Poznaj rodzinkę – zdanie!
Scenariusz zajęć
II etap edukacyjny, język polski
Temat: Poznaj rodzinkę – zdanie!
Treści kształcenia:
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
3. Świadomość językowa. Uczeń:
1) rozpoznaje podstawowe funkcje składniowe wyrazów użytych w wypowiedziach (podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik).
Cele operacyjne:
Uczeń:
Zna części mowy,
Zna części zdania i rozumie ich zależności,
Coraz sprawniej posługuje się językiem mówionym i pisanym.
Nabywane umiejętności:
Uczeń:
Utrwala wiadomości o poznanych częściach mowy,
Kształci umiejętności określania i nazywania części zdania,
Kształci umiejętność sprawnego posługiwania się językiem mówionym i pisanym.
Kompetencje kluczowe:
Porozumiewanie się w języku ojczystym,
Umiejętność uczenia się,
Kompetencje społeczne i obywatelskie.
Środki dydaktyczne:
Tekturowe koło z napisem: „RODZINA”,
Kartki A4,
Pisaki,
Koperty z wypisanymi podmiotami i orzeczeniami zdań,
Koperty z rozsypankami wyrazowymi,
Sprzęt multimedialny: rzutnik, ekran, tablica interaktywna,
Zasób multimedialny: film „Przedstawiamy zdanie”.
Metody nauczania:
Podająca: wyjaśnienie,
Problemowe: metaplan „słoneczko”, rozmowa kierowana, dyskusja,
Eksponująca: film,
Praktyczna: ćwiczenia.
Formy pracy:
Indywidualna jednolita,
Grupowa jednolita i zróżnicowana.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita się z uczniami i sprawdza obecność. Wprowadzając dzieci w tematykę zajęć, prosi, aby podzieliły się skojarzeniami, jakie nasuwa im słowo „rodzina”, a następnie zapisały te wyrazy dużymi literami na kartkach A4. Sugerowane odpowiedzi: bezpieczeństwo, miłość, rodzice, dziadkowie, dzieci, zgoda, dom, harmonia, mama, tata, brat, siostra itp.
Po krótkiej dyskusji nauczyciel przypina do tablicy duże koło z napisem: „RODZINA” (można je również narysować) – uczniowie przyczepiają wokół niego kartki z zapisanymi swoimi skojarzeniami. W ten sposób powstaje „słoneczko”, rodzaj mapy skojarzeń. Nauczyciel tłumaczy, że sensem tego zadania była obserwacja, że „rodzinę” tworzy wiele elementów. Podobnie jest ze zdaniem: funkcjonuje ono wtedy, gdy jego części składowe (wyrazy) są ułożone, jak w rodzinie, w zgodzie i harmonii. Następnie prowadzący zajęcia zapisuje temat lekcji.
Uczestnicy zajęć znają już dwie najważniejsze części zdania: orzeczenie i podmiot. Prowadzący prosi, aby uczniowie odpowiedzieli na pytania:
Czym jest zdanie (wypowiedzenie, które zawiera czasownik w formie osobowej)?
Co to jest orzeczenie (czasownik w formie osobowej w zdaniu)?
Co to jest podmiot (wskazuje na wykonawcę czynności, o której mówi orzeczenie)?
Jaki związek tworzą w zdaniu podmiot i orzeczenie (związek główny w zdaniu)?
W razie konieczności nauczyciel wyjaśnia wątpliwości, uzupełnia i koryguje wypowiedzi uczniów.
Etap realizacji
Uczniowie otrzymują koperty z karteczkami, na których są zapisane podmioty i orzeczenia zdań – dzieci mają za zadanie połączyć je w poprawne pary. Przykładowe wyrazy:
KWIATY/KWITŁY
SŁOŃCE/ŚWIECIŁO
DZIECI/ŚMIAŁY SIĘ
PSY/SZCZEKAŁY
KOT/SKRADAŁ SIĘ
HIMALAISTA/WSPINAŁ SIĘ
SZERMIERZ/FECHTOWAŁ
Dzieci rozwiązują ćwiczenia; mogą prosić nauczyciela o pomoc w razie trudności. Ten powtarza pytanie o to, co stanowi podstawę zdania, i po uzyskaniu odpowiedzi zapoznaje uczniów z jego innymi częściami (części, które dostarczają nowych informacji, precyzują zdanie, rozwijają je). Jako przykład podaje wypowiedzenie składające się tylko z orzeczenia i podmiotu, np. „Kwiaty kwitły”. Pyta dzieci, co jeszcze chciałyby wiedzieć o tych kwiatach, jakie jeszcze informacje mogłyby się pojawić w zdaniu. Sugerowane odpowiedzi: „Jakie kwiaty?”, „Jak kwitły?”, „Gdzie kwitły?” itp. Następnie nauczyciel zaprasza uczniów do rozwinięcia wypowiedzeń ułożonych wcześniej w pary; ochotnicy podchodzą do tablicy i zapisują swoje propozycje.
Przykładowe zdania:
Kolorowe kwiaty kwitły na łące.
Jasne słońce mocno świeciło.
Wesołe dzieci śmiały się na występie komika.
Rasowe psy głośno szczekały.
Zwinny kot skradał się do myszy.
Odważny himalaista wspinał się na ośnieżony szczyt.
Znany szermierz doskonale fechtował.
Kolejnym etapem zajęć jest prezentacja filmu‑animacji z zasobu multimedialnego. Nauczyciel poleca dzieciom, aby zwróciły uwagę na pozostałe części zdania, zapisały ich nazwy, zapamiętały, czy mogą one występować obok siebie (jako „rodzinka”). Po obejrzeniu filmu uczniowie podają określenia: podmiot, orzeczenie, przydawka, okolicznik, dopełnienie – prowadzący zajęcia zapisuje je na tablicy i krótko omawia (wraz z uczniami).
Uczniowie zostają podzieleni na zespoły. Każda grupa dostaje w kopercie rozsypankę wyrazową:
I.
dzieci
słuchały
miłe
chętnie
opowiadania
II.
na skrzypcach
dziewczynka
grała
pięknie
utalentowana
III.
nasza
spektakl
nauczycielka
ciekawy
przygotowuje
IV.
doskonale
komik
rozbawił
widownię
cyrkowy
Zadaniem grup jest ułożenie zdań z rozsypanek wyrazowych.
I. Miłe dzieci chętnie słuchały opowiadania.
II. Utalentowana dziewczynka pięknie grała na skrzypcach.
III. Nasza nauczycielka przygotowuje ciekawy spektakl.
IV. Komik cyrkowy doskonale rozbawił widownię.
Nauczyciel prosi, aby chętny uczeń/chętni uczniowie z każdej grupy wybrał/wybrali jeden wyraz z rozsypanki, na odwrocie kartki napisał/napisali, jaka to część mowy. Grupy po kolei prezentują swoje zdania – zaczynają uczniowie reprezentujący podmiot i orzeczenie. Ich zadaniem jest przedstawić się i podać funkcję, którą pełnią w zdaniu, np.: „Jestem rzeczownikiem, w zdaniu pełnię funkcję podmiotu – dzieci”, „Ja jestem czasownikiem, pełnię funkcję orzeczenia – słuchały” itd.
Osoba, która reprezentuje podmiot, wybiera swoje określenie. Dołącza do niej uczeń przedstawiający je, wypowiadając swoją nazwę – części mowy, którą pełni w zdaniu. Kolejno występuje uczeń wcielający się w orzeczenie. Zadaje on pytania, które pomagają zidentyfikować wyrazy określające orzeczenie. „Słuchały” – czego? „Opowiadania” – jak? „Chętnie”. Określenia orzeczenia stają przy nim, przedstawiają się. Uczniowie mogą złapać się za ręce i kolejno głośno wypowiedzieć zdanie, które przedstawiają. Według tego schematu pracują wszystkie grupy.
Po tym zadaniu prowadzący podaje nazwy dla pozostałych części zdania i pytania pomagające je zlokalizować:
Określenia rzeczowników w zdaniu, o które pytamy: „Jaki?”, „Który?”, „Czyj?”, „Ile?”, nazywamy przydawkami.
Określenia orzeczeń (czasowników), o które pytamy: „Jak?”, „Kiedy?”, „Gdzie?”, „Po co?”, „Dlaczego?”, nazywamy okolicznikami.
Określenia orzeczeń, o które pytamy pytaniami przypadków, oprócz mianownika i wołacza, nazywamy dopełnieniami.
Uczniowie zapisują notatkę w zeszytach; uzupełniają części zdań, nad którymi pracowały, o nowe informacje.
Etap końcowy
W ramach podsumowania zajęć uczniowie kończą zdania:
Orzeczenie to…
Podmiot to…
Przydawka to…
Dopełnienie to…
Okolicznik to…
Zadanie domowe:
Nazwij części zdania w poszczególnych wypowiedzeniach:
Miła Kasia nieoczekiwanie zrobiła koleżankom niespodziankę.
Zniszczona książka niezwłocznie wymaga naprawy.
Ulewny deszcz spowodował ogromne straty.
Dodatkowo:
Zadanie domowe dla chętnych:
Ułóż dowcipny wierszyk o rodzince – zdaniu. Uwzględnij w nim poszczególne części zdania: orzeczenie, podmiot, okolicznik, przydawkę, dopełnienie.
