Profilaktyka chorób układu oddechowego
Każdego dnia podejmujemy wiele decyzji dotyczących naszego stylu życia. Możemy wybierać, co jeść, jak się ubierać czy jak spędzać czas wolny. Jednak jedna rzecz jest niepodważalna - nie możemy zrezygnować z oddychania. To fundamentalny proces, który utrzymuje nas przy życiu. Niestety, jakość powietrza, które wdychamy, nie zawsze jest zadowalająca. Zanieczyszczenia powietrza, takie jak dym papierosowy, spaliny i pyły, stanowią realne zagrożenie dla naszego zdrowia
Jakie funkcje pełni jama nosowa.
Jaki jest związek między aktywnością fizyczną o pojemnością płuc.
Jakie znasz choroby układu oddechowego.
Jakimi drogami mogą być przenoszone choroby zakaźne.
Omówisz czynniki warunkujące sprawność układu oddechowego.
Zaplanujesz i przeprowadzisz obserwację wpływu wysiłku fizycznego na zmiany częstości oddechu.
Podasz przykłady chorób układu oddechowego (angina, gruźlica, nowotwór płuca) uwzględniając przyczyny, objawy i sposoby ich profilaktyki.
Przeanalizujesz wpływ palenia tytoniu (biernego i czynnego) i zanieczyszczeń pyłowych powietrza na stan oraz funkcjonowanie układu oddechowego.
1. Czynniki wewnętrzne wpływające na stan i funkcjonowanie układu oddechowego
Na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego mają wpływ czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Do czynników wewnętrznych należą: prawidłowo rozwinięte płuca, dobrze wysklepiona klatka piersiowa, silne mięśnie oddechowe. Ich stan i działanie poprawiają regularne ćwiczenia fizyczne. Aktywność ruchowa wzmacnia mięśnie międzyżebrowe i przeponęprzeponę, a tym samym zdolność klatki piersiowej do rozszerzania się, co prowadzi do zwiększenia pojemność płuc.
U osób regularnie ćwiczących zmniejsza się częstotliwość oddechów na minutę, a zwiększa się objętość jednorazowo pobieranego powietrza, czyli głębokość oddechu. Dzięki temu do organizmu dociera większa ilość tlenu. Na poprawę jakości działania układu oddechowego może również wpłynąć systematyczne wykonywanie prostych ćwiczeń oddechowych.
U kobiet (zwłaszcza w ciąży) najczęściej występuje oddychanie piersiowe, ponieważ uczestniczą w nim głównie mięśnie międzyżebrowe. U mężczyzn w czasie oddychania przeważają ruchy przepony odpowiedzialne za oddychanie brzuszne.
Oddychanie przeponoweOddychanie przeponowe polega na głębokim i kontrolowanym wdechu, podczas którego powietrze wypełnia płuca, jednocześnie unosząc dolną część brzucha. W trakcie tego procesu przepona obniża się. Oddychanie przeponowe pozwala m.in. wydać bardzo głośny (potężny) krzyk, śpiewać, długo mówić bez szkody dla zdrowia. Pozwala na lepsze dotlenienie organizmu i pomaga w walce ze stresem, odpręża. Warto zatem nauczyć się prawidłowego oddychania przeponą.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1JdRxyPVck16
Film przedstawia oddychanie przeponowe.
Problem badawczy: Porównanie wydajności oddychania piersiowego i przeponowego.
twoja osoba,
stoper.
Weź głęboki wdech, rozciągając w miarę możliwości tylko górną część klatki piersiowej. Pomocne jest złapanie się rękami za żebra. Zaraz po tym krzyknij jak najgłośniej i jak najdłużej. Zmierz czas z pomocą stopera.
Weź głęboki wdech „do brzucha”, posługując się w miarę możliwości tylko przeponą. Pomocne jest położenie rąk na brzuchu. Zaraz po tym krzyknij jak najgłośniej i jak najdłużej. Zmierz czas z pomocą stopera.
Powtórz czynności 2‑3 razy i porównaj głośność i długość wydawanego dźwięku.
2. Czynniki zewnętrzne wpływające na stan i funkcjonowanie układu oddechowego
Czynniki zewnętrzne, na których działanie narażony jest układ oddechowy, możemy podzielić na niezakaźne zanieczyszczenia powietrza – pyłowe i gazowe oraz zakaźne – wirusy, bakterie i grzyby.
Zanieczyszczenia pyłowe to pyły powstające na przykład podczas obróbki metali w przemyśle metalurgicznym, pyły i popioły wulkaniczne, kurz unoszony przez wiatr na ulicach, pyłki roślin, złuszczający się naskórek, sierść zwierząt. Zanieczyszczenia gazowe dotyczą gazów, których zawartość w powietrzu przekracza dopuszczalne normy, np. tlenku i dwutlenku węgla, tlenków siarki i azotu. Szczególnie niebezpieczny dla życia jest bezwonny tlenek węglatlenek węgla – czad, który szybciej i bardziej trwale niż tlen łączy się z hemoglobiną. Zablokowany w ten sposób barwnik oddechowy nie może przyłączać i dostarczać do komórek cząsteczek tlenu. Prowadzi to do niedotlenienia organizmu i może być przyczyną śmierci. Dwutlenek węgla, choć w małych stężeniach nie jest toksyczny, w dużych stężeniach również skutkuje niedotlenieniem organizmu. Wzrost jego objętości towarzyszy spadkowi zawartości tlenu w powietrzu.
Zanieczyszczenia pyłowe i gazowe powodują upośledzenie procesów wentylacji płuc i wymiany gazowej. Mogą prowadzić do alergii i astmy. Dostające się do organizmu drogą kropelkową bakterie, wirusy, grzyby są przyczyną zakaźnych chorób układu oddechowego: zapalenia płuc, zapalenia oskrzeli, anginy, kataru, grypy i gruźlicy.
Nazwa choroby | Przyczyny | Objawy | Profilaktyka |
Alergia | pyłki traw, sierść zwierząt, roztocza kurzu domowego | katar, łzawienie oczu, wysypka skórna, duszności | unikanie kontaktu z alergenem, wietrzenie pomieszczeń |
Astma oskrzelowa | nieleczone alergie | świszczący oddech, duszności | unikanie kontaktu z alergenem, wietrzenie pomieszczeń |
Nieżyt nosa (katar) | wirusy, alergeny | wyciek płynnej wydzieliny z nosa | unikanie kontaktu z alergenami (przy katarze alergicznym) i chorymi, przestrzeganie podstawowych zasad higieny |
Zapalenie gardła | bakterie, wirusy | ból gardła, trudności w przełykaniu, gorączka | unikanie spożywania zimnych napojów i pokarmów, wychłodzenia i przegrzania, unikanie kontaktu z chorymi |
Zapalenie oskrzeli | wirusy, bakterie | suchy kaszel lub kaszel z odkrztuszaniem wydzieliny, katar, gorączka | unikanie dymu papierosowego, wyziębienia i przegrzania organizmu oraz przebywania w środowisku zanieczyszczonym pyłami, unikanie kontaktu z chorymi |
Zapalenie płuc | bakterie, wirusy, grzyby | gorączka, kaszel, duszności | unikanie wychłodzenia i przegrzania organizmu, wyleczenie do końca innych chorób układu oddechowego, szczególnie grypy, unikanie kontaktu z chorymi |
Gruźlica | bakterie – prątki gruźlicy | przewlekły kaszel, ból w klatce piersiowej, gorączka, ubytek masy ciała | szczepienia ochronne, badanie radiologiczne (Rtg) płuc |
Angina (ostre zapalenie migdałków) | zakażenie bakteryjne lub wirusowe najczęściej w wyniku kontaktu z chorą osobą (droga kropelkowa) | ból gardła, obrzęk migdałków, powiększenie szyjnych węzłów chłonnych, chrypka, gorączka | unikanie kontaktu z chorymi, unikanie spożywania bardzo zimnych napojów, leczenie stanów zapalnych zębów, uszu i zatok, unikanie przebywania w silnie klimatyzowanych pomieszczeniach |
Nowotwór płuc | narażenie na substancje toksyczne, m.in. dym tytoniowy, zanieczyszczone powietrze | kaszel, nawracające zapalenia płuc, duszność, ból w klatce piersiowej, krwioplucie, utrata masy ciała | unikanie czynników rakotwórczych |
Choroby układu oddechowego stanowią poważny problem. Dotyczy to zwłaszcza alergii oddechowych, chorób zawodowych układu oddechowego związanych z zanieczyszczeniem środowiska, a w ostatnich latach również gruźlicy. W krajach rozwiniętych notuje się wzrost liczby zachorowań na tę groźną chorobę. Polska zajmuje w statystykach jedno z pierwszych miejsc. Ocenia się, że co 3 osoba jest nosicielem prątków gruźlicy. Choroba ta rozwija się zwykle w okresie spadku odporności organizmu wywołanej m.in. ubogą dietą, stresem, brakiem ruchu na świeżym powietrzu oraz innymi ciężkimi chorobami (AIDS, nowotwory). Coraz częściej okazuje się też chorobą lekoopornąchorobą lekooporną. W Polsce dzieci do 1 roku życia są szczepione przeciwko gruźlicy, a taka szczepionka działa ochronnie przez 15 lat.
Większość chorób układu oddechowego można kontrolować i leczyć. Wielu można również zapobiegać, starając się wyeliminować czynniki ryzyka, poprzez np.:
unikanie kontaktu z osobami chorymi,
wietrzenie pomieszczeń,
unikanie przebywania w towarzystwie osób palących papierosy,
ograniczenie kontaktu z czynnikami alergizującymi (usunięcie ze swojego pokoju dywanów, narzut, częste odkurzanie),
szczepienia ochronne,
prawidłowe odżywianie,
aktywność fizyczną, zwłaszcza na świeżym powietrzu.
W profilaktyce i diagnostyce chorób układu oddechowego istotną rolę odgrywają badania radiologiczne klatki piersiowejbadania radiologiczne klatki piersiowej, które pozwalają na ocenę stanu płuc i wykrycie nieprawidłowości w ich strukturze.
3. Skutki palenia tytoniu
Wydolność układu oddechowego obniża się, gdy w powietrzu obecny jest dym papierosowy. Na jego zabójcze działanie narażeni są zarówno czynni, jak i bierni palacze, czyli osoby przebywające w towarzystwie osoby palącej. Dym papierosowy składa się z ponad 4 tysięcy związków chemicznych, w tym prawie 60 substancji o udowodnionym działaniu rakotwórczym. Składniki toksyczne to m.in. tlenek węgla i cyjanowodórcyjanowodór. U nałogowych palaczy aż 15% hemoglobiny może być związane z tlenkiem węgla, co znacznie zmniejsza wydolność organizmu. Czynnikiem uzależniającym jest nikotynanikotyna.
Czynne palenie papierosów:
może prowadzić do powstania nowotworów płuc, krtani, przełyku, gardła, jamy ustnej, trzustki, pęcherza moczowego;
zwiększa ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia;
może prowadzić do zmniejszenia płodności, opóźnienia rozwoju płodu i niskiej masy urodzeniowej noworodków.
W Polsce prawie połowa przedwczesnych zgonów osób w wieku średnim jest spowodowana paleniem papierosów, a nowotwór płuca to najczęściej występujący nowotwór złośliwy u mężczyzn. Bierni palacze wdychając dym, narażeni są na zwiększone ryzyko wystąpienia chorób górnych dróg oddechowych. Składniki wdychanego dymu zaostrzają ataki astmy i kaszlu. U dzieci wzrasta podatność na zapalenia zatok, oskrzeli i płuc. Nawet krótkotrwałe palenie tytoniu niesie negatywne skutki dla organizmu: palacze mają nieprzyjemny oddech, poszarzałą i szybko starzejącą się cerę, ciemny nalot na zębach i często zapadają na infekcje dróg oddechowych.
E‑papierosy
W ostatnich latach jako alternatywę dla zwykłych papierosów uważa się elektroniczne papierosy - e‑papierosy. Niestety takie myślenie jest błędne, a palenie e‑papierosów niesie za sobą takie same skutki jak palenie zwykłych papierosów.
E‑papieros składa się z baterii oraz pojemnika z grzałką. Wlany do zbiornika płyn zawiera trującą i uzależniającą nikotynę, substancje aromatyzujące oraz związki chemiczne z grupy alkoholi, które po podgrzaniu zwiększają swoją toksyczność.
Palenie e‑papierosów:
zwiększa ryzyko wystąpienia ataków serca o 60%, a udarów i zawałów serca o 71%,
powoduje m.in. wzrost ciśnienia krwi, zwężenie dróg oddechowych, przyspiesza bicie serca.
Galeria ilustracji na temat wpływu palenia papierosów na różne narządy w organizmie człowieka
W diagnostyce chorób płuc wykorzystuje się badanie zwane spirometriąspirometrią. Pozwala ona na określenie ilości powietrza wymienianego w procesie wentylacji płuc oraz określenie pojemności płucpojemności płuc. Na tej podstawie diagnozuje się zaawansowanie i postępy w leczeniu na przykład astmy, oraz wydolność fizyczną ludzi zdrowych.
Podsumowanie
Na sprawność układu oddechowego wpływają czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Do wewnętrznych należą: budowa płuc, wysklepienie klatki piersiowej i siła mięśni oddechowych, do zewnętrznych zaś: aktywność fizyczna i zanieczyszczenia powietrza – niezakaźne (pyłowe i gazowe) oraz zakaźne (wirusy, bakterie i grzyby).
Aktywność fizyczna zwiększa wentylację i pojemność płuc.
Gruźlica jest chorobą bakteryjną objawiającą się m.in. przewlekłym kaszlem i bólem w klatce piersiowej. Można jej zapobiegać, poddając się szczepieniom ochronnym i okresowym badaniom RTG płuc oraz prowadząc zdrowy tryb życia.
Angina (ostre zapalenie migdałków) wywołana jest zakażeniem bakteryjnym lub wirusowym. Objawia się m.in. gorączką, bólem gardła i obrzękiem migdałków. Jej profilaktyka obejmuje m.in. unikanie kontaktu z chorymi oraz leczenie stanów zapalnych zębów, uszu i zatok.
Nowotwór płuc rozwija się w wyniku kontaktu z substancjami toksycznymi obecnymi w zanieczyszczonym powietrzu, m.in. w dymie tytoniowym. Objawia się m.in. kaszlem, dusznością, krwiopluciem i utratą masy ciała. Profilaktyka obejmuje unikanie czynników rakotwórczych.
Zarówno czynne, jak i bierne palenie wpływa negatywnie na układ oddechowy, ponieważ dym tytoniowy zawiera wiele substancji drażniących, toksycznych, rakotwórczych i uzależniających.
Zanieczyszczenia środowiska, takie jak spaliny i pyły, mogą być przyczyną chorób układu oddechowego.
Praca domowa
Słownik
badanie, które polega na prześwietleniu ciała pacjenta za pomocą promieni rentgenowskich; wynik prześwietlenia utrwala się na kliszy lub zapisuje cyfrowo; stosowane głównie w diagnostyce płuc, serca i układu kostnego
stan, w którym pacjent nie reaguje na standardowe leczenie, co oznacza, że objawy choroby nie ustępują pomimo zastosowania różnych leków
silnie toksyczny związek chemiczny o zapachu gorzkich migdałów, blokujący przenoszenie tlenu z krwi do komórek
substancja zawarta w korzeniach i liściach tytoniu, wykazująca działanie pobudzające i uzależniające; stosowana jako składnik środków owadobójczych
oddychanie z wykorzystaniem głównie przepony; ułatwia mówienie, zmniejsza stres i napięcie
całkowita objętość powietrza, jaką są w stanie pomieścić płuca
szeroki, płaski mięsień oddechowy występujący u ssaków; oddziela jamę piersiową od brzusznej
rodzaj badania, w którym mierzy się objętość i pojemność płuc oraz przepływ powietrza na różnych etapach cyklu oddechowego
tlenek węgla(II); bezbarwny, bezwonny gaz o silnie toksycznym działaniu, łączący się trwale z hemoglobiną
Zadania
Zaznacz, jakimi sposobami może dojść do zarażenia się katarem.
- wdychanie powietrza zawierającego wirusy kataru
- spożywanie pokarmu zanieczyszczonego wirusami wywołującymi katar
- pocałunek osoby zarażonej katarem
- przeniesienie wirusów kataru na brudnych rękach do ust
- ugryzienie przez zwierzę
- zainfekowanie rany bakteriami
Oceń prawdziwość zdań i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Podczas wysiłku fizycznego powietrze dostaje się do większej liczby pęcherzyków płucnych niż podczas odpoczynku. | □ | □ |
| Regularne uprawianie sportu zwiększa pojemność płuc. | □ | □ |
| Aktywność fizyczna zmniejsza tempo wentylacji płuc. | □ | □ |
| Wysiłek fizyczny pobudza mięśnie oddechowe do pracy. | □ | □ |
Oceń prawdziwość poniższych zapisów i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Obecnie papierosy posiadają w filtrach doskonałe zabezpieczenia chroniące przed wchłanianiem szkodliwych substancji. | □ | □ |
| Jeśli paczka papierosów kosztuje 12 zł, to palacz palący 20 sztuk papierosów dziennie wydaje rocznie na tytoń 4 380 zł. | □ | □ |
| Palenie papierosów przez nastolatki jest dowodem ich niezależności. | □ | □ |
| Palenie papierosów bez zaciągania się dymem ogranicza szkodliwe skutki palenia tytoniu. | □ | □ |