Późnobarokowe realizacje architektoniczne Fischera von Erlacha
Ważne daty
1656 – Narodziny Johanna Bernharda Fischera von Erlach w Grazu
1671 - 1687 – Praktyka Fischera von Erlach we Włoszech (głównie Rzym)
1696 – początek budowy pałacu Schönbrunn w Wiedniu
1716 – Początek budowy kościoła św. Karola Boromeusza w Wiedniu
1723 – Śmierć Fischera von Erlach w Wiedniu
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
d) sztuki nowożytnej (renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm),
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
IV. ształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
rozpoznawać cechy stylistyczne architektury Johanna Bernharda Fischera von Erlacha;
identyfikować najważniejsze dzieła architekta;
analizować plany i bryły dzieł Fischera von Erlacha.
Pałac Schönbrunn – zlecenie z dworu cesarskiego
Johann Bernhard Fischer von Erlach urodził się w 1656 roku w Grazu w Austrii. Zapewne w 1671 roku rozpoczął szesnastoletnią praktykę we Włoszech, gdzie pracował w rzymskim warsztacie Johanna Paula i Philippa Schorów. Zajmowali się oni głównie wyposażeniem wnętrz monumentalnych budynków, w związku z tym Fischer von Erlach miał sposobność zaznajomienia się z różnymi dziedzinami sztuki, w tym także architekturą. Dzięki szerokim kontaktom artystycznym poznał współczesnych twórców, takich jak Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Pietro da Cortona, i ich realizacje architektoniczne, natomiast poprzez środowisko antykwariuszy zaznajomił się z sztuką antyczną. W 1687 roku Fischer von Erlach powrócił do rodzinnej Austrii. Szybko zyskał renomę i przyjmował liczne zlecenia, również ze strony przedstawicieli najwyższych sfer.
Jednym z najważniejszych dzieł Fischera von Erlacha jest pałac Schönbrunn w Wiedniu, wzniesiony na polecenie cesarza Leopolda I. Pierwszą wersję projektu architekt przygotował już w 1688 roku, jednak ze względu na monumentalność planowanego założenia nie zostało ono zrealizowane. Zamówiono u niego kolejny projekt, który bardziej odpowiadał możliwościom finansowym zleceniodawcy oraz ukształtowaniu terenu. Budowa zaczęła się w roku 1696. Już w 1700 roku część pałacu była gotowa do zamieszkania, prace nad resztą trwały jednak nadal. Ostatecznie budynek został ukończony dopiero w połowie XVIII wieku, za czasów panowania Marii Teresy. Wykonane w stylu klasycyzmu barokowegoklasycyzmu barokowego dzieło Fischera von Erlacha nawiązywało do Wersalu, będącego punktem odniesienia dla wszystkich barokowych pałaców i modelowym założeniem typu między dziedzińcem a ogrodem.
Architektura sakralna Fischera von Erlacha
W latach dziewięćdziesiątych XVII wieku oraz na początku następnego stulecia Fischer von Erlach zaprojektował i nadzorował budowę kilku świątyń w Salzburgu.
Kościół Świętej Trójcy, wzniesiony w latach 1694‑1702, założony został na planie wzdłużnie ustawionej elipsy, do której przylegają prezbiterium, ramiona transeptu oraz kruchta. Wklęsła fasada świątyni, ujęta dwiema wieżami na planie prostokąta, połączona jest z dwoma skrzydłami seminarium. Proste, pozbawione dekoracyjnego portalu wejście flankują wysunięte przed lico muru dwie pary monumentalnych kolumn na wysokich cokołach. Na szczycie odcinków belkowania ustawione są cztery figury, personifikacje boskiej mądrości oraz trzech cnót teologalnych: wiary, nadziei i miłości. W pierwotnej wersji boczne wieże były niższe, przez co akcent padał na monumentalną kopułę osadzoną na bębnie, wieńczącą korpus nawowy. Wnętrze jest w całości tynkowane na biało. Jego dekoracja ograniczona jest przede wszystkim do sztukateriisztukaterii podkreślającej detal architektoniczny. Jedynie kopuła ozdobiona jest freskiem autorstwa Johanna Michaela Rottmayra. Charakterystyczne cechy stylowe dla sakralnej architektury Fischera von Erlacha, a więc nakrycie nawy kopułą, ujęcie fasady dwiema wieżami oraz zastosowanie elipsy w planie zaobserwować można także w kościele kolegialnym w Salzburgu, powstałym w latach 1694‑1707.
Najbardziej okazała świątynia zaprojektowana przez austriackiego architekta to kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu, wybudowany w latach 1716‑1737 jako wotum dziękczynne za ustanie zarazy. Fundatorem był cesarz Karol VI, a wezwanie kościoła odnosi się do jego patrona: św. Karola Boromeusza, jednego z głównych propagatorów kontrreformacji. W poszczególnych elementach świątyni odnaleźć można nawiązania do sztuki antyku, a także do twórczości mistrzów rzymskiego baroku. Wielowątkowa symbolika kościoła odnosi się do gloryfikacji św. Karola Boromeusza oraz władzy cesarskiej. Świątynia ukończona została w 1737 roku, czternaście lat po śmierci Johanna Bernharda Fischera von Erlacha. Budowę doprowadził do końca jego syn, Joseph Emmanuel.
Fischer von Erlach zaprojektował także majestatyczny ołtarz główny świątyni, integralnie złączony z wystrojem wnętrza. Przedstawia on wniebowzięcie św. Karola Boromeusza, a wykonawcą figur był rzeźbiarz Ferdinand Maximilian Brokoff. Partia niebios zaprojektowana została w ten sposób, aby wpadające do kościoła światło słoneczne rozświetlało znak Boga Ojca umieszczony w promienistej glorii.
Biblioteka Dworska – barokowy przepych wnętrza
Całe wnętrze Biblioteki pokryte jest freskami autorstwa Daniela Grana, namalowanymi w latach 1726‑1730. W centralnym punkcie znajduje się apoteoza Karola VI, a dookoła rozmieszczone zostały liczne figury alegoryczne odnoszące się do chwały rodu Habsburgów, eksponujące symbolicznie ziemie pod ich panowaniem oraz ukazujące historię budowy Biblioteki. Półki na książki zdobią kartusze z ornamentami w stylu regencji, zawierające sygnatury
Pałace miejskie
Fischer von Erlach był wszechstronnym architektem, wykonującym zarówno monumentalne założenia, jak i realizacje w mniejszej skali. Jego dziełem jest Kaplica Elektorska przy katedrze we Wrocławiu z roku 1716, projektował także liczne pomniki, ołtarze i architekturę okazjonalną, na przykład bramy tryumfalne na cześć władców.
Zadania
Które z wymienionych cech charakteryzują zaprezentowane dzieło? Zaznacz zdania prawdziwe.
- Budynek zwieńczony jest tympanonem ",
- Bryła budowli jest asymetryczna
- Bryła składa się z trzech kondygnacji
- Gzyms koronujący ozdobiony jest pinaklami.
Dolna kondygnacja fasady zaprezentowanego kościoła ozdobiona jest w charakterystyczny sposób, zaczerpnięty przez Fischera von Erlacha z włoskich pałaców miejskich. Wskaż, jak nazywa się ten tym dekoracji architektonicznej.
- Boniowanie
- Klińce
- Markieteria
Które, realizacje Fischera von Erlacha zostały zaprezentowane na poniższych planach?
- Pałac Schönbrunn
- Biblioteka Dworska
- Pałac Trautsonów
- Kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu
- Kościół Świętej Trójcy w Salzburgu
Wskaż, kto był zleceniodawcą budowy pałacu Schönbrunn.
- Cesarz Karol VI
- Cesarz Leopold I
- Cesarzowa Maria Teresa
Wskaż, które z dzieł Johanna Bernharda Fischera von Erlach znajduje się na terenie dzisiejszej Polski, we Wrocławiu.
- Kaplica Elektorska przy katedrze
- Kościół Świętej Trójcy
- Pałac Trautsonów
Wskaż typ pałacu, jaki reprezentuje wiedeński Schönbrunn.
- Pałac miejski
- Pałac między dziedzińcem a ogrodem
- Pałac obronny
Nazwij zaznaczone na planie elementy struktury architektonicznej kościoła.
prezbiterium, korpus nawowy, wieża boczna, fasada
Słownik pojęć
opracowanie lica muru tak, by zaakcentować krawędzie prostokątnych kamieni dla uzyskania efektu dekoracyjnego.
paradny dziedziniec położony przed pałacem od strony wjazdu, otoczony skrzydłami bocznymi zespołu architektonicznego, o planie w kształcie podkowy; typowy dla pałaców barokowych XVII i XVIII wieku.
inaczej przyczółek, naczółek lub czoło. Trójkątny szczyt budowli antycznej lub klasycyzującej, utworzony przez gzyms poziomy oraz nachylone gzymsy na krawędziach połaci dachowych, ujmujące tympanon.
zakończenie górnej krawędzi murów budynku, które ochrania przed deszczem i zamyka kompozycyjnie; składa się zazwyczaj z płyty gzymsowej, jej podpory i części wieńczącej.
wywodzi się z Włoch, ale rozpowszechnia się głównie w krajach protestanckich oraz we Francji, gdzie panujący racjonalizm i upodobanie do jasności konstrukcji ułatwiają jego recepcję. Zachowując renesansową zwartość kompozycji i jasność układów, zyskuje pewną pompatyczność i rozmach. We Francji krzyżują się zresztą wpływy włoskie i holenderskie; po połowie XVII wieku odciska swe piętno gust Ludwika XIV i jego doradcy Le Bruna, ujawniony zwłaszcza przy budowie pałacu wersalskiego. W protestanckich krajach Europy północnej – Holandii, Szwecji, Wielkiej Brytanii – o charakterze architektury decyduje palladianizm.
w architekturze antycznej: przedsionek bądź obejście dookoła budynku, osłonięte dachem, którego konstrukcja jest wsparta na kolumnach, dzięki czemu stanowi wnętrze otwarte, w rodzaju galerii. Występuje także jako samodzielna budowla, z obu stron wsparta na kolumnadzie. Formy portyku są określane zawsze przez porządki klasyczne.
wysunięta do przodu część budynku, co w planie uwidacznia się wyłamaniem konturu budowli. Istnieją ryzality środkowe, zaznaczające oś główną elewacji, a także boczne i narożne.
dekoracja architektoniczno‑rzeźbiarska wykonywana ze stiuku, ale także z samego gipsu lub cementu; odlewano ją fragmentami i następnie przymocowywano na miejscu albo też robiono z narzutu i ciągniono według szablonu. Umiejętność wyrobu sztukaterii, którą znano w starożytnej Grecji i Rzymie, rozwinęła się ponownie we Włoszech w okresie Odrodzenia i baroku.
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Geschichte der bildenden Kunst in Österreich, Bd. 4, Barock, Hrsg. H. Lorenz, München‑London‑New York 1999.
Sztuka świata, t. 7, Warszawa 1999.
Wien. Kunst und Architektur, Köln 1999.