Wprowadzenie

Kiedy chcesz odwiedzić miejsce, w którym nigdy nie byłeś, z pewnością używasz map w telefonie, które prowadzą cię do celu. A co w przypadku, kiedy nie masz telefonu, a do dyspozycji masz jedynie mapę lub planplanplan miasta? Czy potrafiłbyś znaleźć drogę, obliczyć odległość lub po prostu wyobrazić sobie cały przedstawiony na nich obszar?

R13IwCQVorAci
Plan miasta. Najpierw należy znaleźć miejsce, w którym się znajdujesz.
Źródło: dostępny w internecie: https://pxhere.com/pl/photo/1169017, domena publiczna.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • do czego używamy map;

  • jakie elementy powinna zawierać mapa;

  • w jaki sposób ustalić kierunki geograficzne;

  • jakie znaki znajdują się na mapach i co oznaczają.

Twoje cele
  • Nauczysz się pracować z mapą i odczytywać z niej informacje.

  • Rozwiążesz zadania tekstowe z wykorzystaniem skali mapy.

  • Poznasz rodzaje map.

Mapy i ich zastosowanie

Mapa jest to obraz powierzchni Ziemi (całej lub jej fragmentu), który posiada następujące cechy – jest:

  • wykonany na płaszczyźnie (np. na papierze lub wyświetlony na ekranie),

  • widziany z góry,

  • zaprezentowany w pomniejszeniu (czyli skali),

  • przedstawiony za pomocą znaków umownych.

Istnieją także mapy innych ciał niebieskich oraz nieba.

Mapy nie są wykorzystywane jedynie przez specjalistów z zakresu geografii. Mają bardzo szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach, również w życiu codziennym.

Polecenie 1

Korzystając z poniższych rycin, wymień przykłady zastosowania map. Podaj kilka własnych przykładów.

Przykłady wykorzystania map – galeria

R149FmW9ULVWi
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 1

Podaj kilka przykładów zastosowania map.

R1L0R1IjBd8n8
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W obecnych czasach mapy powstają głównie w programach komputerowych przy wykorzystaniu zdjęć lotniczych i satelitarnychzdjęcia lotnicze i satelitarnezdjęć lotniczych i satelitarnych.

Mały Jeziorak – galeria

Kiedy patrzysz na globus albo na mapy w atlasie geograficznym, na pewno zauważasz, że są na nich zaznaczone pionowe i poziome linie. Przedstawiają one umowny układ południkówpołudnikipołudnikówrównoleżnikówrównoleżnikirównoleżników. Na globusie linie te przecinają się zawsze pod kątem prostym (podobnie jak na kuli ziemskiej) i tworzą tzw. siatkę geograficzną. Natomiast ich układ na mapie, czyli płaszczyźnie, może być inny, mogą przecinać się pod różnymi kątami. Wszystko zależy od tego, w jaki sposób kartograf, czyli twórca mapy, przekształcił siatkę geograficzną, żeby dopasować ją do płaszczyzny mapy. Więcej informacji na ten temat uzyskasz w następnych latach nauki geografii, pamiętaj jednak, że siatka kartograficznasiatka kartograficznasiatka kartograficzna jest bardzo ważnym elementem każdej mapy, pozwala bowiem na odczytywanie i zapisywanie dokładnego położenia geograficznego różnych punktów i miejsc.

R1GqIP3Jek37Z
Zniekształcenia, jakie powstają przy przekształceniu siatki geograficznej na płaszczyznę.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Elementy mapy

Każda mapa zawiera kilka ważnych elementów.

RZzx7AKO9xwtG
tytuł
  • jest to nazwa obszaru lub prezentowanego zjawiska
, treść
  • jest to zasadnicza część mapy, którą tworzą wszystkie ważne elementy znajdujące się w terenie
  • elementy te są przedstawione za pomocą znaków kartograficznych: punktowych, liniowych i powierzchniowych
  • na nią naniesiona jest często siatka kartograficzna
, legenda
  • wydzielony fragment, w którym objaśniono wszystkie znaki użyte w treści mapy
, skala
  • informuje nas, ile razy przedstawiony obszar został pomniejszony
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Znaki kartograficzne

R1Qp4z267Cma61
Przykładowe znaki kartograficzne
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Znaki kartograficzne to symbole, za pomocą których przedstawia się na mapie różne obiekty i zjawiska istniejące w rzeczywistości (np. położenie drogi) lub umowne, będące efektem różnego rodzaju ustaleń (np. granice państw). W zależności od dokładności i rodzaju mapy mogą mieć one różną formę graficzną, ale z reguły są one tworzone wg wspólnych zasad, np. rzeka – niebieska linia, las – zielona powierzchnia, hotel – litera H w schematycznym domku. Znaczenie tych symboli zawsze opisane jest w legendzie. Muszą być one wykonane w taki sposób, aby każdy potrafił je właściwie odczytać. Na mapach zaznacza się różne obiekty, mogą to być np. miejscowości, rzeki czy drogi. Umieszczenie określonych znaków kartograficznych zależy od przeznaczenia mapy, np. na mapie turystycznej zaznaczone są miejsca warte odwiedzenia, jak jaskinie, muzea czy rezerwaty przyrody. Znaki kartograficzne mogą przybierać różne formy w zależności od rodzaju i przeznaczenia mapy. Wyróżnia się znaki punktowe, powierzchniowe i liniowe.

Plan – galeria

1

Legenda mapy

Legendalegenda (objaśnienia) mapyLegenda mapy to zwykle tekst objaśniający znaczenie poszczególnych znaków i symboli na mapie, niezbędny do jej prawidłowego odczytania. Legenda mapy zawiera zazwyczaj tytuł mapy, skalę mapy, rok wydania oraz nazwisko jej autora, a także umowne znaki kartograficzne użyte na mapie wraz z ich objaśnieniami.

Mapa fizyczna Polski – ilustracja interaktywna

Rm0otkbccK83E1
Interaktywna mapa hipsometryczna Polski. Niziny oznaczono odcieniami zieleni, wyżyny żółcieni, góry odcieniami brązu. U dołu mapy pozioma podziałka, jeden odcinek to 50 kilometrów. Granice kraju oznaczono różową linią. Po lewej stronie legenda wraz z typem danych do wyboru. U góry napis. Legenda to tekst objaśniający symbole wykorzystane na mapie. Poniżej oznaczenia. Znaki powierzchniowe – ukształtowanie terenu; rzeki – znaki liniowe; granica państwa – znaki liniowe; stolica – znaki punktowe; punkty wysokościowe – znaki punktowe; przełęcze – znaki punktowe; tereny podmokłe – znaki punktowe; nazwy geograficzne – warstwa napisów; podziałka liniowa – skala mapy. Dodatkowo na mapie umieszczono 4 punkty interaktywne. Po kliknięciu w każdy pojawia się okno z dodatkowym objaśnieniem o treści, w punkcie pierwszym: „Znaki powierzchniowe na mapach są graficznymi symbolami używanymi do reprezentowania różnych cech terenu lub obiektów geograficznych na mapie. Znaki powierzchniowe pomagają czytelnikowi mapy zidentyfikować i zrozumieć charakterystyczne cechy terenu. Warto również zauważyć, że symbole te mogą się różnić w zależności od rodzaju mapy, na przykład mapy topograficznej, geologicznej czy turystycznej”; w punkcie drugim „Znaki liniowe na mapach to graficzne symbole używane do przedstawiania różnych typów linii na mapie. Te symbole pomagają czytelnikowi zrozumieć struktury geograficzne, jak drogi, szlaki, granice, rzeki czy linie kolejowe. Znaki liniowe są ważnym elementem mapy, umożliwiając czytelnikowi szybkie zrozumienie struktury terenu i relacji przestrzennych między różnymi obiektami geograficznymi”; w punkcie trzecim: „ Znaki punktowe na mapach są małymi graficznymi symbolami używanymi do oznaczenia konkretnych obiektów, lokalizacji lub cech na mapie. Te symbole pomagają czytelnikowi szybko zidentyfikować i zrozumieć, gdzie znajdują się różne elementy w przestrzeni geograficznej. Znaku punktowe są kluczowym elementem mapy, który umożliwia szybkie zlokalizowanie i zrozumienie lokalizacji konkretnych obiektów.”; w punkcie czwartym: „Napisy na mapach to tekstowe informacje umieszczone w treści mapy w celu dostarczenia dodatkowych informacji o geografii, miejscach, obiektach czy innego rodzaju elementach. Te etykiety lub napisy są kluczowe dla zrozumienia treści mapy i ułatwiają nawigację. Napisy są istotnym elementem mapy, pomagając użytkownikowi zrozumieć i zlokalizować różne elementy na powierzchni geograficznej. Współpracując z symbolami graficznymi, kolorami i innymi elementami mapy, tworząc kompleksowy obraz danego obszaru.” Obok mapy umieszczono pionowy pasek z oznaczeniem kolorów użytych na mapie, które zmieniają się od zielonego do brązowego wraz ze wzrostem wysokości.
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 2

Przyporządkuj znaki umieszczone na grafice interaktywnej do odpowiednich grup.

R1OnvXc1yYbpl
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 3

Na podstawie grafiki interaktywnej i własnej wiedzy wskaż 4 elementy, które powinna zawierać legenda.

RbDI1xXZKG0cr
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 4

Wymień jakie jeszcze elementy, oprócz zaznaczonych są przedstawiane na mapach fizycznych Polski za pomocą powierzchniowych, punktowych i liniowych znaków kartograficznych.

R1D2rOXCLuT7h
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Skala mapy

To obowiązkowy element każdej mapy i planu, który informuje nas, jak bardzo obraz przedstawiony na mapie został pomniejszony w stosunku do rzeczywistości. Matematycznie skala mapy jest ułamkiem:

RvasCR0xWVtjz
Wzór skali mapy
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ułamek ten można przedstawić na trzy różne sposoby. W zależności od sposobu zapisu wyróżnia się trzy zasadnicze rodzaje skali: liczbową, mianowaną i liniową (podziałkę).

Rodzaje skali

Skala liczbowa – zapis obejmuje dwukropek zastępujący kreskę ułamkową z dwiema liczbami po obu jego stronach. Po lewej stronie dwukropka zawsze zapisujemy 1, natomiast po prawej stronie dwukropka – wielkość pomniejszenia.

  • zapis 1 : 100 000 odczytujemy jako jeden do stu tysięcy, co oznacza, że jeden centymetr na mapie odpowiada 100 000 centymetrów w terenie, czyli odległość na mapie jest zmniejszona 100 000 razy.

R16CEeK8C6ViI
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Skala mianowana – zapis obejmuje dwie liczby, a pomiędzy nimi myślnik. Po lewej stronie zawsze zapisujemy 1 cm, natomiast po prawej stronie myślnika – odpowiadającą mu rzeczywistą odległość w terenie w centymetrach, metrach lub kilometrach.

  • zapis 1 cm – 100 000 cm (1 cm na mapie odpowiada 100 000 cm w rzeczywistości),

  • zapis 1 cm – 1 000 m (1 cm na mapie odpowiada 1000 m w rzeczywistości),

  • zapis 1 cm – 1 km (1 cm na mapie odpowiada 1 km w rzeczywistości).

Podziałka liniowa – graficzne przedstawienie skali, pokazujące, jakiej odległości w terenie odpowiada odcinek na mapie. Konstrukcja tej skali polega na narysowaniu odcinka i podzieleniu go na równe części odpowiadające stałym odległościom (np. co 100 m lub 1 km).

R1IrcrSAiT2Ao
Przykładowa podziałka liniowa (skala liniowa)
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Rzeczywistą odległość określa się na podstawie pomiaru linijką odległości na mapie między dwoma punktami, a następnie porównania go z podziałką.

Skala mapy – prezentacja multimedialna

Skala mapy

Skalą mapy określa się stosunek wybranej długości na mapie do odpowiadającej jej odległości w terenie. Skala jest więc miarą pomniejszenia danej mapy w stosunku do wymiarów rzeczywistych.

R1DsifXAsbBXx
Nagranie
Pokaż transkrypcjębluewhite
Rx7hLFqvPabwG
Skala liczbowa zaprezentowana na mapie ma charakter poglądowy, gdyż wielkość mapy uzależniona jest od rozmiaru ekranu, na którym jest wyświetlana, i nie odpowiada rzeczywistej skali mapy. Skala liczbowa ma zastosowanie na mapach, których rozmiar jest nieedytowalny.
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Skala mapy

Skala mapy to ułamek zwykły dwóch odległości – na mapie i w terenie.

R1aLPKWZjxIBd
Nagranie
Pokaż transkrypcjębluewhite
R1UE8wMUxKqwL
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RrqbHq8r1711s
Nagranie
Pokaż transkrypcjębluewhite

Wyróżniamy:

  • skalę liczbową,

  • skalę mianowaną,

  • podziałkę (skalę liniową).

Skala liczbowa (ułamkowa)

Zapis skali liczbowej mapy w postaci ułamka zwykłego.

R3BOtI5hBB2GB
Nagranie
Pokaż transkrypcjębluewhite
RZpw6JgAzwWsO
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Skala liczbowa

Zapis skali liczbowej w postaci dwóch liczb rozdzielonych dwukropkiem.

R2aBZHYfE0fnp
Nagranie
Pokaż transkrypcjębluewhite
R15JHd9LxNXHB
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Skala liczbowa

Najczęściej stosowana i najbardziej znana skala stosowana na większości map.

R7bOSWZ1fPoAk
Nagranie
Pokaż transkrypcjębluewhite
R6JoDrDDxqm8b
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Skala mianowana

Zapis skali mianowanej w postaci dwóch liczb rozdzielonych myślnikiem.

RIV5RUWjU7SEI
Nagranie
Pokaż transkrypcjębluewhite
RGGCfsDTObJSN
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Skala mianowana

Prosta i czytelna skala ułatwiająca obliczenia.

RuptjZqmar92m
Nagranie
Pokaż transkrypcjębluewhite
R1Qgkn4rzAqtR
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podziała liniowa

Podziałka liniowa to graficzne przedstawienie skali.

RgKLEN6zcrdMI
Nagranie
Pokaż transkrypcjębluewhite
RUgvdyLumnMZw
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podziałka liniowa

Podziałka liniowa pozwala w łatwy sposób określić rzeczywistą odległość między dwoma punktami.

R1NydDn22XSqv
Nagranie
Pokaż transkrypcjębluewhite
RNfgHS0kS6C3Q
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Odległość Jelenia Góra – Bolków na mapie = 4,6 cm. Odczyt odległości rzeczywistej z podziałki liniowej: między 20 a 30 km, około 25 km.

Podziałka liniowa

Wykorzystanie podziałki dodatkowej pozwoli na zwiększenie precyzji pomiarów.

R1O4mUkRbk8YK
Nagranie
Pokaż transkrypcjębluewhite
R19EUzI3zc7Gg
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Odległość Jelenia Góra – Bolków na mapie = 4,6 cm. Odczyt odległości rzeczywistej z podziałki liniowej: 26 km.

Zastosowanie podziałki liniowej

Przy zmianie rozmiaru mapy podziałka liniowa zachowuje rzeczywistą informację o skali. Natomiast skala liczbowa nie zmienia się, a więc jest nieprawdziwa.

RBqEmC40putLS
Nagranie
Pokaż transkrypcjębluewhite
RmOtN40t1co2y
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Porównywanie skali mapy

W zależności od potrzeb wykorzystuje się różne skale mapy.

RMMlCU2Lkj1Ya
Nagranie
Pokaż transkrypcjębluewhite
R1KCjBgH7Hzsz
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R3HRzKsntnvXC
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Głośność lektora
Głośność muzyki

Indeks górny Źródło: GroMar sp. z o.o. Indeks górny koniec

1
Polecenie 5

Na podstawie informacji zawartych w prezentacji wiesz już, jak określać odległości na mapie z użyciem różnego rodzaju skal. Korzystając z poniższej mapy, podaj trzy przykładów odcinków między jakimiś obiektami o rzeczywistej długości w linii prostej od 2 do 4 km.

Rl0ijMTqXqDtr
Źródło: By Kicior99. - Own work; based on Mapa Topograficzna Polski M-33-142B and M-33-142A and Mapa Wielkopolskiego Parku Narodowego, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=9400154, licencja: CC BY-SA 4.0.
R7TsqdfyNHt0O
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 5

Na podstawie informacji zawartych w prezentacji multimedialnej opisz, jak określać odległość na mapie pomiędzy dwoma wybranymi punktami.

R1bnGOeZ5Ipbf
Polecenie 6

Korzystając z dostępnych ci map, znajdź kilka przykładów odcinków o rzeczywistej długości w linii prostej między 2 km a 4 km.

Polecenie 6

Na podstawie prezentacji multimedialnej wskaż, czy podane w tabeli stwierdzenia są prawdziwe, czy fałszywe.

RVbCqarZbuZIm
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 7

W prezentacji multimedialnej poznałeś różne skale mapy – liczbową, mianowaną i liniową. Wskaż, którą z nich można stosować do mapy zamieszczonej w materiałach elektronicznych.

R1dDXa8NECe0a
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przeliczanie skali oraz wykorzystanie skali do obliczeń odległości na mapie i w rzeczywistości

RGOHbBAfKtTdr
Film nawiązujący do treści materiału
1
Polecenie 8

Odległość na mapie została pomniejszona w stosunku do rzeczywistości 10 000 razy. Zapisz skalę mapy w postaci liczbowej i mianowanej.

R1NjiM1w6Eey1
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 9

Wskaż skalę 1:20 000 w postaci linowej.

Rx6UTjgNhhMni
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 9

Wskaż, jaką wartość będzie miał jeden pojemnik skali liniowej o wartości 1 cm dla skali liczbowej 1: 20 000.

R1UAWqjCCskox
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 10

Uzupełnij tabelę. Dopasuj skale do wielkości pomniejszenia odległości na mapie w stosunku do rzeczywistości. Następnie przyporządkuj odpowiednie numery kolumny tabeli do podziałki liniowej.

R6HKi1iQe9FPl
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1WjkhuVeVYbP
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 10

Wskaż, jaką wartość będzie miał jeden pojemnik skali liniowej o wartości 1 cm dla skali liczbowej 1: 1 000 000.

R1DpumdwDFnYS
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Skale mapy można porównywać. Warunkiem koniecznym jest ich przedstawienie w tej samej postaci (mianowanej, liczbowej lub liniowej). W stosunku do map powstałych w odpowiednich skalach często używa się określeń mała skala, duża skala. Różnice między nimi najłatwiej zrozumieć, gdy zapamięta się, że skala jest ułamkiem, a więc im większa jest liczba w mianowniku, tym skala jest mniejsza. Skoro wartość liczbowa skali 1 : 1 000 jest znacznie większa niż 1 : 100 000 000, to łatwo zinterpretować, że pierwsza z nich jest duża, a druga mała. Zatem ta skala jest większa, która ma mniejszy mianownik.

RTRGCx2F67kC3
Porównanie skali w różnych postaciach
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Generalizacja treści mapy

Nie ma możliwości przedstawienia na mapie wszystkich obiektów, jakie istnieją w rzeczywistości na prezentowanym obszarze, co zmusza nas do uproszczenia, czyli generalizacjigeneralizacja treści mapygeneralizacji jej treści. Im mniejsza skala mapy, tym generalizacja treści jest większa. Możesz to zobaczyć na poniższym przykładzie.

Rdwf5jcercVoF
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RwKCEhDvePVcZ
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

mapa wykonana w skali mniejszej

mapa wykonana w skali większej

np. 1 : 50 000

np. 1 : 30 000

na tym samym arkuszu przedstawiony jest większy obszar

na tym samym arkuszu przedstawiony jest mniejszy obszar

mapa zawiera mniej szczegółów

mapa zawiera więcej szczegółów

Tabela zawiera dwie kolumny. Każda z kolumn posiada pięć wierszy.

Kolumna pierwsza. Ilustracja przedstawia fragment mapy terenu Kudowy Zdroju i okolic. Znajduje się na niej główna droga oraz mniej znaczące drogi. Zaznaczono również tereny zielone, przedstawiono również pobliskie miejscowości. Jest to mapa wykonana w mniejszej skali, przez co ilość szczegółów jest mniejsza niż na mapach wykonanych w większej skali. Pośrodku mapy naniesiono czarną prostokątną ramkę, która odpowiada obszarowi przedstawionemu na mapie wykonanej w większej skali. Jest to mapa wykonana w skali mniejszej, na przykład jeden do pięćdziesięciu tysięcy. Na tym samym arkuszu przedstawiony jest większy obszar, mapa zawiera mniej szczegółów.

Kolumna druga. Ilustracja przedstawia fragment mapy terenu Kudowy Zdroju. Znajduje się na niej dużo szczegółów, w tym główna droga oraz poboczne, ścieżki, zabudowania, tereny zielone. Mapa przedstawia dużo mniejszy obszar niż mapa wykonana w mniejszej skali, będący jej wycinkiem. Jednak dzięki temu odznacza się większą dokładnością w przedstawianiu obiektów, które nie muszą być upraszczane w takim stopniu, jak ma to miejsce na mapach o mniejszej skali, przykładowo można precyzyjnie nanieść poszczególne budynki, zamiast dokonywania generalizacji. Jest to mapa wykonana w skali większej, na przykład jeden do trzydziestu tysięcy. Na tym samym arkuszu przedstawiony jest mniejszy obszar, mapa zawiera więcej szczegółów.

Na rysunkach przedstawiono fragmenty legend dwóch map ogólnogeograficznych (oznaczonych literami A i B) wykonanych w różnych skalach. Zapoznaj się z legendami, a następnie wykonaj polecenia.

R8iXasRtqmkfF1
Ilustracja interaktywna prezentująca fragmenty legend dwóch map ogólnogeograficznych wykonanych w różnych skalach. Obok każdego elementu legendy naniesiono punkt interaktywny. Po kliknięciu pojawia się okno ze zdjęciem reprezentującym dany obiekt. Obiekty zamieszczone w legendzie: góry, wyżyny, niziny, punkty wysokościowe, łąki, lasy, tereny przemysłowe, zabudowy, jeziora, rzeki, bagna, autostrady, inne drogi, linie kolejowe, drogi wojewódzkie, drogi lokalne, drogi gruntowe, miasto powyżej 100 tysięcy mieszkańców, miasto 20 tysięcy - 100 tysięcy mieszkańców, miasto poniżej 20 tysięcy mieszkańców, wsie, parkingi, zamki, przystanki autobusowe, poczty, kościoły, szkoły. Góry zaznaczane są czerwonym kolorem. Zdjęcie przedstawia krajobraz górski. Na pierwszym planie wierzchołek góry porośnięty trawą, ciągnący się w głąb kadru. Zbocza gęsto pokryte wysokimi drzewami iglastymi. W oddali inne zobacz, również zadrzewione. Pomiędzy wzniesieniami dość płaskie doliny. Wyżyny zaznaczane są kolorem żółtym. Zdjęcie przedstawia krajobraz wyżynny. Na pierwszym planie teren gęsto pokryty drzewami, a za nim niewielkie wzniesienie. Jego zbocza porośnięte trawą, gdzieniegdzie drzewami. Na szczycie ruiny zamku. Na prawo, u podnóża wzniesienia, kościół i zabudowania mieszkalne. W tle linia kolejnego zadrzewionego wzniesienia, przebiegająca wzdłuż kadru. Niziny zaznaczane są zielonym kolorem. Zdjęcie przedstawia płaski, niziny teren. Na pierwszym planie pole uprawne, rośnie na nim zboże złotego koloru. Następnie kolejne pola uprawne, w żółtawym lub zielonym kolorze, pośród nich wiejskie niewielkie zabudowania i drzewa. W oddali wykopy i zgromadzony jasny piasek na terenie żwirowni. Powyżej jasne, błękitne niebo z białymi chmurami. Punkty wysokościowe zaznaczane są czarną kropką. Zdjęcie przedstawia kwadratowy znak pomiarowy. Umieszczony jest w ziemi, dookoła rośnie trawa. Wykonany z żeliwa, ma kolor srebrny. Pośrodku znajduje się okrąg, a w nim napisy. U góry: „ZNAK POMIAROWY USZKODZENIE PODLEGA KARZE G. U. P. K.”, u dołu: „AD 1915”. Pośrodku mały wypukły okrąg, przecięty pośrodku dwiema prostymi liniami. Jeziora zaznaczane są niebieską plamą. Fotografia przedstawia jezioro latem. Zdjęcie wykonane z wysokości kilku metrów. Na pierwszym planie w prawym dolnym rogu zacumowane kilkadziesiąt łódek, nieco dalej na brzegu budynki usługowe, a za nimi linia lasu. Pozostałą część wypełnia rozciągające się po horyzont jezioro. Jego linia brzegowa jest zróżnicowana, pofalowana. Nad brzegiem szuwary. Na jeziorze pływa kilkanaście żaglówek. Rzeki zaznaczane są niebieskimi liniami. Zdjęcie przedstawia niewielką rzekę wykonane wiosną. Tafla wody spokojna, rzeka nie ma rwącego nurtu, lekko skręca w prawo. W jej tafli odbijają się na niej drzewa rosnące po bokach. Między drzewami trawa, drzewa wypuszczają pąki. Dobra pogoda, bezchmurne niebo. Bagna zaznaczane są zbiorem niebieskich linii, równoległych do siebie. Zdjęcie przedstawia bagno. Teren podmokły, na niemal całej powierzchni wody unoszą się jasnozielone glony. Gdzieniegdzie przez taflę wody przebijają się wysokie kępy traw, a także fragmenty pni drzew. W oddali brzeg pokryty wysoką i gęstą trawą oraz małymi drzewami. Autostrady zaznaczane są dwiema równoległymi czerwonymi liniami. Zdjęcie przedstawia autostradę. Składa się z dwóch dwupasmowych jezdni, oddzielonych od siebie barierkami i wąskim pasem zieleni. Pasy na jezdniach wyznaczone są za pomocą białych przerywanych linii na asfalcie. Po bokach autostrady lekko pofalowany teren porośnięty trawą. Na jezdni kilka pojazdów. W dalszej części fotografii rosnące drzewa. Po prawej stronie prawej jezdni niebieski znak drogowy z oznaczeniami „Pruszcz Gdański 25; Gdańsk 42”. Inne drogi zaznaczane są czarnymi liniami. Na zdjęciu droga asfaltowa biegnąca przez niewielką miejscowość. Po lewej stronie jezdni przy drodze stoją domy mieszkalne, obok nich rosną drzewa i trawa. Na jezdni asfalt, naniesiono na nim białe podłużne pasy oddzielające pasy ruchu. Po prawej stronie drogi rząd znaków drogowych. Możliwe jest odczytanie tylko pierwszego z nich, zakrywa pozostałe. Składa się z dwóch znaków, umieszczonych na metalowych rurach. Pierwsza tablica jest zielona, ma poziomy kształt, na niej biały napis „Trzebina”. Poniżej drugi znak, również na poziomej tablicy. Na białym tle naniesiono czarne sylwetki stojących obok siebie budynków, oznaczając w ten sposób obszar zabudowany. Po prawej stronie fotografii obszar porośnięty trawą, a na drugim planie budynki mieszkalne. Linie kolejowe zaznaczane są biało-czarnymi liniami. Fotografia przedstawia biegnące obok siebie tory kolejowe. To sześć biegnących równolegle do siebie linii, pomiędzy nimi gęsto poustawiane zostały metalowe słupy sieci trakcyjnej trzymające nad torami przewody elektryczne. Tory biegną prosto w głąb kadru, z lewej i prawej strony fotografii rosnące drzewa wzdłuż nich. Miasta powyżej stu tysięcy mieszkańców zaznaczane są różowymi kształtami. Na zdjęciu widać wielkomiejski krajobraz. Pośrodku fotografii górujące nad pozostałymi budynkami kilkudziesięciopiętrowe drapacze chmur. Są to konstrukcje ze stali i szkła, ich okna mienią się w słońcu, na dachach pionowe maszty anten. Poniżej, na pierwszym planie, niższe kilkunastopiętrowe bloki mieszkalne oraz rosnące między nimi drzewa. Miasta od dwudziestu do stu tysięcy mieszkańców zaznaczane są kółkiem z wpisanym wewnątrz drugim kółkiem o białym środku. Zdjęcie przedstawia krajobraz miasta średniej wielkości. Na pierwszym planie rzeka płynąca równolegle do dolnego boku fotografii. Dalej znajduje się betonowy bulwar, a za nim duża ilość kilkupiętrowych budynków mieszkalnych i kamienic. Dość gęsta zabudowa, w tle linia wysokich bloków stanowiących nowszą część miasta, a za nią rosnące drzewa. Miasta poniżej dwudziestu tysięcy mieszkańców zaznaczane są kółkiem z wpisanym wewnątrz drugim kółkiem o czarnym środku. Zdjęcie przedstawia krajobraz małomiasteczkowy. Pośrodku brukowana ulica, chodniki, na lewo mały parking. Wzdłuż ulicy stoją parterowe lub jednopiętrowe domy jednorodzinne. Wzdłuż nich, obok ulicy, słupy, na których zawieszono przewody elektryczne i umieszczono lampy uliczne. Wsie zaznaczane są małym kółkiem o białym środku. Zdjęcie przedstawia krajobraz wiejski. Pośrodku lekko skręcająca w lewo droga asfaltowa. Po bokach zielone pola uprawne, a na drugim planie, za zakrętem domy mieszkalne, zabudowania gospodarskie i drzewa. Przed wjazdem do miejscowości zielona pozioma tablica z jej nazwą naniesioną białymi literami: Kraszewo Gaczułty. Łąki zaznaczane są zielonymi krótkimi pionowymi liniami ułożonymi w parach na pewnym obszarze. Fotografia przedstawia łąkę. Płaski teren porośnięty gęstymi, kilkudziesięciocentymetrowymi trawami. Na drugim planie rosnące drzewa i krzewy. Lasy zaznaczane są zielonobrązowym kolorem. Na zdjęciu las iglasty. Drzewa rosną na zboczu niewielkiego wzniesienia, które poryte jest gęstą zieloną roślinnością. Zza drzew prześwituje Słońce. Tereny przemysłowe zaznaczane są fioletowym kolorem. Zdjęcie przedstawia teren przemysłowy. Pierwszy plan zajmuje płaski teren, będący ogrodzonym placem. Dalej poziomo płynie rzeka, a za nią stoją budynki fabryki. Z przodu, pośrodku, hala magazynowa, na lewo od niej samochód ciężarowy, a dalej usypana góra piasku. Przed halą i po jej prawej stronie kolejne ciężarówki, a dalej bok kilkupiętrowego budynku. W tle duże okrągłe zbiorniki połączone u góry rurami, które łączą się z prawej strony tworząc wysoki pionowy komin, wsparty na metalowym rusztowaniu. Szare kolory, niebo pokryte chmurami. Zabudowy przedstawiane są szarymi prostokątami na białym tle. Zdjęcie z lotu ptaka na niewielkie osiedle domków jednorodzinnych. Domki stoją wzdłuż ulic, większość z nich jest połączona ze sobą, stoją obok siebie. Łącznie domów jest kilkadziesiąt, rozlokowane są wzdłuż ulic na planie prostokąta, są również wewnątrz niego. Dookoła płaski teren, pola uprawne, trawa, krajobraz wiejski. Drogi wojewódzkie oznaczane są pomarańczowymi liniami o czarnym obramowaniu. Numery tych dróg podawane są czarnym kolorem na tle pomarańczowych prostokątów. Fotografia prezentuje drogę wojewódzką. Asfaltowa jezdnia, przeciwległe pasy oddzielają namalowane białe ciągłe linie. Po lewej stronie, na pierwszym planie, wyłożona kostką brukową autobusowa zatoczka, a dalej chodnik. Z prawej strony drogi brukowany chodnik, a nadlej płaski teren pokryty niewysokimi drzewami. Na drugim planie domy mieszkalne położone przy drodze. Drogi lokalne oznaczane są biało-pomarańczowymi liniami o czarnym obramowaniu. Na fotografii ukazana jest droga lokalna, krajobraz wiejski. Pokryta asfaltem, nie ma na niej dodatkowych oznaczeń pasów. Dość wąska, po bokach płaski teren pokryty wysokimi trawami, krzewami i drzewami. Na drugim planie niewielki mostek, a dalej dom jednorodzinny i drzewa. Drogi gruntowe oznaczane są czarnymi liniami. Fotografia ukazuje krajobraz wiejski. Pośrodku biegnie wąska, nieutwardzona, piaszczysta droga. Z lewej strony wzdłuż niej ciągnie się drewniany płot, dalej rośnie drzewo. Z prawej strony podobne ogrodzenia, za którymi stoją niewielkie domki. Wzdłuż drogi poprowadzone słupy z latarniami i linią elektryczną. Na drugim planie las. Parkingi oznaczane są białą literą P na niebieskim prostokącie. Zdjęcie ukazuje widok z góry na sporej wielkości parking. Jego boki mają po kilkadziesiąt metrów długości. Na placu stoją samochody osobowe, ciężarówki i autobusy. Przed parkingiem żywopłot, trawnik i chodnik. Za nim drzewa i zabudowania miejskie. Zamki ukazane są miniaturą zamku w białym kolorze na różowym tle. Zdjęcie przedstawia gotycki zamek w Malborku. Wykonany z czerwonej cegły, posiadający grube mury obronne. Przed zamkiem, na pierwszym planie, płynie rzeka. Przystanki autobusowe oznaczane są literą Y wpisaną w koło. Na zdjęciu widać przystanek autobusowy. Stoi na chodniku wyłożonym szarą kostką. Po bokach betonowe okrągłe kosze na śmieci. Konstrukcja przystanku wykonana jest z czerwonych, prostych, stalowych elementów. Wewnątrz tak wykonanej ramy rozmieszczono plakaty reklamowe, tablicę z rozkładem jazdy. Dach przystanku jest półokrągły, przezroczysty, plastikowy. Na bocznej ścianie przystanku umieszczono prostokątny niebieski znak informacyjny, na którym na białym tle umieszczono czarną sylwetkę autobusu. Poczty przedstawiane są poziomym prostokątem z liniami krzyżującymi się na środku i łączącymi przeciwległe wierzchołki. Na zdjęciu widać krajobraz małego miasteczka. Dwupiętrowy budynek w kolorze piaskowym, w którym mieści się oddział Poczty Polskiej. Oddział mieści się na parterze, oznaczony jest czerwoną, poziomą tablicą z napisem „Poczta Polska” i złotym rogiem przedstawiającym pocztową trąbkę. Do schodów przed budynkiem poczty przymocowano małą czerwoną skrzyknę na listy. Po bokach stoją kolejne jednopiętrowe budynki mieszkalne i usługowe. Kościoły oznaczane są kółkiem, od którego w górę odchodzi krzyż. Zdjęcie przedstawia gotycki kościół otoczony drzewami. Wykonany z czerwonej cegły. Z przodu posiada wysoką wieżę, ma stromy czerwony prosty dach, liczne zdobienia wokół pionowych, bardzo wysokich i wąskich okien. Szkoły przedstawiane są jako niebieska tarcza. Zdjęcie ukazuje widok wejścia do szkoły podstawowej od strony ulicy. Na pierwszym planie poziomy chodnik, dalej płot. Budynek szkoły kilkupiętrowy, nad wejściem pozioma granatowa tablica z napisem: „Szkoła Podstawowa nr 141 im. Mjr. H. Sucharskiego w Warszawie”. Na ogrodzeniu poziomy niewielki baner reklamujący szkółkę piłkarską. Z prawej strony, przed szkołą, rośnie brzoza, po lewej stronie drzewa iglaste.
Fragmenty legend dwóch map ogólnogeograficznych wykonanych w różnych skalach
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 11

Określ, która legenda dotyczy mapy wykonanej w większej skali, a która w mniejszej.

RxwTqC5pITE9w
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Rodzaje map

Istnieje wiele rodzajów map, które tworzy się do różnych celów. Możemy je dzielić ze względu na treść, skalę i przeznaczenie

Podział map ze względu na treść:

  • mapy ogólnogeograficzne – przedstawiają ukształtowanie terenu i znajdujące się na nim obiekty (szatę roślinną, zbiorniki wodne z zaznaczoną głębokością, linie komunikacyjne), a także granice państwowe i administracyjne; rodzajem mapy ogólnogeograficznej jest mapa topograficzna,

  • mapy tematyczne – przedstawiają tylko wybrane zjawiska i obiekty związane z tematem mapy, przy znacznym ograniczeniu elementów ogólnogeograficznych – pozostawia się jedynie elementy niezbędne do orientacji w przestrzeni, np. sieć rzeczną i/lub drogi, większe miejscowości itp.

Podział map ze względu na skalę:

  • mapy wielkoskalowe – skala nie mniejsza niż 1 : 200 000 (m.in. mapy topograficzne i mapy turystyczne),

  • mapy średnioskalowe – skala między 1 : 200 000 a 1 : 1 000 000,

  • mapy małoskalowe (zwane też przeglądowymi) – skala mniejsza niż 1 : 1 000 000.

Najczęściej spotykamy mapy ogólnogeograficznemapa ogólnogeograficznamapy ogólnogeograficzne oraz różnorodne mapy tematyczne, np. krajobrazowemapa krajobrazowakrajobrazowe, administracyjne, polityczne, turystycznemapa turystycznaturystyczne i wiele innych. Szczególnie często jest wykorzystywana mapa turystyczna zawierająca przydatne dla turystów informacje o atrakcjach turystycznych, np. zabytkach czy ciekawych obiektach przyrodniczych. Przedstawia ona także przebieg szlaków turystycznych, lokalizację miejsc noclegowych, np. hoteli, schronisk, kempingów itp. Mapy turystyczne należą z reguły do map wielkoskalowych.

R1Be4aeSZuMVF1
Ilustracja interaktywna przedstawiająca podział map. Dzieli się je ze względu na skalę i ze względu na treść. Mapy ze względu na skalę dzielą się na: wielkoskalowe (topograficzne) (w skalach większych niż 1 : 200 000), średnioskalowe (w skalach między 1 : 1000 000 a 1 : 200 000), małoskalowe (przeglądowe) (w skalach mniejszych niż 1 : 1000 000). Mapy ze względu na treść dzielą się na ogólnogeograficzne – przekazują ogólne związki przestrzenne pomiędzy wybranymi zjawiskami geograficznymi; najczęściej przedstawione są na nich: ukształtowanie powierzchni, wody, zabudowa, drogi, koleje, granice; mapy tematyczne – przedstawiają jedno określone zjawisko bądź element (czasami więcej) z danej dziedziny np. klimatyczne, geologiczne, glebowe, demograficzne, turystyczne, samochodowe, przemysłowe, historyczne. Dodatkowo na mapie umieszczono pięć punktów interaktywnych dla każdego z wymienionych rodzajów map. Po kliknięciu otwiera się okno z dodatkowymi informacjami i przykładem danej mapy. Informacje dotyczące map wielkoskalowych: są to mapy bardzo dokładne, szczegółowe, lecz przedstawiające niewielki obszar. Przykład: mapa topograficzno-turystyczna przedstawiająca Dolinę Pięciu Stawów Polskich. Informacje dotyczące map średnioskalowych: typ pośredni między mapami topograficznymi i przeglądowymi. Przykład: mapa administracyjna województwa mazowieckiego. Informacje dotyczące map małoskalowych: przedstawiają duży obszar na niewielkim arkuszu i mają charakter raczej poglądowy. Przykład: mapa zróżnicowania językowego ludności Ameryki. Informacje dla map ogólnogeograficznych: oprócz typowych map ogólnogeograficznych (w tym fizycznych) ich przykładami są również: mapa krajobrazowa, mapa polityczna i mapa topograficzna. Przykłady: mapa fizyczna (na podkładzie mapy hipsometrycznej) Polski, przykładowa mapa topograficzna w skali 1 : 50 000. Informacje dla map tematycznych: mapy tematyczne przedstawiają jedno lub kilka zagadnień ze specjalistycznych dziedzin fizycznogeograficznych lub społeczno-ekonomicznych. Przykłady: suma opadów atmosferycznych w Polsce, mapa polityczna Europy, mapa krajobrazowa Afryki.
Najczęstsze kryteria podziału map
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o.,
Grafiki:
1. Autorstwa EMeczKa, CC BY-SA 4.0, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=9440035
2. Autorstwa Aotearoa, CC BY 2.5, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1670546
3. Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0, [online], dostępny w internecie: https://zpe.gov.pl/a/ameryka-polnocna-i-ameryka-poludniowa---zroznicowanie-ludnosci/DutXdbKsH
4. CC BY-SA 3.0, [online], dostępny w internecie: https://zpe.gov.pl/a/do-czego-sluza-mapa-i-plan/D6H8DLoNW
CC BY-SA 3.0 , [online], dostępny w internecie: https://zpe.gov.pl/a/przeglad-panstw-na-mapie-politycznej-europy/DRPtvE7ai
CC BY-SA 3.0 , [online], dostępny w internecie: https://zpe.gov.pl/a/afryka---strefowosc-klimatyczna-roslinna-i-glebowa/DaMi72Fls
CC BY-SA 3.0 , [online], dostępny w internecie: https://zpe.gov.pl/a/mapa---po-co-ja-tworzymy-i-do-czego-wykorzystujemy-skale/Df4SHGtIy
5. Autorstwa Pedros.lol, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=9816659, licencja: CC BY-SA 3.0.

Plany miast

Bardzo często korzysta się także z planów miast. Jest to bardzo szczegółowy, kartograficzny obraz widzianego z góry stosunkowo niewielkiego obszaru (np. jednego miasta, pojedynczego osiedla lub wsi) przy zastosowaniu odpowiedniego pomniejszenia. Zobaczyć na nim można domy, ulice, pola, lasy, drogi itp. Na planach miast przedstawia się szczegółowy przebieg ulic wraz z ich nazwami, rodzaje zabudowy oraz ważne obiekty, np. pocztę, ratusz, parkingi, kościoły. Elementy treści są przedstawione za pomocą znaków kartograficznych. Plany opracowuje się zwykle w dużej skali, od ok. 1 : 1 000 dla bardzo małych miejscowości lub ich części do ok. 1 : 20 000 dla wielkich miast lub aglomeracji.

RvrrUEX5Kqxtu
Plan Starego Miasta w Zamościu
Źródło: Autorstwa MaKa~commonswiki - Praca własna, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1545016, licencja: CC BY-SA 3.0.

Oprócz tradycyjnych map papierowych (analogowych) coraz powszechniejsze są mapy cyfrowe (elektroniczne). Możesz je znaleźć w Internecie, skorzystać z nich w smartfonie albo w specjalnych urządzeniach do nawigacji GPS.

RskuJkIwdmVFd1
Schemat prezentujący cztery cechy map cyfrowych. Po prawej stronie wyszczególniono poszczególne cechy. Są to: posiadanie opcji powiększania i zmniejszania wraz ze zmianą stopnia szczegółowości; możliwość wyboru (selekcji) wyświetlanych informacji; możliwość ciągłego posiadania ich przy sobie, mając dostęp do Internetu; częste aktualizacje.
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

generalizacja treści mapy
generalizacja treści mapy

proces zmniejszania szczegółowości mapy wraz ze zmniejszaniem jej skali

kartografia
kartografia

dziedzina nauki i techniki obejmująca teorię oraz metody sporządzania i użytkowania map, a także atlasów, globusów itp.

legenda (objaśnienia) mapy
legenda (objaśnienia) mapy

zawiera spis symboli występujących na mapie i informacje o jej wykonaniu

mapa krajobrazowa
mapa krajobrazowa

mapa, na której przedstawia się zagospodarowanie terenu, np. lasy, pola uprawne, łąki i pastwiska, tereny miejskie, przemysłowe itd.; może przedstawiać zarówno krajobraz naturalny, pierwotny, jak również przekształcony przez człowieka

mapa ogólnogeograficzna
mapa ogólnogeograficzna

mapa, na której przedstawia się podstawowe informacje o danym obszarze, np. ukształtowanie powierzchni, sieć rzeczną, jeziora oraz główne miasta, granice i drogi; do map ogólnogeograficznych w szerszym znaczeniu zalicza się również mapy polityczne (z granicami państw i mniejszych jednostek administracyjnych), mapy krajobrazowe i topograficzne

mapa turystyczna
mapa turystyczna

mapa o skali podobnej do map topograficznych, ale zawierająca przydatne dla turystów informacje o zabytkach, drogach turystycznych, schroniskach, kempingach itp.

odwzorowanie kartograficzne
odwzorowanie kartograficzne

matematyczny sposób przedstawiania powierzchni kuli na płaszczyźnie

plan
plan

szczegółowy, kartograficzny obraz stosunkowo niewielkiej powierzchni, przedstawiony na płaszczyźnie za pomocą symboli kartograficznych, w dużej skali; nie wymaga stosowania określonego odwzorowania kartograficznego i siatki kartograficznej

południki
południki

pionowe linie biegnące po powierzchni kuli ziemskiej, łączące dwa bieguny

równoleżniki
równoleżniki

poziomie linie biegnące po powierzchni kuli ziemskiej, tworzące okręgi, ułożone równolegle względem siebie

siatka kartograficzna
siatka kartograficzna

układ równoleżników i południków na mapie

zdjęcia lotnicze i satelitarne
zdjęcia lotnicze i satelitarne

fotografie powierzchni Ziemi wykonywane z balonów, samolotów, dronów oraz ziemskich sztucznych satelitów

Podsumowanie

  • Mapa to obraz powierzchni Ziemi lub jej fragmentu widzianego z góry, przedstawiony na płaszczyźnie i w pomniejszeniu, czyli skali.

  • Mapy mogą dotyczyć różnych zagadnień, np. ukształtowania terenu, podziału politycznego obszaru, budowy geologicznej itd.

  • Elementami mapy są: treść przedstawiona za pomocą znaków kartograficznych, legenda, skala i tytuł.

  • Skala mapy informuje, ile razy pomniejszone zostały na mapie odległości i wymiary obiektów.

  • Skalę mapy można przedstawić w postaci liczbowej, mianowanej lub podziałki liniowej.

  • KartografiakartografiaKartografia proponuje wiele rodzajów map różniących się konstrukcją, skalą, tematyką i przeznaczeniem.

Praca domowa

Znajdź w atlasie geograficznym albo w internecie mapy Twojego regionu. Sprawdź, jak zmienia się treść mapy w zależności od skali.

R1HL2hl3KZJOE
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Pokaż podpowiedź

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
R1TFghzDnOKdQ
Przeanalizuj poniższą mapę, a następnie zwróć uwagę na kolejność warstw znaków kartograficznych i napisów. Uporządkuj podane niżej warstwy, zaczynając od tej, która znajduje się najbardziej na spodzie do tej, która znajduje się najbardziej na wierzchu. Jest to ogólna reguła, którą stosuje się podczas wykonywania map. Elementy do uszeregowania: 1. warstwa napisów, 2. warstwa znaków powierzchniowych, 3. warstwa znaków liniowych, 4. warstwa znaków punktowych
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RonIcN4qqnEyM
Źródło: Autorstwa kicior99 -praca własna, CC BY-SA 4.0, dostępny w internecie: Autorstwa kicior99 - own work, based on maps:Masyw Ślęży i okolice, 1:60 000 PPWK Warszawa - Wrocław 1986Sudety Środkowe 1:60 000 Expressmap ISBN=8360120668Masyw Ślęzy - mapa turystyczna 1:25 000 GalileosŚlęża 1:50 000 Eko-Graf, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8959615, licencja: CC BY-SA 3.0.
R72tViiSi4FU4
Ćwiczenie 1
Przeanalizuj dostępną ci mapę, a następnie zwróć uwagę na kolejność warstw znaków kartograficznych i napisów. Uporządkuj podane niżej warstwy, zaczynając od tej, która znajduje się najbardziej na spodzie do tej, która znajduje się najbardziej na wierzchu. Jest to ogólna reguła, którą stosuje się podczas wykonywania map. Elementy do uszeregowania: 1. warstwa znaków liniowych, 2. warstwa znaków punktowych, 3. warstwa znaków powierzchniowych, 4. warstwa napisów
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 2

Korzystając z poniższej mapy, uzupełnij zdania, zaznaczając właściwy wyraz. Pamiętaj, że jeśli na mapie nie narysowano róży kierunków, to kierunek północny znajduje się na górze mapy.

R1FKltC2LVCcg
Źródło: dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6525958, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1XZV9H2DLYuC
Najwyższy punkt na załączonej mapie leży na wysokości 304/305 m n.p.m. Linia kolejowa przebiega m.in. przez miejscowość Kuleje/Kalej. Stacja kolejowa Wręczyca znajduję się w granicach/poza granicami otuliny parku krajobrazowego. Wsią gminną jest wieś Truskolasy/Wręczyca Wielka. Miejscowość Długi kąt znajduje się na wschód/zachód od miejscowości Nowa Szarlejka. W centrum miejscowości Klepaczka znajduje się obszar zabudowany/zalesiony. Przez miejscowość Piła Pierwsza przepływa rzeka Pankówka/Czarna Oksza. Na załączonej mapie występują dwa/trzy użytki ekologiczne. Zabytkowy kościół można zobaczyć m.in. w miejscowości Truskolasy/Wręczyca Wielka. W miejscowości Pierzchno znajduje się użytek ekologiczny/pomnik przyrody. Odległość w linii prostej między miejscowością Długi Kąt i Czarna Wieś jest większa/mniejsza niż 5 km.
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 2

Napisz definicję podziałki liniowej.

R1O8jfiijwNca
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 3

Przeanalizuj poniższą mapę, a następnie rozpoznaj obiekty opisane w tabeli. Przeciągnij ich nazwy w odpowiednie miejsca tabeli.

R1UVt4VBE7jcc
Źródło: Autorstwa Aotearoa - Praca własna (zmodyfikowane), dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4551750, licencja: CC BY-SA 3.0.
RpvNK2pLCXiZU
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1I3kAkdbwxUO
Ćwiczenie 3
Uzupełnij tekst odpowiednimi słowami.
Ćwiczenie 4

Poniżej przedstawiono dwa plany miasta Zamościa wykonane w różnych skalach. Oceń poprawność poniższych zdań.

R11fkEKtmH6WG
Łączenie par. . 1. Plan A wykonano w większej skali niż plan B.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. 2. Zalew znajduje się w południowej części miasta.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. 3. Stare Miasto znajduje się w centralnej części Zamościa.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. 4. Przez Stare Miasto przebiega droga krajowa.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. 5. Na Osiedlu J. Kilińskiego dominuje krajobraz przemysłowy.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. 6. Aby dojechać do Biłgoraja należy jechać ulicą Szczebrzeską na północny wschód.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. 8. Na południe od Rynku Wielkiego na Starym Mieście znajduje się Rynek Wodny.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. 9. Przy ulicy Kościuszki na Starym Mieście znajduje się poczta.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. 10. W dawnych granicach Starego Miasta znajduje się tylko jedna fontanna.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. 11. Synagoga znajduje się na rogu ul. Zamenhofa i ul. Solnej.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. 12. Kościół św. Katarzyny jest objęty gminną ewidencją zabytków.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 4

Wyjaśnij, czym jest generalizacja treści mapy.

RwOa2JGkleLwJ
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R9PYmCKUZRcFg
Ćwiczenie 5
Korzystając z planu B Starego Miasta Zamościa z poprzedniego ćwiczenia, uporządkuj etapy trasy od Dawnej Akademii Zamojskiej do Placu Wolności. Elementy do uszeregowania: 1. ul. Ratuszowa, 2. ul. Bazyliańska, 3. Rynek Wielki, 4. ul. Żeromskiego, 5. ul. Pereca, 6. ul. Staszica
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R155w03xcUzjV
Ćwiczenie 5
Dopasuj nazwy znaków kartograficznych do odpowiednich typów.
1
Ćwiczenie 6

Opisz trasę ze stacji PKP Stęszew nad Jezioro Budzyńskie.

RuB6OPyUm70UG
Źródło: Autorstwa Kicior99. - praca własna; based on Mapa Topograficzna Polski M-33-142B and M-33-142A and Mapa Wielkopolskiego Parku Narodowego, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=9400154, licencja: CC BY-SA 4.0.
R1Ru4TymJddu7
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 6

Opisz trasę prowadzącą z twojego domu do twojej szkoły. Jakimi drogami się przemieszczasz? Czy w okolicy występują zabudowania czy na przykład las? Czy mijasz przystanki, parkingi, czy może jeszcze inne miejsca? Wypisz wszystko, co przyjdzie ci do głowy.

R1N9Hb2udUNiQ
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 7

Rozwiąż zadania. Wskaż poprawną odpowiedź.

Odległość z Zakopanego do Szczawnicy wynosi 60 km. Oblicz odległość między tymi miastami na mapie w skali 1 : 1 000 000.

R1YreuqZZ6ODu
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Długość Nilu na mapie w skali 1 : 25 000 000 wynosi 26 cm i 6 mm. Rzeczywista długość Nilu wynosi:

R7AQEfYHYS7Xw
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Na mapie topograficznej odległość między leśniczówką a schroniskiem wynosi 6,5 cm, a w rzeczywistości 1,3 km. Skala liczbowa tej mapy wynosi:

R12gl22U4QYth
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 8

Rozwiąż zadanie.

Odległość między dwoma miastami na mapie w skali 1 : 400 000 wynosi 2 cm. Oblicz odległość między tymi miastami na mapie w skali 1 : 80 000.

R1HHfZqGfuoNj
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Notatnik

R3gpTgm2zcV7T
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Bibliografia

Ciepły M., Głowacz A., Piechota A., Pokojski W., Szkurłat E., Wołoszyńska‑Wiśniewska E., Wyka E., Zarychta R., (2019), Geoinformacja w szkolnej edukacji geograficznej, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.

Korycka‑Skorupa J., Nowacki T., Olczyk M, (2019), Atlas geograficzny. Szkoła podstawowa, Warszawa: Wydawnictwo SBM.

Pasławski J. (red. nauk.), (2010), Wprowadzenie do kartografii i topografii, Wrocław: Redakcja Kartograficzna.