Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1Pv3SWvtUAz41

Prōnōminā dēmōnstrātīva is, ea, id

Ważne daty

332 p.n.e. – założenie miasta w Egipcie przez Aleksandra Wielkiego, na jego cześć nazwanego Aleksandrią

280 p.n.e. – ukończenie budowy latarni morskiej na Faros, jednego z Siedmiu Cudów Świata Starożytnego

48 p.n.e. – spalenie Biblioteki Aleksandryjskiej przez Juliusza Cezara podczas wojny domowej w Egipcie

391 n.e. – zniszczenie Serapejonu, filii Biblioteki Aleksandryjskiej

642 n.e. – podbicie Aleksandrii przez Arabów

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

Rs4NOkgMQq9qh
Scenariusz zajęć do pobrania.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:

d) formy fleksyjne i zasady użycia zaimków: is, quis, qui, hic, ille oraz zaimków osobowych i dzierżawczych,

2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:

a) szyk zdania łacińskiego,

8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:

d) odmienia i poprawnie używa następujących zaimków: is, quis, qui, hic, ille oraz zaimków osobowych i dzierżawczych.

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

2. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu historii starożytnej:

a) historia Grecji: - podboje Aleksandra Wielkiego i państwa hellenistyczne.

9. potrafi scharakteryzować i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu historii starożytnej:

a) historia Grecji: Strona 2 z 3 - podboje Aleksandra Wielkiego i państwa hellenistyczne.

III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:

1. dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu.

Nauczysz się

tworzyć formy zaimków wskazujących is, ea, id;

identyfikować dzieła sztuki związane z kulturą antyczną;

rozwijać kompetencje językowe w języku łacińskim.

Barbillus z Aleksandrii

RpHteFDABUjgc1
Praca Roya Krenkela pod tytułem „Starożytna Aleksandria” przedstawia widok na starożytne miasto. Na pierwszym planie widoczne są budynki mieszkalne oraz brama miejska. W oddali widoczna jest wysoka latarnia morska, wokół której pływają liczne okręty. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Ilustracja przedstawia model 3D latarni. Jest to wysoki budynek, wykonany z jasnego kamienia. Na samym szczycie widoczna jest niebieska kopuła w której znajduje się palenisko, które emituje światło informujące statki o niebezpieczeństwie. Emad Victor Shenouda (autor ilustracji), Pharus Alexandrīnus, 2013, rekonstrukcja 3D latarni morskiej w Faros oparta na rysunku Hermanna Thierscha z 1909.
Roy Krenkel, „Starożytna Aleksandria”, 1972, Nowy Jork (dokładne miejsce przechowywania nieznane), wikimedia.org, CC BY 3.0

In vīllā1vīllā Barbillī2Barbillī diū habitābam. Ad urbem cum servō quondam contendī, quod Clēmentem vīsitāre volēbam. Is tabernam prope portum Alexandrīae3portum Alexandrīae possidēbat. Servus, quī mē dūcēbat, erat puer Aegyptius. In urbe erat ingēns4ingēns multitūdō, quae viās complēbat5complēbat. Mercātōrēs per eās ambulābant et negōtium6negōtium inter sē agēbant. Fēminae et ancillae tabernās frequentābant. Tabernāriī eīs stolās7stolās ostendēbant. Multī servī per viās urbis currēbant. Difficile erat nōbīs per eās ambulāre, quod maxima erat multitūdō. Tandem ad portum Alexandrīae pervēnimus8pervēnimus. Plūrimī Aegyptī in eō locō aderant, sed nūllōs Graecōs vidēre poterāmus. Puer postquam hoc sēnsit, ānxius: „Melius est nōbīs” inquit „ad vīllam Barbillī revēnīre. Ad tabernam Clēmentis īre nōn possumus. Viae sunt perīculōsae, quod Aegyptī īrātī sunt. Omnēs Graecī ex eā parte urbīs fūgērunt.”

Źródło: Cambridge Latin Course. Book II, Cambridge University Press 2004, s. 76 – 78

Tłumaczenie:Tłumaczenie:Tłumaczenie:

Tłumaczenie:
1
2
3
4
5
6
7
8
R8b7co0xXIIRE
Philip Galle, „Siedem cudów świata starożytnego. Latarnia Morska w pobliżu Aleksandrii”, XVI, Muzeum Sztuki Nelsona – Atkinsa, Kansas City, Stany Zjednoczone, artsandculture.google.com, CC BY 3.0
R1KCU1RGfwJx61
Ćwiczenie 1
Na podstawie tekstu źródłowego odpowiedz na pytanie. Dlaczego główny bohater opowiadania nie mógł odwiedzić swojego przyjaciela Klemensa?
RKkcuVyDttImV
Ćwiczenie 2
Przeczytaj poniższe fragmenty tekstu o Barbillusie z Aleksandrii zawierające zaimki. Następnie dopasuj do nich rzeczowniki, które zostały zastąpione przez te zaimki. Zdanie numer 1. Is tabernam prope portum Alexandrīae possidēbat.
Odpowiedź: 1. viās, 2. vīllam Barbillī, 3. Clemens, 4. fēminīs et ancillīs, 5. portum Alexandrīae
Zdanie numer 2. Mercātōrēs per eās ambulābant. Odpowiedź: 1. viās, 2. vīllam Barbillī, 3. Clemens, 4. fēminīs et ancillīs, 5. portum Alexandrīae
Zdanie numer 3. Facile erat eam invenīre, quod splendida erat. Odpowiedź: 1. viās, 2. vīllam Barbillī, 3. Clemens, 4. fēminīs et ancillīs, 5. portum Alexandrīae
Zdanie numer 4. Prope eum est īnsula. Odpowiedź: 1. viās, 2. vīllam Barbillī, 3. Clemens, 4. fēminīs et ancillīs, 5. portum Alexandrīae
Zdanie numer 5. Tabernāriī eīs stolās ostendēbant. Odpowiedź: 1. viās, 2. vīllam Barbillī, 3. Clemens, 4. fēminīs et ancillīs, 5. portum Alexandrīae

Czytając tekst na temat Barbillusa z Aleksandrii, na pewno zwróciliście uwagę na pogrubione wyrazy. To formy zaimka wskazującego is, ea, id, czyli ten, on. Zobacz, jak wygląda odmiana tego zaimka przez przypadki:

Singulāris

Plūrālis

Nom.

is

ea

id

eae

ea

Gen.

eius

eōrum

eārum

eōrum

Dat.

eīs

Acc.

eum

eam

id

eōs

eās

ea

Abl.

eīs

Re4K3RhQL5Ocu
Ćwiczenie 3
Wskazane w zdaniu rzeczowniki zamień na właściwą formę zaimka wskazującego. Rzeczownik: Barbillum. Zdanie: Heri Barbillum in portū vidēbam. Rzeczownik: hominibus. Zdanie: Vērum hominibus dīxit. Rzeczownik: Mārcī. Zdanie: Māter Mārcī fēmina honesta erat. Rzeczownik: uxor tua. Zdanie: Ubi est uxor tua? Rzeczownik: Mīlitēs Rōmānī. Zdanie: Mīlitēs Rōmānī in silvā fortiter pugnābant.

Starożytna Aleksandria

W miejscu, gdzie dziś znajduje się Aleksandria, ludzie osiedlili się już około 1500 p.n.e. – osada ta nosiła nazwę Rhakotis. Aleksander Wielki postanowił założyć w Egipcie miasto, które byłoby stolicą jego nowo podbitego terytorium. Zarówno położenie nad Morzem Śródziemnym, jak i bliskość Jeziora Mareotis zapewniającego obfitość wody pitnej, zdecydowały o wybraniu tejże osady na miasto Króla Macedonii, nazwane od jego imienia Aleksandrią. Aleksander założył miasto w 332 p.n.e., na początku swojej kampanii przeciw Persom. Z czasem aglomeracja zaczęła się rozrastać pod panowaniem dynastii Ptolemeuszy, której założycielem był jeden z dowódców armii Aleksandra Macedońskiego – Ptolemeusz I Soter. MetropoliaMetropoliaMetropolia Aleksandryjska była stolicą Egiptu aż do 642 n.e., kiedy to została podbita przez Arabów pod wodzą ʿAmr ibn al‑ʿĀṣ’a.

Stolica Egiptu była ośrodkiem nauki i sztuki: mieściły się w niej Museion – antyczne centrum naukowe skupiające wybitnych filologów, filozofów i naukowców oraz Biblioteka Aleksandryjska – największa biblioteka starożytności. Zlokalizowana w pobliżu miasta wyspa Faros, tworzyła naturalny port, wykorzystywany w celach handlowych dla produktów Egiptu, Etiopii i Arabii. Wyspa Faros słynna była w starożytności także z innego powodu – zbudowano na niej, z rozkazu Ptolemeusza Filadelfosa, latarnię morską, która znana była jeszcze w XII n.e. i stanowiła najdłużej zachowany zabytek spośród 7 cudów Świata Starożytnego, nie licząc istniejących do dzisiejszego dnia piramid w Gizie.

R1SlM5TKAn6RW1
Ilustracja nieznanego autora przedstawia mapę Aleksandrii I z I wieku przed naszą erą. Na mapie kolorem pomarańczowym zostało oznaczone terytorium miasta z widocznymi ulicami. Miasto posiadało dwie główne bramy oznaczone znakami = tj. Brama słońca i Brama Księżyca. Prostokątami oznaczono Gimnazjony i Serapejony. Oprócz tego na mapę naniesiona została wyspa Faros wraz z latarnią. Miasto dysponowało trzema portami: Wielki Port, Mały Port, Port Eunostos. Cyframi oznaczono najważniejsze budynki: 1. Pałace królewskie 2. Królewska przystań 3. Timoneum 4. Świątynia Posejdona 5. Teatr 5. Emporlon ze składami towarów 7. Mauzoleum Aleksandra 8. Stocznia 9. Museion i biblioteka. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Czarno-biała ilustracja przedstawia widok na starożytną Aleksandrię. Na pierwszym planie widoczny jest plac na którym znajdują się ludzie. Na drugim planie widoczny jest okręt płynący po kanale. W oddali widoczna jest starożytna świątynia. Starożytna Aleksandria, rycina, 1882, guiageografico.com, CC BY 3.0
Mapa Aleksandrii z I p.n.e., pod koniec panowania Kleopatry, wikimedia, CC BY 3.0
R16b3oBUNRwSl
Ćwiczenie 4
Museion, mieszczący się w hellenistycznej Aleksandrii to: Możliwe odpowiedzi: 1. największa biblioteka starożytności, 2. starożytne centrum miłośników Muz, 3. starożytne centrum naukowe, skupiające specjalistów z różnych dyscyplin nauki.

Biblioteka Aleksandryjska

R1ZlwrEMaakyu1
Ilustracja utrzymana w kolorach brązu i bieli autorstwa Otto von Corvena pod tytułem „Wielka Biblioteka w Aleksandrii” i przedstawia ludzi przeglądających zwoje i księgi w bibliotece starożytnego miasta. Wśród odwiedzających widoczni są mężczyźni i kobiety. Pomieszczenie zostało oparte na kamiennych zdobionych kolumnach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Obraz nieznanego autora przedstawia płonący budynek biblioteki Aleksandryjskiej. Z budynku buchają wysokie słupy ognia, które rozświetlają pogrążone w nocy miasto. Przed biblioteką widoczny jest kanał wodny, na którym znajdują się okręty. Autor nieznany, „Pożar Biblioteki Aleksandryjskiej”, drzeworyt, 1876, prywatna kolekcja, orosdelavirgen.org, CC BY 3.0
Otto Von Corven, „Wielka Biblioteka w Aleksandrii”, 1890, w: D. Heinrich, A. Hessel, R. Peiss „Pamięć ludzkości”, New Castle 2001, Australia, wikimedia.org, CC BY 3.0

Ptolemeusz I Soter, w latach 323‑285, powierzył założenie biblioteki filozofowi Demetriuszowi z Faleronu. Była to słynna biblioteka w Brucheion przy Muzejonie, w której za życia Ptolemeusza Sotera zgromadzono 200 000 woluminów. Jego następca, Ptolemeusz Filadelfos podwoił zbiory drogą zakupów, a cenną część przedstawiał księgozbiór po Arystotelesie. Nie była obojętna biblioteka i następnemu władcy – Ptolemeuszowi Euergestowi. Dobrze zaopatrzona była także druga biblioteka aleksandryjska, zwana Serapeion, przy świątyni Serapisa, której zbiory obliczano na 42 800 zwojów. Liczby te nie są pewnie dokładne, nie ulega jednak wątpliwości, że zbiory były bogate. Biblioteka w Brucheion spaliła się wraz z całą dzielnicą podczas oblężenia Aleksandrii przez Gajusza Juliusza Cezara w 48/47 p.n.e. Według Gelliusza spłonęło wówczas 700 000 zwojów. Straty te wynagrodził potem Kleopatrze Antoniusz, ofiarowując jej 200 000 zwojów wybranych z biblioteki w Pergamon. Druga biblioteka aleksandryjska, Serapeion, przetrwała do połowy IV n.e. W roku 391, patriarcha Teofil, spełniając gorliwie rozkaz cesarza Teodozjusza, zniszczył częściowo Świątynię Serapisa, by ją zastąpić świątynią chrześcijańską, i w tych okolicznościach uległa częściowemu zniszczeniu biblioteka. Ocalałe książki zniszczono na rozkaz Omara po podboju Egiptu przez Arabów.

Źródło: Lidia Winniczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1983, s. 312‑313.

R2xXjYVqQ85wz
Ćwiczenie 5
Ułóż chronologicznie wydarzenia związane ze starożytną Aleksandrią i Biblioteką Aleksandryjską zgodnie z informacjami zawartymi w przeczytanych tekstach: Elementy do uszeregowania: 1. Alexandrīa ab Arabīs capta est. 2. Turris magna in īnsulā Pharō aedificāta est. 3. Theophilus templum Serāpis et multōs librōs Graecōs dēlēvit. 4. Alexander Magnus urbem Alexandrīam in Aegyptō condidit. 5. Pars urbis bibliothēcam continēns ā Iūliō Caesare incēnsa est. 6. Ptolemaeus I Soter librōs Alexandrīae colligere incēpit et bibliothēcam magnam ibi creāvit.
RLIR6fd8dFagm
Ćwiczenie 6
W poniższych zdaniach zamień wskazany rzeczownik na właściwy zaimek wskazujący. Wybierz odpowiednią formę zaimka. 1. Rzeczownik: urbem Alexandrīam. Zdanie: Alexander Magnus urbem Alexandrīam in Aegyptō condidit. (eam, eum). Odpowiedź: Tu uzupełnij. 2. Rzeczownik: librōs. Zdanie: Ptolemaeus Ī Soter librōs Alexandrīae colligere incēpit et bibliothēcam magnam ibi creāvit. (eōs, eās) Odpowiedź: Tu uzupełnij. 3. Rzeczownik: Turris magna. Zdanie: Turris magna in īnsulā Pharus aedificāta est. (ea, eae) Odpowiedź: Tu uzupełnij. 4. Rzeczownik: urbis. Zdanie: Pars urbis bibliothēcam continēns ā Iūliō Caesare incēnsa est. (eī, eius). Odpowiedź: Tu uzupełnij. 5. Rzeczownik: templum Serāpis Theophilus templum Serāpis et multōs librōs Graecōs dēlēvit. (eum, id). Odpowiedź: Tu uzupełnij. 6. Rzeczownik: Arabīs . Zdanie: Alexandrīa ab Arabīs capta est. (eīs, eōs) Odpowiedź: Tu uzupełnij.

Latarnia morska na wyspie Faros

Żaden z 7 Cudów Świata Starożytnego (nie licząc istniejących do dzisiejszego dnia piramid w Gizie) nie zachował się do naszych czasów, jednak latarnia morska na Faros najdłużej cieszyła oko przybywających do Aleksandrii podróżnych. Niszczejącą już wieżę, władcy arabscy postanowili wykorzystać jako materiał na budowę fortu broniącego wejścia do portu. Na dnie morza w pobliżu wyspy, do dziś znajdują się pozostałości wspaniałej budowli. A oto co pisał o niej Pliniusz Starszy w czasach antycznych:

R15PFmYKgvYnV1
Czarno-biała ilustracja autorstwa Hermanna Thierscha przedstawia latarnię Faros w Aleksandrii. Latarnia stoi na płaskim podłożu i otoczona jest kamiennym murem z widocznymi wieżyczkami strażniczymi. Budowla jest wysoka i góruje nad pobliskimi domostwami. Ze szczytu latarni wydobywa się dym, który informuje pobliskie statki i okręty o niebezpieczeństwach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Obraz Salvadora Daliego pod tytułem „Latarnia Morska w Aleksandrii” przedstawia monumentalny budynek stojący na wyspie. Jest to tytułowa Latarnia Morska w Faros, która jest bardzo wysoka. Latarnia stoi na nasypie na otwartym morzu. Z latarni biegnie kładka łącząca latarnię ze suchym lądem. Na obrazie na pierwszym planie widoczny jest okręt, który próbuje ominąć budynek. Salvador Dalí, „Latarnia Morska w Aleksandrii”, 1954, kolekcja prywatna, wikiart.org, CC BY 3.0
Hermann Thiersch, „Latarnia Morska na wyspie Faros”, 1909, rysunek niemieckiego profesora archeologii, wikimedia.org, CC BY 3.0

Magnificātur et alia turris ā rēge facta in īnsulā Pharō portum optinente Alexandrīae, quam cōnstitisse DCCC talentīs trādunt, magnō animō, nē quid omittāmus, Ptolemaeī rēgis, quō in eā permīserit Sostratī Cnidī architectī strūctūra ipsa nōmen īnscrībī. ūsus eius nocturnō nāvium cursū ignēs ostendere ad praenūntianda vada portūsque introitum, quālēs iam complūribus locīs flagrant, sīcut Ōstiae ac Rāvennae. perīculum in continuātiōne ignium, nē sīdus existimērētur, quoniam ē longinquō similis flammārum aspectus est. hīc īdem architectus prīmus omnium pēnsilem ambulātiōnem Cnidī fēcisse trāduntur.

Źródło: Pliniusz Starszy, Historia Naturalna (XXXVI, 18, 83), Wrocław 1961.

TłumaczenieTłumaczenie2Tłumaczenie

Tłumaczenie2
R1BqRfcJxr5YK
Ćwiczenie 7
Z opisu Pliniusza Starszego dowiadujemy się kilku istotnych szczegółów na temat latarni morskiej na Faros. Bazując na przeczytanym tekście, wybierz właściwą odpowiedź na pytanie. Sostrates Gnidyjczyk to: Możliwe odpowiedzi: 1. świetny żeglarz nawigujący według położenia gwiazd., 2. architekt, który wybudował zarówno latarnię na Faros, jak i pierwszy wiszący chodnik w Gnidzie., 3. władca Egiptu, którego nazwisko umieszczone jest na latarni z Faros.

Słowniki

Słownik pojęć

Metropolia
Metropolia

gr. mētrópolis „macierzyste miasto” - w staroż. Grecji miasto, które zakładało kolonię; miasto danej prowincji, regionu lub kraju, spełniające na danym terenie funkcje centrum administracyjnego, kulturalnego, oświatowego, gospodarczego, itp.

Stola
Stola

łac. wełniana suknia kobieca noszona na tunice (tunica interior), pod płaszczem (palium), długa, fałdzista, na ramionach zszyta lub spięta agrafkami. Była pochodzenia greckiego, wykazywała znaczne analogie z chitonem, który wprowadzono do Rzymu w II p.n.e. Oficjalny, zaszczytny strój przysługujący wyłącznie matronom rzymskim. W późniejszych wiekach (od III n.e.) zastąpiona przez togę i dalmatykę (tunikę z długimi rękawami).

Zaimek wskazujący
Zaimek wskazujący

jest to zaimek, który wskazuje na przedmioty, cechy, osoby z otoczenia rozmówcy lub wspomniane wcześniej w tekście.

Słownik łacińsko‑polski

RfhIspAYjP4Ea
Słownik łacińsko‑polski.

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 1978.

Encyclopaedia Britannica – wydanie internetowe.

Pliniusz Starszy, Historia Naturalna (XXXVI, 18, 83), Wrocław 1961.

L.Winniczuk, Lingua Latina; Łacina bez pomocy Orbiliusza, Warszawa 1975.

K. Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII = C. Plinii Secundi Historiae naturalis libri XXXVII. T. 10 ks. 34‑37, tłum. Józef Łukaszewicz, Poznań 1845.