Procesy eoliczne - scenariusz
Scenariusz lekcji – Procesy eoliczne
do zapamiętania:
typy wydm,
typy pustyń,
procesy eoliczne: deflacja, korazja, transport i akumulacja oraz formy, które one tworzą.
do zrozumienia:
przyczyny powstawania pustyń.
korzystania z podręcznika.
Metoda i forma pracy
metody praktyczne z użyciem podręcznika,
wykład.
Środki dydaktyczne
tabela – procesy eoliczne,
prezentacja – pustynie i półpustynie,
tablica i kreda.
sprawdzenie listy obecności,
podanie tematu lekcji.
Procesy eoliczne są to wszystkie przejawy działalności wiatru. Termin ten obejmuje: deflację, transport eoliczny, korazję i akumulację eoliczną. Zanim omówimy te procesy, powiedzcie, dla jakich obszarów są one charakterystyczne?
- pustynie i półpustynie.
Jaki tereny uznaje się za pustynie?
- tereny pozbawione szaty roślinnej, jedyną roślinnością są efemerydy, pojawiające się po epizodycznych deszczach, brak opadów bądź są mniejsze niż 250 mm rocznie.
Te cechy sprawiają, że pustynie mogą być gorące tak jak np. Sahara, ale i także zimne tak jak w przypadku Antarktydy, gdzie także mogą zachodzić pewne procesy eoliczne.
Przyjrzyjcie się mapie świata i zastanówcie się gdzie występują pustynie i dlaczego właśnie tam?
- na zwrotnikach, w pobliżu zimnych prądów morskich, w cieniu opadowym gór, we wnętrzu kontynentów.
Na slajdach (prezentacja) zostały przedstawione poszczególne przyczyny powstawania pustyń. Cyrkulacja powietrza w komórce Hadley’a jest odpowiedzialna za pustynie występujące na zwrotnikach wiąże się to z prądami zstępującymi na tych terenach, co uniemożliwia powstanie chmur, a tym samym powstanie opadu. Pustynia Atakama jest przykładem pustyni w cieniu opadowym, w tym wypadku Andów. Podobnie dzieje się w Tybecie, który leży w cieniu opadowym Himalajów. Zimne prądy z racji swej temperatury nie parują, dlatego też nie tworzą się nad nimi chmury. Pustynia Namib leżąca w pobliżu zimnego prądu Benguelskiego jest tego przykładem. W przypadku Australii wilgoć wytracana jest na brzegach kontynentu, dlatego w środkowej części występują pustynie.
Wiemy już gdzie i dlaczego powstają pustynie. Zastanówcie się jeszcze jakie mogą być rodzaje pustyń?
- piaszczyste (erg), żwirowe (serir), kamieniste (hamada), lodowe.
Dobrze, ustaliliśmy, że procesy eoliczne zachodzą głównie na pustyniach i półpustyniach. Od czego zależy efektywność wiatru, jego działań?
- prędkość, siła i częstość wiatru, zwartość szaty roślinnej, wielkość ziaren i stopień ich przesuszenia.
Korzystając z podręcznika uzupełnijcie tabelę (tabela – procesy eoliczne). Macie na to 7 minut. Potem cztery osoby uzupełnią tabelę na tablicy, abyście mogli sprawdzić czy dobrze wykonaliście zadania.
Jednym z najbardziej znanych „produktów” akumulacji eolicznej są wydmy. Są to pagórki, których łagodniejszy stok występuje od strony wiatru (stok dowietrzny), a złożony w jego obrębie materiał jest bardziej ubity. stok Zawietrzny jest bardziej stromy i tworzy się z piasku luźnego. Jak zapewne wiecie jest kilka rodzajów wydm.
Na tablicy narysowałam wydmę, która nazywa się barchan (rysunek na tablicy). Poproszę jedną osobę o dorysowanie strzałki kierunku wiatru oraz o wyjaśnienie.
- wiatr wieje z kierunku, gdzie stok jest dowietrzny, a tym samym łagodny.
Zgadza się. Wydmy te występują w klimacie pustynnym. Podczas owiewania dochodzi do narastania formy, głównie wysuwania się ramion, które poruszają się szybciej niż część środkowa. Stąd barchany przybierają formę sierpa lub półksiężyca. Są one formami dynamicznymi i mogą przemieszczać się w ciągu roku nawet do kilku kilometrów. Przemieszczając się mogą łączyć się w wały barchanoidalne (rysunek na tablicy).
W zależności od kierunku wiatru powstają także wydmy poprzeczne i podłużne. Wydmy poprzeczne są to proste wały (rysunek na tablicy) o długości do kilku km, są charakterystyczne dla wybrzeży morskich. Wały są ułożone prostopadle do kierunku wiatru.
Wydmy podłużne (sejfy) mają kształt wałów (rysunek na tablicy) ułożonych równolegle do kierunku przeważających wiatrów. Powstają, gdy wiatr zmienia swoje kierunku, dlatego obie strony pagórków są dowietrzne. Można je spotkać m.in. na Pustyni Simpsona i na Pustyni Libijskiej.
Kiedy wiatr wieje z różnych kierunków może powstać wydma gwiaździsta (rysunek na tablicy), w formie wielościennej nieregularnej piramidy.
Na tablicy narysowana została wydma paraboliczna. Czym różni się ona od barchanu?
- stok dowietrzny znajduje się od strony ramion.
Zgadza się. Poza tym osiągają one znacznie większe rozmiary niż barchany i mają dłuższe ramiona. Ich kształt wynika z tego, że ramiona często są umocnione przez roślinność i wilgoć, w środku wydmy zaś występuje suchy piasek. Dlatego też szybciej przemieszcza się środkowa część wydmy.
Jak myślicie, w jakim klimacie można spotkać wydmy paraboliczne?
- klimat umiarkowany, wilgotny.
Tak, m.in. w Polsce w Słowińskim Parku Narodowym występują tego typu wydmy. Poza wybrzeżami można je spotkać również jako wydmy śródlądowe. Powstały one po ustąpieniu lądolodu z dobrze wysortowanych i przewianych piasków rzecznych.
Makowska D., 1998, Ziemia, WSiP, Warszawa
Podgórski Z., Marszelewski W., Becmer K., 2002, Geografia część 1, Zarys wiedzy o Ziemi, WSiP, Warszawa
tabela – procesy eoliczne,
prezentacja – pustynie i półpustynie.