Pozycja i rola Kościoła w życiu społeczno‑politycznym
w okresie PRL‑u

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• wie, jaką politykę prowadziło państwo wobec Kościoła w poszczególnych latach funkcjonowania PRL‑u,

• zna sylwetkę Prymasa Tysiąclecia – kardynała Stefana Wyszyńskiego,

• wie, co zawierał i jaką reakcję wywołał list biskupów polskich do biskupów niemieckich,

• zna datę wyboru Karola Wojtyły na papieża,

• potrafi omówić wpływ pielgrzymek Jana Pawła II na polityczną i społeczną atmosferę kraju.

b) Umiejętności

Uczeń:

• potrafi wskazać i przeanalizować przyczyny wysokiej pozycji Kościoła w życiu społecznym w okresie PRL‑u,

• umie omówić znaczenie, jakie odegrał wybór Polaka na papieża w procesach, które ostatecznie doprowadziły do upadku bloku wschodniego,

• dostrzega w słowach orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich symbol istoty chrześcijaństwa oraz przejaw myślenia godnego największych mężów stanu,

• potrafi wytłumaczyć, dlaczego kardynała Wyszyńskiego nazwano Prymasem Tysiąclecia.

2. Metoda i forma pracy

Metoda podająca: nauczyciel opowiada o orędziu biskupów polskich do biskupów niemieckich i o innych faktach związanych z funkcjonowaniem Kościoła w PRL‑u

W formie referatu: jeden z uczniów przedstawia sylwetkę Stefana Wyszyńskiego.

Metoda problemowa: uczniowie zastanawiają się nad kwestiami związanymi z pozycją i rolą Kościoła w naszym kraju.

3. Środki dydaktyczne

1. Zdjęcia przedstawiające kardynała Stefana Wyszyńskiego.

2. Nagranie mszy świętej z 1979 roku na Placu Zwycięstwa w Warszawie.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel zadaje pytanie, dlaczego dla władzy komunistycznej Kościół był wrogiem. Uczniowie przedstawiają swoje opinie. Nauczyciel opowiada, w jaki sposób bolszewicy rozprawili się z cerkwią. Mówi o aresztowaniach i prześladowaniach duchownych, opowiada o najbardziej spektakularnych przykładach niszczenia świątyń przez komunistów (m.in.
o wysadzeniu w powietrze chramu Chrystusa Zbawiciela, na którego miejscu ostatecznie powstał basen). Nauczyciel zwraca uwagę na brak większego sprzeciwu wobec tych wydarzeń ze strony społeczeństwa. Zadaje pytanie, dlaczego w Polsce, po przejęciu władzy przez komunistów, nie doszło do podobnej rozprawy z Kościołem. Uczniowie odpowiedzą na to pytanie pod koniec zajęć.

b) Faza realizacyjna

Nauczyciel opisuje walkę władzy z Kościołem w pierwszym okresie funkcjonowania PRL‑u. Tłumaczy, kim byli tzw. księża – patrioci.

Jeden z uczniów w formie referatu przedstawia sylwetkę kardynała Stefana Wyszyńskiego. Opowiada, w jaki sposób prymas bronił Kościoła i zachowania wiary w społeczeństwie. Wyjaśnia, dlaczego Stefana Wyszyńskiego nazwano Prymasem Tysiąclecia. Uczniowie oglądają zdjęcia Prymasa i zastanawiają się, co oznacza stwierdzenie, że był on nie tylko wielkim kardynałem, ale również mężem stanu.

Nauczyciel zarysowuje okoliczności towarzyszące wystosowaniu przez biskupów polskich orędzia do biskupów niemieckich. Uczniowie w formie swobodnej wymiany zdań dyskutują nad jego duchową, polityczną i społeczną wymową.

Uczniowie oglądają fragment nagrania mszy św. z Placu Zwycięstwa (1979) pod przewodnictwem Jana Pawła II. Słuchają słów o odnowie ziemi polskiej i zastanawiają się nad politycznymi i społecznymi konsekwencjami wyboru Karola Wojtyły na papieża.

c) Faza podsumowująca

Nauczyciel mówi o istotnej roli Kościoła w wydarzeniach politycznych lat 80., które
w ostateczności doprowadziły do demokratyzacji Polski. Uczniowie odpowiadają na pytanie zadane na początku zajęć: dlaczego komunistom w Polsce nie udało się pokonać Kościoła?

5. Bibliografia

1. Davies N., Boże igrzysko. Historia Polski, t.2, przekł. E. Tabakowska, Znak,
   Kraków 1996.

2. Paczkowski P., Pół wieku dziejów Polski, wyd. 5 rozszerzone, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

3. Romaniuk M. P., Życie, twórczość i posługa Stefana Kardynała Wyszyńskiego Prymasa Tysiąclecia, t. 1‑4, PAX, Warszawa 1994‑2002.

4. Zblewski Z., Leksykon PRL‑u, Znak, Kraków 2001.

6. Załączniki

Zadanie domowe

Zastanów się, w jakim stopniu (czy w ogóle) Kościół może (powinien) ingerować w sprawy polityczne kraju.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Pozycja Kościoła w Polsce jest najmocniejsza ze wszystkich państw europejskich. Tę pozycję zawdzięcza on w znacznym stopniu czasom PRL‑u, które zbliżyły go ze społeczeństwem
w opozycji przeciwko niedemokratycznej władzy. Tę pozycję wreszcie Kościół osiągnął dzięki dwóm wielkim postaciom, jakimi byli Stefan Wyszyński i Karol Wojtyła. Lekcja niniejsza traktuje o nich i o wydarzeniach z nimi związanych.