābat.
Sorōrēs suas maximē amābat.
Uxor eius, Messālīnā, fēmina avāra et perīculōsa putābātur.
Hōc imperātōre mōns Vesuvius ērūpit et Pompēiōs Herculāneumque dēstrūxit.
R10X7i0OuRUf3
Ćwiczenie 4
mee15291370d54936_0000000000040
mee15291370d54936_0000000000040
Juliusz Cezar - Wprawdzie Boski Juliusz władcą Rzymu formalnie nie był, jednak już w starożytności zaliczano go w poczet cesarzy, czego dowodzi fakt, że jego życiorys otwiera „Żywoty Cezarów” Swetoniusza. Ponieważ postać Cezara budziła wielkie zainteresowanie już w starożytności, nie dziwi fakt, że kilka z jego powiedzeń przeszło do historii.Pierwsze z przypisywanych mu zdań dotyczy momentu rozpoczęcia przez Juliusza Cezara wojny domowej w kraju. Gdy autor „De bello Gallico” poszerzał terytorium rzymskie o tereny Galli i Germanii, w międzyczasie wrogi mu Pompejusz wraz z senatem wykorzystywali nieobecność Cezara, by knuć przeciwko niemu. Ostatecznie wyprowadzony z równowagi dowódca legionów w styczniu 49 r. p.n.e. przekroczył wraz ze swoimi oddziałami małą rzekę Rubikon, która stanowiła administracyjną granicę Italii, co było równoznaczne z rozpoczęciem wojny domowej. Decyzję swą poparł słowami „Ālea iacta est”, co utarło się tłumaczyć na język polski jako „Kości zostały rzucone”. Druga znana sentencja wiąże się z jednym z licznych zwycięstw militarnych Juliusza Cezara. W 47 r. p.n.e. rozgromił on w Azji Mniejszej wojska króla Pontu, Farnacesa. O swojej wiktorii zawiadomił senat bardzo lakonicznieLakonicznylakonicznie– za pomocą trzech słów: „Venī, vīdī, vīcī – Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem”. Wiele epizodów z życia Juliusza Cezara zostało utrwalonych w literaturze i dziełach sztuki, nie mniej spektakularna okazała się także jego śmierć. Idy Marcowe 44 r. p.n.e. to jedna z najbardziej pamiętnych dat w historii starożytnego Rzymu – tego dnia Cezar, który niedawno ogłosił się dożywotnim dyktatorem, został zasztyletowany przez grupę senatorów, wśród których był i Brutus, dawny przyjaciel Juliusza. I właśnie do Brutusa miał skierować Cezar swoje ostatnie słowa: „Et tū Brūte contrā mē! – I ty, Brutusie, przeciwko mnie!” A Brutus na to : „Sīc semper tyrannis!”, co można przetłumaczyć jako: „Taki los tyranów!” Oktawian August - Oktawian August to niewątpliwie jeden z najlepiej ocenianych cesarzy rzymskich, choć dopiero w 27 r. p.n.e. przyjął oficjalnie taki tytuł. Naczelną dewizą princepsa był pokój, a paradoksalnie podczas jego panowania ekspansja terytorialna Rzymu osiągnęła swój punkt kulminacyjny. Udało mu się nawet przesunąć granicę z Germanami z Renu na Łabę. Niestety, nie na długo. Pod koniec rządów Oktawiana w 9 r. n.e. doszło do starcia legionów rzymskich pod wodzą Warusa z oddziałami germańskimi w Lesie Teutoburskim, w wyniku którego Warus poniósł sromotną klęskę i stracił trzy legiony. To wyjaśnia głośne wołanie Oktawiana Augusta: „Vāre, Vāre, redde mihi legiōnēs! – Warusie, Warusie, oddaj mi legiony!” Oktawian August wyznawał zasadę „festīnā lentē”, czyli „spiesz się powoli”. Także jego śmierć była spokojna, w porównaniu z innymi cesarzami z dynastii julijsko‑klaudyjskiej. Zmarł spokojnie w miasteczku Nola, zdążył pożegnać się z najbliższymi, a swoje życie porównał do dobrze odegranej komedii: „Ācta est fābula”, zwraca się Oktawian August do swoich przyjaciół – „Sztuka skończona”. Tyberiusz - Syn Oktawiana Augusta, Tyberiusz, miał 50 lat obejmując rządy w Imperium Rzymskim. Z wiekiem stał się bardzo podejrzliwy i, obawiając się zamachu na własne życie, skory do skazywania poddanych na śmierć pod pozorem obrazy majestatu. Tym bardziej więc dziwi anegdota przekazana przez Kasjusza Diona. Oto dwóch nowo wybranych konsulów przybyło do Tyberiusza ze zwyczajową daniną pieniężną. Cesarz odmówił jej przyjęcia i wydał edykt zakazujący tego typu praktyk, w którym użył słowa, nie istniejącego w języku łacińskim. Po przemyśleniu swojego błędnego sformułowania wezwał grupę ekspertów z zapytaniem, czy taka forma jest dopuszczalna. Jeden z nich odparł pochlebnie, że nawet jeśli nikt wcześniej nie użył tego słowa powinno ono wejść do powszechnego użytku skoro napisał je cesarz. Na to odezwał się pewien Marcellus: „Caesar nōn suprā grammaticōs. – Cezar nie jest autorytetem dla gramatyków”. O dziwo Tyberiusz nie uznał słów Marcellusa za obrazę majestatu, pomimo ich dogłębnej szczerości. Kaligula - Młody władca, Kaligula, słynął ze swojego okrucieństwa. Chętnie skazywał poddanych na smierć przez uduszenie, by czuli, że umierają. Gdy pomylono nazwiska skazańców i zabity został niewinny człowiek, cesarz uznał, że zasłużył na taki los. Stąd nie dziwi fakt, że jednym z najczęściej powtarzanych przez niego cytatów było: „Ōderint dum metuant. - Niech nienawidzą, byleby się bali”. Te słowa z tragedii o Atreusie autorstwa Lucjusza Akcjusza, cytowane wcześniej także przez Cycerona doskonale oddają atmosferę rządów Kaliguli. Klaudiusz - Po zamordowaniu okrutnego Kaliguli władza w Rzymie została przejęta przez jego stryja Klaudiusza. Pomimo pewnych ułomności cesarza, z których wyśmiewali się starożytni historiografowie i słabego punktu w postaci rozwiązłej żony Messaliny, panowanie Klaudiusza jest oceniane pozytywnie dla mieszkańców Rzymu. Swetoniusz cenił władcę m.in. za organizowanie przeróżnych rozrywek swoim poddanym. Jedną z nich była naumachiaNaumachianaumachia, czyli bitwa morska inscenizowana na Jeziorze Fucyńskim w 52 r. n.e. tuż przed rozpoczęciem prac osuszających część powierzchni jeziora. Według relacji Swetoniusza weterani, którzy mieli brać udział w walce pozdrowili Klaudiusza słowami: „Avē Caesar, imperātor, moriturī tē salūtant!”, które znaczą: „Witaj, Cezarze, pozdrawiają cię mający umrzeć!”, a on na to odpowiedział: „Albo nie”, co oni wzięli za dobrą monetę i odmówili udziału w walce. Przez chwilę Klaudiusz rozważał rozprawienie się z nimi za pomocą argumentów ostatecznych, czyli oręża, po krotkim zastanowieniu jednak zmienił zdanie, zszedł z tronu i swoim charakterystycznym chwiejnym krokiem ruszył na drugą stronę jeziora, by przekonać załogę okrętu do wzięcia udziału w walce. Neron - Neron jest bez wątpienia jednym z najbardziej rozpoznawalnych cesarzy rzymskich w kulturze. Jego zamiłowanie do literatury i wyścigów rydwanów oraz własne zapędy do sztuki poetyckiej i udział w wyścigach w charakterze woźnicy były tematem wielu utworów nie tylko napisanych w starożytności. Spekulacje dotyczące rzekomego podpalenia przez niego Rzymu trudno dzisiaj zweryfikować. Jedno jest pewne – Neron uważał siebie nie tylko za boga, lecz i za doskonałego artystę. Kiedy więc nadszedł moment, w którym opuścili go niemal wszyscy poddani i zbliżał się do niego pościg, by pozbawić go życia i władzy, cesarz schronił się w willi wyzwoleńca Faona i podczas gdy znoszono już drewno na jego stos pogrzebowy Neron usiłował odwlec moment samobójstwa. Lamentował, użalał się nad swoim losem krzycząc: „Quālis artifex, pereō”.- „Ja, taki artysta, ginę!” W końcu gdy usłyszał tętent koni zbliżającego się pościgu zacytował odpowiedni ustęp Homera, podniósł sztylet i wbił go sobie w szyję… prawie samodzielnie. Wespazjan - Po śmierci Nerona i tzw. roku trzech cesarzy na tronie Rzymu zapanowała nowa dynastia – dynastia Flawiuszów. Jej pierwszy przedstawiciel Wespazjan już wcześniej zasłużył się swoją gospodarnością podczas zarządzania prowincją rzymską. Po objęciu władzy w całym kraju kontynuował politykę zaciskania pasa i powszechnej oszczędności. Stad, przypisywane jest mu powiedzenie: „Pecūnia nōn olet”, czyli „pieniądz nie śmierdzi”. Słowa te miał wypowiedzieć gdy dostarczono pierwszą zapłatę podatku za użytkowanie uryny w produkcji farb. Tytus - Panowanie syna Wespazjana, Tytusa, które trwało tylko dwa lata, obfitowało w nieszczęśliwe wydarzenia. Dwa miesiące po objęciu władzy przez nowego cesarza wybuch Wezuwiusza pogrzebał Pompeje, Herkulaneum i Stabie, w tym okresie miał też miejsce pożar Rzymu. Tytus chętnie udzielał pomocy poszkodowanym, był też władcą wyrozumiałym, zawsze chętnym do wysłuchania i pomocy swoim poddanym. Stąd to właśnie z jego ust miały paść słowa: „Amīcī, diem perdidī.- Przyjaciele, straciłem dzień”. Wypowiedział je Tytus, gdy uświadomił sobie, że tego dnia nie zrobił niczego dobrego dla drugiego człowieka.
RHGgq3Uh53niH
Ćwiczenie 5
R1NRHQ2EMJ8Cp
Ćwiczenie 6
R4EDoC4b7hd7X
Ćwiczenie 7
Raz313BSrBTdq
Ćwiczenie 8
Film animowany - Powiedzenia cesarzy rzymskich
RjU9Ny7QgzBoX
Rn3XGU8wde12g1
Ćwiczenie 9
RLxZROJesZOIX
Ćwiczenie 10
RtjcwK9NRgbgV
Ćwiczenie 11
Słowniki
Słownik pojęć
Akwaforta
Akwaforta
(łac. ) technika graficzna wgłębna trawiona; trawienie kwasem azotowym rysunku wykonanego na pokrytej woskiem płytce miedzianej, wypełnienie wytrawionych miejsc farbą i odbicie na papierze; także odbitka otrzymana tą grafiką.
Āra pācis
Āra pācis
Ołtarz pokoju wzniesiony przez cesarza Augusta na Polu Marsowym w Rzymie, poświęcony 30 stycznia 9 r. p.n.e. Miał być gloryfikacją pokoju, który August przywrócił całemu światu, i wyrazem wdzięczności senatu dla cesarza. Była to budowla na planie kwadratowym, bez dachu, której mury zdobiły płaskorzeźby. Plac otoczony murami wynosił 11,62 m dług. i 10,55 m szer. Mur zewnętrzny był skomponowany z trzech warstw: 1) pierwszą stanowił stylobat (1,49 m), ujęty od góry i od dołu bogato profilowanym gzymsem; 2) nad stylobatem biegł pas spiralnie wijących się liści i łodyg akantu (1,78 m); 3) nad nim znajdował się główny element - fryz figuralny, na którym sportretowany był cesarz August w otoczeniu rodziny i najbliższych swych współpracowników, dostojników państwowych oraz sceny alegoryczne: Dea Roma, Tellus. Ogólna wysokość muru wynosiła 6,3 5 m. Główne wejście znajdowało się od Via Flaminia. Mury wewnętrzne ozdobione były girlandami liści, kwiatów i owoców. Wewnątrz, na podwyższeniu z trzech stopni wznosił się ołtarz posiadający w mensie wgłębienie na ognisko. Ten najcenniejszy zabytek sztuki z czasów Augusta, zachowany fragmentarycznie, został zrekonstruowany w r. 1939 i ustawiony w pobliżu miejsca, w którym stał w starożytności. Oryginalne części płaskorzeźb znajdują się w kilku muzeach, m.in. w Luwrze, we Florencji oraz w Museo delle Terme w Rzymie.
Lakoniczny
Lakoniczny
zwięźle wyrażony.
Naumachia
Naumachia
naumachia (gr. naumachia, dosl. walka okrętów), widowisko przedstawiające bitwę morską. Pierwszą n. urządził w r. 46 p.n.e. Juliusz Cezar, drugą August w 2 r. n.e. z okazji poświęcenia świątyni Marsa Ultora. Najsłynniejszą n. urządził Klaudiusz w r. 52 na Fucinus lacus. W widowisku tym wzięło udział 100 okrętów i 19000 ludzi. N. urządzali również następni cesarze w Rzymie i w innych miastach. Do walk używano jeńców wojennych i skazańców kryminalnych. Walczących dzielono na dwie partie i ubierano w kostiumy narodowe, np. Ateńczyków i Persów. Podobnie jak w walkach gladiatorów walczono aż do wymordowania jednej z grup, chyba że cesarz okazał łaskę. Miejscem widowisk mógł być naturalny zbiornik wody lub też - specjalnie wybudowany, zaopatrzony w urządzenia amfiteatralne.
Proskrypcje
Proskrypcje
W starożytnym Rzymie ogłoszenie listy osób wyjętych spod prawa z przyczyn politycznych; za zgładzenie lub wydanie władzom proskrybowanego wyznaczano nagrody; ich majątki ulegały konfiskacie.
Triumwirat
Triumwirat
(łac. triumviratus) rządy trzech w Rzymie. Pierwszy t. w latach 60‑55 p.n.e., zawarty między Cezarem, Pompejuszem i Krassusem, miał charakter nieoficjalnej ugody przypieczętowanej małżeństwami „dynastycznymi”. T. ten został wzmocniony na zjeździe w Luce (r. 56). Po śmierci Krassusa pozostali dwaj uczestnicy t. zerwali ze sobą i rozpoczęli wojnę domową. Drugi t., zawarty między Antoniuszem, Oktawianem i Lepidusem w r. 43 koło Bononii, nosił w pełni oficjalny charakter. Triumwirowie mieli na celu zebranie sił do ostatecznej walki z ustrojem republikańskim, rozdział prowincji zachodnich i ustalenie list proskrypcyjnych. Na mocy specjalnej ustawy mieli oni zaprowadzić porządek w państwie.