Pozytywistyczny ideał pracy i jego realizacja w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• wyjaśnia pojęcia: utylitaryzm i scjentyzm,

• wskazując realizację pojęć w Nad Niemnem,

• utrwala hasła z zakresu „filozofii pozytywnej”: utylitaryzm, scjentyzm, organicyzm, agnostycyzm, praca u podstaw,

• utrwala wiedzę na temat elementów światopoglądu człowieka doby pozytywizmu.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• omówić zjawisko pracy u podstaw w oparciu o przykłady z powieści Elizy Orzeszkowej i skonfrontować je z realną sytuacją wsi polskiej w drugiej połowie XIX wieku,

• przeprowadzić charakterystykę porównawczą wybranych bohaterów,

• omówić symbolikę mogiły Jana i Cecylii.

2. Metoda i forma pracy

Dyskusja, ćwiczenia analityczne z obrazem literackim i filmowym Nad Niemnem, kierowanie samodzielną pracą uczniów

3. Środki dydaktyczne

Egzemplarze powieści Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej bądź fragmenty powieści zamieszczone w podręczniku szkolnym

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

1. Omówienie pojęć: „dogmat pracy ideowej” oraz „praca u podstaw” - utrwalenie wiadomości z zakresu historii wsi polskiej w drugiej połowie XIX wieku.

Zjawisko pracy u podstaw uwarunkowane było sytuacją społeczno‑polityczną, jaka zaistniała po reformie z 1864 roku. Posunięcie władz carskich polegało na uwłaszczeniu chłopów, ich obywatelskim równouprawnieniu i zniesieniu pańszczyzny, aby pozyskać chłopów i w ten sposób przeciwdziałać polityce rusyfikacji.

2. Przypomnienie i utrwalenie terminologii doby pozytywizmu: utylitaryzm, scjentyzm, organicyzm, agnostycyzm.

b) Faza realizacyjna

1. Stosunek do pracy u poszczególnych bohaterów.

Charakterystyka i wartościowanie postaci odbywa się nie tylko w odniesieniu do tradycji roku 1863. Inne kryteria to:

- stosunek do ziemi i przyrody

- pracowitość i wypełnianie obowiązków służebnych względem innych

2. Czy praca może być kryterium wartości człowieka? Podaj pozytywne i negatywne przykłady literackie.

3. Światopogląd człowieka doby pozytywizmu – przypomnienie wiadomości i sporządzenie notatki w zeszycie.

Człowiek doby pozytywizmu to wzór osobowy ukształtowany przez publicystów i pisarzy. Cechy charakterystyczne:

- gruntownie wykształcony, kierujący się w życiu postawą racjonalną

- humanitarny i tolerancyjny wobec ludzi wszystkich stanów

- obowiązkowy, pracowity, mający na względzie dobro społeczeństwa

- upatrujący najwyższych wartości w pracy i wiedzy

- patriota

- przewaga silnej woli i intelektu nad uczuciowością

4. Obraz zagrodowców:

   1. mogiła Jana i Cecylii,

   2. romantyczny rodowód opisu ludu: zagrodowcy odporni na zepsucie światowe i zasobni w dziedzictwo zdrowej kultury (obyczaje, pieśni, przysłowia, język staropolski) – idealizacja ludu,

   3. żniwa.

5. Charakterystyka porównawcza: Benedykt, Kirłowa, Marta, Bohatyrowicze a Emilia, arystokracja (Darzeccy, Różyc), Zygmunt.

6. Praca u podstaw:

   4. charakterystyka Justyny – utylitaryzm; wpływ mogiły protoplastów Bohatyrowiczów na jej losy,

   5. charakterystyka Witolda – scjentyzm; kontakty z Bohatyrowiczami.

c) Faza podsumowująca

Dyskusja podsumowująca analizę powieści Elizy Orzeszkowej.

5. Bibliografia

1. Orzeszkowa E., Nad Niemnem, wstęp i przypisy W. Nawrocki, Wyd. Kama, Warszawa (b.d.).

2. Orzeszkowa E., Nad Niemnem (fragmenty) [w:] Słowa i teksty. Język polski. Podręcznik. Literatura i nauka o języku. Szkoły ponadgimnazjalne. Klasa 2, pod red. B. Łazińskiej, J. Klejnockiego, D. Zdunkiewicz‑Jedynak, PWN, Warszawa 2003.

3. Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. J. Bachórza i A. Kowalczykowej, Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1991.

6. Załączniki

brak

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz lekcji dla klasy II; cykl trzech lekcji poświęconych analizie Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej (lekcja 3.)