Nawyki żywieniowe kształtowane są od dzieciństwa i mają wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia i innych zespołów narządów. Niektóre z substancji dostarczanych organizmowi systematycznie odkładają się w organizmie, czego efekty zaczynamy odczuwać po kilkunastu lub kilkudziesięciu latach.

R1a9OYwaEbfnC

Na zdjęciu znajdują się dwie kobiety w strojach sportowych. Wykonują ćwiczenia na macie.

1. Wyniki badania krwi

Podstawowe badanie diagnostyczne krwi to morfologia krwimorfologia krwimorfologia krwi. Na podstawie oceny składników krwi (np. ich ilości lub wyglądu) można określić stan zdrowia danej osoby. Badanie pozwala wykryć niektóre choroby we wczesnych fazach ich rozwoju. Jednym z ważniejszych parametrów podlegających diagnozie jest liczba erytrocytów i leukocytów. Zmniejszona liczba krwinek czerwonych występuje na przykład przy anemiianemiaanemii. Może być ona związana z ubytkiem krwi, niedoborem żelaza oraz witamin z grupy B w diecie, a także zaburzeniami produkcji komórek krwi w szpiku kostnym. Osoba z anemią ma bladą skórę, jest senna, łatwo się męczy, ma zawroty głowy.

Zwiększona liczba leukocytów może świadczyć o infekcjach, uszkodzeniach tkanek, np. w wyniku oparzenia, może być też objawem białaczki i innych nowotworów. Innym parametrem krwi jest OBOB, Odczyn BiernackiegoOB. Gdy jego wartości przekraczają normę, często świadczy to o stanach zapalnych (także nowotworach). Otrzymane wyniki krwi należy zawsze porównać z normami ustalonymi przez wykonujące badanie laboratorium analityczne. Lekarz dokonuje oceny stanu zdrowia pacjenta w oparciu o wyniki analizy krwi, dokładne badanie i wywiad.

2. Choroby krwi

Często występującymi chorobami krwi są: anemia (niedokrwistość) oraz białaczka.

3. Choroby układu krążenia

Choroby układu krążenia stanowią główną przyczynę zgonów w Polsce i na świecie. Najczęstszą chorobą układu krążenia, która dotyka 1/3 Polaków, jest nadciśnienie tętniczenadciśnienie tętniczenadciśnienie tętnicze.

Podczas pomiaru ciśnienia krwi ustala się dwie wartości:

• wysokość ciśnienia skurczowego powstającego w momencie skurczu lewej komory;

• wysokość ciśnienia rozkurczowego, jakie panuje w tętnicach w czasie rozkurczu lewej komory.

O nadciśnieniu mówimy wtedy, gdy podwyższone wartości ciśnienia tętniczego utrzymują się przez dłuższy czas. Choroba nadciśnieniowa rozwija się stopniowo, często nie daje żadnych objawów i jest przyczyną groźnych powikłań. Zmusza serce do wytężonej pracy i prowadzi do rozrastania się mięśnia sercowego. Zwiększa to zapotrzebowanie na tlen i substancje odżywcze, ale osłabione serce nie może szybciej tłoczyć krwi. Skutki choroby to: zawał mięśnia sercowego, utrata wzroku, uszkodzenia nerek.

R1S5l0kFWO0et

Diagram kołowy w odcieniach różowego przedstawia rozkład procentowy różnych wartości ciśnienia tętniczego u Polaków. Ciśnienie optymalne ma 20% Polaków, ciśnienie prawidłowe ma 21% Polaków, ciśnienie wysokie prawidłowe ma 29% Polaków, a nadciśnienie na 30% Polaków.

Inną groźną chorobą jest miażdżycamiażdżycamiażdżyca, która pojawia się, gdy na ścianach tętnic odkłada się cholesterol i tworzy tzw. płytki miażdżycowe, co prowadzi do zwężenia światła naczyń i zmniejszenia ich elastyczności oraz przepływu krwi. Serce, by go zwiększyć, pracuje szybciej, a i tak za mało krwi dociera do komórek. W naczyniach mogą się tworzyć także zakrzepy, które spowodują całkowite zablokowanie przepływu krwi w danym miejscu. Niedotleniony i niedożywiony narząd może miejscowo ulec martwicy. Dotyczy to w pierwszej kolejności naczyń, którymi krew płynie do nóg, mózgu i mięśnia sercowego. Miażdżyca, obejmując naczynia wieńcowenaczynia wieńcowenaczynia wieńcowe, może powodować zawał mięśnia sercowegozawał mięśnia sercowegozawał mięśnia sercowego, będący efektem słabego ukrwienia tego narządu. Zawał poprzedzony jest bólem w okolicy mostka. Pojawia się, gdy w wyniku wysiłku lub stresu wzrasta zapotrzebowanie na tlen. Innym następstwem zwężenia naczyń mogą być na przykład kłopoty z pamięcią albo ból łydek po mało wyczerpującym spacerze.

4. Sposoby zapobiegania chorobom serca i układu krążenia

Czynniki ryzyka chorób układu krążenia możemy podzielić na dwie grupy. Pierwszą stanowią czynniki genetyczne, na które nie mamy wpływu. Drugie to te, które można zmieniać i kontrolować. Zaliczamy do nich: aktywność fizyczną, sposób odżywiania się, masę ciała, stres, ciśnienie krwi, spożywanie alkoholu i palenie papierosów. Dla prawidłowej pracy serca szczególne znaczenie ma właściwe odżywianie się. Codzienna dieta powinna być bogata w produkty pełnoziarniste, warzywa, owoce, tłuste ryby morskie, oleje roślinne. Należy też zadbać o regularność posiłków oraz zachować umiar w ich spożywaniu. To umożliwi bieżące spalenie energii i ograniczy ryzyko nadwagi.

Serce to mięsień, który jak każdy inny potrzebuje regularnego treningu. Umiarkowana aktywność fizyczna usprawnia pracę serca, poprawia przepływ krwi w naczyniach, reguluje ciśnienie, zapobiega otyłości. Wybór formy i intensywność ćwiczeń powinny być dostosowane do możliwości organizmu. Wysiłek fizyczny pomaga także rozładować stres – kolejny czynnik ryzyka chorób układu krążenia.

R1e86i6MEdMzE

Fotografia przedstawia morskie nabrzeże. Na matach na trawie cztery kobiety w strojach sportowych wykonują ćwiczenia. Aktywność fizyczna zapobiega chorobom serca.

Ćwiczenie 3

Zinterpretuj tę ilustrację, wykorzystując wiedzę na temat profilaktyki chorób układu krążenia.

REbXU1xPTi8T0

Fotografia przedstawia dwa niebieskie ciężarki do ćwiczeń, błękitny centymetr krawiecki i czerwono – żółte jabłko z ogonkiem. Należy zinterpretować tę ilustrację.

R1XsMshutpnD3

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Z jakimi zachowaniami kojarzą ci się przedmioty przedstawione na ilustracji?

Pokaż odpowiedź

Prowadząc zdrowy tryb życia tzn. dbając o zdrową i zbilansowaną dietę, regularną aktywność fizyczną oraz prawidłową masę ciała możemy zapobiegać chorobom serca i układu krążenia.

5. Cholesterol: fakty i mity

Cholesterol jest zawarty między innymi w jajach, wątróbce, podrobach, krewetkach, ale najwięcej produkuje go nasza wątroba. Cholesterol pełni funkcję „zaprawy murarskiej” dla naczyń krwionośnych, wypełnia ich szczeliny i zapobiega krwawieniom. Ponadto jest niezbędny do wytwarzania hormonów płciowych i witaminy D, a także do prawidłowego funkcjonowania komórek nerwowych. Świadczy również o witalności organizmu. Jego nadmiar może być jednak niebezpieczny dla zdrowia i prowadzić do rozwoju miażdżycy.

Kluczowe znaczenie w profilaktyce chorób układu krążenia mają długotrwałe niedobory wielonienasyconych kwasów tłuszczowychwielonienasycone kwasy tłuszczowewielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega‑3 i omega‑6 obecnych na przykład w tłuszczu ryb i owocu awokado. Bez nich rozkład cholesterolu jest zablokowany. Związki te nie mogą być syntetyzowane w organizmie człowieka, dlatego należy stale dostarczać je w diecie. Kolejny czynnik ryzyka stanowią sztucznie utworzone kwasy tłuszczowe blokujące przemiany cholesterolu. Znaleźć je można w wysoko przetworzonych produktach określanych jako żywność przemysłowa: wyrobach cukierniczych, ciastach, frytkach, zupach w proszku, różnych „burgerach”, pizzy.

By zachować zdrowie, należy:

• szukać sprawdzonych informacji na temat wpływu żywności wysokoprzetworzonej na organizm i podejmować na ich podstawie decyzje dotyczące diety;

• obserwować swoje reakcje na różne produkty i eliminować te, które nie służą organizmowi;

• spożywać ryby i owoce morza, masło, mięso (także tłuste) oraz podroby;

• dostarczać organizmowi w żywności odpowiednią ilość witamin A, BIndeks dolny 6₆, BIndeks dolny 12₁₂, kwasu foliowego, żelaza i miedzi;

• zażywać tran;

• utrzymywać odpowiednią masę ciała;

• uprawiać różne formy aktywności fizycznej.

6. Pierwsza pomoc w krwawieniach i krwotokach

Wypływ krwi z naczynia krwionośnego może być skutkiem choroby lub urazu. Jeśli krew wypływająca z naczyń włosowatych sączy się powoli, mówimy o krwawieniukrwawieniekrwawieniu. Nawet niewielka rana powinna zostać opatrzona, ponieważ jest drogą wnikania mikroorganizmów, które mogą wywołać stan zapalny. Krwawiącą ranę i jej okolicę należy przemyć wodą z mydłem, a następnie założyć jałowyjałowośćjałowy opatrunek. Przy często powtarzających się krwawieniach, na przykład z nosa, należy skonsultować się z lekarzem. Nawet jeśli ubytki krwi są niewielkie, ale powtarzające się, mogą prowadzić do anemii. Częste przyczyny powtarzających się krwawień to na przykład niedobór witaminy C i K lub hemofiliahemofiliahemofilia.

Nagły i szybki wypływ krwi z przerwanego naczynia krwionośnego to krwotokkrwotokkrwotok. Wyróżniamy krwotok wewnętrzny i zewnętrzny. W krwotoku wewnętrznym dochodzi do wylewu krwi wewnątrz organizmu (nie jest on widoczny gołym okiem). Natomiast krwotok zewnętrzny ma miejsce, gdy krew przedostaje się na zewnątrz ciała przez uszkodzoną skórę.

Tamowanie krwotoku polega na założeniu opatrunku uciskowego. Należy jednak pamiętać, by przed przystąpieniem do udzielenia pomocy zadbać o własne bezpieczeństwo oraz założyć rękawiczki ochronne. W pierwszej kolejności powinno się ucisnąć zranione miejsce grubą warstwą jałowej gazy, a następnie położyć na nią zwinięty i rozpakowany bandaż, aby docisnąć opatrunek do rany. Całość należy owinąć bandażem dzianym, elastycznym lub chustą trójkątną. Opatrunek ten powinien ściśle przylegać do rany, ale nie za mocno, by nie zablokować krążenia krwi. Jeśli opatrunek przesiąka należy dołożyć kolejny opatrunek uciskowy (czyli dużo gazy, zwinięty bandaż i całość ponownie owinąć opaską). Celem opatrunku uciskowego jest wywarcie ucisku na ranę, co (np. w połączeniu z uniesieniem kończyny) powoduje zamknięcie naczyń krwionośnych i zmniejszenie krwawienia.

Podsumowanie

• Choroby układu krążenia stanowią główną przyczynę zgonów w Polsce i na świecie.

• Najczęstszą chorobą układu krążenia jest nadciśnienie tętnicze.

• Najgroźniejszą chorobą układu krążenia jest miażdżyca.

• Podstawowym badaniem diagnostycznym krwi jest morfologia krwi.

• Właściwa dieta i regularna aktywność fizyczna ograniczają ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia.

• Pierwsza pomoc w przypadku krwotoku polega na zatamowaniu wypływu krwi i wezwaniu pomocy lekarskiej.

Słownik

Zadania