Poznajemy formy muzyczne
Ważne daty
ok. 1300 – pierwszy raz użyto nazwy rondo w traktacie De arte musicae
1727 – Jean‑Philippe Rameau, Les Sauvagnes
1783 – Wolfgang Amadeusz Mozart, Rondo XI Sonata fortepianowa
1825 – Fryderyk Chopin, Rondo Op. 1
1923 – François Polenc, Les Biches Suite
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
5. Barok. Uczeń:
4) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów (Claudio Monteverdi, Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Haendel, Antonio Vivaldi, Arcangelo Corelli, klawesyniści francuscy: Jean Philippe Rameau, François Couperin);
6. Klasycyzm. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę w kontekście estetyki epoki:
g) twórczość i działalność klasyków wiedeńskich,
2) omawia cechy wybranych form muzycznych:
d) rondo,
6) zna pojęcia: styl galant, homofonia, klasycy wiedeńscy, elementy allegra sonatowego (dualizm tematyczny, ekspozycja, przetworzenie, repryza), kadencja wirtuozowska, elementy ronda (refren, kuplety).
7. Romantyzm. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę romantyczną w kontekście estetyki epoki:
b) opisuje styl brillant,
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki;
4. dokonuje analizy percepcyjnej, uwzględniając:
a) elementy muzyki,
b) podstawowe techniki kompozytorskie,
c) cechy stylów muzycznych,
d) strukturę gatunków i form muzycznych, ich zmiany i rozwój,
e) funkcje: np. religijna, społeczna, użytkowa, artystyczna i in.,
5. rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne;
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
określać, czym jest rondo;
charakteryzować budowę ronda;
wykazywać przykłady ronda w utworach muzycznych z różnych epok;
określać przemiany zachodzące w rondzie na przestrzeni wieków.
Ludowe korzenie ronda
Pierwsze ronda (fr. rondeau) były starofrancuskimi pieśniami o bogatej, artystycznej budowie, szczególnie popularnymi pośród truwerówtruwerów. Charakteryzowały się wstępowaniem powtarzającego się refrenu, przeplatającego się z kolejnymi zwrotkami. Dzięki klawesynistom francuskim początkowa taneczno‑wokalna forma zmieniła się w wirtuozerską formę instrumentalną, gdzie refren krzyżuje się z kupletami (zwrotkami).
Budowa i rozwój ronda
Strukturę ronda zapisuje się za pomocą alfabetu: A oznacza refren, natomiast kolejne litery odnoszą się do kupletów (zwrotek). Początkowo ronda miały strukturę podobną do pieśni trzyczęściowej (ABA), w które rozpoczynały się i kończyły refrenem, z kupletem w środkowej części. W kolejnych latach zaczęto dodawać więcej kupletów, a sama forma przybierała bardziej wirtuozowski charakter. Najbardziej popularna barokowa wersja ronda składała się z refrenu i dwóch kupletów (ABACA). Przykładem takiego ronda jest Les Sauvages Jeana‑Philippe`a Rameau.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FodN5Fw
Utwór muzyczny: Jean-Philippe Rameau, Les Sauvagnes, Wykonawca: Jean Rondeau. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym, wesołym charakterem.
W klasycyzmie rondo stało się finalną częścią sonatysonaty, koncertukoncertu lub symfoniisymfonii, a po ostatnim refrenie często zapisywano codę, czyli wirtuozerskie zamknięcie i podsumowanie utworu. Przez krzyżowanie się ronda z popularną w tym okresie sonatą zmieniła się także jego struktura i przybrała finalną postać – ABACABA. Tradycyjne ABA (refren‑kuplet‑refren) stanowiły ekspozycję, czyli prezentację tematu ronda, kolejny kuplet – C był przetworzeniem, czyli poddaniem ekspozycji wirtuozerskim modyfikacjom, natomiast końcowa grupa ABA stanowiła repryzę, czyli powtórzenie ekspozycji. Do największych klasycystycznych twórców rond należą Mozart, Haydn, Beethoven.
W romantyzmie w kompozycji ronda wykorzystywano często motywy ludowe, oraz nowatorski styl brillantstyl brillant, dzięki czemu rondo stało się formą jeszcze bardziej wirtuozerską. Romantyczne ronda pisane były przez kompozytorów, takich jak: Chopin, Weber, Mendelssohn.
W muzyce XX‑wieku forma uległa znacznemu uproszczeniu. Rezygnowano z melizmatycznych ozdobników, ważniejszą rolę pełniły za to barwa i brzmienie dźwięku. Temat często prezentowany był przez różne sekcje orkiestry, dlatego jego powtórzenia nie brzmiały jednorodnie. Takie ronda pisali kompozytorzy należący do ruchu klasycyzującego – np. François Poulenc.
Zadania
Rozwiąż krzyżówkę.
- Epoka, w której wykorzystywano styl brillante.
- Nazwisko jednego z największych polskich kompozytorów.
- Odcinek melodii i tekstu powtarzający się po każdej zwrotce piosenki.
- Nazwisko twórcy Rondo Capriccioso op. 14.
- Nazwa pierwszej prezentacji tematu sonaty lub ronda.
| 1 | ||||||||||||||
| 2 | ||||||||||||||
| 3 | ||||||||||||||
| 4 | ||||||||||||||
| 5 |
Uzupełnij luki w tekście.
Pierwsze ronda były ................................ pieśniami o bogatej, artystycznej budowie, szczególnie popularnymi pośród ................... Charakteryzowały się wstępowaniem powtarzającego się refrenu, przeplatającego się z kolejnymi zwrotkami.
Dzięki .......................... francuskim początkowa taneczno-wokalna forma zmieniła się w wirtuozerską formę instrumentalną, gdzie refren krzyżuje się z
.................. (zwrotkami).
Zaznacz zdania prawdziwe.
- Rondo jest formą wokalno-instrumentalną.
- Rondo wykształciło się z starofrancuskiej muzyki ludowej.
- Najbardziej popularną strukturą ronda jest ABACABA
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FodN5Fw
Utwór muzyczny do zadania 4 i 7. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Wysłuchaj przykładu ronda i przyporządkuj mu odpowiednią strukturę.
- ABA
- ABACA
- ABACABA
Wskaż, która grupa kompozytorów przyczyniła się do powstania instrumentalnej formy ronda.
- klasycy wiedeńscy
- rosyjska wielka piątka
- klawesyniści francuscy
- impresjoniści
Uporządkuj chronologicznie zmiany dotyczące struktury ronda.
- Rondo jako pieśń starofrancuska
- Wykorzystanie stylu brillante
- Wytworzenie finalnej struktury ABACABA
- Rozszerzenie struktury do ABACA
- Forma instrumentalna ze strukturą ABA
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FodN5Fw
Utwór muzyczny do zadania 4 i 7. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FodN5Fw
Utwór muzyczny do zadania 7. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FodN5Fw
Utwór muzyczny do zadania 7. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Do nagrań dźwiękowych przyporządkuj ich twórcę i epokę w której powstały.
Audio 1, Audio 2, Audio 3
| Utwór | Epoka | Twórca |
|---|---|---|
| Audio 1 | ||
| Audio 2 | ||
| Audio 3 |
Prześledź, jakie przemiany zachodziły w rondzie na przestrzeni wieków. W pracy wykorzystaj informacje z lekcji.
Słownik pojęć
utwór muzyczny na instrument solo (koncert skrzypcowy, fortepianowy itp.) lub 2–4 instrumenty solowe (koncert podwójny, potrójny itd.) i orkiestrę.
cykliczna forma muzyki instrumentalnej, składająca się najczęściej z 4 odrębnych, stanowiących zamkniętą całość części, zestawionych w odpowiedniej kolejności na zasadzie kontrastu agogicznego, kontrastu wyrazowego i wspólnoty lub pokrewieństwa tonacji.
styl w muzyce fortepianowej 1. połowy XIX w., odznaczający się rozbudowanymi partiami popisowymi (wirtuozowskie pasaże, błyskotliwe figury, ornamenty) i odcinkami o charakterze kantylenowym (śpiewnym), sentymentalnym, zwłaszcza w takich gatunkach i formach, jak: koncert, sonata, rondo, nokturn, polonez, walc.
cykliczna forma orkiestrowa, zazwyczaj 4‑częściowa, zbudowana zgodnie z zasadami cyklu sonatowego.
poeci‑kompozytorzy francuscy z XII–XIII w., tworzący w języku północnej Francji.
Źródło:
encyklopedia.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FodN5Fw
Utwór muzyczny: Jean-Philippe Rameau, Les Sauvagnes, Wykonawca: Jean Rondeau. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym, wesołym charakterem.
Bibliografia
S. Śledziński, Mała encyklopedia muzyki, PWN, 1981
J. Chomiński, K. Wilkowska‑Chomińska, Historia muzyki cz.1, PWN, 1989