Prawa ucznia
wymieniać źródła praw ucznia i przykładowe prawa ucznia,
wymieniać instytucje, do których może się zgłosić uczeń, gdy jego prawa są łamane,
wyjaśniać przyczyny niezgodności niektórych zapisów w statutach szkół dotyczących praw ucznia z obowiązującym prawem,
oceniać skalę i przyczyny istnienia zjawiska cyberprzemocycyberprzemocy wobec nauczycieli,
dostrzegać zagrożenia związane z prowadzeniem lekcji online,
analizować dane statystyczne i geograficzne dotyczące zjawiska cyberprzemocy.
Wprowadzenie
Jednym z głównych aspektów funkcjonowania uczniów jako części szkolnej społeczności są ich prawa. Prawa ucznia są bowiem prawami człowieka realizowanymi na gruncie rzeczywistości szkolnej. Zagadnienie to jest szczególnie ważne, gdyż uczniowie w zdecydowanej większości to osoby nieletnie, które wymagają szczególnej opieki i ochrony.
Źródła praw ucznia
Prawa ucznia wynikają z różnych dokumentów. Możemy je odnaleźć w wielu międzynarodowych paktach, deklaracjach, konwencjach.
Najważniejsze miejsce wśród nich zajmuje Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, uchwalona 10 grudnia 1948 roku przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych.
Kolejne akty międzynarodowe, które w swojej treści zawierają prawa ucznia to Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4 listopada 1950 roku, Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych z 16 grudnia 1966 roku, czy Konwencja o prawach dziecka z 20 listopada 1989 roku.
Rzeczpospolita Polska, która akceptuje prawo międzynarodowe, stworzyła własne ustawodawstwo, które respektuje prawa ucznia i pracowników. Do aktów prawnych, które odnoszą się do tego zagadnienia możemy zaliczyć:
Konstytucję RP z 1997 r. (art.70),
Ustawę o Systemie Oświaty,
Ustawę z dnia 14. 12. 2016 r. – Prawo oświatowe (Artykuł 98 ust. 1 pkt 17),
statut szkoły,
Kartę Nauczyciela,
Kodeks Pracy.
Prawa ucznia
Prawami ucznia nazywamy określony katalog czynności, które uczniowie mogą wykonywać, a także uprawnień, które im przysługują.
Prawa ucznia nie są w pełni określone w polskim ustawodawstwie. Art. 98 ust. 1 pkt 17 ustawy Prawo oświatowego wskazuje bowiem, że: „Statut szkoły zawiera w szczególności: [...] prawa i obowiązki uczniów, w tym przypadki, w których uczeń może zostać skreślony z listy uczniów szkoły, a także tryb składania skarg w przypadku naruszenia praw ucznia”.
Oznacza to, że określenie pełnego zakresu praw ucznia jest prerogatywą każdej szkoły z osobna.
Nie oznacza to, że polskie prawodawstwo dopuszcza pełną dowolność w tej kwestii. Poszczególne zapisy zawarte w aktach prawnych obowiązujących na terenie Rzeczpospolitej wskazują, że dane prawo uczniom przysługuje. Dlatego można wyodrębnić określony katalog praw ucznia. Wśród tych praw znajdują się m.in:
Prawo do nauki.
Prawo do informacji i sprawiedliwej oceny.
Prawo do rozwijania zainteresowań.
Prawo do bezpieczeństwa, wiedzy o bezpieczeństwie i uzyskania pomocy.
Prawo do swobody wypowiedzi, myśli, sumienia i wyznania.
Prawo do prywatności.
Prawo do czasu wolnego (właściwej organizacji życia szkolnego).
Prawo do godnościgodności.
Prawo do angażowania się w życie szkoły.
Prawo do złożenia skargi.
Prawo do uzyskania pomocy materialnej.
Prawo do skonsumowania ciepłego posiłku.
Zdecydowania większość tych praw przynależy każdemu uczniowi. Istnieją jednak prawa, które nie obowiązują wszystkich. Takim przykładem będzie prawo do ciepłego posiłku.
Jedynym aktem prawnym, gdzie wskazano „podstawowe prawa ucznia” jest art. 85 ust. 5 Prawa oświatowego. Nie dotyczą one jednak (w większości) każdego ucznia, a na przykład grupy czy organów samorządu uczniowskiego (zarządu, rady…). Prawa te to:
Prawo do zapoznawania się z programem nauczania, z jego treścią, celem i stawianymi wymaganiami.
Prawo do jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu.
Prawo do organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspokajania własnych zainteresowań.
Prawo redagowania i wydawania gazety szkolnej.
Prawo organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi w porozumieniu z dyrektorem.
Prawo wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu.
Gdy prawa są łamane
Jednym z praw ucznia jest prawo do skargi. Może on z niego skorzystać w sytuacji, gdy jego prawa są łamane. Za zadbanie o to, żeby w szkole prawa każdego członka społeczności szkolnej były przestrzegane, a także o to, by, zapewnione były odpowiednie warunki edukacji, odpowiedzialne są organy nadzoru pedagogicznego. Prawo oświatowe wyszczególnia niektóre obszaru nadzoru pedagogicznego, które bezpośrednio dotyczą sfery praw ucznia. Chodzi tu o: realizację podstaw programowych i ramowych planów nauczania, przestrzeganie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, a także przestrzeganie przepisów dotyczących obowiązku szkolnego oraz obowiązku nauki, przestrzeganie statutu szkoły lub placówki, przestrzeganie praw dziecka i praw ucznia oraz upowszechnianie wiedzy o tych prawach, zapewnienie uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki. W szkole nadzór pedagogiczny sprawują dyrektor szkoły lub inni nauczyciele zajmujący stanowiska kierownicze. Wszystkie przypadki naruszenia prawa uczniów powinny więc zostać zgłoszone dyrektorowi szkoły. On także będzie odpowiedzialny za rozpatrzenie zgłoszonych skarg i wniosków. Jeśli nie chcemy sprawy bezpośrednio zgłaszać dyrektorowi, można to zrobić za pośrednictwem wychowawcy, szkolnego pedagoga lub psychologa. Uczeń może też poprosić o interwencję przedstawicieli Samorządu Uczniowskiego, bowiem zgodnie z art. 85 ust. 5 ustawy – Prawo oświatowe:
Samorząd może przedstawiać radzie szkoły lub placówki, radzie pedagogicznej oraz dyrektorowi wnioski i opinie we wszystkich sprawach szkoły lub placówki, w szczególności dotyczących realizacji podstawowych praw uczniów.
W niektórych szkołach funkcjonuje Rzecznik Praw Ucznia. Można więc zgłosić się do niego ze swoim problemem i z prośbą o interwencję.
Interwencja w kuratorium oświaty
W sytuacji, gdy interwencja w szkole nie przyniosła oczekiwanego rezultatu, można zgłosić się do kuratorium oświaty. Zgodnie z art. 51 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo oświatowe, kurator sprawuje nadzór pedagogiczny nad szkołami i przedszkolami, a zgodnie z art. 51 ust. 4 ustawy – Prawo oświatowe, kurator wykonuje zadania organu wyższego stopnia w stosunku do dyrektorów szkół – w sprawach z zakresu obowiązku szkolnego i obowiązku nauki oraz w sprawach skreślenia uczniów z listy uczniów.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1HG4SqP8dkYx
Film pt. "W jaki sposób dochodzić praw, które zostały naruszone?"
9‑latek na wózku inwalidzkim nie może wjechać do szkoły. Dlaczego? – zapytał Rzecznik.
Sprawę zgłosił telefonicznie do Biura Pełnomocnika Terenowego we Wrocławiu znajomy rodziców chłopca, potem wpłynął wniosek. Pisały o niej też lokalne media. Rzecznik będzie badał, dlaczego dyrektor Szkoły Podstawowej w J., dostosowanej podobno do potrzeb osób niepełnosprawnych, nie pozwolił choremu na dystrofię mięśni chłopcu poruszać się w szkole na wózku. Chłopiec jeździł już po szkole na swoim elektrycznym wózku inwalidzkim w poprzednim roku szkolnym. Nikt wtedy nie zgłaszał żadnych problemów. Dyrektor szkoły wydał zakaz od września, a uzasadniał to względami bezpieczeństwa innych dzieci i faktem że wózek jest większy. Według dyrektora dziecko powinno w szkole spędzać czas w foteliku rehabilitacyjnym. Rzecznik przyjrzy się sprawie.
Źródło: s. 114–115, dostępny w internecie: https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/RPO%20w%20sprawie%20szk%C3%B3%C5%82.pdf [dostęp 25.09.2021].
Opinia prawna: ingerencja szkoły w wygląd uczniów to łamanie prawaStatut szkoły musi być zgodny z aktami prawa powszechnie obowiązującego, tj. Konstytucją RP, ustawami, rozporządzeniami oraz aktami prawa miejscowego. [...]
Wszelkie ewentualne ograniczenia dotyczące ubioru uczniów powinny być uzasadnione i wprowadzone do statutów szkół w sposób proporcjonalny, gdyż jedynie wówczas nie naruszają przyrodzonych wolności oraz praw człowieka wyrażonych w Konstytucji RP. Takim uzasadnieniem [...] może być np. konieczność stworzenia odpowiednich warunków do nauki, względy bezpieczeństwa, zdrowia czy też poszanowanie wolności i praw innych osób. Zasada proporcjonalności rozumiana jest zaś w ten sposób, że przepisy prawa nie mogą wykraczać poza to, co jest odpowiednie i konieczne do realizacji uzasadnionych celów, którym mają służyć. Sednem tej zasady jest wybór środków skutecznych do osiągnięcia założonych celów, zarazem najmniej uciążliwych dla podmiotów, wobec których mają być zastosowane [...].
W związku z tym wszelkie zakazy noszenia ubrań prowokacyjnych, zawierających elementy obraźliwe, nawołujące do przemocy, nietolerancji czy też stwarzające niebezpieczeństwo dla zdrowia można uznać za racjonalne i z oczywistych względów uzasadnione. Natomiast zakaz noszenia jaskrawych ubrań lub noszenia ubrań sugerujących przynależność do subkultur młodzieżowych nie wydaje się być racjonalny i konieczny z punktu widzenia realizowanych przez oświatę celów czy też względów bezpieczeństwa lub zdrowia uczniów. [...] Wszelkie ograniczenia nieuzasadnione i sprzeczne z zasadą proporcjonalności powinny zostać uznane za naruszające przyrodzoną wolność uczniów oraz swobodę wypowiedzi, gwarantowane przez Konstytucję RP, a także ratyfikowaną przez Polskę Europejską konwencję praw człowieka oraz Konwencję o prawach dziecka.
Jednocześnie przy analizie statutów szkół zwróciliśmy uwagę na zasady dotyczące ubierania się uczniów w szkole, które wprost godzą również w inne fundamentalne prawa i wolności. Część statutów wprowadza między innymi ogólny zakaz noszenia nakryć głowy. Zakaz ten godzi z kolei w prawa i wolności osób, dla których nakrycia głowy (takie jak np. hidżab czy jarmułka) są nieodzownym elementem tożsamości kulturowej lub wyznaniowej. Bezwzględny zakaz noszenia nakryć głowy w szkołach jest sprzeczny z art. 53 Konstytucji RP, który przyznaje każdemu wolność sumienia i religii [...].
Niedopuszczalne w świetle Konstytucji RP jest wprowadzanie do statutu postanowień, które dotyczą szeroko pojętego wyglądu uczniów, jako postanowień naruszających przyrodzone prawa i wolności uczniów, niezależnie od tego, że byłyby one sprzeczne z przepisami Prawa oświatowego. Jednocześnie szkoły w swoich statutach nie tylko regulują zasady wyglądu ucznia, ale równie często wprowadzają zróżnicowane zasady w zależności od płci: np. nakaz spinania włosów w „kucyk” w przypadku chłopców z długimi włosami czy też możliwość noszenia kolczyków w uszach wyłącznie przez dziewczynki.
Takie zróżnicowanie sytuacji uczniów jest oczywiście sprzeczne z zasadą równości kobiet i mężczyzn wyrażoną w art. 33 Konstytucji RP. [...] Wszelkie przepisy wprowadzające odmienne zasady w zależności od płci powinny mieć przede wszystkim konstytucyjne uzasadnienie dla takiego zróżnicowania. Podobnie jak w przypadku regulacji dotyczących zakazu noszenia nakryć głowy, wprowadzenie odmiennych zasad dotyczących noszenia biżuterii czy też sposobu układania włosów przez dziewczynki i chłopców nie ma żadnych uzasadnionych podstaw. Stoją one w oczywistej sprzeczności z podstawowymi normami konstytucyjnymi i w konsekwencji nie mogą być od uczniów egzekwowane.
Źródło: Dr hab. Łukasz Gasiński, Opinia prawna: ingerencja szkoły w wygląd uczniów to łamanie prawa, dostępny w internecie: https://nicdoukrycia.mystrikingly.com/blog/opinia-prawna-ingerencja-szkoly-w-wyglad-uczniow-to-lamanie-prawa-pobierz.
Agresja i pornografia na lekcjach online [...]Uczniowie za nic mają sobie ostrzeżenia i dezorganizują zajęcia, prowadzone przez nauczycieli w internecie. Padają wulgarne słowa, młodzi udostępniają treści pornograficzne. Do policjantów dociera coraz więcej zgłoszeń. Mundurowi ostrzegają, że w przypadku znieważenia grozi nawet kara więzienia.
Jeden z uczniów bocheńskiej szkoły podstawowej podczas lekcji prowadzonej zdalnie zwyzywał nauczyciela. Przekleństwa kierowane pod adresem pedagoga widzieli wszyscy inni uczestnicy zajęć. Sprawą zajmuje się policja, która prowadzi postępowanie w kierunku znieważenia.
Do zdarzenia doszło pod koniec marca. Nauczyciel jednej z bocheńskich szkół podstawowych umówił się z uczniami klasy siódmej na przeprowadzanie zajęć zdalnie za pomocą serwisu Google Classroom. Każdy z użytkowników loguje się do niego za pomocą adresu email. Jeden z siódmoklasistów zamiast imienia i nazwiska, użył przypadkowego ciągu znaków. Czując się w ten sposób anonimowy, zaczął wypisywać obraźliwe słowa pod adresem nauczyciela.
– Przy użyciu słów wulgarnych ubliżał nauczycielowi i każdy z uczniów mógł to przeczytać. Gdy nauczyciel poinformował, że sprawa trafi do dyrekcji, uczeń natychmiast się wylogował – mówi Łukasz Ostręga, rzecznik bocheńskiej komendy.
Źródło: Agresja i pornografia na lekcjach online [...], dostępny w internecie: https://polskatimes.pl/agresja-i-pornografia-na-lekcjach-online-policja-wkracza-do-akcji-nauczyciele-to-zjawisko-marginalne/ar/c1-14945596.
Cyberprzemoc w szkole! Jak polscy uczniowie gnębią nauczycieliCo czwarty polski pedagog spotkał się z przypadkami cyberprzemocy albo ma kolegów po fachu, których taka forma agresji dotknęła. Nowe technologie są dziś sprzymierzeńcem, ale i coraz groźniejszym wrogiem pedagogów.
Jak wkurzyć nauczyciela? – zastanawiają się na forach młodzi ludzie. Recept jest bez liku, podobnie jak tego typu wątków w sieci. Wyszukiwarka Google’a wyrzuca na to zapytanie ponad 660 tys. linków. [...]
Ale oprócz z pozoru niewinnych żartów w internecie roi się od dużo groźniejszych wskazówek – jak poniżyć, zniszczyć i złamać znienawidzonego belfra, i to bez ruszania się zza domowego komputera. W ten sam sposób można także znaleźć efekty wprowadzania takich rad w życie. Wystarczy kliknąć, by natknąć się na obelżywe fora na temat nauczycieli, znaleźć zmontowane zdjęcia, fałszywe profile w portalach społecznościach i filmiki z gnębionymi przez hordę młodych ludzi wychowawcami w roli głównej.
– Liczba tego typu ataków nie rośnie, ale z roku na rok zwiększa się ich ciężar gatunkowy. Żeby zaszokować, nie wystarczy założyć nauczycielowi kosz na śmieci na głowę, ale na przykład zdjąć przed nim majtki, jak to zrobił uczeń na jednym z filmików, który zamieszczono w sieci – mówi DGP Tomasz Wojciechowski, trener i psycholog, prezes Fundacji na rzecz Bezpieczeństwa i Współpracy w Szkole „Falochron”. – Nikt jeszcze do naszych nauczycieli nie strzela, ale pomysłowość polskich uczniów w dążeniu do zgnębienia, poniżenia, złamania pracowników szkół jest niestety naprawdę olbrzymia – dodaje. [...]
Sami nauczyciele nie garną się jednak do ścigania sprawców cyberprzemocy. – Boją się o pracę, autorytet i pozycję – mówi Wojciechowski z Falochronu. 34‑letnia nauczycielka [...] na Lubelszczyźnie milczała przez rok. Tyle czasu chemiczkę szkalowali na forum internetowym uczniowie. Padały tam obelgi, wulgaryzmy i krzywdzące opinie. Nie reagowała, choć wiedziała, że forum było w szkole tajemnicą poliszynela. Wszyscy to czytali – nawet jej koledzy z grona pedagogicznego – ale nikt nic z tym nie zrobił. Kiedy nauczycielka – doprowadzona na skraj załamania nerwowego – zdecydowała się interweniować u dyrekcji, ta nakazała uczniom w ramach przeprosin kupić jej kwiaty. – I to ma być reakcja? To było jak smętny bukiet róż od męża, który wraca do pobitej dzień wcześniej żony – mówi nam osoba, która zaangażowała się w tę sprawę. Nauczycielka długo dochodziła do siebie. Nie obyło się bez depresji i terapii u psychologa.
Źródło: Cyberprzemoc w szkole! Jak polscy uczniowie gnębią nauczycieli, dostępny w internecie: https://edukacja.dziennik.pl/artykuly/382426,cyberbullying-w-szkole-jak-polscy-uczniowie-gnebia-nauczycieli.html [dostęp 25.09.2021].
Cyberprzemoc wśród dzieci i młodzieży
Wykres przedstawiający skalę zjawiska cyberprzemocy wśród dzieci i młodzieży.
Ankietowani udzielali odpowiedzi na dwa postawione pytania:
zetknąłem/zetknęłam się ze zjawiskiem cyberprzemocy,
nie zetknąłem/zetknęłam się ze zjawiskiem cyberprzemocy.
Ankietowanymi byli nauczyciele, rodzice, młodzież.
Nauczyciele na postawione pytania odpowiadali:
zetknąłem/zetknęłam się ze zjawiskiem cyberprzemocy 45,4%;
nie zetknąłem/zetknęłam się ze zjawiskiem cyberprzemocy 54,6%.
Rodzice na postawione pytania odpowiadali:
zetknąłem/zetknęłam się ze zjawiskiem cyberprzemocy 28,8%;
nie zetknąłem/zetknęłam się ze zjawiskiem cyberprzemocy 71,2%.
Młodzież na postawione pytania odpowiadała:
zetknąłem/zetknęłam się ze zjawiskiem cyberprzemocy 39,5%;
nie zetknąłem/zetknęłam się ze zjawiskiem cyberprzemocy 60,5%.
Zjawisko wystąpienia cyberprzemocy w wybranych krajach Europy
Słowniczek
stosowanie przemocy poprzez nękanie, zastraszanie, prześladowanie, wyśmiewanie innych osób z wykorzystaniem internetu, portali społecznościowych, wiadomości sms, e‑maili
poczucie własnej wartości i szacunek dla samego siebie, co wyraża się w pragnieniu posiadania także szacunku ze strony innych
Bibliografia
http://prawaucznia.pl/prawa-ucznia/
https://fundacjamatecznik.pl/mamy-prawa-prawa-ucznia/
https://nicdoukrycia.mystrikingly.com/blog/opinia-prawna-ingerencja-szkoly-w-wyglad-uczniow-to-lamanie-prawa-pobierz
https://umarlestatuty.pl/co-zrobic-gdy-lamane-sa-prawa-ucznia/