Prezentacja multimedialna
Posłuchaj i obejrzyj. W jaki sposób, zdaniem Fichtego, następuje poznanie?
Zapoznaj się z treścią prezentacji multimedialnej. Odpowiedz na pytanie, w jaki sposób, zdaniem Fichtego, następuje poznanie?
Obraz Caspara Davida Friedricha przedstawia postać samotnego wędrowca stojącego na skalistym szczycie nad przepaścią. Poniżej wędrowca przepływa „morze mgły”, które zasłania świat pod nimi. Chmury lub mgła symbolizują przestrzeń metafizyczną. Ich delikatność i niedająca się odczuć zmysłowo struktura odzwierciedlają cechy świata idei. Wędrowiec jest symbolem podróży egzystencjalnej, podróżującym poprzez nienamacalne aspekty rzeczywistości.
Powołanie człowiekaPrzygnębienie i trwoga trawiły moje wnętrze. Przeklinałem dzień, który powołał mnie do życia. Do tego życia, którego prawda i znaczenie stały się dla mnie wątpliwe. Budziłem się nocami z powodu niespokojnych snów. Szukałem trwożliwie promienia światła, aby się wydostać z tych błędnych ścieżek wątpienia. Szukałem, lecz coraz dalej brnąłem w labirynt.
Źródło: Johann Gottlieb Fichte, Powołanie człowieka, tłum. Adam Zieleńczyk, Kęty 2002, s. 55.
Raz o północy, wydało mi się, że dziwna jakaś postać przechodzi obok mnie i do mnie mówi:
– Nieszczęsny śmiertelniku, gromadzisz same błędne wnioski, a wydaje ci się, że jesteś mądry. Drżysz przed koszmarami, które z trudem sam sobie stworzyłeś. Zdobądź się na śmiałość i stań się prawdziwie mądrym. No... nie przynoszę ci żadnych nowych objawień. To, czego cię mogę nauczyć, o tym wiesz już od dawna i masz to sobie tylko przypomnieć.
– Mów! Kimkolwiek jesteś, dziwny duchu, wysłucham cię. Pytaj mnie, a będę odpowiadał.
– Czy przypuszczasz, że oto te i tamte przedmioty istnieją rzeczywiście poza tobą?
– Przypuszczam tak, rzeczywiście.
– A skąd wiesz, że one istnieją?
– Widzę je. Będę je czuł, skoro ich dotknę. Mogę słyszeć ich dźwięk. Objawiają mi się poprzez wszystkie moje zmysły.
– Odwołasz może później twierdzenie, że przedmioty widzisz, dotykasz i słyszysz... Może jednak tak nie jest?
Henry David Thoreau, autor powieści Walden, czyli życie w lesie, twierdził, że patrząc na krajobraz rodzinnej wsi, gubił wzrok i nagle potrafił przyglądać się całości. Mówił, że w takim momencie znika myślenie o codzienności. Thoreau chciał pokazać, że natura posiada wartości ważniejsze niż materialne. Dzięki temu nowemu poznaniu ludzki umysł doznaje zupełnie innych wrażeń.
Zwróć uwagę, jaką formę postrzegania krytykuje Fichte.
– Czy spostrzegasz w inny sposób jak tylko poprzez swe zmysły? I czy istnieje dla ciebie jakikolwiek przedmiot poza tym, że go widzisz i dotykasz?
– Pytajmy...
– Materialne przedmioty istnieją dla ciebie jedynie na skutek określonego stanu twego zmysłu zewnętrznego. Wiesz o nich jedynie za pośrednictwem swej wiedzy o tym określonym stanie twojego widzenia, słyszenia. Skąd wiesz, że widzisz, słyszysz, dotykasz?
– Nic z tego nie rozumiem. To dziwne pytanie.
– Czy widzisz na przykład swoje widzenie? Czy czujesz swój dotyk? Albo... też posiadasz jakiś szczególny, wyższy zmysł, dzięki któremu dostrzegasz swoje zmysły zewnętrzne i ich określone stany?
– O tym, że widzę i dotykam oraz o tym, co widzę i dotykam, wiem bezpośrednio i wprost. Wiem o tym, ponieważ to jest i przez to, że jest bez pośrednictwa i przejścia przez inny zmysł.
– Posiadasz więc bezpośrednią świadomość swego widzenia i dotykania?
– Owszem.
– Jesteś zatem widzącym w widzeniu, czującym w dotykaniu. A gdy uświadamiasz sobie widzenie, uświadamiasz sobie zarazem pewien określony stan albo pewną odmianę siebie samego.
– Oczywiście.
– Posiadasz świadomość swego widzenia, dotykania, a przez to spostrzegasz przedmiot.
Skąd wiesz, że wiesz, że wiesz? Przedstawiony na obrazie nastrój kontemplacji często był wyrażany w ówczesnej poezji, literaturze, filozofii i muzyce. Oglądający obraz uczestniczy w przedstawionym na obrazie spektaklu. Niemieccy romantycy uważali, że w taki sposób manifestują poczucie wspólnej wzniosłości. Przedstawiony krajobraz jest nierzeczywisty, lecz przedstawia uczucia wobec natury, których doświadczał Caspar David Friedrich.
Odpowiedz na pytanie, czy da się postrzegać rzeczywistość pozazmysłową? Czym jest bezbezpośrednia świadomość widzenia i dotykania?
Niekiedy termin spostrzeganie wewnętrzne bywa używany zamiennie z terminami refleksja, introspekcja, samoobserwacja, by oznaczyć proces doświadczania własnych stanów psychicznych i tego, jak się one zmieniają. W filozofii Fichtego poprzez spostrzeganie rozumieć można zarówno władzę poznawczą, jak i jej specyficzne znaczenie. Spostrzeganie jest interpretowane jako podstawowy rodzaj poznania, który odsłania sposób istnienia i sposób działania istoty ludzkiej, a w idealizmie niemieckim jest podstawowym narzędziem filozofowania.
– A czy nie mógłbyś go spostrzec także bez tej świadomości? Czy nie mógłbyś na przykład rozpoznać przedmiotu wzrokiem albo słuchem, nie wiedząc o tym, że go widzisz albo słyszysz?
– To byłoby raczej niemożliwe.
– A zatem bezpośrednia świadomość samego siebie i swoich określeń byłaby wyłącznym warunkiem wszelkiej innej świadomości. A wiesz o czymś tylko o tyle, o ile wiesz, że o tym czymś wiesz.
– Na to wygląda.
– A więc o tym, że przedmioty istnieją, wiesz tylko dzięki temu, że je widzisz, dotykasz. A o tym, że je widzisz albo dotykasz, wiesz tylko przez to, że o tym wiesz. Że wiesz o tym bezpośrednio, tego w ogóle nie spostrzegasz.
– Przyznaję to.
Wyjaśnij, w jaki sposób Fichte interpretuje istnienie bytów materialnych?
– W każdym spostrzeżeniu widzisz najpierw samego siebie i własny swój stan. A to, co w tym spostrzeżeniu nie tkwi, tego w ogóle nie widzisz?
– Powtarzasz to, z czym się już zgodziłem.
– I nie przestałbym tego powtarzać we wszystkich stwierdzeniach, gdybym się musiał obawiać, że tego jeszcze nie pojąłeś. Że tego jeszcze w sobie na zawsze nie utrwaliłeś. Czy możesz powiedzieć, że uświadamiasz sobie przedmioty zewnętrzne?
– Ściśle biorąc: nie. Albowiem widzenie, dotykanie, za pomocą których ujmuję rzeczy, nie stanowią samej świadomości, lecz tylko to, co sobie uświadamiam przede wszystkim i najbardziej bezpośrednio. Ściśle biorąc: mógłbym powiedzieć tylko, że uświadamiam sobie swoje widzenie i dotykanie rzeczy.
– Nie zapominaj, że w każdym spostrzeżeniu spostrzegasz wyłącznie swój własny stan.
Dialektyka idealistów niemieckich była przedsięwzięciem, które za pomocą analizy umysłu dążyło do określenia relacji pomiędzy kategoriami bytu a kategoriami myślenia.
Źródło: Johann Gottlieb Fichte, Powołanie człowieka w przekładzie Adama Zieleńczyka i w adaptacji radiowej Witolda Malesy. Reżyseria Dobrosławy Bałazy. Występują: Jan Matyjaszkiewicz i Krzysztof Wakuliński.
W którym twierdzeniu Fichte i Kant zgadzają się ze sobą? Zaznacz poprawną odpowiedź.
- Fichte podobnie jak Kant twierdził, że rzeczy składające się na naszą rzeczywistość nie są niezależne od podmiotu postrzegającego. Rzeczywistość jest wytworem podmiotu, czyli nie istnieje realnie. Filozofowie uważali, że tylko jaźń i jej operacje są realne.
- Fichte podobnie jak Kant twierdził, że jaźń wytwarza się w wyniku zaspokojenia potrzeb organizmu i jego działania w świecie fenomenów. Rzeczywistość powstaje na skutek przekształcania wyobrażeń w spostrzeżenia.
- Fichte podobnie jak Kant twierdził, że rzeczywistość jest wynikiem działania mechanizmu obronnego, składającego się z rozszczepienia obiektu idealizacji na dwie części: dobrą i złą, oraz zaprzeczenia istnienia złej części i wyolbrzymienia dobrej.
Zaznacz zdania będące zgodne ze stanowiskiem Fichtego dotyczącym poznania.
- Fichte głosił zależność całokształtu zjawisk od aktywności intelektualnej człowieka i jego aspiracji moralnych.
- Fichte odrzucał możliwość istnienia rzeczywistości niezależnej od poznającego podmiotu.
- Fichte uważał, że sens świadomości wyjaśnia analiza poznania człowieka.
- Fichte twierdził, że podmiot nie istnieje bez przedmiotu ani przedmiot bez podmiotu.
- Fichte nie przeciwstawił się materializmowi jako stanowisku „dogmatycznemu” ani „fatalistycznemu”.
Napisz pracę argumentacyjną na temat: Dlaczego Fichte twierdzi, że to, co istnieje rzeczywiście, jest mniej realne od koncepcji, idei i innych bytów abstrakcyjnych? Jak uzasadnia to przekonanie? Swoją wypowiedź poprzyj odpowiednimi argumentami.