Przybywa gospodarstw oferujących ekologiczne produkty. Z uwagi na ograniczoną w uprawach ziół liczbę dostępnych i dopuszczalnych do stosowania środków ochrony roślin warto zastanowić się nad wyborem ekologicznej metody uprawy roślin przyprawowych. Zachętą do podjęcia takiej decyzji jest to, że punkty skupu surowca zielarskiego są zainteresowane jedynie materiałem z terenów czystych ekologicznie. Natomiast dostawcy takiego surowca muszą spełniać wymagania dobrej praktyki upraw i zbioru. Główną zasadą rolnictwa ekologicznego jest poszanowanie dla środowiska i tworzących je organizmów. Każdy element ekologicznej produkcji żywności sprzyja bioróżnorodności. Na przykład dzięki stosowaniu nawozów naturalnych chroni się mikroorganizmy glebowe i dżdżownice. Płodozmian i stosowanie odpowiednich odmian roślin chroni je przed chwastami i szkodnikami. Dbałość o otaczające łąki, zadrzewienia śródpolne czy miedze umożliwia zachowanie elementów krajobrazu, które zmniejszają ryzyko chorób i szkodników, zwiększają wilgotność gruntu, chronią częściowo przed wiatrem i przeciwdziałają erozji.

R1EqzrBoEZe2P

Zdjęcie przedstawia świeżo zebrane marchewki. Główną zasadą rolnictwa ekologicznego jest poszanowanie dla środowiska i tworzących je organizmów.

Lokalizacja

Ekologiczne plantacje roślin przyprawowych powinny być zlokalizowane na glebach nieskażonych metalami ciężkimi i odpadami przemysłowymi oraz z dala od tras komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu i zakładów emitujących szkodliwe substancje.

Materiał siewny

W uprawie ekologicznej zaleca się stosowanie odmian cechujących się odpornością na choroby i szkodniki oraz odmian lokalnych konkurencyjnych dla chwastów. Uprawa roślin modyfikowanych genetycznie jest niedozwolona. Nasiona i sadzonki należy nabywać w gospodarstwach ekologicznych lub rozmnażać we własnym gospodarstwie. Dopuszczalne są naturalne substancje przyspieszające kiełkowanie (preparaty biodynamiczne, wyciągi kompostowe, ekstrakty roślinne). Niedozwolone są syntetyczne hormony roślinne.

R1Igbel4qRyZQ

Zdjęcie przedstawia nasiona kminku, które mają kształt półksiężyców. Są drobne i brązowe z kremową obwolutą.

Uprawa gleby

Z uwagi na zachowanie naturalnego układu mikroorganizmów uprawa gleby powinna być minimalna. Typowa dla rolnictwa ekologicznego jest uprawa roli pługiem na zmianę z narzędziami spulchniającymi (glebogryzarką). Główną zasadą jest, że odwracanie powinno być płytkie, a spulchnianie – głębokie. Jeśli chodzi o pracę pługa, głębokość uprawy powinna sięgać 15–20 cm. Liczba przejazdów powinna być ograniczona. Czas, w którym gleba pozostaje bez okrywy roślinnej, powinien być jak najkrótszy.

RvE9mwqektscb

Zdjęcie przedstawia zbliżenie na pług przyczepiony do tylnej części ciągnika. Głębokość uprawy pługiem powinna sięgać 15–20 cm

Więcej na ten temat w e‑materiale: Ekologiczna uprawa glebyDRlOLS94WEkologiczna uprawa gleby.

Woda

W uprawie ekologicznej większa zawartość materii organicznej w glebie przyczynia się do większego wchłaniania przez nią wody. Lepsze nawodnienie pozwala zmniejszyć częstotliwość podlewania. Dzięki temu w rolnictwie ekologicznym zużywa się mniej wody. Woda stosowana do podlewania upraw ekologicznych powinna być wolna od skażeń. Można to sprawdzić za pomocą testów bioindykacyjnych, bazujących na kiełkujących nasionach wyselekcjonowanych gatunków roślin.

Nawożenie

Uprawy ekologiczne wymagają stosowania jedynie naturalnych nawozów organicznych – obornika, kompostu, a także nawozów zielonych, które wzbogacają ziemię w próchnicę i azot. Wśród nich istotną rolę odgrywają rośliny bobowate (motylkowate). Jeśli ilość obornika nie jest w stanie wyrównać poziomu wszystkich składników mineralnych, powinno się stosować odpowiednie nawożenie mineralne. Podstawowymi nawozami uzupełniającymi w uprawach ekologicznych są:

• nawozy mineralne – m.in. bazalt, dolomit, wapno magnezowe, wapno węglanowe, boraks, siarczan potasu, popiół drzewny;

• nawozy organiczne – m.in. odpady z własnego gospodarstwa (w tym skorupy jaj), kora drzewna i trociny;

• nawozy wytwarzane z alg morskich;

• osady powstające w zbiornikach wodnych;

• pożyteczne mikroorganizmy glebowe (występujące w środowisku naturalnym).

Zwalczanie chorób i szkodników

Stosowanie pestycydów w gospodarstwie ekologicznym jest niedozwolone. Zamiast nich wykorzystuje się naturalne środki: naturalnych wrogów szkodników i chwastów oraz wywary i gnojówki z różnych ziół (np. skrzypu, pokrzywy), opryski z szarego mydła czy czosnku. Naturalni wrogowie szkodników należą do różnych grup systematycznych:

• wirusy są wykorzystywane m.in. do walki z gąsienicami owocówki jabłkóweczki (w uprawach sadowniczych);

• bakterie – do walki m.in. z niektórymi gąsienicami motyli, np. bielinków;

• grzyby – do walki m.in. ze stonką ziemniaczaną;

• różne gatunki nicieni zwalczają: pędraki, larwy muchówek, gąsienic motyli i in.;

• biedronki zwalczają mszyce; drapieżne owady to wraz z pajęczakami jedna z najliczniejszych grup wykorzystywanych jako naturalni wrogowie szkodników;

• drapieżne roztocze (pajęczaki) są wykorzystywane do walki m.in. z mączlikami, przędziorkami, wciornastkami i roztoczami;

• niektóre ssaki i ptaki żywią się organizmami będącymi szkodnikami upraw, np. jeż i szpak zjadają ślimaki.

Naturalnym środkiem jest także ziemia okrzemkowa, stosowana do walki m.in. z mszycami, mrówkami, ślimakami, gąsienicami bielinka. Ponadto w celu ochrony roślin przed szkodnikami przykrywa się je osłonami (folią, siatkami, włókniną), stosuje substancje odstraszające, pułapki, odstraszacze dźwiękowe.

Zwalczanie chwastów

Stosowanie herbicydów w gospodarstwie ekologicznym jest niedozwolone – nie tylko na polu uprawnym, ale także na miedzach, przy drogach itd. Przy czym ekorolnictwo uwzględnia fakt, że chwasty są elementem przyrody: chronią glebę przed erozją, wysuszeniem, stanowią siedlisko owadów i ptaków, które są naturalnymi wrogami szkodników upraw. W bezpośrednim zwalczaniu chwastów dopuszczalne są jedynie zabiegi mechaniczne (np. za pomocą bron, pielników, a także ręcznie oraz poprzez wypalanie). Istotne są działania zapobiegające nadmiernemu zachwaszczeniu, takie jak:

• właściwy płodozmian i przedsiewna uprawa gleby;

• uprawa roślin dobrze zacieniających glebę, szybko kiełkujących oraz cechujących się szybkim przyrostem;

• wykorzystywanie zjawiska allelopatii – niektóre rośliny uprawne wydzielają substancje hamujące kiełkowanie nasion chwastów;

• pokrycie gleby roślinami uprawnymi przez cały okres wegetacji, uprawa międzyplonów i śródplonów;

• dbałość o czystość materiału siewnego;

• ściółkowanie i mulczowanie gleby.

R1OA1zSb4QIj3

Zdjęcie przedstawia odchwaszczanie. Widoczny jest ciągnik, który jeździ po polu. Do tylnej części maszyny przyczepiony jest opryskiwacz, który rozpyla preparat na rośliny.

Więcej na ten temat w e‑materiale Ekologiczne środki ochrony roślinDjJSx4OOKEkologiczne środki ochrony roślin.

Płodozmian

Odpowiedni płodozmian jest podstawą rolnictwa ekologicznego. System ten uwzględnia następstwo uprawy roślin – tzw. zmianowanie. Jest planowany na wiele lat. Zmianowanie polega na racjonalnym następstwie roślin po sobie na danym polu, tak by stwarzały sobie nawzajem dobre warunki wzrostu i plonowania. Dobrze ułożony płodozmian pozwala zwiększyć plony o 5–20% i ograniczyć zużycie środków produkcji.

Płodozmian zapobiega erozji gleb i zmniejsza wymywanie składników mineralnych do wód gruntowych. Ogranicza zachwaszczenie oraz występowanie chorób i szkodników glebowych. Właściwe zmianowanie nie powinno wyczerpywać składników pokarmowych w glebie. Z tego powodu rośliny uprawiane są w kolejności zgodnej z ich zapotrzebowaniem na składniki pokarmowe: w kolejnych latach stosuje się następstwo roślin o dużych, średnich i małych wymaganiach pokarmowych. Na zmianę uprawia się także warzywa o różnych wymaganiach wodnych. Istotne jest również zmianowanie według głębokości korzenia: uprawianie na zmianę roślin płytko korzeniących się, średnio i głęboko. Ponadto po zbiorze pozostawiane są resztki roślin – wpływa to na żyzność gleby.

We właściwie zaplanowanym płodozmianie stosuje się także wsiewki i międzyplony, które chronią glebę przed erozją. Na przykład po roślinach o późnym zbiorze można wysiać międzyplony do przyorania, co wzbogaci glebę w składniki pokarmowe.

Rośliny bobowate (motylkowe) mogą być wysiewane jako poplon lub jako plon główny. W plonie głównym powinny być uprawiane na min. 25% gruntów, aby zachować niezbędną ilość azotu i próchnicy w glebie oraz pokryć straty składników pokarmowych. Powinny być wysiane na glebie wyczerpanej ze składników, zwłaszcza azotu, czyli po roślinach pogarszających strukturę i o dużych wymaganiach pokarmowych. Również po roślinach bobowatych powinno się uprawiać warzywa o wysokich wymaganiach pokarmowych, np. kapustne.

RD5XeQcUzPE6i

Zdjęcie przedstawia groch, przykład rośliny z rodziny bobowatych. Groch jest rozłożystą rośliną o dużych, szpiczasto zakończonych liściach. Kwiaty grochu mają białe, okrągłe płatki. Łodyga jest długa i wzniesiona. Odchodzą od niej mniejsze kłącza.

Uprawę roślin warzywnych warto też poprzedzić zbożem. Stanowi ono składnik mieszanek na nawozy zielone, tworzy masę organiczną i pełni funkcję roślin okrywowych.

R6QZ5CtjmYcgz

Zdjęcie przedstawia zbliżenie na rosnącą natkę pietruszki. W przypadku roślin zielarskich przedplonem mogą być zboża, rzepak, rośliny warzywne czy inne rośliny zielne.

W planowaniu płodozmianu trzeba uwzględnić, że nie należy uprawiać po sobie warzyw z tej samej rodziny (np. pomidorów po ziemniakach). Zwiększa to ryzyko pojawienia się chorób, szkodników i chwastów, ponieważ spokrewnione rośliny mogą być atakowane przez te same organizmy. Istotny jest też wpływ jednych gatunków na drugie mimo braku pokrewieństwa, np. rozkładające się resztki rzodkwi wpływają negatywnie na sałatę i szpinak, a brukselka i szparagi działają niekorzystnie na marchew rosnącą po nich na tym samym polu.

Więcej na ten temat w e‑materiale Schemat zmianowania roślin na glebach lekkich i zwięzłychDZ8mMPAMSSchemat zmianowania roślin na glebach lekkich i zwięzłych.

Rośliny okopowe w uprawie ekologicznej nie powinny przekraczać 25% zasiewów. Ponieważ zbierane są ich korzenie, pozostaje w glebie niewielka ilość resztek – podstawowego źródła materii organicznej.

Należy unikać uprawy monogatunkowej następujących roślin: bobiku, koniczyny, buraków, łubinu, lucerny, ziemniaków, pszenicy, ogórków i lnu. Może to bowiem doprowadzić do wystąpienia chorób: zgorzeli, plamistości, rozwoju szkodników, grzybów i pleśni, a tym samym do pogorszenia plonów.

* pełna dawka kompostu lub obornika

W przypadku uprawy w szklarniach i w tunelach foliowych ustala się 3- lub 4‑letnie płodozmiany. Plonem głównym są rośliny ciepłolubne, np. papryka, pomidor, ogórek, oberżyna. Przedplonem oraz poplonem są warzywa o krótkich okresie wegetacji, np. sałata, kalarepa, rzodkiewka. Dodatkowo wraz z plonem głównym można wysiewać zioła.

Dobre sąsiedztwo

W planowaniu uprawy należy także uwzględnić wzajemne oddziaływanie na siebie różnych roślin. Przykładem dobrego sąsiedztwa jest marchew i cebula, które obok siebie zdrowo rosną, a dodatkowo chronią siebie nawzajem przed szkodnikami: cebula odstrasza połyśnicę marchwiankę, a marchew śmietkę cebulankę. Z kolei negatywne działanie mają na siebie np. marchew i koper – nie należy ich siać obok siebie.

RZkdA878bX34W

Zdjęcie przedstawia zbliżenie na rosnącą w glebie marchewkę. Szkodnik marchwi – połyśnica marchwianka – nie toleruje zapachu cebuli, z kolei marchew odstrasza groźną dla cebuli śmietkę cebulankę.

Miejsce na notatki