Praca z tekstem
JAK CZYTAĆ ZE ZROZUMIENIEM? CO NAM MOŻE POMÓC?
Uczniowie czytają tekst; starsi uczniowie sami odgadną, że jest to ballada, nauczyciel może dopowiedzieć, że napisana przez Józefa Ignacego Kraszewskiego; tytuł utworu to Dziad i baba.
I.
Był sobie dziad i baba,
Bardzo starzy oboje,
Ona kaszląca, słaba,
On skurczony we dwoje.
Mieli chatkę maleńką,
Taką starą jak oni,
Jedno miała okienko
I jeden był wchód do niej.
Żyli bardzo szczęśliwie
I spokojnie jak w niebie,
Czemu ja się nie dziwię,
Bo przywykli do siebie.
Tylko smutno im było,
Że umierać musieli,
Że się kiedyś mogiłą
Długie życie rozdzieli.II.
I modlili się szczerze,
Aby Bożym rozkazem,
Kiedy śmierć ich zabierze.
Brała oboje razem. —
„Razem! to być nie może,
Ktoś choć chwilą wprzód skona“ —
„Byle nie ty niebożę“.
„Byle tylko nie ona“.
„Wprzód umrę, woła baba,
Jestem starsza od ciebie,
Co chwila bardziej słaba,
Zapłaczesz na pogrzebie“.
„Ja wprzódy, moja miła,
Ja kaszlę bez ustanku
I zimna mnie mogiła
Przykryje lada ranku“. —
„Mnie wprzódy“. „Mnie, kochanie“.
„Mnie mówię“. „Dość już tego,
Dla ciebie płacz zostanie”“.
„A tobie nie? dlaczego?“
I tak dalej i dalej,
Jak zaczęli się kłócić,
Tak się z miejsca porwali,
Chatkę chcieli porzucić. —III.
Aż do drzwi — puk powoli.
„Kto tam?“IV.
„Otwórzcie proszę,
Posłuszna waszej woli,
Śmierć jestem: skon przynoszę“.V.
„Idź babo drzwi otworzyć!“
„Ot to: Idź sam, ja słaba,
Ja pójdę się położyć“,
Odpowiedziała baba. —
„Fi! śmierć na słocie stoi,
I czeka tam nieboga“,
„Idź otwórz z łaski swojej“ —
„Ty otwórz moja droga“VI.
Baba za piecem z cicha
Kryjówki sobie szuka,
Dziad pod ławę się wpycha,
A śmierć stoi i puka.
I byłaby lat dwieście
Pode drzwiami tam stała;
Lecz znudzona nareszcie,
Kominem wleźć musiała.
[Autor tekstu Józef Ignacy Kraszewski, wyd. 1887
Źródło: https://pl.wikisource.org/wiki/Dziad_i_baba_(wiersz)/ca%C5%82o%C5%9B%C4%87]
Zadanie dla uczniów: po zapoznaniu się z utworem, nie patrząc do tekstu, z pamięci, indywidualnie należy zapisać kolejne etapy akcji w utworze, wypełniając dwie pierwsze kolumny tabeli.
ETAP AKCJI | AKCJA W UTWORZE | |
1 | [Żyli sobie dziad i baba w chatce] | |
….. | ||
Zadanie dla uczniów: uzupełnić tabelę, dodając do niej z pamięci szczegóły akcji (uczniowie wypełniają kolumnę 3)
ETAP AKCJI | AKCJA W UTWORZE | SZCZEGÓŁY AKCJI |
1 | [Żyli sobie dziad i baba w chatce] | [Mała chatka z jednym okienkiem i drzwiami; dwoje starszych ludzi, ona schorowana, on pochylony; żyją szczęśliwe i spokojnie] |
………….. | …………. | |
Uczniowie otrzymują na kartkach lub widzą na tablicy multimedialnej obrazy odnoszące się do tekstu Kraszewskiego (w układzie innym niż porządek tekstu).
 |  |
 |  |
 |  |
Źródło obrazów: https://pl.wikisource.org/wiki/Dziad_i_baba_(wiersz)/ca%C5%82o%C5%9B%C4%87
Zadanie dla uczniów: Proszę przyporządkować poszczególne obrazy do kolejnych fragmentów tekstu.
W 6 grupach uczniowie uzupełniają tabelę, ćwicząc rozumienie tekstu pisanego oraz spostrzegawczość. Każda grupa pracuje nad jednym obrazem i jednym fragmentem utworu. Po zakończeniu pracy – grupy referują zapisy z tabeli na forum klasy.
ETAP AKCJI | AKCJA W UTWORZE | SZCZEGÓŁY AKCJI | RÓŻNICE |
1 | [Żyli sobie dziad i baba w chatce] | [Mała chatka z jednym okienkiem i drzwiami; dwoje starszych ludzi, ona schorowana, on pochylony; żyją szczęśliwe i spokojnie] | [na obrazku: brak okna, dodatkowe elementy: dziad i baba siedzą na ławce, ona w chustce na głowie, on z gołą głową…] |
………….. | …………. | ||
Praca w grupach:
1). Posłuchaj pieśni Stanisława Moniuszki napisanej do tekstu Józefa Ignacego Kraszewskiego https://www.youtube.com/watch?v=_8KEPnmo2m0 (nauczyciel może dodać, że rok 2019 decyzją Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej został ustanowiony Rokiem Stanisława Moniuszki).
2). Sformułuj motto/przesłanie utworu, obrazu, pieśni; Czy przesłanie utworu i obrazu, pieśni różnią się, jeśli tak, to czym?; Jeśli nie, to jak sądzisz, dlaczego? [lęk przed śmiercią dotyczy wszystkich, jest nieraz silniejszy niż przywiązanie, nie znamy siebie i swoich reakcji; przesłanie w utworze i obrazie, utworze muzycznym jest takie samo; malujący/śpiewający oddali ideę utworu, stosując typowe dla obrazu/muzyki, różne niż w wypowiedzi słownej, środki wyrazu]
3). Wymień jedną rzecz z tego tekstu lub obrazu/pieśni, która cię zainspirowała [uczniowie wypowiadają się, uzasadniają co i dlaczego ich zainspirowało]. Osiągamy w ten sposób głębsze sposoby przetwarzania informacji, odwołujemy się do emocji.
Jak czytać książkę, artykuł, słuchać audiobooka, wykładu, oglądać film? Jak skutecznie się uczyć?
Zachęcamy uczniów, by w 3 punktach odpowiedzieli na pytanie, bazując na sposobie pracy na lekcji:
1). Szukamy odpowiedzi na pytania: jaka jest główna myśl, teza książki, artykułu. Pomocne jest dzielenie tekstu na znaczące części;
2). Uzasadnienie tezy - Czy to, co autor pisze, jest zasadne?; Czy odnajduję podobne myślenie w innych źródłach, nie tylko pisanych – tu np. obraz; pieśń;
3). Zastosowanie – po co mi ta wiedza? Do czego może mi się przydać? Jak mogę to zastosować? – np. mądrość życiowa, że lęk przed śmiercią dotyczy wszystkich, jest nieraz silniejszy niż przywiązanie, nie znamy siebie i swoich reakcji; obraz/rysunek choćby schematyczny, pomaga zrozumieć i zapamiętać treść utworu/artykułu].
Zadanie domowe: wybrać dowolny artykuł z prasy i, korzystając ze schematu pracy na lekcji, w 3 punktach przedstawić na piśmie:
Główna teza artykułu; Uzasadnienie tezy; Zastosowanie.
Do kolejnych fragmentów artykułu dodać schematyczny rysunek, wspomagający rozumienie sensu danego fragmentu.