Prawa człowieka - organizacje pozarządowe
- Wyjaśniać różnicę między organizacją pozarządową a organizacją pożytku publicznego.
- Przedstawiać rodzaje i przykłady organizacji pozarządowych.
- Omawiać działalność wybranych organizacji pozarządowych broniących prawa człowieka.
- Charakteryzować sposób funkcjonowania organizacji pozarządowych w Polsce.
- Oceniać skuteczność działania organizacji pozarządowych.
Pomimo wzrostu popularności idei praw człowiekapraw człowieka są one na całym świecie nieustannie łamane. Nawet w krajach demokracji zdarzają się przypadki naruszania praw i wolności jednostki. Na straży przestrzegania tych uniwersalnych praw stoją nie tylko państwowe sądy oraz międzynarodowe trybunały, ale i dynamicznie rozwijające się pozarządowe organizacje broniące praw człowieka.
Co to są organizacje pozarządowe?
W Polsce pojęcie organizacji pozarządowych definiuje ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 2003 r. Jest to pierwszy akt prawny, który wprowadził definicję organizacji pozarządowej i wolontariusza oraz uregulował sposób współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi. Często nazywana jest „konstytucją” III sektora. Ustawa wprowadziła nowe pojęcia do polskiego prawa: działalność pożytku publicznego oraz organizacja pożytku publicznego.
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacieDZIAŁ I
Art. 3. 1. Działalnością pożytku publicznego jest działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych określonych w ustawie.
2. Organizacjami pozarządowymi są:
1) niebędące jednostkami sektora finansów publicznych w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych lub przedsiębiorstwami, instytutami badawczymi, bankami i spółkami prawa handlowego będącymi państwowymi lub samorządowymi osobami prawnymi,
2) niedziałające w celu osiągnięcia zysku – osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, w tym fundacje i stowarzyszenia, z zastrzeżeniem ust. 4.
3. Działalność pożytku publicznego może być prowadzona także przez:
1) osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego;
2) stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego;
3) spółdzielnie socjalne;
4) spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi [...], które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników. [...]
4. Przepisów działu II nie stosuje się do:
1) partii politycznych;
1a) europejskich partii politycznych;
2) związków zawodowych i organizacji pracodawców;
3) samorządów zawodowych;
4) (uchylony)
5) fundacji utworzonych przez partie polityczne;
5a) europejskich fundacji politycznych.
6) (uchylony)
DZIAŁ II
Działalność pożytku publicznego
Działalność odpłatna i nieodpłatna pożytku publicznego
Art. 6. Działalność pożytku publicznego nie jest, [...] działalnością gospodarczą, [...] i może być prowadzona jako działalność nieodpłatna lub jako działalność odpłatna.
Art. 7. Działalnością nieodpłatną pożytku publicznego jest działalność prowadzona przez organizacje pozarządowe i podmioty wymienione w art. 3 ust. 3, w sferze zadań publicznych, o której mowa w art. 4, za które nie pobierają one wynagrodzenia.
Źródło: Dz.U. poz. 1057, Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, dostępny w internecie: htpp://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001057/T/D20201057L.pdf.
Na podstawie ustawy z 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, wyjaśnij, czym charakteryzują się organizacje pozarządowe.
Organizacje pozarządowe często nazywane są również organizacjami:
Non‑profit - co podkreśla, że ich działalność nie jest nastawiona na zysk.
Wolontarystycznymi, gdyż ich działalność jest w znacznym stopniu oparta na działaniu ochotników, czyli wolontariacie.
Społecznymi lub obywatelskimi – te sformułowania podkreślają, że działają one dla dobra publicznego.
NGO (skrót angielskiego non-governmental organization) [czyt. non gawermental organizejszyn] - organizacja pozarządowa.
III sektora – czyli, że są niezależne od administracji publicznej i biznesu.
Do organizacji pozarządowych zaliczamy:
stowarzyszenia
fundacje
kluby sportowe i uczniowskie kluby sportowe
organizacje działające na podstawie odrębnych przepisów, jak np. Polski Czerwony Krzyż, Związek Ochotniczych Straży Pożarnych RP, Polski Związek Działkowców, koła łowieckie, komitety społeczne (np. społeczne komitety budowy dróg, wodociągów)
stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego
spółdzielnie socjalne
partie polityczne
związki zawodowe
izby gospodarcze i rzemieślnicze
związki rolników, kółka rolnicze i koła gospodyń wiejskich
Do organizacji pozarządowych nie zaliczamy:
organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały
jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki
jednostki budżetowe
samorządowe zakłady budżetowe
państwowe fundusze celowe
Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
Narodowy Fundusz Zdrowia
samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
uczelnie publiczne
Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne
państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;
Najczęściej terminu organizacja pozarządowa używa się w stosunku do fundacjifundacji i stowarzyszeństowarzyszeń.
Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (ICRC) jest najstarszą organizacją pozarządową z siedzibą w Genewie broniącą praw człowieka. Początki Międzynarodowego Czerwonego Krzyża sięgają 1863 roku, kiedy to Henri Dunant [czyt.: ąri dinan], będąc świadkiem bitwy pod Solferino stoczonej w 1859 r., zorganizował prowizoryczną pomoc dla rannych żołnierzy.
Skąd organizacje pozarządowe mają pieniądze?
Jest wiele rozwiązań, które prowadzą do realizacji celów organizacji pozarządowej:
Praca społeczna wolontariuszy
Stowarzyszenia i fundacja mogą korzystać z pomocy wolontariuszy, którzy bezpłatnie wykonują zadania.Składki członkowskie
Stowarzyszenie mogą częściowo oprzeć swoje finanse na składkach członkowskich – obowiązkowych wpłatach członków stowarzyszenia. Pieniądze pochodzące ze składek mogą być przeznaczane na dowolne cele statutowe. Nie odprowadza się od nich podatku dochodowego.Dotacje
Środki finansowe przekazywane organizacji na realizację konkretnego projektu. Mogą być przekazywane np. przez fundacje grantodawcze, firmy lub osoby prywatne. Dotacje przyznawane są zawsze na określony cel społeczny, który powinien być zgodny z celami statutowymi organizacji. Ubieganie się o dotację wymaga przygotowania projektu (oferty, wniosku), który musi odpowiadać na potrzeby określone przez inwestora. Zazwyczaj dotacje przyznawane są w drodze konkursu.Darowizny
Wielu organizacjom udaje się dostać „dary rzeczowe” – czyli przedmioty, żywność, za które nie muszą płacić sklepom, firmowym, osobom prywatnym lub innym organizacjom.
Organizacje pożytku publicznego
Organizacje pożytku publicznegoOrganizacje pożytku publicznego są to organizacje pozarządowe (stowarzyszenia i fundacje, a także spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością niedziałające w celu osiągnięcia zysku), które uzyskały w sądzie status pożytku publicznego. Aby uzyskać status OPP, podmiot zobowiązany jest wniosek do Krajowego Rejestru Sądownictwa (KRS).
OPP, jak każda inna organizacja, może promować swoje działania, w tym namawiać do przekazania na jej rzecz 1% podatku dochodowego od osób fizycznych. Wykaz organizacji pożytku publicznego (OPP) jest publikowany do 15 grudnia roku, za który podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych mogą przekazać 1% podatku. Pieniądze z 1% otrzymane przez OPP mogą zostać wydane wyłącznie na prowadzenie działalności pożytku publicznego.
Opis inforgrafiki
Kto może ubiegać się o status OPP
O status organizacji pożytku publicznego (OPP) mogą ubiegać się:
- stowarzyszenie, fundacje, stowarzyszenie zwykłe, kluby sportowe
- OSP, koło gospodyń wiejskich
- spółdzielnia socjalna, spółka niedziałająca dla zysku, parafia
Warunki które musi spenić organizacja
1. prowadzi działalność pożytku publicznego nieprzerwanie min. 2 lata
2. działa na rzecz ogółu społeczności lub określonej grupy w trudnej sytuacji życiowej
3. ma niezależne od siebie władze:
- zarząd (członkowie są niekarani)
- organ kontroli wewnętrznej (np. komisja rewizyjna) - jego członkowie są niekarani, brak powiązań z członkami zarządu, brak podległości służbowej
4. statut (lub inny dokument wewnętrzny na podstawie którego działa OPP) spełnia wymogi ustawowe
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RGhvMJYuS9SwS
Film przedstawia przykłady działań organizacji pozarządowych na rzecz ochrony praw człowieka.
Wymień, kto może zakładać organizacje pozarządowe.
Wyjaśnij cel Międzynarodowego Festiwalu Filmowego WATCH DOCS [czyt. łocz doks].
Celem Maratonu Pisania Listów organizowanego przez Amnesty International jest zwrócenie uwagi na naruszenie praw człowieka. Jak sądzisz, czy udaje się organizacji zrealizować swój cel? Odpowiedź uzasadnij.
Przykłady organizacji broniących praw człowieka
- Fundacja Panoptykon
Fundacja została założona w 2009 roku. Kontroluje te działania państwa, instytucji oraz firm w Polsce, które nas kontrolują. Fundacja nagłaśnia nadużycia władzy. Uczy, jak zabezpieczyć swoje dane, komputer, portfel czy telefon przed wykorzystaniem. Walczy o to, by tworzone prawo w Polsce chroniło naszą wolność i prywatność.
Nazwa Fundacji nawiązuje do więzienia wymyślonego i opisanego przez XVIII- wiecznego angielskiego prawnika. Niezwykłość Panoptykonu polega na tym, że więzienny strażnik z centralnego punktu budowli może stale obserwować wszystkich więźniów, ale sam nie jest widzialny.
- Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć
Stowarzyszenie zostało założone w 2002 roku. Działa na rzecz ochrony praw człowieka, przede wszystkim świadcząc bezpłatną pomoc prawną osobom z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym i dyskryminacją, w tym osobom ubogim, ofiarom przemocy domowej, cudzoziemcomcudzoziemcom i uchodźcomuchodźcom, prowadzi monitoringi przestrzegania standardów praw człowieka.
Dr Halina Nieć (1941‑2002) - wykładowczyni Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, działaczka praw człowieka, założycielka Ośrodka Praw Człowieka Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz pierwszej w Polsce uniwersyteckiej poradni prawnej. W 2002 r. wspólnie ze swoimi studentami była inicjatorką powstania organizacji pozarządowej, która po jej śmierci, została przemianowana na Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć.
- Centrum Praw Kobiet
Fundacja rozpoczęła swoją działalność w 1994 roku. Celem i misją fundacji jest działanie na rzecz równego statusu kobiet i mężczyzn w życiu publicznym oraz rodzinnym, a także pomoc kobietom poprzez poszerzanie dostępu do informacji, poradnictwa i pomocy prawnej oraz psychologicznej w szczególności dla kobiet doświadczających przemocy i dyskryminacji. Istotnym elementem pracy fundacji jest udzielanie bezpłatnej pomocy prawnej i psychologicznej pokrzywdzonym kobietom, dzięki pracy i zaangażowaniu wolontariuszy, którzy, dzieląc się swoją wiedzą i doświadczeniem, poświęcają fundacji nieodpłatnie swój czas.
- Fundacja Batorego
Została założona w latach 80. XX wieku. Celem fundacji jest wspieranie rozwoju demokracji i budowanie społeczeństwa obywatelskiego świadomego swoich praw i obowiązków, angażującego się w sprawy swojej społeczności lokalnej, swojego kraju i społeczności międzynarodowej.
- Komitet Ochrony Praw Dziecka
Komitet rozpoczął swoją działalność w 1981 roku. Głównym celem jest pomoc dziecku krzywdzonemu i jego rodzinie w zakresie przemocy emocjonalnej, fizycznej i seksualnej oraz zaniedbań i niewłaściwej opieki. Komitet podejmuje następujące działania:
prowadzi działalność interwencyjną, kontrolną i profilaktyczną oraz edukacyjno- szkoleniową
upowszechnia znajomość praw dziecka, ujawnia ich naruszanie w życiu rodzinnym i społecznym
podejmuje inicjatywy i działania na rzecz doskonalenia systemu ochrony praw dziecka
broni praw indywidualnych i zbiorowych dziecka, dba o prawidłowe stosowanie wobec dziecka przepisów prawa
inicjuje i rozwija specjalistyczne formy pomocy rodzinie, prowadzi własne placówki jak: ośrodki interwencyjne, opiekuńczo – wychowawcze, interwencji kryzysowej, mediacyjne, poradnie dla dzieci i rodzin i inne
organizuje i prowadzi różne formy wypoczynku dla dzieci i młodzieży
podejmuje działania na rzecz ochrony praw dzieci niepełnosprawnych
udziela wszechstronnej pomocy dzieciom i ich rodzinom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych
podejmuje wszelkie inne działania zmierzające do ochrony interesów dziecka, w tym m.in. działania z zakresu profilaktyki uzależnień i przeciwdziałania przemocy
Odznaką Honorową za Zasługi dla Ochrony Praw Dziecka, wyróżnieniem za szczególne osiągnięcia w dziedzinie ochrony praw dziecka, Komitet Ochrony Praw Dziecka został w 2013 roku odznaczony przez prezydenta Bronisława Komorowskiego.
- Polskie Forum Migracyjne
Fundacja Polskie Forum Migracyjne powstała w 2007 r., aby działać na rzecz poszanowania praw cudzoziemców w Polsce. Misją fundacji jest wspieranie integracji osób, które migrują do Polski – tak, by stała się dla nich drugą ojczyzną. Realizuje swoje cele przede wszystkim poprzez działania informacyjne i edukacyjne.
Wyjaśnij różnicę między organizacją pożytku publicznego a działalnością pożytku publicznego.
Podsumowanie
Związki zawodoweZwiązki zawodowe i organizacje pracodawców, partie politycznepartie polityczne, fundacje utworzone przez partie polityczne, europejskie fundacje polityczne mieszczą się w definicji organizacji pozarządowej. Mimo to nie mogą one uzyskać statusu organizacji pożytku publicznego oraz nie mogą otrzymywać dotacji w trybie określonym w ustawie.
Organizacje pozarządowe stanowią podstawowy składnik międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka. W Polsce działa wiele takich organizacji. Każda z nich ma jasno sprecyzowany cel i zakres działalności. Mogą starać się o uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego - wówczas mogą otrzymywać 1% podatku od osób fizycznych.
O organizacjach pozarządowych dowiesz się także z lekcji pt. Organizacje pozarządowe chroniące praw człowiekaOrganizacje pozarządowe chroniące praw człowieka.
Słowniczek:
podstawowe normy przysługujące każdemu z nas wynikające z samego faktu bycia człowiekiem
dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenia o celach niezarobkowych; do stowarzyszenia może przynależeć każda osoba pełnoletnia, która posiada zdolność do czynności prawnych, ale nie może być ona pozbawiona praw publicznych
organizacje, których celem jest zdobycie i utrzymanie władzy państwowej samodzielnie lub, w przypadku braku zdolności do samodzielnego jej sprawowania, w koalicji; władza jest potrzebna partiom do realizacji postulatów i interesów określonych grup społecznych
dobrowolne i samorządne organizacje ludzi pracy, powołane do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych
osoby nieposiadające obywatelstwa państwa, w którym przebywają
organizacja pozarządowa, która uzyskała w sądzie status pożytku publicznego; termin został wprowadzony w Polsce od 1 stycznia 2004 r.
osoby, które musiały opuścić teren, na którym mieszkały ze względu na różnego typu prześladowania
działają na rzecz określonego celu, a nie zysku; posiadają kapitał przeznaczony na ów cel (powinien być społecznie i gospodarczo użyteczny)
Bibliografia
R. Barański, Fundacje i stowarzyszenia. Zasady funkcjonowania z suplementem elektronicznym, ODDK Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, 2019.
https://www.efhr.eu/organizacje
https://wpia.uj.edu.pl/web/prawa-czlowieka/materialy/linki/polskie-ngo
https://panoptykon.org/organizacja