Ilustracja przedstawia „Senat Rzymski”. Na pierwszym planie znajduje się 2 mężczyzn. Mężczyzna po prawej stronie stoi bokiem, głowę ma zwróconą w lewą stronę. Ma krótkie, siwe włosy. Ubrany jest w szatę z biało‑czerwonymi pasami. Lewą dłoń ma uniesioną na wysokości klatki piersiowej. Na serdecznym palcu ma złoty pierścień. Mężczyzna po lewej stronie stoi przodem. Ma krótkie, siwe włosy i zmarszczki na twarzy. Ubrany jest w szatę z biało‑czerwonymi pasami. Obie ręce trzyma przed sobą. W prawej ma brązową laskę". Za nimi znajdują się 3 rzędy siedzących mężczyzn. Wszyscy mają krótkie włosy i ubrani są w białe szaty. W tle znajduje się szara ściana.
Ilustracja przedstawia „Senat Rzymski”. Na pierwszym planie znajduje się 2 mężczyzn. Mężczyzna po prawej stronie stoi bokiem, głowę ma zwróconą w lewą stronę. Ma krótkie, siwe włosy. Ubrany jest w szatę z biało‑czerwonymi pasami. Lewą dłoń ma uniesioną na wysokości klatki piersiowej. Na serdecznym palcu ma złoty pierścień. Mężczyzna po lewej stronie stoi przodem. Ma krótkie, siwe włosy i zmarszczki na twarzy. Ubrany jest w szatę z biało‑czerwonymi pasami. Obie ręce trzyma przed sobą. W prawej ma brązową laskę". Za nimi znajdują się 3 rzędy siedzących mężczyzn. Wszyscy mają krótkie włosy i ubrani są w białe szaty. W tle znajduje się szara ściana.
Prawo rzymskie
Senat rzymski, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Senat rzymski, Ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
Ważne daty
451 - 449 r. p.n.e. - Prawo Dwunastu Tablic.
528 - 534 r. n.e. - Kodeks Justyniana - kodyfikacja prawa rzymskiego.
Nauczysz się
omawiać prawodawstwo w starożytnym Rzymie;
wymieniać nazwy służb porządkowych w Rzymie;
charakteryzować sądownictwo rzymskie;
przytaczać z pamięci najważniejsze łacińskie paremie prawnicze.
posługiwać się w kontekście leksyką łacińską związaną z tematem „prawo rzymskie”.
Prawodawstwo w starożytnym Rzymie
W Rzymie początkowo uchwalano ustawy na zgromadzeniach kuriiKuriakurii, na zgromadzeniach centuriiCenturia centurii i na zgromadzeniach plebejuszówPlebejuszeplebejuszów. Głosowanie odbywało się najpierw jawnie, potem tajnie według różnych podziałów obywateli na plemiona lub centurie. Później taka ustawa musiała być potwierdzona przez Senat. Uchwaloną ustawę niekiedy ryto na tablicy spiżowej lub pisano na tablicy drewnianej i wystawiano na Forum. Każda ustawa składała się z trzech części, były to: praescriptio [czytaj: preskriptio]- wstęp; rogatio [czytaj: rogatio]- właściwa treść ustawy; sanctio [czytaj: sanktio] - zagrożenie karami. W czasach republiki bardzo niewiele kwestii związanych z podziałem władzy było jasnych i czytelnych, co powodowało liczne spory polityczne. Być może najpoważniejszym źródłem konfliktów był fakt, że wiele instytucji politycznych mogły stanowić prawa lub też ekwiwalenty prawa (chodzi tu o rady udzielane przez Senat), jednak Rzym nie posiadał ani centralnej władzy, ani ciała sądowniczego takiego, jak współczesny Sąd Najwyższy, który mógłby rozsądzać spory dotyczące ważności sprzecznych lub konkurencyjnych praw. W czasach cesarstwa miejsce ustaw uchwalanych przez zgromadzenie ludowe zajmują konstytucje cesarskie określane przez prawników klasycznych i w ustawodawstwie cesarskim ogólnym terminem leges [czytaj: leges].
Ilustracja przedstawia obraz „Justitia”. W centralnej części znajduje się beżowy posąg. Przedstawia stojącą kobietę ubraną w długą szatę. W prawej dłoni trzyma miecz, a w lewej wagę. Ma zasłonięte oczy, przewiązane kawałkiem materiału. Posąg stoi na brązowym podwyższeniu, na kamiennej balustradzie. Za nim znajduje się jasny budynek, a przed nim kamienne schody. W tle znajdują się wysokie, jasne budynki i zachmurzone niebo.
Carl Spitzweg, „Justitia”, 1857 r., kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Carl Spitzweg, Justitia, Olej na płótnie, kolekcja prywatna, dostępny w internecie: https://en.wikipedia.org/wiki/Lady_Justice#/media/File:Carl_Spitzweg_-_Das_Auge_des_Gesetzes_(Justitia)_-_1857.jpg [dostęp 27.10.2022], domena publiczna.
Oto kilka przykładów praw rzymskich:
lex Aemilia [czytaj: leks emilia]- z roku 434 p.n.e. zmniejszała czas urzędowania cenzorów do 18 miesięcy
leges agrariae [czytaj: leges agrarie] - ustawy dotyczące rozdziału gruntów państwowych
lex Calpurnia de repetundis [czytaj: leks kalpurnia de repetundis] - z roku 149 p.n.e. dotyczyła wymuszeń
lex Iulia de maritandis [czytaj: leks julia de maritandis]- ustawa z roku 18 p.n.e. (czasy Oktawiana AugustaOktawian AugustOktawiana Augusta) była wymierzona przeciw bezżenności, przeciw małżeństwom bezdzietnym i przeciw rozwodom
Najwcześniejszy spisany kodeks prawa rzymskiego, zwany Prawem Dwunastu Tablic, został wprowadzony między 451 a 449 rokiem p.n.e. Zwięzłe ustalenia Dwunastu Tablic zawierają zwyczaje prawne rolniczego społeczeństwa wczesnego Rzymu w formie prostych przepisów, takich jak: jeśli powód wzywa pozwanego do sądu, ten ma się stawić. W późniejszych czasach Dwanaście Tablic stało się narodowym symbolem sprawiedliwości rzymskiej. Nawet 400 lat później dzieci nadal musiały uczyć się tych starożytnych praw na pamięć. Prawo Dwunastu Tablic uwypuklało takie kwestie prawne, jak dysputy nad majątkiem, co było wyraźnym znakiem, że Rzymianie żywo interesowali się prawem cywilnym. Rzymskie prawo kryminalne zaś nigdy nie osiągnęło takiego stopnia rozbudowania. Sądy nie uzyskały więc pełnego zbioru zasad, którym mogłyby kierować się w każdym przypadku.
Zanim zapoznasz się z ilustracją interaktywną, przypomnij sobie z jakiego okresu pochodzi najstarszy kodeks prawa rzymskiego.
RDXvN8EUZ70OJ
Ilustracja interaktywna przedstawia rysunek „Prawo Dwunastu Tablic”, którego autorem jest Silvestre David Mirys . Rysunek jest w kolorze biało‑czarnym. Na środku znajduje się postać w długiej szacie, która ma ręce uniesione do góry. Przed nią jest podwyższone palenisko, nad którym unosi się dym. W lewym, dolnym rogu są dwie postacie nachylone nad zwierzęciem. Obok nich stoi misa i wysoka waza. Za nimi są schody na których są trzy postacie trzymające duże tablice oraz ściana, na której znajdują się trzy kolejne tablice. W prawym, dolnym rogu są trzy postacie: dwie dorosłe i jedno dziecko oraz pies. W tle jest tłum ludzi, wysoka kolumna i fragmenty budynków. Pod rysunkiem są napisy w kolorze czarnym W panelu bocznym znajduje się pięć haseł. Pierwsze z nich, to „O prawie Dwunastu Tablic. Po naciśnięciu myszką pojawia się pomarańczowe obramowanie wokół postaci trzymającej dużą tablicę. Po rozwinięciu hasła pojawia się następujący tekst. „Prawo dwunastu tablic (z łaciny: leges duodecim tabularum ) - słynna kodyfikacja prawa rzymskiego opracowana przez komisję złożoną z dziesięciu mężów ( decemviri legibus scribundis ) w latach 451 - 449 p.n.e.”. W drugiej linijce jest napis „Kodeks powszechny”. Po naciśnięciu na niego myszką pojawia się pomarańczowe obramowanie wokół tablic. Po rozwinięciu hasła, pojawia się następujący tekst. „Kodeks wyryto na spiżowych tablicach i wystawiono na Forum rzymskim oraz na rynkach i placach wszystkich kolonii rzymskich”. Pod tekstem jest ilustracja „Obywatele rzymscy zapoznający się z Prawami XII Tablic”. Rysunek jest w kolorze biało‑czarnym. Przedstawia kilka postaci, które stoją przy ścianie z dwunastoma tablicami, ułożonymi po sześć w dwóch rzędach. W tle znajduje się zabudowa oraz zachmurzone niebo. W trzeciej linijce jest napis „Prawo Dwunastu Tablic, a społeczeństwo rzymskie”. Po naciśnięciu na niego myszką pojawia się pomarańczowe obramowanie wokół postaci znajdujących się w prawym, dolnym rogu. Po rozwinięciu hasła, pojawia się następujący tekst. „Prawo Dwunastu Tablic odzwierciedla stosunki społeczne Rzymu w okresie kształtowania się ustroju niewolniczego, a jednocześnie stanowi kodyfikację będącego wówczas w mocy prawa obyczajowego. Obejmuje ono normy wchodzące w skład dzisiejszego prawa cywilnego, jak również prawa karnego, państwowego, sakralnego oraz procedury sądowej”. Pod tekstem jest ilustracja „Rzymskie społeczeństwo‑uczta”. Jest to podniszczony i mało wyraźny fresk. W prawym, dolnym rogu znajdują się dwie postacie. Jedna ma beżowo‑bordową szatę i jest pochylona do przodu. Podtrzymuje ją druga postać, która ma żółtą szatę. Na środku stoi postać w krótkiej, białej szacie. Prawą rękę ma wyciągniętą w bok i trzyma w niej srebrny kielich. W lewym, dolnym rogu znajduje się postać, która siedzi na żółtym murze. Ma na sobie długą biało‑brązową szatę i czarne buty. Przed nią pochyla się niska postać w białej szacie i rękoma dotyka jej butów. Za murem stoi pięć postaci w kolorowych szatach. W tle jest biała ściana. Ilustracja jest w brązowej ramce. W czwartej linijce jest napis „Prawo własności”. Po naciśnięciu na niego myszką pojawia się pomarańczowe obramowanie wokół postaci znajdujących się w lewym, dolnym rogu. Po rozwinięciu hasła, pojawia się następujący tekst. „W tym czasie niewolnictwo ma jeszcze charakter patriarchalny, władza ojca rodziny jest absolutna, może on na przykład sprzedać syna w niewolę. Obok rozwijającej się własności prywatnej wciąż jeszcze istnieje wspólna własność rodowa, o czym świadczą przepisy dotyczące dziedziczenia. Niezwykle ostre kary stosuje się naruszenie prawa własności. Kary dla niewolników są ostrzejsze niż dla ludzi wolnych”. Pod tekstem jest ilustracja „Niewolnicy rzymscy”. Przedstawia relief wykonany z jasnego kamienia. Na ilustracji znajdują się trzy postacie. Żołnierz po lewej stronie trzyma w rękach linę, na której prowadzeni są obnażeni niewolnicy. W piątej linijce jest napis „Prawo Dwunastu Tablic jako przedmiot badań”. Po naciśnięciu na niego myszką pojawia się pomarańczowe obramowanie wokół dymu. Po rozwinięciu hasła, pojawia się następujący tekst. „Prawo Dwunastu Tablic jako pierwszy kodeks prawa rzymskiego stanowił przedmiot badań niezliczonej rzeszy komentatorów rzymskich, a jako najstarszy pomnik prozy rzymskiej był przedmiotem badań filologów jeszcze w starożytności. Do naszych czasów dotrwały tylko fragmenty tej kodyfikacji przekazane w pismach komentatorów”. Pod tekstem jest fotografia „Detal z budynku Sądu Najwyższego w Lipsku”, której autorem jest Andreas Praefcke . Przedstawia posągi dwóch siedzących mężczyzn o długich, kręconych włosach i brodzie. Ubrani są w długie szaty. Pomiędzy nimi są dwie zaokrąglone tablice. Na lewej tablicy są cyfry rzymskie od I do VI, ułożone jedna pod drugą. Na prawej tablicy są cyfry rzymskie od VII do XII, ułożone jedna pod drugą. Dookoła tablic są zdobienia. Rzeźby znajdują się tuż pod dwuspadowym dachem budynku.
Ilustracja interaktywna przedstawia rysunek „Prawo Dwunastu Tablic”, którego autorem jest Silvestre David Mirys . Rysunek jest w kolorze biało‑czarnym. Na środku znajduje się postać w długiej szacie, która ma ręce uniesione do góry. Przed nią jest podwyższone palenisko, nad którym unosi się dym. W lewym, dolnym rogu są dwie postacie nachylone nad zwierzęciem. Obok nich stoi misa i wysoka waza. Za nimi są schody na których są trzy postacie trzymające duże tablice oraz ściana, na której znajdują się trzy kolejne tablice. W prawym, dolnym rogu są trzy postacie: dwie dorosłe i jedno dziecko oraz pies. W tle jest tłum ludzi, wysoka kolumna i fragmenty budynków. Pod rysunkiem są napisy w kolorze czarnym W panelu bocznym znajduje się pięć haseł. Pierwsze z nich, to „O prawie Dwunastu Tablic. Po naciśnięciu myszką pojawia się pomarańczowe obramowanie wokół postaci trzymającej dużą tablicę. Po rozwinięciu hasła pojawia się następujący tekst. „Prawo dwunastu tablic (z łaciny: leges duodecim tabularum ) - słynna kodyfikacja prawa rzymskiego opracowana przez komisję złożoną z dziesięciu mężów ( decemviri legibus scribundis ) w latach 451 - 449 p.n.e.”. W drugiej linijce jest napis „Kodeks powszechny”. Po naciśnięciu na niego myszką pojawia się pomarańczowe obramowanie wokół tablic. Po rozwinięciu hasła, pojawia się następujący tekst. „Kodeks wyryto na spiżowych tablicach i wystawiono na Forum rzymskim oraz na rynkach i placach wszystkich kolonii rzymskich”. Pod tekstem jest ilustracja „Obywatele rzymscy zapoznający się z Prawami XII Tablic”. Rysunek jest w kolorze biało‑czarnym. Przedstawia kilka postaci, które stoją przy ścianie z dwunastoma tablicami, ułożonymi po sześć w dwóch rzędach. W tle znajduje się zabudowa oraz zachmurzone niebo. W trzeciej linijce jest napis „Prawo Dwunastu Tablic, a społeczeństwo rzymskie”. Po naciśnięciu na niego myszką pojawia się pomarańczowe obramowanie wokół postaci znajdujących się w prawym, dolnym rogu. Po rozwinięciu hasła, pojawia się następujący tekst. „Prawo Dwunastu Tablic odzwierciedla stosunki społeczne Rzymu w okresie kształtowania się ustroju niewolniczego, a jednocześnie stanowi kodyfikację będącego wówczas w mocy prawa obyczajowego. Obejmuje ono normy wchodzące w skład dzisiejszego prawa cywilnego, jak również prawa karnego, państwowego, sakralnego oraz procedury sądowej”. Pod tekstem jest ilustracja „Rzymskie społeczeństwo‑uczta”. Jest to podniszczony i mało wyraźny fresk. W prawym, dolnym rogu znajdują się dwie postacie. Jedna ma beżowo‑bordową szatę i jest pochylona do przodu. Podtrzymuje ją druga postać, która ma żółtą szatę. Na środku stoi postać w krótkiej, białej szacie. Prawą rękę ma wyciągniętą w bok i trzyma w niej srebrny kielich. W lewym, dolnym rogu znajduje się postać, która siedzi na żółtym murze. Ma na sobie długą biało‑brązową szatę i czarne buty. Przed nią pochyla się niska postać w białej szacie i rękoma dotyka jej butów. Za murem stoi pięć postaci w kolorowych szatach. W tle jest biała ściana. Ilustracja jest w brązowej ramce. W czwartej linijce jest napis „Prawo własności”. Po naciśnięciu na niego myszką pojawia się pomarańczowe obramowanie wokół postaci znajdujących się w lewym, dolnym rogu. Po rozwinięciu hasła, pojawia się następujący tekst. „W tym czasie niewolnictwo ma jeszcze charakter patriarchalny, władza ojca rodziny jest absolutna, może on na przykład sprzedać syna w niewolę. Obok rozwijającej się własności prywatnej wciąż jeszcze istnieje wspólna własność rodowa, o czym świadczą przepisy dotyczące dziedziczenia. Niezwykle ostre kary stosuje się naruszenie prawa własności. Kary dla niewolników są ostrzejsze niż dla ludzi wolnych”. Pod tekstem jest ilustracja „Niewolnicy rzymscy”. Przedstawia relief wykonany z jasnego kamienia. Na ilustracji znajdują się trzy postacie. Żołnierz po lewej stronie trzyma w rękach linę, na której prowadzeni są obnażeni niewolnicy. W piątej linijce jest napis „Prawo Dwunastu Tablic jako przedmiot badań”. Po naciśnięciu na niego myszką pojawia się pomarańczowe obramowanie wokół dymu. Po rozwinięciu hasła, pojawia się następujący tekst. „Prawo Dwunastu Tablic jako pierwszy kodeks prawa rzymskiego stanowił przedmiot badań niezliczonej rzeszy komentatorów rzymskich, a jako najstarszy pomnik prozy rzymskiej był przedmiotem badań filologów jeszcze w starożytności. Do naszych czasów dotrwały tylko fragmenty tej kodyfikacji przekazane w pismach komentatorów”. Pod tekstem jest fotografia „Detal z budynku Sądu Najwyższego w Lipsku”, której autorem jest Andreas Praefcke . Przedstawia posągi dwóch siedzących mężczyzn o długich, kręconych włosach i brodzie. Ubrani są w długie szaty. Pomiędzy nimi są dwie zaokrąglone tablice. Na lewej tablicy są cyfry rzymskie od I do VI, ułożone jedna pod drugą. Na prawej tablicy są cyfry rzymskie od VII do XII, ułożone jedna pod drugą. Dookoła tablic są zdobienia. Rzeźby znajdują się tuż pod dwuspadowym dachem budynku.
Źródło: online-skills, Prawo Dwunastu Tablic, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1
R10phOWlJqcAW
Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania: Prawo Dwunastu Tablic było powszechnie znane, ponieważ: Możliwe odpowiedzi: 1. kodeks w formie małej książeczki rozdawano na forum rzymskich., 2. kodeks wyryty na spiżowych tablicach był dostępny na forum i na rynkach i placach wszystkich kolonii rzymskich., 3. patron informował o nim swoich klientów.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2
R1dFvS2HNViOb
Przyporządkuj zdania na temat Prawa XII Tablic do odpowiedniej kategorii - Prawda lub Fałsz. Prawda Możliwe odpowiedzi: 1. Czyniło wszystkich mieszkańców Rzymu równymi wobec prawa., 2. Opracowała je komisja złożona z dwunastu mężów., 3. Surowo karało sprawców kradzieży., 4. Zawierało elementy zarówno prawa cywilnego, jak i karnego., 5. Zakładało absolutną władzę ojca (patriarchat). Fałsz Możliwe odpowiedzi: 1. Czyniło wszystkich mieszkańców Rzymu równymi wobec prawa., 2. Opracowała je komisja złożona z dwunastu mężów., 3. Surowo karało sprawców kradzieży., 4. Zawierało elementy zarówno prawa cywilnego, jak i karnego., 5. Zakładało absolutną władzę ojca (patriarchat).
Przyporządkuj zdania na temat Prawa XII Tablic do odpowiedniej kategorii - Prawda lub Fałsz. Prawda Możliwe odpowiedzi: 1. Czyniło wszystkich mieszkańców Rzymu równymi wobec prawa., 2. Opracowała je komisja złożona z dwunastu mężów., 3. Surowo karało sprawców kradzieży., 4. Zawierało elementy zarówno prawa cywilnego, jak i karnego., 5. Zakładało absolutną władzę ojca (patriarchat). Fałsz Możliwe odpowiedzi: 1. Czyniło wszystkich mieszkańców Rzymu równymi wobec prawa., 2. Opracowała je komisja złożona z dwunastu mężów., 3. Surowo karało sprawców kradzieży., 4. Zawierało elementy zarówno prawa cywilnego, jak i karnego., 5. Zakładało absolutną władzę ojca (patriarchat).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3
Wyjaśnij, czym charakteryzował się starożytny patriarchat.
Rv3GZqtu5IsGg
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Przypomnij sobie, co oznacza łacińskie słowo „pater”.
Przestępczość w starożytnym Rzymie
Nie dysponujemy żadnymi oficjalnymi statystykami dotyczącymi przestępczości w starożytnym Rzymie. Jednak Juwenalis służy pomocną radą, aby spisać testament, zanim wyruszy się na kolację po zmroku, co może sugerować, że prawdopodobieństwo, że padnie się ofiarą przestępstwa jest wysokie.
Co gorsza w mieście nie działa żadna oficjalna policja. Najbliżsi policjantom są wigilowie, znani jako Militia Vigilum [czytaj: militia wigilum] - jest to formacja stworzona przez Oktawiana Augusta. Po czternastu dzielnicach Rzymu rozsianych jest około tysiąca wigilów, jednak ich głównym zadaniem jest gaszenie pożarów. Jeśli wigilowie przypadkiem natkną się na kogoś, kto akurat jest gwałtownie napadnięty, mogą interweniować, chociaż bliżej im do dzisiejszej straży pożarnej niż policji.
R1YZtsHG9dCYf
Ilustracja zatytułowana „Militia Vigilum ” przedstawia trzech mężczyzn na ulicy miasta. Pierwszy z nich ubrany jest w zbroję, sandały oraz złoty hełm i ma miecz przy pasie. Klęczy na kamiennej drodze. Lewą rękę ma wyciągniętą do tyłu i trzyma w niej topór o podwójnym ostrzu. Prawą rękę ma wyciągniętą do przodu i trzyma w niej brązowy, okrągły przedmiot. Drugi mężczyzna stoi z prawej strony, przodem do ściany. Ubrany jest w krótką tunikę, która przepasana jest szarym sznurkiem. Lewą rękę ma podniesioną do góry i dłonią dotyka ściany. Prawa ręka jest opuszczona w dół. Na nogach ma sandały. Trzeci mężczyzna stoi z lewej strony. Ubrany jest w zbroję, hełm i ma miecz przy pasie. Prawą rękę ma opuszczoną i trzyma w niej bicz. Pięścią lewej ręki przyciska do muru mężczyznę stojącego przy ścianie. W tle są budynki z brązowymi oknami i drzwiami, niebo oraz księżyc w pełni.
Angel Garcia Pinto, Militia Vigilum, imperiumromanum.pl, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: Angel Garcia Pinto, Militia Vigilum, Ilustracja, dostępny w internecie: https://imperiumromanum.pl/wp-content/uploads/2019/05/The-Vigiles-by-Angel-Garcia-Pintofrom-Ancient-History-magazine.jpg [dostęp 27.10.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
Rzym patrolują też miejskie kohorty, liczące około 4000 mężów. Ich podstawowym zadaniem jest utrzymywanie porządku publicznego, co polega głównie na pacyfikowaniu nadmiernie podekscytowanego tłumu. Miejskie kohorty krążą zwykle wokół amfiteatrów, teatrów i aren, czekając na okazję, by rozbić motłoch wszczynający zamieszki.
Poza wigilami i miejskimi kohortami jest jeszcze jedna uzbrojona siła bojowa, straż pretoriańska. Pretorianów jest 4000, przebywają w koszarach na WiminaleWiminałWiminale. Są to osobiści ochroniarze cesarza. Pretorianie razem z miejskimi kohortami tworzą siłę mającą utrzymać porządek publiczny, nie odpowiadają jednak za bezpieczeństwo zwykłych obywateli Rzymu.
Sądy rzymskie
Spośród licznych sądów istniejących w państwie rzymskim za czasów królewskich, republiki i pryncypatu można wymienić: sądy rodzinne, domowe, którym przewodniczył pater familias [czytaj: pater familias] (ojciec rodziny) oraz sądy państwowe. W okresie królewskim władzę sądową w Rzymie posiadali królowie, w czasach republiki w zasadzie tylko urzędnicy. W zwyczajnym sądowym postępowaniu prywatnym urzędnik wyznaczał spośród obywateli, w porozumieniu ze stronami, sędziego mającego rozstrzygnąć spór. W sprawach należących do kompetencji pretora wyznaczono z reguły trzech lub pięciu sędziów zwanych rekuperatorami. Od 149 roku p.n.e. ustanowiono stałe trybunały do sądzenia niektórych rodzajów spraw karnych. Pod koniec III wieku n.e. regułą staje się iudiciumextraordinarium [czytaj: judicjum ekstraordinarium], w którym urzędnik sam rozpoznaje sprawę i kończy ją wyrokiem. W tym okresie najwyższą instancją jest cesarz.
W starożytnym Rzymie nie było urzędu oskarżyciela publicznego oraz formacji dochodzeniowej, przestępstwo nie było więc przestępstwem, dopóki ktoś publicznie nie oskarżył o nie danej osoby. Skargę można było złożyć u pretora. Zarówno oskarżyciel, jak i pozwany otrzymywali wezwanie do stawienia się przed urzędnikiem, który decydował, czy warto zająć się tą sprawą. Jeśli tak, mianował sędziego i przez kilka dni toczył się proces sądowy. Rzymskie rozprawy odbywały się na świeżym powietrzu lub w bazylice przy licznej widowni. Trwały one zazwyczaj bardzo długo. Na mowę oskarżającą było przeznaczone sześć godzin, zaś na mowę obronną dziewięć godzin.
RXUsxyK8tZ8Zo
Ilustracja przedstawia fotografię „Ruiny bazyliki Maksencjusza i Konstantyna”. Ruiny są w kolorze brązowo‑beżowym. Pomiędzy nimi rosną drzewa liściaste zielona roślinność. W tle znajduje się współczesna zabudowa i błękitne niebo.
Ruiny bazyliki Maksencjusza i Konstantyna, po 313 r. p.n.e., Forum Romanum, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Ruiny bazyliki Maksencjusza i Konstantyna, Fotografia, Forum Romanum, dostępny w internecie: https://en.wikipedia.org/wiki/Basilica#/media/File:RomaBasilicaMassenzioDaPalatino.JPG [dostęp 27.10.2022], domena publiczna.
Ludzie należący do niższych klas społecznych byli dyskryminowani w rzymskim systemie prawnym, jeśli brakowało im wpływowych przyjaciół, którzy mogliby pomóc w ich sprawie. Dlatego często korzystali z pomocy patrona utalentowanego w publicznych przemowach, ponieważ w sądzie zarówno oskarżyciele, jak i oskarżeni musieli albo bronić się sami, albo poprosić przyjaciół o wsparcie. Rzym nie posiadał instytucji państwowych prokuratorów, ani obrońców, nie było też prawników do wynajęcia. Prominentni obywatele o szczególnej wiedzy z zakresu historii prawa i procedur byli rzymskimi ekspertami prawnymi. W III wieku p.n.e. ci wykształceni we własnym zakresie eksperci, zwani jurystami, odgrywali kluczową rolę w rzymskim w systemie prawnym. Chociaż juryści często zdobywali swoją wiedzę o prawie dzięki służbie na stanowiskach w rzymskim rządzie, to praktykowali jako prywatni obywatele, a nie urzędnicy. Bez wynagrodzenia doradzali innym obywatelom i urzędnikom w kwestiach prawnych, w umiejętności sporządzania pism dotyczących skarg i transakcji, a także w wywalczeniu odpowiednich wyroków w sprawach. Zależność od jurystów w czasach republiki była kluczową cechą rzymskiego systemu sprawiedliwości, która przetrwała również w czasach cesarstwa.
R1N2eubgDSnGx
Ilustracja przedstawia fotografię rzeźby „Posąg Cycerona”. Rzeźba wykonana jest z jasnego kamienia. Przedstawia stojącego mężczyznę. Ma on bardzo krótkie włosy, ubrany jest w długie szaty. W jednej dłoni trzyma zwój papirusu, a drugą podtrzymuje nieduży niewyraźny przedmiot.
Posąg Cycerona, I w. p.n.e., Muzeum Ashmolean, Oxford, Wielka Brytania, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0, Mary Harrsch (fotograf)
Źródło: Mary Harrsch (fotograf), Posąg Cycerona, Rzeźba, marmur, Muzeum Ashmolean, Oxford, Wielka Brytania, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:So-called_Cicero_excavated_by_the_Earl_of_Arundel_in_Rome_between_1613_and_1614_MH.jpg?uselang=pl#/media/File:So-called_Cicero_excavated_by_the_Earl_of_Arundel_in_Rome_between_1613_and_1614_MH.jpg [dostęp 27.10.2022], licencja: CC BY-SA 4.0.
Łacińskie paremie prawnicze
Paremie prawnicze to inaczej sentencje łacińskie dotyczące prawa rzymskiego. Różnego rodzaju regulae [czytaj: regule] i maximae iuris [czytaj: maksime juris] były formułowane już w okresie prawa klasycznego. Tendencja do wyodrębniania takich zasad i sformułowań w całości dorobku jurysprudencji, celem przedstawienia w zwięzłej formie podstawowych założeń porządku prawnego, zaznaczyła się głównie w prawie rzymskim okresu poklasycznego. Wyrazem tej tendencji w prawie justyniańskim może być zamieszczenie w Digestach justyniańskich odrębnych tytułów poświęconych regułom prawnym oraz znaczeniu terminów prawniczych.
Znaczenie paremii rzymskich dla tworzenia współczesnej kultury prawnej i dla wzajemnego zrozumienia prawników reprezentujących różne systemy prawne jest ogromne. Paremie te są często powoływane w orzecznictwie sądów europejskich i krajowych. Ułatwiają porozumienie w różnych systemach prawnych.
86 najważniejszych paremii wyryto na budynku Sądu Najwyższego w Warszawie.
R1VwmUK4ZMd6j
Ilustracja przedstawia fotografię „Paremie prawnicze na kolumnach gmachu Sądu Najwyższego”. Na zdjęciu znajdują się wysokie, szare kolumny. Na ich szczycie są płaskorzeźby przedstawiające wagi, a w dolnej części czarne napisy. Nad kolumnami znajduje się zielona roślinność, a wyżej jest grafitowa ściana. Przed budynkiem jest jasnozielony trawnik i niskie drzewa liściaste.
Paremie prawnicze na kolumnach gmachu Sądu Najwyższego, 1999 r., Warszawa, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0, Cjs2111
Źródło: Cjs2111, Paremie prawnicze na kolumnach gmachu Sądu Najwyższego, Fotografia, Warszawa, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Polishsupremecourt.JPEG?uselang=pl#/media/File:Polishsupremecourt.JPEG [dostęp 27.10.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
Oto kilka z nich:
Lex retro non agit. [czytaj: leks retro non agit]- Prawo nie działa wstecz.
Audiatur et āltera pars. [czytaj: audiatur et áltera pars]- Należy wysłuchać także drugiej strony.
Dura lex, sed lex. [czytaj: dura leks, sed leks]- Twarde prawo, ale prawo.
Ignorantia iuris nocet. [ignorantia juris nocet]- Nieznajomość prawa szkodzi.
Pacta sunt servanda. [czytaj: pakta sunt serwanda]- Umów należy dotrzymywać.
Ius est ars boni et aequi. [czytaj: jus est ars boni et akwi]- Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne.
In dubio pro reo. [czytaj: in dubio pro reo]- W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego.
RsQevhO9oGoyg
Materiał filmowy do lekcji zatytułowany "Prawo rzymskie".
Materiał filmowy do lekcji zatytułowany "Prawo rzymskie".
Prawo rzymskie - film, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Prawo rzymskie - film, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4
Omów przebieg procesu sądowego w starożytnym Rzymie. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
R1QkUuwb8SrMU
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Proces sądowy w starożytnym Rzymie wyglądał następująco:
Obie strony konfliktu spotykały się w sądzie;
Wysłuchiwano wersji zdarzeń obu stron;
Pozwany przyznawał się lub nie do zarzucanych mu czynów;
Rozstrzygano spór lub przekazywano go do sądu wyższej instancji.
Polecenie 5
Zdecyduj, w której dziedzinie współczesnego prawa elementy prawa rzymskiego są najbardziej powszechne. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
R1R9BXKv9MQpj
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Przypomnij sobie czym były paremie prawnicze.
Polecenie 6
Wykaż znaczenie prawa rzymskiego dla współczesnych systemów prawnych w Europie. Dodaj swoją odpowiedź poniżej.
R1ARIcsjxwwqt
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Prawo rzymskie stanowi podstawy współczesnego prawa spadkowego, adopcyjnego, własnościowego, prawa karnego (kuratela), apelcaje - te wszystkie elementy już były zapisane przez Rzymian.
Podsumowanie
Prawo rzymskie ewoluowało przez wieki wraz z rozwojem Imperium Rzymskiego, jednak przetrwało dłużej niż państwo, w którym powstało. Prawo starożytnych Rzymian stanowi podwaliny prawa europejskiego, co widoczne jest zwłaszcza w prawie cywilnym. Pomimo zmian, których wprowadzenie było konieczne z upływem czasu, prawo rzymskie jest wciąż wykładane na kierunkach prawniczych jako swoisty wstęp, bez którego dalsza edukacja prawnicza nie byłaby pełna.
Ćwiczenia
2
Ćwiczenie 1
RS8pE3Z0Zf63f
Połącz w pary paremie łacińskie z ich polskimi odpowiednikami: Lex retro non agit. Możliwe odpowiedzi: 1. Nieznajomość prawa szkodzi., 2. W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego., 3. Umów należy dotrzymywać., 4. Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne., 5. Należy wysłuchać także drugiej strony., 6. Prawo nie działa wstecz., 7. Twarde prawo, ale prawo. Audiatur et altera pars. Możliwe odpowiedzi: 1. Nieznajomość prawa szkodzi., 2. W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego., 3. Umów należy dotrzymywać., 4. Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne., 5. Należy wysłuchać także drugiej strony., 6. Prawo nie działa wstecz., 7. Twarde prawo, ale prawo. Dura lex, sed lex. Możliwe odpowiedzi: 1. Nieznajomość prawa szkodzi., 2. W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego., 3. Umów należy dotrzymywać., 4. Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne., 5. Należy wysłuchać także drugiej strony., 6. Prawo nie działa wstecz., 7. Twarde prawo, ale prawo. Ignorantia iuris nocet. Możliwe odpowiedzi: 1. Nieznajomość prawa szkodzi., 2. W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego., 3. Umów należy dotrzymywać., 4. Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne., 5. Należy wysłuchać także drugiej strony., 6. Prawo nie działa wstecz., 7. Twarde prawo, ale prawo. Pacta sunt servanda. Możliwe odpowiedzi: 1. Nieznajomość prawa szkodzi., 2. W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego., 3. Umów należy dotrzymywać., 4. Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne., 5. Należy wysłuchać także drugiej strony., 6. Prawo nie działa wstecz., 7. Twarde prawo, ale prawo. Ius est ars boni et aequi. Możliwe odpowiedzi: 1. Nieznajomość prawa szkodzi., 2. W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego., 3. Umów należy dotrzymywać., 4. Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne., 5. Należy wysłuchać także drugiej strony., 6. Prawo nie działa wstecz., 7. Twarde prawo, ale prawo. In dubio pro reo. Możliwe odpowiedzi: 1. Nieznajomość prawa szkodzi., 2. W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego., 3. Umów należy dotrzymywać., 4. Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne., 5. Należy wysłuchać także drugiej strony., 6. Prawo nie działa wstecz., 7. Twarde prawo, ale prawo.
Połącz w pary paremie łacińskie z ich polskimi odpowiednikami: Lex retro non agit. Możliwe odpowiedzi: 1. Nieznajomość prawa szkodzi., 2. W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego., 3. Umów należy dotrzymywać., 4. Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne., 5. Należy wysłuchać także drugiej strony., 6. Prawo nie działa wstecz., 7. Twarde prawo, ale prawo. Audiatur et altera pars. Możliwe odpowiedzi: 1. Nieznajomość prawa szkodzi., 2. W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego., 3. Umów należy dotrzymywać., 4. Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne., 5. Należy wysłuchać także drugiej strony., 6. Prawo nie działa wstecz., 7. Twarde prawo, ale prawo. Dura lex, sed lex. Możliwe odpowiedzi: 1. Nieznajomość prawa szkodzi., 2. W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego., 3. Umów należy dotrzymywać., 4. Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne., 5. Należy wysłuchać także drugiej strony., 6. Prawo nie działa wstecz., 7. Twarde prawo, ale prawo. Ignorantia iuris nocet. Możliwe odpowiedzi: 1. Nieznajomość prawa szkodzi., 2. W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego., 3. Umów należy dotrzymywać., 4. Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne., 5. Należy wysłuchać także drugiej strony., 6. Prawo nie działa wstecz., 7. Twarde prawo, ale prawo. Pacta sunt servanda. Możliwe odpowiedzi: 1. Nieznajomość prawa szkodzi., 2. W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego., 3. Umów należy dotrzymywać., 4. Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne., 5. Należy wysłuchać także drugiej strony., 6. Prawo nie działa wstecz., 7. Twarde prawo, ale prawo. Ius est ars boni et aequi. Możliwe odpowiedzi: 1. Nieznajomość prawa szkodzi., 2. W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego., 3. Umów należy dotrzymywać., 4. Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne., 5. Należy wysłuchać także drugiej strony., 6. Prawo nie działa wstecz., 7. Twarde prawo, ale prawo. In dubio pro reo. Możliwe odpowiedzi: 1. Nieznajomość prawa szkodzi., 2. W razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pozwanego., 3. Umów należy dotrzymywać., 4. Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne., 5. Należy wysłuchać także drugiej strony., 6. Prawo nie działa wstecz., 7. Twarde prawo, ale prawo.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Rb6407Hsl2vVR1
Ćwiczenie 2
Wybierz z listy poprawną odpowiedź na pytanie: Kto jest autorem kodeksu prawa rzymskiego. Możliwe odpowiedzi: 1. Oktawian August, 2. Juwenalis, 3. Justynian
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 2
R1P7NsI3pL6vM
Zaznacz poprawną odpowiedź na pytanie: Kto jest autorem kodeksu prawa rzymskiego. Możliwe odpowiedzi: 1. Oktawian August, 2. Juwenalis, 3. Justynian
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RcCXZEQ3z7zNm3
Ćwiczenie 3
Wybierz z listy zdania prawdziwe dotyczące prawa rzymskiego. Możliwe odpowiedzi: 1. Rolę Sądu Najwyższego w starożytnym Rzymie pełnił Senat., 2. W czasach republiki ustawy uchwalano na zgromadzeniach ludowych., 3. Za rządów Oktawiana Augusta uchwalono ustawę przeciwko rozwodom., 4. Militia Vigilum zajmowała się głównie ochroną obywateli przed rozbojami., 5. Ojciec rodziny mógł wydawać wyroki w sprawach dotyczących drobnych przestępstw na terenie Rzymu., 6. Bazylika to rodzaj świątyni rzymskiej., 7. W starożytnym Rzymie nie było oskarżyciela ani obrońcy z urzędu., 8. Sędziowie byli mianowani przez pretora., 9. Juryści udzielali płatnych porad prawnych., 10. Paremie łacińskie nie są używane przez współczesnych prawników.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 3
RxO9wBG859TPg
Z podanych zdań na temat prawa rzymskiego zaznacz prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Rolę Sądu Najwyższego w starożytnym Rzymie pełnił Senat., 2. W czasach republiki ustawy uchwalano na zgromadzeniach ludowych., 3. Za rządów Oktawiana Augusta uchwalono ustawę przeciwko rozwodom., 4. Militia Vigilum zajmowała się głównie ochroną obywateli przed rozbojami., 5. Ojciec rodziny mógł wydawać wyroki w sprawach dotyczących drobnych przestępstw na terenie Rzymu., 6. Bazylika to rodzaj świątyni rzymskiej., 7. W starożytnym Rzymie nie było oskarżyciela ani obrońcy z urzędu., 8. Sędziowie byli mianowani przez pretora., 9. Juryści udzielali płatnych porad prawnych., 10. Paremie łacińskie nie są używane przez współczesnych prawników.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1ZpJVTjBlI0G2
Ćwiczenie 4
Połącz w pary wyrazy łacińskie z ich polskim tłumaczeniem. lex Możliwe odpowiedzi: 1. winny, 2. sędzia, 3. prawo, 4. sąd, 5. mówca reus Możliwe odpowiedzi: 1. winny, 2. sędzia, 3. prawo, 4. sąd, 5. mówca orator Możliwe odpowiedzi: 1. winny, 2. sędzia, 3. prawo, 4. sąd, 5. mówca iudex Możliwe odpowiedzi: 1. winny, 2. sędzia, 3. prawo, 4. sąd, 5. mówca iudicum Możliwe odpowiedzi: 1. winny, 2. sędzia, 3. prawo, 4. sąd, 5. mówca
Połącz w pary wyrazy łacińskie z ich polskim tłumaczeniem. lex Możliwe odpowiedzi: 1. winny, 2. sędzia, 3. prawo, 4. sąd, 5. mówca reus Możliwe odpowiedzi: 1. winny, 2. sędzia, 3. prawo, 4. sąd, 5. mówca orator Możliwe odpowiedzi: 1. winny, 2. sędzia, 3. prawo, 4. sąd, 5. mówca iudex Możliwe odpowiedzi: 1. winny, 2. sędzia, 3. prawo, 4. sąd, 5. mówca iudicum Możliwe odpowiedzi: 1. winny, 2. sędzia, 3. prawo, 4. sąd, 5. mówca
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Rmb5l8Ikw1or93
Ćwiczenie 4
Połącz w pary wyrazy łacińskie związane z prawem z ilustracjami:
Połącz w pary wyrazy łacińskie związane z prawem z ilustracjami:
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
21
Ćwiczenie 5
RzjcyBQ6kr1xT
Korzystając ze słownika łacińsko-polskiego umieść łacińskie wyrazy związane z prawem we właściwym miejscu tabeli:
Korzystając ze słownika łacińsko-polskiego umieść łacińskie wyrazy związane z prawem we właściwym miejscu tabeli:
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1QPn8lCN4Dnq2
Ćwiczenie 6
Połącz w pary pojęcie z odpowiednią definicją. Juryści Możliwe odpowiedzi: 1. urząd w starożytnym Rzymie, powstał w 367 r. p.n.e. przez oddzielenie od konsulatu funkcji sądowniczych. Początkowo był tylko jeden pretor, później liczba ich wzrosła do ośmiu za Sulli i szesnastu za Cezara., 2. oddział wojskowy, dziesiąta część legionu, składająca się z sześciu centurii., 3. najstarsza jednostka podziału ludu rzymskiego., 4. rzymscy znawcy prawa, u których zasięgano opinii w kwestiach prawnych. Można tu wyróżnić niejako 4 okresy: okres pierwszy: znawcy prawa nie reprezentują odrębnego zawodu. Kohorta Możliwe odpowiedzi: 1. urząd w starożytnym Rzymie, powstał w 367 r. p.n.e. przez oddzielenie od konsulatu funkcji sądowniczych. Początkowo był tylko jeden pretor, później liczba ich wzrosła do ośmiu za Sulli i szesnastu za Cezara., 2. oddział wojskowy, dziesiąta część legionu, składająca się z sześciu centurii., 3. najstarsza jednostka podziału ludu rzymskiego., 4. rzymscy znawcy prawa, u których zasięgano opinii w kwestiach prawnych. Można tu wyróżnić niejako 4 okresy: okres pierwszy: znawcy prawa nie reprezentują odrębnego zawodu. Kuria Możliwe odpowiedzi: 1. urząd w starożytnym Rzymie, powstał w 367 r. p.n.e. przez oddzielenie od konsulatu funkcji sądowniczych. Początkowo był tylko jeden pretor, później liczba ich wzrosła do ośmiu za Sulli i szesnastu za Cezara., 2. oddział wojskowy, dziesiąta część legionu, składająca się z sześciu centurii., 3. najstarsza jednostka podziału ludu rzymskiego., 4. rzymscy znawcy prawa, u których zasięgano opinii w kwestiach prawnych. Można tu wyróżnić niejako 4 okresy: okres pierwszy: znawcy prawa nie reprezentują odrębnego zawodu. Pretor Możliwe odpowiedzi: 1. urząd w starożytnym Rzymie, powstał w 367 r. p.n.e. przez oddzielenie od konsulatu funkcji sądowniczych. Początkowo był tylko jeden pretor, później liczba ich wzrosła do ośmiu za Sulli i szesnastu za Cezara., 2. oddział wojskowy, dziesiąta część legionu, składająca się z sześciu centurii., 3. najstarsza jednostka podziału ludu rzymskiego., 4. rzymscy znawcy prawa, u których zasięgano opinii w kwestiach prawnych. Można tu wyróżnić niejako 4 okresy: okres pierwszy: znawcy prawa nie reprezentują odrębnego zawodu.
Połącz w pary pojęcie z odpowiednią definicją. Juryści Możliwe odpowiedzi: 1. urząd w starożytnym Rzymie, powstał w 367 r. p.n.e. przez oddzielenie od konsulatu funkcji sądowniczych. Początkowo był tylko jeden pretor, później liczba ich wzrosła do ośmiu za Sulli i szesnastu za Cezara., 2. oddział wojskowy, dziesiąta część legionu, składająca się z sześciu centurii., 3. najstarsza jednostka podziału ludu rzymskiego., 4. rzymscy znawcy prawa, u których zasięgano opinii w kwestiach prawnych. Można tu wyróżnić niejako 4 okresy: okres pierwszy: znawcy prawa nie reprezentują odrębnego zawodu. Kohorta Możliwe odpowiedzi: 1. urząd w starożytnym Rzymie, powstał w 367 r. p.n.e. przez oddzielenie od konsulatu funkcji sądowniczych. Początkowo był tylko jeden pretor, później liczba ich wzrosła do ośmiu za Sulli i szesnastu za Cezara., 2. oddział wojskowy, dziesiąta część legionu, składająca się z sześciu centurii., 3. najstarsza jednostka podziału ludu rzymskiego., 4. rzymscy znawcy prawa, u których zasięgano opinii w kwestiach prawnych. Można tu wyróżnić niejako 4 okresy: okres pierwszy: znawcy prawa nie reprezentują odrębnego zawodu. Kuria Możliwe odpowiedzi: 1. urząd w starożytnym Rzymie, powstał w 367 r. p.n.e. przez oddzielenie od konsulatu funkcji sądowniczych. Początkowo był tylko jeden pretor, później liczba ich wzrosła do ośmiu za Sulli i szesnastu za Cezara., 2. oddział wojskowy, dziesiąta część legionu, składająca się z sześciu centurii., 3. najstarsza jednostka podziału ludu rzymskiego., 4. rzymscy znawcy prawa, u których zasięgano opinii w kwestiach prawnych. Można tu wyróżnić niejako 4 okresy: okres pierwszy: znawcy prawa nie reprezentują odrębnego zawodu. Pretor Możliwe odpowiedzi: 1. urząd w starożytnym Rzymie, powstał w 367 r. p.n.e. przez oddzielenie od konsulatu funkcji sądowniczych. Początkowo był tylko jeden pretor, później liczba ich wzrosła do ośmiu za Sulli i szesnastu za Cezara., 2. oddział wojskowy, dziesiąta część legionu, składająca się z sześciu centurii., 3. najstarsza jednostka podziału ludu rzymskiego., 4. rzymscy znawcy prawa, u których zasięgano opinii w kwestiach prawnych. Można tu wyróżnić niejako 4 okresy: okres pierwszy: znawcy prawa nie reprezentują odrębnego zawodu.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 6
RFkspswpBPwHp
Ilustracja przedstawia diagram, w którym jest 100 pól z literami. Są w nim ukryte następujące wyrazy związane z prawem: actor, defendo, sententia, iudicium, causa, orator, iudex, accuso, lex, reus.
Ilustracja przedstawia diagram, w którym jest 100 pól z literami. Są w nim ukryte następujące wyrazy związane z prawem: actor, defendo, sententia, iudicium, causa, orator, iudex, accuso, lex, reus.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 7
Odpowiedz na pytanie: W jaki sposób prawo rzymskie wpłynęło na na kształtowanie się prawodawstwa europejskiego? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
RjIL1B5dapsFk
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Pojęcia i instytucje wykształcone w prawie rzymskim są podstawą dzisiejszego prawa.
Obecność paremii łacińskich we współczesnym prawie.
Wpływ prawa rzymskiego na prawo cywilne.
Elementy uniwersalne w prawie rzymskim.
Prawo rzymskie podstawą do dalszego studiowania prawa.
Prawo rzymskie miało spory wpływ na ukształtowanie współczesnego prawa, a w szczególności prawa cywilnego. Jako przykład wymienić można odróżnienie własności od posiadania. Pojęcia i instytucje wykształcone w prawie rzymskim są podstawą współczesnego prawa, a także podstawą w akademickim nauczaniu prawa. Do dziś wykorzystywane są paremie łacińskie - na przykład „Lex retro non agit.”, czyli „prawo nie działa wstecz”. Zarówno w prawie rzymskim jak i współczesnym określone są pewne uniwersalne wartości, które stanowią normy.
R1PyfaT372riX1
Ćwiczenie 8
Zaznacz poprawną odpowiedź na pytanie: Kto utworzył formację Militia Vigilum. Możliwe odpowiedzi: 1. Oktawian August, 2. Trajan, 3. Juliusz Cezar, 4. Justynian
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 8
Ułóż puzzle, a następnie uzupełnij informacje o ilustracji.
Rr0MxfhWpPprc
Ułóż puzzle, a następnie uzupełnij informacje o ilustracji.
Ułóż puzzle, a następnie uzupełnij informacje o ilustracji.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1Wh2LNgNPdYD
Przedstawiona na ilustracji formacja to: Tu uzupełnij stworzona przez Tu uzupełnij.
Przedstawiona na ilustracji formacja to: Tu uzupełnij stworzona przez Tu uzupełnij.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 9
Scharakteryzuj krótko formacje porządkową starożytnego Rzymu, tj. Militia Vigilum.
R1Fq5LmY49nUq
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Zwróć uwagę, aby w odpowiedzi zawrzeć takie informacje jak:
wiek, w którym powstała formacja,
czym się zajmowała,
ilu miała członków,
czym się różniła od kohorty.
Militia Vigilum to formacja porządkowa, powstała za panowania Oktawiana Augusta, czyli w okolicy I w. n.e. Formacja ta zajmowała się głównie gaszeniem pożarów, ale była uprawniona także do pomocy obywatelom. Formacja ta liczyła około 1000 członków.
Militia Vigilum różniła się od kohorty tym, że ta druga formacja była jednostką taktyczną i liczyła sobie około 4000 osób. Kohorty były stworzone do tłumienia zamieszek, rozganiania tłumów.
Słownik pojęć
Centuria
Centuria
RCLWXnHmqteXf1
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa centuria, które w języku łacińskim brzmi: centuria, centuriae.
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa centuria, które w języku łacińskim brzmi: centuria, centuriae.
Wymowa słowa centuria w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Wymowa słowa centuria w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.
Wymowa słowa centuria w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Wymowa słowa centuria w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa centuria, które w języku łacińskim brzmi: centuria, centuriae.
(z łaciny: centuria, -ae)[czytaj: centuria, centurie], jednostka podziału ludności. Każda z klas majątkowych dzieliła się na centurie, których było w sumie 193. Podział ten był szczególnie ważny przy głosowaniu, ponieważ każda centuria miała jeden głos. Obywatele najbogatsi, w stanowiący 98 centurii, mieli zapewnioną większość. Za cesarstwa podział na centurie utrzymywał się jedynie w tribus [czytaj: tribus] miejskich, lecz utracił znaczenie polityczne.
Digesta Iustiniani
Digesta Iustiniani
(z łaciny: Digesta Iustiniani) – Wybór fragmentów pism 39 jurystów dokonany urzędowo i podniesionych do rangi ustawy. Najobszerniejsza z trzech części wielkiej kompilacji prawa rzymskiego podjętej w latach 528 – 534 przez cesarza Justyniana I Wielkiego.
Digesta ogłoszone przez Justyniana w roku 533 zawierają 9 142 pogrupowane tematycznie fragmenty z pism 38 prawników rzymskich, tworzących od I wieku p.n.e. aż do III wieku n.e. Teksty były ujednolicane przez prawników do prawa im współczesnego. Digesta podzielone są na księgi (50), tytuły (429), fragmenty (zwane też leges 'ustawy'). Treścią jest prawo ustrojowe (księga 1), cywilne (2 - 46), karne (47 i 48), procesowe (49) i administracyjne (50). Księgi omawiające prawo karne Justynian nazwał „strasznymi”.
Juryści
Juryści
(z łaciny: iurisprudentes [czytaj: jurisprudentes]; porównaj: ius, iuris n. [czytaj: ijus, juris] - prawo, prudens [czytaj: prudens]- obeznany, biegły), Rzymscy znawcy prawa, u których zasięgano opinii w kwestiach prawnych. Można tu wyróżnić niejako 4 okresy: okres pierwszy: znawcy prawa nie reprezentują odrębnego zawodu. Okres drugi: zbieranie opinii prawnej staje się zawodem, ale nie istnieje jeszcze nauka prawa we właściwym znaczeniu tego słowa. Okres trzeci: nauka prawa staje się odrębną dziedziną wiedzy. Okres czwarty: jest to okres upadku nauki prawa i znaczenia jurystów. Przyczyną tego upadku był rosnący despotyzm cesarzy i rozkład społeczeństwa i państwa.
Justitia
Justitia
RcdIyLS8URuAe1
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa Justitia, które w języku łacińskim brzmi: Iustitia, Iustitiae.
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa Justitia, które w języku łacińskim brzmi: Iustitia, Iustitiae.
Wymowa słowa Justitia w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Wymowa słowa Justitia w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.
Wymowa słowa Justitia w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Wymowa słowa Justitia w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa Justitia, które w języku łacińskim brzmi: Iustitia, Iustitiae.
(z łaciny: Iustitia, -ae) [czytaj: justitia, justitie], z mitologii, bóstwo rzymskie, uosobienie sprawiedliwości, odpowiadające greckiej Dike. Justitia była przedstawiana jako kobieta w długiej szacie, trzymająca w prawej ręce wagę, lewą ręką wsparta na włóczni.
RUhIbWQiS30r2
Ilustracja przedstawia rzeźbę „Justitia”. Rzeźba jest w kolorze złoto‑brązowym na białym tle. Przedstawia kobietę o długich włosach ubraną w długą szatę. Prawą dłoń ma podniesioną do góry i trzyma w niej wagę. Lewą dłoń ma opuszczoną i trzyma w niej włócznię. Ma zasłonięte oczy, przewiązane kawałkiem materiału. Pod prawą nogą kobiety znajduje się książka oraz wąż.
Justitia, tramwajcieszynski.pl, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: Justitia, Rzeźba, brąz, dostępny w internecie: https://tramwajcieszynski.pl/wp-content/uploads/temida.jpg [dostęp 27.10.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
Juwenalis
Juwenalis
(z łaciny: Decimus Junius Juvenalis) [czytaj: decimus junius Juwenalis], I / II wiek n.e., rzymski poeta, autor satyr. W czasach Domicjana popadł w niełaskę i udał się na wygnanie. W swoich satyrach krytykował wady rzymskiego społeczeństwa.
R1Jvs26uJ4sl5
Ilustracja przedstawia drzeworyt „Juwenalis z Kroniki Norymberskiej”. Na ilustracji znajduje się mężczyzna o jasnych, kręconych włosach i rudej brodzie. Głowę ma przechyloną w prawą stronę. Ubrany jest w czarną marynarkę. W prawej dłoni trzyma jasnoczerwoną książkę. Palec wskazujący lewej dłoni ma uniesiony do góry. Nad mężczyzną jest czarny napis Juvenalis wykonany ozdobną czcionką. Tło ilustracji jest jasne.
Michael Wolgemut i Wilhelm Pleydenwurff, Juwenalis z Kroniki Norymberskiej, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Wilhelm Pleydenwurff, Michael Wolgemut, Juwenalis z Kroniki Norymberskiej, Drzeworyt, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Juvenal_Nuremberg_Chronicle.jpg?uselang=pl#/media/File:Juvenal_Nuremberg_Chronicle.jpg [dostęp 3.11.2022], domena publiczna.
Kohorta
Kohorta
(z łaciny: cohors, cohortis f.) [czytaj: kohors, kohortis], oddział wojskowy, dziesiąta część legionu, składająca się z sześciu centurii.
R1FRbBiWgDf9D
Ilustracja przedstawia fotografię „Legioniści rzymscy‑rekonstrukcja. Na ilustracji znajduje się trzech mężczyzn. Mają na sobie srebrne, krótkie zbroje ze złotymi i brązowymi elementami. Na głowach mają srebrne hełmy ze złotymi detalami. W prawej dłoni trzymają oszczep, a lewą opierają się tarczę. Tracza jest w kolorze czerwonym ze złotą obwódką i metalową wypukłością na środku. Znajdują się na niej malunki w kolorze białym i złotym przedstawiające strzałki, skrzydła i rogi. W tle jest błękitne niebo z białymi chmurami.
Legioniści rzymscy - rekonstrukcja, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0, Caliga10 (fotograf)
Źródło: Caliga10 (fotograf), Legioniści rzymscy - rekonstrukcja, Fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wells_0706_054.jpg?uselang=pl#/media/File:Wells_0706_054.jpg [dostęp 3.11.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
Kuria
Kuria
(z łaciny: curia, -ae) [czytaj: kuria, kurie], najstarsza jednostka podziału ludu rzymskiego. Początkowo było 30 kurii, 10 kurii stanowiło większą jednostkę, zwaną tribus [czytaj: tribus].
Oktawian August
Oktawian August
(z łaciny: Caius Octavius) [czytaj: kajus oktawius], założyciel dynastii julijsko - klaudyjskiej. 63 r. p.n.e. - 14 r. n.e., pierwszy cesarz rzymski. Krewny i adoptowany syn Cezara. Zwycięzca w wojnie domowej z Markiem Antoniuszem pod Akcjum (31 r. p.n.e.). Dał początek nowej formie ustrojowej zwanej pryncypatem. Popierał naukę, sztukę i literaturę, wzniósł wiele budowli.
Rwml5JcAJmneE
Ilustracja przedstawia fotografię rzeźby „Oktawian August”, znajduje się ona na jasnym podwyższeniu na tle niebieskiej ściany. Przedstawia stojącego mężczyznę, przy nodze którego siedzi skrzydlaty amorek. Mężczyzna ma krótkie włosy. Ubrany jest w krótką, ozdobną zbroję. Prawą dłoń ma uniesioną do góry i wystawiony palec wskazujący. Przez lewe ramię ma przerzuconą szatę.
Oktawian August, I w. n.e., Muzea Watykańskie, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0, Till Niermann (fotograf)
Źródło: Till Niermann (fotograf), Oktawian August, Rzeźba, marmur, Oktawian August, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Statue-Augustus.jpg?uselang=pl#/media/File:Statue-Augustus.jpg [dostęp 27.10.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
Plebejusze
Plebejusze
R1EcOmZyAFrPS1
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa plebejusze, które w języku łacińskim brzmi: plebeius, plebeia, plebeium.
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa plebejusze, które w języku łacińskim brzmi: plebeius, plebeia, plebeium.
Wymowa słowa plebejusze w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Wymowa słowa plebejusze w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.
Wymowa słowa plebejusze w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Wymowa słowa plebejusze w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa plebejusze, które w języku łacińskim brzmi: plebeius, plebeia, plebeium.
(z łaciny: plebeius, -a, -um) warstwa obywateli rzymskich przeciwstawiania patrycjuszom. Prawdopodobnie była to ludność okolicznych gmin, która bądź dobrowolnie, bądź w rezultacie podbojów napłynęła do Rzymu, nie dostała się jednak do zamkniętych rodów i do kurii. Warstwa ta posiadała osobistą wolność, lecz pozbawiona była praw politycznych i prawa zawierania małżeństw z patrycjuszami. Plebejusze żyli przeważnie z rolnictwa, uprawiali również rzemiosło i handel.
Pretor
Pretor
(z łaciny: praetor, praetoris m.) [czytaj: pretor peregrinus], urząd w starożytnym Rzymie, powstał w 367 r. p.n.e. przez oddzielenie od konsulatu funkcji sądowniczych. Początkowo był tylko jeden pretor, później liczba ich wzrosła do ośmiu za Sulli i szesnastu za Cezara. Najstarszy z nich, praetor urbānus,[czytaj: pretor urbanus] załatwiał sprawy sądowe, zastępował nieobecnych konsulów, urządzał Lūdī Apollinārēs [czytaj: ludi apollinares]. Praetor peregrīnus [czytaj: pretor peregrius] rozsądzał sprawy między obywatelami a cudzoziemcami, pozostali pretorzy przewodniczyli stałym trybunałom sądów przysięgłych. Pretorzy, podobnie jak konsulowie prócz władzy urzędniczej posiadali władzę wojskową (imperium) [czytaj: imperium]. Urzędowanie ich trwało jeden rok, następnie jako propretorzy otrzymywali w zarząd prowincje. Do oznak pretora należały: krzesło kurulne i toga praetexta [czytaj: toga prateksta], przysługiwało im dwóch liktorów.
R97spb6cYEmrq
Ilustracja przedstawia rzeźbę wykonaną z jasnego kamienia. Przedstawia popiersie młodego mężczyzny o krótkich włosach, dużych oczach i kształtnym prostym nosie. Jego usta są pełne. Twarz Brutusa nie zdradza żadnych emocji. Mężczyzna spokojnie spogląda przed siebie. Rzeźba jest nieco uszkodzona. Popiersie znajduje się na szarym tle.
Marek Juniusz Brutus nosił tytuł praetor urbanus w 45 r. p.n.e., tak zwany „Brutus”, rzeźba z 30 - 15 r. p.n.e., wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: tak zwany „Brutus”, 30, Rzeźba, marmur, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Portrait_Brutus_Massimo.jpg#/media/File:Portrait_Brutus_Massimo.jpg [dostęp 3.11.2022], domena publiczna.
Pretorianie
Pretorianie
(z łaciny: praetoriani) [czytaj: pretoriani], przyboczna gwardia cesarska w Rzymie, składająca się z dziewięciu kohort po 1000 ludzi każda.
R1bHNoJ2fyxvl
Ilustracja przedstawia fotografię reliefu „Pretorianie". Płaskorzeźba została wykonana w jasnym kamieniu. Przedstawia sześciu mężczyzn. Ubrani są w krótkie zbroje i sandały. Na głowie mają hełmy z pióropuszami, a w dłoniach trzymają tarcze. Za nimi znajduje się słup z gniazdem, w którym siedzi ptak.
Pretorianie, relief, ok. 50 r. n.e., Muzeum Louvre - Lens, Francja, wikimedia.org, Jérémy‑Günther‑Heinz Jähnick (fotograf), Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: Jérémy-Günther-Heinz Jähnick (fotograf), Pretorianie, Relief, Muzeum Louvre - Lens, Francja, dostępny w internecie: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e6/Lens_-_Inauguration_du_Louvre-Lens_le_4_d%C3%A9cembre_2012%2C_la_Galerie_du_Temps%2C_n%C2%B0_058.JPG [dostęp 3.11.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
Wigilowie
Wigilowie
(z łaciny: vigiles) [czytaj: wigiles], w starożytnym Rzymie członkowie służby przeciwpożarowej.
Wiminał
Wiminał
( z łaciny: Collis Vīminālis) [czytaj: kollis wiminalis], jeden z siedmiu pagórków rzymskich wchodzących w skład septimontjum [czytaj: septimoncjum], stanowiący przedłużenie płaskowzgórza eskwilińskiego, położony między Mons Cispius [czytaj: mons cjspjus] i Kwirynałem. Określany zawsze jako collis, a nie mons, wywodzi swoją nazwę od rosnących tu ongiś zarośli wierzbowych (vimen) [czytaj:wimen]. Nie było tu żadnych znaczniejszych budowli, wiadomo tylko że znajdował się tu bardzo stary ołtarz poświęcony Jowiszowi jako opiekunowi Wzgórza.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.
Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa
Notatki ucznia
R7TWyRD7YxvZP
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Galeria
RRn4wCjwmMFzh
Ilustracja przedstawia obraz „Justitia”. W centralnej części znajduje się beżowy posąg. Przedstawia stojącą kobietę ubraną w długą szatę. W prawej dłoni trzyma miecz, a w lewej wagę. Ma zasłonięte oczy, przewiązane kawałkiem materiału. Posąg stoi na brązowym podwyższeniu, na kamiennej balustradzie. Za nim znajduje się jasny budynek, a przed nim kamienne schody. W tle znajdują się wysokie, jasne budynki i zachmurzone niebo.
Carl Spitzweg, „Justitia”, 1857 r., kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Carl Spitzweg, Justitia, Olej na płótnie, kolekcja prywatna, dostępny w internecie: https://en.wikipedia.org/wiki/Lady_Justice#/media/File:Carl_Spitzweg_-_Das_Auge_des_Gesetzes_(Justitia)_-_1857.jpg [dostęp 27.10.2022], domena publiczna.
R7HK2GhzbSyig
Ilustracja przedstawia rysunek „Prawo Dwunastu Tablic”, którego autorem jest Silvestre David Mirys. Rysunek jest w kolorze biało‑czarnym. Na środku znajduje się postać w długiej szacie, która ma ręce uniesione do góry. Przed nią jest podwyższone palenisko, nad którym unosi się dym. W lewym, dolnym rogu są 2 postacie nachylone nad zwierzęciem. Obok nich stoi misa i wysoka waza. Za nimi są schody na których są 3 postacie trzymające duże tablice oraz ściana, na której znajdują się 3 kolejne tablice. W prawym, dolnym rogu są 3 postacie: dwie dorosłe i jedno dziecko oraz pies. W tle jest tłum ludzi, wysoka kolumna i fragmenty budynków. Pod rysunkiem są napisy w kolorze czarnym.
Silvestre David Mirys, Prawo XII Tablic, około 1799 r., rysunek z książki „Figures de l'histoire de la république romaine accompagnées d'un précis historique”, Paryż 1799 r., online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Silvestre David Mirys, Prawo XII Tablic, Rysunek, licencja: CC BY 3.0. rysunek z książki „Figures de l'histoire de la république romaine accompagnées d'un précis historique”, Paryż 1799 r.
R1GOdviImRAOn
Ilustracja przedstawia rysunek „Obywatele rzymscy zapoznający się z Prawami XII Tablic”. Rysunek jest w kolorze biało‑czarnym. Przedstawia kilka postaci, które stoją przy ścianie z 12 tablicami, ułożonymi po 6 w dwóch rzędach. W tle znajduje się zabudowa oraz zachmurzone niebo.
Obywatele rzymscy zapoznający się z Prawami XII Tablic, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Obywatele rzymscy zapoznający się z Prawami XII Tablic, Ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Twelve_Tables_Engraving.jpg?uselang=pl#/media/File:Twelve_Tables_Engraving.jpg [dostęp 8.11.2022], domena publiczna.
Re7ozoRNbj4J6
Ilustracja przedstawia fresk „Rzymskie społeczeństwo‑uczta”. Jest on podniszczony i mało wyraźny. W prawym, dolnym rogu znajdują się 2 postacie. Jedna ma beżowo‑bordową szatę i jest pochylona do przodu. Podtrzymuje ją druga postać, która ma żółtą szatę. Na środku stoi postać w krótkiej, białej szacie. Prawą rękę ma wyciągniętą w bok i trzyma w niej srebrny kielich. W lewym, dolnym rogu znajduje się postać, która siedzi na żółtym murze. Ma na sobie długą biało‑brązową szatę i czarne buty. Przed nią pochyla się niska postać w białej szacie i rękoma dotyka jej butów. Za murem stoi 5 postaci w kolorowych szatach. W tle jest biała ściana. Ilustracja jest w brązowej ramce.
Rzymskie społeczeństwo - uczta, około 50 r. n.e., fresk z Pompejów, Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0, ArchaiOptix (fotograf)
Źródło: ArchaiOptix (fotograf), Rzymskie społeczeństwo - uczta, Fresk, Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wall_painting_-_banquet_scene_-_Pompeii_(V_2_4)_-_Napoli_MAN_120029_-_01.jpg#/media/File:Wall_painting_-_banquet_scene_-_Pompeii_(V_2_4)_-_Napoli_MAN_120029_-_01.jpg [dostęp 8.11.2022], licencja: CC BY-SA 4.0.
RCqsMv7f2aOqW
Ilustracja przedstawia relief „Niewolnicy rzymscy”. Wykonany jest z jasnego kamienia. Na ilustracji znajdują się 3 postacie. Postać po lewej stronie trzyma w rękach linę, która jest zawiązana na szyi dwóch pozostałych postaci.
Niewolnicy rzymscy, około 200 r. n.e., marmurowy relief ze Smyrny (Turcja), Ashmolean Museum, Oxford, Wielka Brytania, wikimedia.org, CC BY‑SA 2.0, Jun (fotograf)
Źródło: Jun (fotograf), Niewolnicy rzymscy, Relief, Ashmolean Museum, Oxford, Wielka Brytania, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Roman_collared_slaves_-_Ashmolean_Museum.jpg#/media/File:Roman_collared_slaves_-_Ashmolean_Museum.jpg [dostęp 8.11.2022], licencja: CC BY-SA 2.0.
R1a97798sLChg
Ilustracja przedstawia fotografię „Detal z budynku Sądu Najwyższego w Lipsku”, której autorem jest Andreas Praefcke. Znajdują się na niej posągi dwóch siedzących mężczyzn o długich, kręconych włosach i brodzie. Ubrani są w długie szaty. Pomiędzy nimi są 2 zaokrąglone tablice. Na lewej tablicy są liczby rzymskie od I do VI, ułożone jedna pod drugą. Na prawej tablicy są liczby rzymskie od VII do XII, ułożone jedna pod drugą. Dookoła tablic są zdobienia. Detal z budynku znajduje się tuż pod dachem. Na dachu jest posąg przedstawiający twarz. W tle jest błękitne niebo.
Detal z budynku Sądu Najwyższego w Lipsku, 1879 r., wikimedia.org, CC BY 3.0, Andreas Praefcke (fotograf)
Źródło: Andreas Praefcke (fotograf), Detal z budynku Sądu Najwyższego w Lipsku, 1879, Relief, dostępny w internecie: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/40/Leipzig_Reichsgericht_au%C3%9Fen_Detail_004.jpg [dostęp 8.11.2022], licencja: CC BY 3.0.
R1YZtsHG9dCYf
Ilustracja zatytułowana „Militia Vigilum ” przedstawia trzech mężczyzn na ulicy miasta. Pierwszy z nich ubrany jest w zbroję, sandały oraz złoty hełm i ma miecz przy pasie. Klęczy na kamiennej drodze. Lewą rękę ma wyciągniętą do tyłu i trzyma w niej topór o podwójnym ostrzu. Prawą rękę ma wyciągniętą do przodu i trzyma w niej brązowy, okrągły przedmiot. Drugi mężczyzna stoi z prawej strony, przodem do ściany. Ubrany jest w krótką tunikę, która przepasana jest szarym sznurkiem. Lewą rękę ma podniesioną do góry i dłonią dotyka ściany. Prawa ręka jest opuszczona w dół. Na nogach ma sandały. Trzeci mężczyzna stoi z lewej strony. Ubrany jest w zbroję, hełm i ma miecz przy pasie. Prawą rękę ma opuszczoną i trzyma w niej bicz. Pięścią lewej ręki przyciska do muru mężczyznę stojącego przy ścianie. W tle są budynki z brązowymi oknami i drzwiami, niebo oraz księżyc w pełni.
Angel Garcia Pinto, Militia Vigilum, imperiumromanum.pl, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: Angel Garcia Pinto, Militia Vigilum, Ilustracja, dostępny w internecie: https://imperiumromanum.pl/wp-content/uploads/2019/05/The-Vigiles-by-Angel-Garcia-Pintofrom-Ancient-History-magazine.jpg [dostęp 27.10.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
RXUsxyK8tZ8Zo
Ilustracja przedstawia fotografię „Ruiny bazyliki Maksencjusza i Konstantyna”. Ruiny są w kolorze brązowo‑beżowym. Pomiędzy nimi rosną drzewa liściaste zielona roślinność. W tle znajduje się współczesna zabudowa i błękitne niebo.
Ruiny bazyliki Maksencjusza i Konstantyna, po 313 r. p.n.e., Forum Romanum, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Ruiny bazyliki Maksencjusza i Konstantyna, Fotografia, Forum Romanum, dostępny w internecie: https://en.wikipedia.org/wiki/Basilica#/media/File:RomaBasilicaMassenzioDaPalatino.JPG [dostęp 27.10.2022], domena publiczna.
R1N2eubgDSnGx
Ilustracja przedstawia fotografię rzeźby „Posąg Cycerona”. Rzeźba wykonana jest z jasnego kamienia. Przedstawia stojącego mężczyznę. Ma on bardzo krótkie włosy, ubrany jest w długie szaty. W jednej dłoni trzyma zwój papirusu, a drugą podtrzymuje nieduży niewyraźny przedmiot.
Posąg Cycerona, I w. p.n.e., Muzeum Ashmolean, Oxford, Wielka Brytania, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0, Mary Harrsch (fotograf)
Źródło: Mary Harrsch (fotograf), Posąg Cycerona, Rzeźba, marmur, Muzeum Ashmolean, Oxford, Wielka Brytania, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:So-called_Cicero_excavated_by_the_Earl_of_Arundel_in_Rome_between_1613_and_1614_MH.jpg?uselang=pl#/media/File:So-called_Cicero_excavated_by_the_Earl_of_Arundel_in_Rome_between_1613_and_1614_MH.jpg [dostęp 27.10.2022], licencja: CC BY-SA 4.0.
R1VwmUK4ZMd6j
Ilustracja przedstawia fotografię „Paremie prawnicze na kolumnach gmachu Sądu Najwyższego”. Na zdjęciu znajdują się wysokie, szare kolumny. Na ich szczycie są płaskorzeźby przedstawiające wagi, a w dolnej części czarne napisy. Nad kolumnami znajduje się zielona roślinność, a wyżej jest grafitowa ściana. Przed budynkiem jest jasnozielony trawnik i niskie drzewa liściaste.
Paremie prawnicze na kolumnach gmachu Sądu Najwyższego, 1999 r., Warszawa, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0, Cjs2111
Źródło: Cjs2111, Paremie prawnicze na kolumnach gmachu Sądu Najwyższego, Fotografia, Warszawa, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Polishsupremecourt.JPEG?uselang=pl#/media/File:Polishsupremecourt.JPEG [dostęp 27.10.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
R10F2LpWh4ASD
Ilustracja „Sala sądowa” przedstawia pomieszczenie, w którym znajduje się wiele krzeseł i stołów. Meble oraz ściana są w kolorze ciemnego brązu. Przy stole po środku ilustracji znajduje się czarno‑srebrny mikrofon, a za nim jest złota waga.
Sala sądowa, vindicat.pl, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: vindicat.pl, Sala sądowa, Fotografia, dostępny w internecie: https://vindicat.pl/media/filer_public_thumbnails/filer_public/d0/da/d0dad178-e641-40d3-8aad-56908cb82ed4/64_jurysdykcja_sadu_as_217802647.jpeg__640x427_q85_crop_subsampling-2_upscale.jpg [dostęp 3.11.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
RGECDMLM2NNrr
Ilustracja „Sędzia” przedstawia mężczyznę siedzącego za brązowym stołem. Ma siwe, kręcone włosy o średniej długości i siwe brwi. Ma grube, kwadratowe okulary w kolorze pomarańczowym. Ubrany jest w niebieską togę, pod którą ma białą koszulę z kołnierzem i żółty krawat. Prawą rękę ma podniesioną do góry i trzyma w niej brązowy, drewniany młotek. Lewą rękę trzyma na brązowej książce z napisem „Justicia”, która leży na stole. Na stole leży również czarny, okrągły przedmiot. Tło ilustracji jest białe.
Sędzia, santiago30caballeros.blogspot.com, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: santiago30caballeros.blogspot.com, Sędzia, Ilustracja, dostępny w internecie: https://1.bp.blogspot.com/-q-x2MlW-9w8/XKWIDIlegwI/AAAAAAAGYC0/aDKPtVTiKPMYM5cADviTIx4aeDvSI9BHACLcBGAs/s1600/juez.jpg [dostęp 3.11.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
RsTF9sYEQkQfn
Ilustracja „Skazany” przedstawia dwie ręce zaciśnięte w pięści. Na nadgarstkach są srebrne kajdanki. Postać, której ręce są przedstawione na ilustracji ma na sobie błękitną koszulę i ciemną marynarkę. Tło obrazka jest jasnoszare.
Skazany, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Skazany, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.
RGwdiD7BIntVz
Ilustracja „Mężczyzna przy mównicy” przedstawia prosty rysunek graficzny. Jest to postać o ciemnych, krótkich włosach, bez zaznaczonych części twarzy. Ubrana jest w granatowy garnitur, białą koszulę i czerwony krawat. W kieszonce ma białą poszetkę. Postać stoi przy brązowej mównicy z szarą plakietką i 2 srebrno‑czarnymi mikrofonami. Tło ilustracji jest białe.
Mężczyzna przy mównicy, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Mężczyzna przy mównicy, Ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
RJGpaJtsbmeKk
Ilustracja „Księga prawa” przedstawia książkę z czarną okładką. Na okładce jest złoty symbol oznaczający paragraf. Przed książką jest lupa z czarną rączką. Tło ilustracji jest białe.
Księga prawa, zdajtesty.pl, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: zdajtesty.pl, Księga prawa, Ilustracja, dostępny w internecie: https://www.zdajtesty.pl/wp-content/uploads/2018/08/ustawa_zpsf6ae351e.jpg [dostęp 3.11.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
RUhIbWQiS30r2
Ilustracja przedstawia rzeźbę „Justitia”. Rzeźba jest w kolorze złoto‑brązowym na białym tle. Przedstawia kobietę o długich włosach ubraną w długą szatę. Prawą dłoń ma podniesioną do góry i trzyma w niej wagę. Lewą dłoń ma opuszczoną i trzyma w niej włócznię. Ma zasłonięte oczy, przewiązane kawałkiem materiału. Pod prawą nogą kobiety znajduje się książka oraz wąż.
Justitia, tramwajcieszynski.pl, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: Justitia, Rzeźba, brąz, dostępny w internecie: https://tramwajcieszynski.pl/wp-content/uploads/temida.jpg [dostęp 27.10.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
R1Jvs26uJ4sl5
Ilustracja przedstawia drzeworyt „Juwenalis z Kroniki Norymberskiej”. Na ilustracji znajduje się mężczyzna o jasnych, kręconych włosach i rudej brodzie. Głowę ma przechyloną w prawą stronę. Ubrany jest w czarną marynarkę. W prawej dłoni trzyma jasnoczerwoną książkę. Palec wskazujący lewej dłoni ma uniesiony do góry. Nad mężczyzną jest czarny napis Juvenalis wykonany ozdobną czcionką. Tło ilustracji jest jasne.
Michael Wolgemut i Wilhelm Pleydenwurff, Juwenalis z Kroniki Norymberskiej, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Wilhelm Pleydenwurff, Michael Wolgemut, Juwenalis z Kroniki Norymberskiej, Drzeworyt, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Juvenal_Nuremberg_Chronicle.jpg?uselang=pl#/media/File:Juvenal_Nuremberg_Chronicle.jpg [dostęp 3.11.2022], domena publiczna.
R1FRbBiWgDf9D
Ilustracja przedstawia fotografię „Legioniści rzymscy‑rekonstrukcja. Na ilustracji znajduje się trzech mężczyzn. Mają na sobie srebrne, krótkie zbroje ze złotymi i brązowymi elementami. Na głowach mają srebrne hełmy ze złotymi detalami. W prawej dłoni trzymają oszczep, a lewą opierają się tarczę. Tracza jest w kolorze czerwonym ze złotą obwódką i metalową wypukłością na środku. Znajdują się na niej malunki w kolorze białym i złotym przedstawiające strzałki, skrzydła i rogi. W tle jest błękitne niebo z białymi chmurami.
Legioniści rzymscy - rekonstrukcja, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0, Caliga10 (fotograf)
Źródło: Caliga10 (fotograf), Legioniści rzymscy - rekonstrukcja, Fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wells_0706_054.jpg?uselang=pl#/media/File:Wells_0706_054.jpg [dostęp 3.11.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
Rwml5JcAJmneE
Ilustracja przedstawia fotografię rzeźby „Oktawian August”, znajduje się ona na jasnym podwyższeniu na tle niebieskiej ściany. Przedstawia stojącego mężczyznę, przy nodze którego siedzi skrzydlaty amorek. Mężczyzna ma krótkie włosy. Ubrany jest w krótką, ozdobną zbroję. Prawą dłoń ma uniesioną do góry i wystawiony palec wskazujący. Przez lewe ramię ma przerzuconą szatę.
Oktawian August, I w. n.e., Muzea Watykańskie, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0, Till Niermann (fotograf)
Źródło: Till Niermann (fotograf), Oktawian August, Rzeźba, marmur, Oktawian August, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Statue-Augustus.jpg?uselang=pl#/media/File:Statue-Augustus.jpg [dostęp 27.10.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
R97spb6cYEmrq
Ilustracja przedstawia rzeźbę wykonaną z jasnego kamienia. Przedstawia popiersie młodego mężczyzny o krótkich włosach, dużych oczach i kształtnym prostym nosie. Jego usta są pełne. Twarz Brutusa nie zdradza żadnych emocji. Mężczyzna spokojnie spogląda przed siebie. Rzeźba jest nieco uszkodzona. Popiersie znajduje się na szarym tle.
Marek Juniusz Brutus nosił tytuł praetor urbanus w 45 r. p.n.e., tak zwany „Brutus”, rzeźba z 30 - 15 r. p.n.e., wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: tak zwany „Brutus”, 30, Rzeźba, marmur, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Portrait_Brutus_Massimo.jpg#/media/File:Portrait_Brutus_Massimo.jpg [dostęp 3.11.2022], domena publiczna.
R1bHNoJ2fyxvl
Ilustracja przedstawia fotografię reliefu „Pretorianie". Płaskorzeźba została wykonana w jasnym kamieniu. Przedstawia sześciu mężczyzn. Ubrani są w krótkie zbroje i sandały. Na głowie mają hełmy z pióropuszami, a w dłoniach trzymają tarcze. Za nimi znajduje się słup z gniazdem, w którym siedzi ptak.
Pretorianie, relief, ok. 50 r. n.e., Muzeum Louvre - Lens, Francja, wikimedia.org, Jérémy‑Günther‑Heinz Jähnick (fotograf), Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: Jérémy-Günther-Heinz Jähnick (fotograf), Pretorianie, Relief, Muzeum Louvre - Lens, Francja, dostępny w internecie: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e6/Lens_-_Inauguration_du_Louvre-Lens_le_4_d%C3%A9cembre_2012%2C_la_Galerie_du_Temps%2C_n%C2%B0_058.JPG [dostęp 3.11.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
Bibliografia
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.
Prawo rzymskie w pigułce, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2020 r.
Regulae iuris. Łacińskie inskrypcje na kolumnach Sądu Najwyższego Rzeczypospolitej Polskiej pod redakcją Witolda Wołodkiewicza, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2011 r.
Thomas R. Martin Starożytny Rzym. Od Romulusa do Justyniana, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2014 r.
Trafford L. J. Jak przeżyć w starożytnym Rzymie, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2022 r.
