Powstanie kościuszkowskie. Trzeci rozbiór Polski

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Po przeprowadzonej lekcji uczeń:

• zna okoliczności wybuchu powstania kościuszkowskiego,

• zna okoliczności drugiego rozbioru Polski,

• wie, jakie były skutki trzeciego rozbioru Polski,

• wie, co zawierał Uniwersał połaniecki i w jakim celu został wydany,

• wie, kim był Tadeusz Kościuszko, czego dokonał, co się z nim stało po klęsce powstania.

b) Umiejętności

Po przeprowadzonej lekcji uczeń:

• potrafi wskazać na mapie ziemie utracone w wyniku trzeciego rozbioru Polski,

• rozumie, że państwo polskie przestało istnieć w 1795 roku i rozumie, jakie były tego konsekwencje dla Polaków,

• potrafi dokonać oceny ostatniego króla Polski,

• sprawnie pracuje z mapą, atlasem historycznym, podręcznikiem, tekstem źródłowym.

2. Metoda i forma pracy

Dyskusja, pogadanka, opowiadanie, praca pod kierunkiem nauczyciela, praca z podręcznikiem, mapą, atlasem historycznym, tekstem źródłowym.

3. Środki dydaktyczne

Podręcznik, mapa, atlasy historyczne, literatura pomocnicza, tekst źródłowy, Panorama Bitwy pod Racławicami (plansze).

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów na temat Sejmu Wielkiego, Konstytucji 3 maja i drugiego rozbioru Polski. Wskazuje na mapie ziemie utracone przez Rzeczpospolitą w wyniku drugiego rozbioru. Sprawdza wiedzę uczniów na temat powstania kościuszkowskiego i Tadeusza Kościuszki.

b) Faza realizacyjna

Nauczyciel omawia przyczyny wybuchu powstania kościuszkowskiego. Czyta fragmenty biografii Tadeusza Kościuszki z encyklopedii historycznej. Przedstawia przebieg powstania kościuszkowskiego, wskazuje na mapie miejsca bitew.

Nauczyciel rozkłada plansze przedstawiające bitwę racławicką. Zadaniem uczniów jest ułożenie plansz we właściwej kolejności i przyczepienie ich magnesami do tablicy. Uczniowie oglądają bitwę na ilustracjach. Próbują na ich podstawie opisać przebieg bitwy.

Nauczyciel rozdaje uczniom teksty źródłowe. Jest to fragment książki: Uniwersał połaniecki (s. 49‑53).

Uczniowie zapoznają się z tekstem i odpowiadają na podane wcześniej pytania.

• Kto jest wystawcą, a kto adresatem dokumentu?

• Jakie postanowienia wobec chłopów zawiera dokument?

• Czy chłopi mieli uzyskać wolność osobistą?

• Czy osiągnięcie zamierzonych celów było realne?

Uczniowie odpowiadają na pytania i dyskutują na temat Uniwersału połanieckiego. Nauczyciel przedstawia okoliczności trzeciego rozbioru polski. Wskazuje na mapie utracone ziemie.

c) Faza podsumowująca

W ramach podsumowania wiadomości uczniowie uczestniczą w dyskusji. Przykładowe pytania do dyskusji:

• Jak oceniasz panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego?

• Czy ostatni król Polski był zdrajcą czy patriotą?

• Co się stało z Tadeuszem Kościuszko po klęsce powstania?

• Jakie znaczenie miało wydanie Uniwersału połanieckiego?

5. Bibliografia

1. Atlas historyczny dla szkół średnich, red. J. Konarski, A. Daniluk, Nowa Era, Warszawa 2000.

2. Burda B. i inni, Historia 2. Czasy nowożytne. Zakres podstawowy, Operon, Gdynia 2003.

3. Historia. Encyklopedia szkolna, WSiP, Warszawa 1993.

4. Uniwersał połaniecki, oprac. J. Topolski, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1984.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

Wypełnij tabelę.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

W przypadku uczniów z Wrocławia można zorganizować wyjście do Panoramy Racławickiej

i tam przeprowadzić lekcję.