Prawa i wolności polityczne
Najważniejszym aktem prawnym w Polsce jest konstytucja, nazywana ustawą zasadniczą. Wprowadza ona bardzo ważne dla praw człowieka pojęcie - państwa prawa. W art. 2 jest zapisane, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym. Oznacza to, że takie państwo wyznacza jasne, konkretne i powszechnie znane zasady współpracy z obywatelami. Ponadto obywatel wie, jaka będzie reakcja władz na jego postępowanie, a w państwie funkcjonują przepisy prawa zamiast rządów totalitarnych.
Wyjaśniać prawa i wolności polityczne.
Stosować w życiu prawa zapisane w Konstytucji RP.
Korzystać z wolności zapisanych w Konstytucji RP.
Przedstawiać przykłady praw i wolności zapisanych w Konstytucji RP.
Analizować teksty źródłowe i dane statystyczne dotyczące praw i wolności politycznych.
Prawa i wolności polityczne zapisane w Konstytucji RP z 1997 r. (art. 57 - 63)
- Wolności polityczne: Wyrażanie uczuć oraz przekonań, dokonywanie wyborów i działanie osoby zgodne z jej własną wolą niezależną od przemożnego wpływu innych lub sytuacji.
- Prawa polityczne: Uprawnienia zapewniające jednostce możliwość uczestnictwa w życiu publicznym i rządzeniu państwem.
- Konstytucja
KONSTYTUCJA
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Rozdział II
WOLNOŚCI, PRAWA I OBOWIĄZKI CZŁOWIEKA I OBYWATELA
WOLNOŚCI POLITYCZNE
Art. 57.
Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa. (to są wolności polityczne człowieka i obywatela)
Art. 58.
Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.
Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd. (to są wolności polityczne człowieka i obywatela)
Art. 59.
Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno‑zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców.
Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.
Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach.
Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe.
PRAWA POLITYCZNE
Art. 60.
Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach.
Art. 61.
Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.
Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.
Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.
Art. 62.
Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.
Art. 63.
Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa.
Charakterystyka wolności i praw politycznych
- wolność zgromadzania się
Zgodnie z tym zapisem, każdemu (a więc zarówno obywatelowi jak i cudzoziemcowi) zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Jest to prawo o charakterze zarówno czynnym (organizowanie zgromadzeń), jak i biernym (uczestniczenie w nich). Wolność tę realizuje się poprzez pokojowe zgromadzanie się w miejscu publicznym, głównie pod gołym niebem. Wolność ta może podlegać ograniczeniom ustawowym np.: bezpieczeństwo państwa czy porządek publiczny.
Ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. Prawo o zgromadzeniachRozdział 1
Przepisy ogólne
Art. 4.1. Prawo organizowania zgromadzeń nie przysługuje osobom nieposiadającym pełnej zdolności do czynności prawnychpełnej zdolności do czynności prawnych.
2. W zgromadzeniach nie mogą uczestniczyć osoby posiadające przy sobie broń, materiały wybuchowe, wyroby pirotechniczne lub inne niebezpieczne materiały lub narzędzia.
[...]
Rozdział 2
Organizowanie, odbywanie i rozwiązywanie zgromadzeń
Art. 7.1. Organizator zgromadzenia zawiadamia organ gminy o zamiarze zorganizowania zgromadzenia w taki sposób, aby wiadomość dotarła do organu nie wcześniej niż na 30 dni i nie później niż na 6 dni przed planowaną datą zgromadzenia.
2. Jeżeli zgromadzenie jest organizowane na terenie więcej niż jednej gminy, w każdej z gmin prowadzi się odrębne postępowanie.
3. Organ gminy, po otrzymaniu zawiadomienia o zamiarze zorganizowania zgromadzenia, udostępnia niezwłocznie na stronie podmiotowej w Biuletynie Informacji PublicznejBiuletynie Informacji Publicznej informację o miejscu i terminie organizowanego zgromadzenia
[...]
Art. 14. Organ gminy wydaje decyzję o zakazie zgromadzenia nie później niż na 96 godzin przed planowaną datą zgromadzenia, jeżeli:
1) jego cel narusza wolność pokojowego zgromadzania się, jego odbycie narusza art.4 lub zasady organizowania zgromadzeń albo cel zgromadzenia lub jego odbycie naruszają przepisy karne;
2) jego odbycie może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi [...]
3) zgromadzenie ma się odbyć w miejscu i czasie, w których odbywają się zgromadzenia organizowane cyklicznie [...]
Źródło: Dz. U. 2019 poz. 631, Ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. Prawo o zgromadzeniach.
Po przeczytaniu ustawy: Prawo o zgromadzeniach, oceń słuszność wymienionych w ustawie przypadków, w których organ gminy może odmówić zorganizowania zgromadzenia.
- wolność zrzeszania się
Wolność zrzeszania się jest prawem do tworzenia zrzeszeń i przynależności do nich. Obejmuje ono w szczególności prawo do tworzenia związków zawodowych dla ochrony interesów ich członków, partii politycznych, fundacji, stowarzyszeń, organizacji religijnych itp. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd.
- prawo dostępu do służby publicznej
Prawo to przysługuje jedynie obywatelom polskim korzystającym z pełni praw publicznych. Jest to prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach. Mają one zapewnić równość szans wszystkich spełniających określone warunki osób, które ubiegają się o objęcie służby publicznej. Szczególnie ważne jest w tym kontekście równe traktowanie kobiet i mężczyzn.
- prawo do informacji
Prawo dostępu do informacji publicznej, czyli prawo do informacji o działalności organów władzy publicznej, a także osób pełniących funkcje publiczne (wójta, radnego gminy itp.), zagwarantowane jest jedynie obywatelom, co jest związane z politycznym charakterem tego prawa. Co ważne, konstytucyjne prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska jest zagwarantowane każdemu, także osobom nieposiadającym obywatelstwa (art. 74 ust. 3). Prawo do informacji może być realizowane w różnych formach. Z tych najważniejszych form Konstytucja RP wymienia dostęp do dokumentów, a także wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów (posiedzenia Sejmu, Senatu, organów stanowiących samorządu terytorialnego), z prawem rejestracji dźwięku lub zapisu.
Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznejRozdział 1
Przepisy ogólne
Art. 2.1. Każdemu przysługuje, […] prawo dostępu do informacji publicznej, zwane dalej „prawem do informacji publicznej”.
2. Od osoby wykonującej prawo do informacji publicznej nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego.
[…]
Art. 3.1. Prawo do informacji publicznej obejmuje uprawnienia do:
1) uzyskania informacji publicznej, w tym uzyskania informacji przetworzonej w takim zakresie, w jakim jest to szczególnie istotne dla interesu publicznego;
2) wglądu do dokumentów urzędowych;
3) dostępu do posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów.
2. Prawo do informacji publicznej obejmuje uprawnienie do niezwłocznego uzyskania informacji publicznej zawierającej aktualną wiedzę o sprawach publicznych.
Art. 4.1. Obowiązane do udostępniania informacji publicznej są władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne, w szczególności:
1) organy władzy publicznej;
2) organy samorządów gospodarczych i zawodowych;
[…]
4) podmioty reprezentujące państwowe osoby prawne albo osoby prawne samorządu terytorialnego oraz podmioty reprezentujące inne państwowe jednostki organizacyjne albo jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego;
5) podmioty reprezentujące inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym, […]
2. Obowiązane do udostępnienia informacji publicznej są organizacje związkowe i pracodawców, […] oraz partie polityczne.
Źródło: Dz. U. 2001 Nr 112 poz. 1198, Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej.
Prawo do udziału w wyborach i referendach
Umożliwia udział w powszechnym głosowaniu na terenie kraju. Daje prawo wyboru prezydenta RP, posłów, senatorów, przedstawicieli władzy samorządowej. Uprawnia do udziału w referendumreferendum na terenie gminy zamieszkania. Prawo to nie przysługuje osobom ubezwłasnowolnionymubezwłasnowolnionym decyzją sądu.
Wyniki referendum w sprawie przystąpienia Polski do UE w 2003 r.
za - 77,45% ze wszystkich ważnych głosów;
przeciw - 22,55% ze wszystkich ważnych głosów.
- prawo składania petycji, wniosków i skarg
Przepis ten reguluje prawo do występowania do władz publicznych, organizacji i instytucji społecznych z określonymi petycjamipetycjami, wnioskamiwnioskami, skargami. Adresatem tych wniosków mogą być organy władzy publicznej oraz organizacje i instytucje społeczne w ramach zadań im zleconych z zakresu administracji publicznej. Prawo to przysługuje każdemu, nie tylko obywatelom polskim.
Porównaj prawo składania petycji, wniosków i skarg do organów władzy publicznej z prawem do informacji. Wskaż różnice i podobieństwa.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RRjUR3WghfsCi
Film pt. „W jaki sposób korzystanie z praw i wolności politycznych wpływa na życie publiczne?".
Wymień, korzyści jakie niesie za sobą wolność zrzeszania się.
Podaj, który artykuł Konstytucji RP gwarantuje obywatelom wolność zrzeszania się.
Oceń, czy konstytucyjne prawo obywatela dostępu do informacji ma znaczenie we współczesnym świecie.
Podsumowanie
Uzupełnieniem Konstytucji RP w kwestii praw i wolności politycznych są liczne ustawy. Istnienie takich dokumentów umożliwia ludziom udział w zarządzaniu państwem. Co ważne, duża część tych praw przysługuje dopiero po uzyskaniu pełnoletności.
Słowniczek
w prawie cywilnym zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych; mają ją osoby fizyczne, które osiągnęły pełnoletność
ujednolicony system stron internetowych, stworzony w celu powszechnego udostępniania informacji publicznej
pozbawienie lub ograniczenie możliwości samodzielnego podejmowania decyzji przez daną osobę ze względu na np. chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe częściowe; następuje w formie orzeczenia sądowego
prośba lub żądanie sformułowane pod adresem organu władzy publicznej
formalna prośba o podjęcie określonych działań lub wykonanie określonej czynności
głosowanie w określonej sprawie, w którym biorą udział wszyscy obywatele mający czynne prawo wyborcze; obywatele mogą oddać swój głos „za” lub „przeciw” (odpowiedź pozytywna „tak” lub negatywna „nie”)
Bibliografia
Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2012.
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne: zarys wykładu, Warszawa 2014.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej [dostępna w internecie: https://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/kon1.htm].
Rzecznik Praw Obywatelskich [https://bip.brpo.gov.pl].