Profilaktyka chorób układu krążenia
Nawyki żywieniowe kształtowane są od dzieciństwa i mają wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia i innych zespołów narządów. Niektóre z substancji dostarczanych organizmowi systematycznie odkładają się w organizmie, czego efekty zaczynamy odczuwać po kilkunastu lub kilkudziesięciu latach.
Jakie są funkcje krwi?
Z jakich elementów składa się krew?
Jaka jest rola erytrocytów, leukocytów, płytek krwi?
Wymienisz przykłady chorób układu krążenia i wskażesz ich przyczyny.
Zaproponujesz działania zapobiegające chorobom krwi i układu krążenia.
Zinterpretujesz podstawowe wyniki badania krwi.
Ocenisz wpływ aktywności fizycznej i diety na funkcjonowanie układu krążenia.
Opiszesz zasady pierwszej pomocy przy krwawieniach i krwotokach.
1. Wyniki badania krwi
Podstawowe badanie diagnostyczne krwi to morfologia krwimorfologia krwi. Na podstawie oceny składników krwi (np. ich ilości lub wyglądu) można określić stan zdrowia danej osoby. Badanie pozwala wykryć niektóre choroby we wczesnych fazach ich rozwoju. Jednym z ważniejszych parametrów podlegających diagnozie jest liczba erytrocytów i leukocytów. Zmniejszona liczba krwinek czerwonych występuje na przykład przy anemiianemii. Może być ona związana z ubytkiem krwi, niedoborem żelaza oraz witamin z grupy B w diecie, a także zaburzeniami produkcji komórek krwi w szpiku kostnym. Osoba z anemią ma bladą skórę, jest senna, łatwo się męczy, ma zawroty głowy.
Zwiększona liczba leukocytów może świadczyć o infekcjach, uszkodzeniach tkanek, np. w wyniku oparzenia, może być też objawem białaczki i innych nowotworów. Innym parametrem krwi jest OBOB. Gdy jego wartości przekraczają normę, często świadczy to o stanach zapalnych (także nowotworach). Otrzymane wyniki krwi należy zawsze porównać z normami ustalonymi przez wykonujące badanie laboratorium analityczne. Lekarz dokonuje oceny stanu zdrowia pacjenta w oparciu o wyniki analizy krwi, dokładne badanie i wywiad.
Wyjaśnij, dlaczego liczba białych krwinek zwiększa się w przypadku:
infekcji bakteryjnej,
rozległego oparzenia.
2. Choroby krwi
Często występującymi chorobami krwi są: anemia (niedokrwistość) oraz białaczka.
Choroby krwi | Przyczyny | Objawy | Leczenie i profilaktyka |
|---|---|---|---|
anemia (niedokrwistość) | utrata dużej ilości krwi, niedobór erytrocytów, | obniżony poziom erytrocytów i hemoglobiny, | najczęściej wystarczy dieta bogata w pokarmy |
białaczka | zmiany w materiale genetycznym, czynniki fizyczne | nadmierna produkcja leukocytów, | przeszczep szpiku kostnego, chemioterapia |
3. Choroby układu krążenia
Choroby układu krążenia stanowią główną przyczynę zgonów w Polsce i na świecie. Najczęstszą chorobą układu krążenia, która dotyka 1/3 Polaków, jest nadciśnienie tętniczenadciśnienie tętnicze.
Ciśnienie skurczowe (mm Hg) | Ciśnienie rozkurczowe (mm Hg) | Interpretacja | Zalecenia |
|---|---|---|---|
≤ 120 | ≤ 80 | optymalne | tak trzymaj |
‑ | ‑ | prawidłowe | tak trzymaj |
‑ | ‑ | wysokie, prawidłowe | zmień styl życia, kontroluj ciśnienie |
≥ 140 | ≥ 90 | nadciśnienie | zmień styl życia, skonsultuj się z lekarzem |
Podczas pomiaru ciśnienia krwi ustala się dwie wartości:
wysokość ciśnienia skurczowego powstającego w momencie skurczu lewej komory;
wysokość ciśnienia rozkurczowego, jakie panuje w tętnicach w czasie rozkurczu lewej komory.
O nadciśnieniu mówimy wtedy, gdy podwyższone wartości ciśnienia tętniczego utrzymują się przez dłuższy czas. Choroba nadciśnieniowa rozwija się stopniowo, często nie daje żadnych objawów i jest przyczyną groźnych powikłań. Zmusza serce do wytężonej pracy i prowadzi do rozrastania się mięśnia sercowego. Zwiększa to zapotrzebowanie na tlen i substancje odżywcze, ale osłabione serce nie może szybciej tłoczyć krwi. Skutki choroby to: zawał mięśnia sercowego, utrata wzroku, uszkodzenia nerek.
Sód jest pierwiastkiem niezbędnym do życia. Jednak spożywany w nadmiarze, głównie jako składnik soli kuchennej, przyczynia się do podwyższenia ciśnienia tętniczego krwi i rozwoju nadciśnienia tętniczego.
Inną groźną chorobą jest miażdżycamiażdżyca, która pojawia się, gdy na ścianach tętnic odkłada się cholesterol i tworzy tzw. płytki miażdżycowe, co prowadzi do zwężenia światła naczyń i zmniejszenia ich elastyczności oraz przepływu krwi. Serce, by go zwiększyć, pracuje szybciej, a i tak za mało krwi dociera do komórek. W naczyniach mogą się tworzyć także zakrzepy, które spowodują całkowite zablokowanie przepływu krwi w danym miejscu. Niedotleniony i niedożywiony narząd może miejscowo ulec martwicy. Dotyczy to w pierwszej kolejności naczyń, którymi krew płynie do nóg, mózgu i mięśnia sercowego. Miażdżyca, obejmując naczynia wieńcowenaczynia wieńcowe, może powodować zawał mięśnia sercowegozawał mięśnia sercowego, będący efektem słabego ukrwienia tego narządu. Zawał poprzedzony jest bólem w okolicy mostka. Pojawia się, gdy w wyniku wysiłku lub stresu wzrasta zapotrzebowanie na tlen. Innym następstwem zwężenia naczyń mogą być na przykład kłopoty z pamięcią albo ból łydek po mało wyczerpującym spacerze.
Zapisz wartości ciśnienia pacjenta, który cierpi na nadciśnienie tętnicze.
128/80 mmHg
139/85 mmHg
120/96 mmHg
158/80 mmHg
Prawidłowe krążenie krwi.
Czy krążenie krwi badanej osoby jest prawidłowe?
twoja osoba;
sekundnik.
Uciśnij palec wskazujący na wysokości paznokcia palcami drugiej ręki: palcem wskazującym od góry, kciukiem od dołu.
Uścisk jak w imadle powinien trwać 5 sekund.
Puść palec.
Odmierz czas, po jakim płytka paznokciowa odzyskała różowy kolor.
4. Sposoby zapobiegania chorobom serca i układu krążenia
Czynniki ryzyka chorób układu krążenia możemy podzielić na dwie grupy. Pierwszą stanowią czynniki genetyczne, na które nie mamy wpływu. Drugie to te, które można zmieniać i kontrolować. Zaliczamy do nich: aktywność fizyczną, sposób odżywiania się, masę ciała, stres, ciśnienie krwi, spożywanie alkoholu i palenie papierosów. Dla prawidłowej pracy serca szczególne znaczenie ma właściwe odżywianie się. Codzienna dieta powinna być bogata w produkty pełnoziarniste, warzywa, owoce, tłuste ryby morskie, oleje roślinne. Należy też zadbać o regularność posiłków oraz zachować umiar w ich spożywaniu. To umożliwi bieżące spalenie energii i ograniczy ryzyko nadwagi.
Serce to mięsień, który jak każdy inny potrzebuje regularnego treningu. Umiarkowana aktywność fizyczna usprawnia pracę serca, poprawia przepływ krwi w naczyniach, reguluje ciśnienie, zapobiega otyłości. Wybór formy i intensywność ćwiczeń powinny być dostosowane do możliwości organizmu. Wysiłek fizyczny pomaga także rozładować stres – kolejny czynnik ryzyka chorób układu krążenia.
Zinterpretuj tę ilustrację, wykorzystując wiedzę na temat profilaktyki chorób układu krążenia.
5. Cholesterol: fakty i mity
Cholesterol jest zawarty między innymi w jajach, wątróbce, podrobach, krewetkach, ale najwięcej produkuje go nasza wątroba. Cholesterol pełni funkcję „zaprawy murarskiej” dla naczyń krwionośnych, wypełnia ich szczeliny i zapobiega krwawieniom. Ponadto jest niezbędny do wytwarzania hormonów płciowych i witaminy D, a także do prawidłowego funkcjonowania komórek nerwowych. Świadczy również o witalności organizmu. Jego nadmiar może być jednak niebezpieczny dla zdrowia i prowadzić do rozwoju miażdżycy.
Kluczowe znaczenie w profilaktyce chorób układu krążenia mają długotrwałe niedobory wielonienasyconych kwasów tłuszczowychwielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega‑3 i omega‑6 obecnych na przykład w tłuszczu ryb i owocu awokado. Bez nich rozkład cholesterolu jest zablokowany. Związki te nie mogą być syntetyzowane w organizmie człowieka, dlatego należy stale dostarczać je w diecie. Kolejny czynnik ryzyka stanowią sztucznie utworzone kwasy tłuszczowe blokujące przemiany cholesterolu. Znaleźć je można w wysoko przetworzonych produktach określanych jako żywność przemysłowa: wyrobach cukierniczych, ciastach, frytkach, zupach w proszku, różnych „burgerach”, pizzy.
By zachować zdrowie, należy:
szukać sprawdzonych informacji na temat wpływu żywności wysokoprzetworzonej na organizm i podejmować na ich podstawie decyzje dotyczące diety;
obserwować swoje reakcje na różne produkty i eliminować te, które nie służą organizmowi;
spożywać ryby i owoce morza, masło, mięso (także tłuste) oraz podroby;
dostarczać organizmowi w żywności odpowiednią ilość witamin A, BIndeks dolny 66, BIndeks dolny 1212, kwasu foliowego, żelaza i miedzi;
zażywać tran;
utrzymywać odpowiednią masę ciała;
uprawiać różne formy aktywności fizycznej.
Zalecana przez lekarzy aktywność 3×30×130 to sugestia, by ćwiczyć 3 razy w tygodniu co najmniej po 30 minut z intensywnością powodującą przyspieszenie pracy serca do 130 uderzeń na minutę. Najkorzystniejszy dla organizmu jest wysiłek stopniowany: od lekkiego do wyczerpującego. Aby ocenić, czy intensywność treningu jest właściwa, można wykonać tzw. próbę mówienia. Jeśli nie jesteśmy w stanie rozmawiać podczas ćwiczeń, to oznacza, że wysiłek jest zbyt duży.
6. Pierwsza pomoc w krwawieniach i krwotokach
Wypływ krwi z naczynia krwionośnego może być skutkiem choroby lub urazu. Jeśli krew wypływająca z naczyń włosowatych sączy się powoli, mówimy o krwawieniukrwawieniu. Nawet niewielka rana powinna zostać opatrzona, ponieważ jest drogą wnikania mikroorganizmów, które mogą wywołać stan zapalny. Krwawiącą ranę i jej okolicę należy przemyć wodą z mydłem, a następnie założyć jałowyjałowy opatrunek. Przy często powtarzających się krwawieniach, na przykład z nosa, należy skonsultować się z lekarzem. Nawet jeśli ubytki krwi są niewielkie, ale powtarzające się, mogą prowadzić do anemii. Częste przyczyny powtarzających się krwawień to na przykład niedobór witaminy C i K lub hemofiliahemofilia.
Nagły i szybki wypływ krwi z przerwanego naczynia krwionośnego to krwotokkrwotok. Wyróżniamy krwotok wewnętrzny i zewnętrzny. W krwotoku wewnętrznym dochodzi do wylewu krwi wewnątrz organizmu (nie jest on widoczny gołym okiem). Natomiast krwotok zewnętrzny ma miejsce, gdy krew przedostaje się na zewnątrz ciała przez uszkodzoną skórę.
Tamowanie krwotoku polega na założeniu opatrunku uciskowego. Należy jednak pamiętać, by przed przystąpieniem do udzielenia pomocy zadbać o własne bezpieczeństwo oraz założyć rękawiczki ochronne. W pierwszej kolejności powinno się ucisnąć zranione miejsce grubą warstwą jałowej gazy, a następnie położyć na nią zwinięty i rozpakowany bandaż, aby docisnąć opatrunek do rany. Całość należy owinąć bandażem dzianym, elastycznym lub chustą trójkątną. Opatrunek ten powinien ściśle przylegać do rany, ale nie za mocno, by nie zablokować krążenia krwi. Jeśli opatrunek przesiąka należy dołożyć kolejny opatrunek uciskowy (czyli dużo gazy, zwinięty bandaż i całość ponownie owinąć opaską). Celem opatrunku uciskowego jest wywarcie ucisku na ranę, co (np. w połączeniu z uniesieniem kończyny) powoduje zamknięcie naczyń krwionośnych i zmniejszenie krwawienia.
W jelitach człowieka obecne są bakterie wytwarzające witaminę K (K jak krew, krzepnięcie, krwawienie). Jest to witamina, która biorąc udział w regulacji procesu krzepnięcia krwi ułatwia gojenie się ran. Po kuracji antybiotykowej zanikają bakterie chorobotwórcze, ale także dobroczynne bakterie jelitowe. W efekcie mogą pojawić się m.in. krwawienia z nosa, obfitsze miesiączki.
Wyjaśnij, dlaczego nagła utrata 500 ml krwi może być niebezpieczna, a powolny ubytek tej samej ilości krwi nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia.
Podsumowanie
Choroby układu krążenia stanowią główną przyczynę zgonów w Polsce i na świecie.
Najczęstszą chorobą układu krążenia jest nadciśnienie tętnicze.
Najgroźniejszą chorobą układu krążenia jest miażdżyca.
Podstawowym badaniem diagnostycznym krwi jest morfologia krwi.
Właściwa dieta i regularna aktywność fizyczna ograniczają ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia.
Pierwsza pomoc w przypadku krwotoku polega na zatamowaniu wypływu krwi i wezwaniu pomocy lekarskiej.
Praca domowa
Przeczytaj wyniki swojego ostatniego badania krwi, odszukaj znane ci parametry i odnieś ich wartości do podanych norm.
Skonstruuj tabelę, w której uwzględnisz choroby układu krążenia, jak nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, zawał serca oraz sposoby zapobiegania tym schorzeniom.
Wypisz po dwukropku sposoby zapobiegania nadciśnieniu tętniczemu, miażdżycy i zawałowi serca.
Słownik
niedokrwistość; choroba polegająca na obniżonej zdolności krwi do zaopatrywania tkanek w tlen, spowodowana zmniejszoną liczbą erytrocytów i zawartością hemoglobiny
stosunek objętościowy krwinek czerwonych do krwi pełnej (czyli zawierającej pełny skład fizjologiczny krwi), wyrażony ułamkiem dziesiętnym
genetyczna choroba krwi spowodowana niedoborem lub zaburzoną funkcją swoistych białek osocza, niezbędnych do prawidłowego krzepnięcia krwi
sterylność, nieobecność zdolnych do życia drobnoustrojów i ich form przetrwalnikowych
powolny wypływ krwi z naczyń krwionośnych
szybki wypływ krwi z uszkodzonej tętnicy lub żyły
przewlekła choroba tętnic polegająca na odkładaniu się na ich ścianach substancji tłuszczowych tzw. płytek miażdżycowych, które zmniejszają światło naczyń i ich elastyczność oraz ograniczają dopływ tlenu i składników odżywczych do komórek
komórki układu immunologicznego zaliczane do leukocytów, stanowią 4–8 % leukocytów w krwi obwodowej
badanie ogólne krwi polegające na ocenie wyglądu i ilości jej składników morfotycznych
naczynia krwionośne (tętnicze i żylne); tętnice wieńcowe zaopatrują mięsień sercowy w krew; naczynia wieńcowe wychodzą z początkowego odcinka aorty i oplatają mięsień sercowy, dając odgałęzienia do jego wnętrza; w przypadku zaczopowania zakrzepem któregoś z odgałęzień naczynia tętniczego następuje zawał mięśnia sercowego
przewlekła choroba układu krążenia, w której wartość ciśnienia skurczowego przekracza 140 mmHg a rozkurczowego 90 mmHg
badanie laboratoryjne sprawdzające tempo opadania erytrocytów
krwinki kręgowców biorące udział w krzepnięciu krwi; u ssaków funkcję trombocytów pełnią płytki krwi; u większości kręgowców wrzecionowate, jądrzaste komórki
kwasy tłuszczowe występujące w olejach roślinnych i tłuszczu ryb; obniżają poziom cholesterolu, zmniejszają ryzyko chorób układu krążenia oraz zawału serca
zawał serca; obumarcie fragmentu mięśnia sercowego spowodowane niedostarczeniem przez krew do komórek serca tlenu i składników odżywczych
Zadania
Wskaż czynniki, które mogą być przyczyną anemii.
- uszkodzenie czerwonego szpiku kostnego
- nadmiar leukocytów
- niedobór trombocytów
- niedobór żelaza
136/88 mmHg 1. nadciśnienie - skontaktuj się z lekarzem!, 2. ciśnienie wysokie prawidłowe - zmień styl życia, mierz regularnie ciśnienie., 3. ciśnienie optymalne, tak trzymaj!
152/98 mmHg 1. nadciśnienie - skontaktuj się z lekarzem!, 2. ciśnienie wysokie prawidłowe - zmień styl życia, mierz regularnie ciśnienie., 3. ciśnienie optymalne, tak trzymaj!
Wskaż skutki miażdżycy.
- niedokrwienie mięśnia sercowego
- wzrost ciśnienia krwi w tętnicach
- anemia
- nadwaga
- obniżenie poziomu cholesterolu
Uszereguj we właściwej kolejności działania, jakie podejmiesz, udzielając pierwszej pomocy osobie, która ma krwotok z tętnicy przedramienia.
- Uciśnij zranione miejsce gazą, podnieś rękę rannego do góry.
- Jeśli opatrunek przesiąka, dołóż kolejną rolkę bandaża.
- Skonsultuj się z lekarzem.
- Końcówkę bandaża rozerwij na pół i zawiąż wokół opatrunku.
- Przy pomocy bandaża owiń opatrunek wokół rany.
Oceń prawdziwość zdań i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Częste spożywanie ryb morskich zmniejsza ryzyko odkładania się płytek miażdżycowych w tętnicach. | □ | □ |
| Umiarkowana aktywność fizyczna powoduje zmęczenie mięśnia sercowego i prowadzi do jego martwicy. | □ | □ |
| Sól kuchenna podnosi ciśnienie krwi, czym usprawnia dopływ tlenu do komórek. | □ | □ |
| Obecne w codziennej diecie warzywa i owoce ograniczają ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. | □ | □ |
Wyjaśnij, dlaczego każdy powinien wykonywać okresowe badania krwi.