RckZ88C41h4mv
Ilustracja przedstawia grupę powstańców na leśnej polanie. Ośmiu z nich stoi w okręgu zwróconych ku sobie plecami, dwóch klęczy przed nimi. Ubrani są w stroje cywilne, mają broń palną. Jeden z nich trzyma sztandar. Wokół nich leżą ciała poległych.

Przebieg powstania styczniowego w różnych regionach ziem polskich

Bitwa
Źródło: A. Grottger, domena publiczna.

Nauczysz się:

  • rozpoznawać metody działań wojsk rosyjskich i polskich w powstaniu styczniowym,

  • oceniać skuteczność militarnych i politycznych działań polskich władz powstańczych,

  • określać charakter represji rosyjskich wobec ludności podczas powstania styczniowego.

Do wybuchu powstania doszło w niekorzystnym momencie. Pora była zła nie tylko z powodu zimy, ale także ze względu na nieprzygotowanie ludzi. Zwolennicy powstania planowali jego wybuch na późniejszą porę. Zostali zmuszeni do działania przez decyzję o brance. Powstanie od początku miało niewielkie szanse na sukces.

R7dLynOJOucaO
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Początek powstania

W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. wybuchło powstanie styczniowe. Bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania stał się pobór do wojska, czyli tzw. brankabrankabranka. Było to działanie podjęte przez Aleksandra Wielopolskiego, dotychczasowego naczelnika Rządu Cywilnego Królestwa Polskiego. Będąc z założenia przeciwnikiem idei powstania, za wszelką cenę nie chciał do niego dopuścić. Zwrócić jednak należy uwagę, że w latach 1860‑1862 kumulowały się nastroje niepodległościowe. Były one podgrzewane przez manifestacje organizowane przez rewolucyjne środowisko CzerwonychCzerwoniCzerwonych. Chciało ono nie tylko wybuchu powstania, ale także przeprowadzenia uwłaszczeniaUwłaszczenieuwłaszczenia chłopów. Widziano w tym akcie sposób na pozyskanie masowego poparcia ludności chłopskiej dla idei powstania. Wielopolski sprowokował Czerwonych do podjęcia walki.

Koncepcje walki

Przywódcy Czerwonych ogłosili powstanie Rządu Narodowego. Miał on oddać władzę dyktatorowi. Początkowo miał nim zostać Ludwik Mierosławski. Okazało się, że był to zły wybór. Mierosławski nie nadawał się na przywódcę i wkrótce obrażony wyjechał z kraju. Rząd Narodowy pozostawał w konspiracji, gdzie kierował działaniem tzw. państwa podziemnego.państwo podziemnepaństwa podziemnego. Pierwszoplanowym zadaniem była organizacja walki zbrojnej. W powstaniu udało się zorganizować ochotnicze oddziały partyzanckiewojna partyzanckapartyzanckie (tzw. partie powstańcze). Przed wybuchem powstania rozważane były różne koncepcje użycia sił powstańczych. Zdawano sobie sprawę, że Rosjanie będą mieli zdecydowaną przewagę. Dlatego ważne było odpowiednie przygotowanie działań zbrojnych. Planowano koncentrację sił powstańczych na Podlasiu i w Łomżyńskiem, aby odciąć dopływ nowych sił rosyjskich do Królestwa Polskiego. Planowano również zdobycie ważnych twierdz w Królestwie (Modlin, Dęblin), aby zagarnąć magazyny broni. Planów tych nie zrealizowano, bowiem powstańcy nie dysponowali dostatecznymi siłami. Nie udało się połączyć partii powstańczych w wielkie jednostki, które mogłyby przeciwstawić się siłom rosyjskim. W powstaniu stoczono wiele bitew i potyczek (ok. 1200), ale zwykle były to starcia niewielkich sił partyzanckich z wojskami rosyjskimi. Dodatkowo oddziały polskie były zawsze gorzej uzbrojone i wyszkolone od swego przeciwnika.

Ćwiczenie 1

Napisz, dlaczego powstanie zakończyło się klęską militarną.

RTANpFn2bSezt
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
Najważniejsze (wybrane) bitwy powstania styczniowego

Nazwisko dowódcy/dowódców

Data i miejsce bitwy

kpt. August Jasiński, gen. Marian Langiewicz

23 stycznia 1863 – Szydłowiec

Władysław Jabłonowski

3 luty 1863 – Węgrów

Leon Frankowski

7 luty 1863 - Siemiatycze

Apolinary Kurowski

17 lutego 1863 – Miechów

Ludwik Mierosławski

19 lutego 1863 - Krzywosądz, 21 lutego 1863 – Nowa Wieś (1. bitwa)

Józef Dworzaczek

24 lutego 1863 – Dobra

gen. Marian Langiewicz

17 lutego 1863 - Staszów, 24 lutego 1863 – Małogoszcz, 4 marca 1863 – Pieskowa Skała, 5 marca 1863 – Skała, 10 marca 1863 – Św. Krzyż, 17 marca 1863 – Chrobrze, 18 marca 1863 – Grochowiska

Marcin „Lelewel” Borelowski

24 marca 1863 – Krasnobród

Zygmunt Sierakowski

21 kwietnia 1863 – Ginietynie

Józef Miniewski

3/4 maja 1863 – Krzykawka

Ignacy Mystkowski

4‑5 maja 1863 – Stok

Edmund Taczanowski

8 maja 1863 – Ignacewo

Edmund Różycki

16‑17 maja 1863 – Miropol

Michał Heidenreich „Kruk”

Michał Heidenreich „Kruk” 8 sierpnia 1863 – Żyrzyn, 3 września 1863 – Panasówka

gen. Józef Hauke „Bosak”

25 listopada 1863 – Opatów (1. bitwa)

Karol Kalita

17 stycznia 1864 – Iłża

gen. Józef Hauke „Bosak”

21 lutego 1864 – Opatów (2. bitwa)

Adolf Kossakowski

29 marca 1864 – pod Łapinóżkiem

Działania wojenne na Podlasiu

Podlasie było w tym czasie zamieszkane zarówno przez ludność polską, jak i białoruską. Jak na wszystkich terenach kluczowym problemem dla zwycięstwa powstania była postawa ludności chłopskiej. Działał na tamtych terenach Konstanty Kalinowski wybitny przedstawiciel Czerwonych. Agitował on wśród ludności chłopskiej, wydając po białorusku gazetę „Mużyckaja Prauda” (Chłopska Prawda). Po wybuchu powstania doszło do swoistej licytacji na obietnice składane ludności chłopskiej. Powstańcy ogłosili uwłaszczenie, a dowódca rosyjskiej 2 Dywizji Piechoty gen. Zachar Maniukin wzywał chłopów, aby ziemi od powstańców nie brali. Składał w imieniu cara obietnice, do których nie miał żadnego upoważnienia. Po bitwie pod Siemiatyczami doszły także groźby wobec ludności. Działania rosyjskie odniosły skutek. Ludność chłopska była wobec powstańców nastawiona nieufnie, a partie powstańcze nie znajdowały wśród ludności poparcia. Skutecznie uniemożliwiło to rozwój ruchu partyzanckiego na większą skalę.

RO77WtAVi6rT8
Ćwiczenie 2
Uzupełnij tekst. Wpisz brakujące słowa. Dla sukcesu powstania decydującym problemem było poparcie ze strony ludności 1. struktura, 2. chłopskiej, 3. litewskiej, 4. białoruskiej, 5. Konstanty. Na wschodnich ziemiach dawnej Rzeczypospolitej problemem była mieszana mieszana 1. struktura, 2. chłopskiej, 3. litewskiej, 4. białoruskiej, 5. Konstanty etniczna ludności. Wybitny działacz niepodległościowy 1. struktura, 2. chłopskiej, 3. litewskiej, 4. białoruskiej, 5. Konstanty Kalinowski starał się dotrzeć do ludności 1. struktura, 2. chłopskiej, 3. litewskiej, 4. białoruskiej, 5. Konstanty, wydając pismo zatytułowane “Mużyckaja Prauda”.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 3

Napisz dlaczego powstanie styczniowe nie stało się powstaniem ogólnonarodowym.

RfKnxVjYFHat5
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Bitwa pod Siemiatyczami

Bitwa stoczona pod Siematyczami była największą bitwą powstania styczniowego. Odbyła się ona w dniach 6‑7 lutego 1863 r. Była to ze względu na ilość zaangażowanych sił największa bitwa powstania. Po stronie polskiej walczyło w niej ok. 4 tys. ludzi, a po stronie rosyjskiej - 2,5 tys. Siemiatycze były ważnym ośrodkiem przygotowań do powstania. W 1862 r. miasto opuścił garnizon wojsk rosyjskich. Ułatwiło to przygotowanie zapasów dla planowanych działań wojennych. Po wybuchu powstania w mieście zaczęli się gromadzić ochotnicy. Dowództwo nad połączonymi siłami trzech oddziałów objął powstańczy naczelnik Podlasia Walenty LewandowskiWalenty Lewandowski (1823 - 1907)Walenty Lewandowski. Pod jego rozkazy oddali się ze swoimi ludźmi: Roman Rogiński i Władysław Cichorski (pseudonim Zameczek). Oddziały polskie zajmowały miasto, jakkolwiek współpraca i komunikacja między poszczególnymi dowódcami była słaba. Pod Siemiatycze nadciągnęły oddziały rosyjskie dowodzone przez gen. Maniukina. Były one o połowę mniej liczne od polskich, ale za to dużo lepiej uzbrojone i wyposażone. W ich skład poza piechotą, wchodził oddział kawalerii (ok. 500 jeźdźców) oraz bateria armat.

1
RZAvgkIXamB8T
Na ilustracji przedstawiony został plan bitwy pod Siemiatyczami. Została ona stoczona 6 i 7 lutego 1863 r. Na mapie zaznaczone zostały Siemiatycze oraz okolice. Zaznaczone zostały drogi prowadzące do Drohiczyna oraz Wysokiego Litewskiego. Zaznaczone zostały kompleksy leśne wokół miasta oraz rzeka Kamienna, która przepływa w jego pobliżu. Na obszarze miasta zaznaczone zostały zgrupowania polskich oddziałów partyzanckich oraz wypisane zostały nazwiska ich dowódców: Rogińskiego, Szaniawskiego, Radowickiego, Lewandowskiego i Cichorskiego. Zaznaczone zostały pozycje wojsk rosyjskich pod dowództwem gen. Maniukina. Wojska rosyjskie obeszły miasto i zaatakowały je od zachodu. Mimo liczebnej przewagi oddziałów polskich Rosjanie odnieśli zwycięstwo w walce o miasto,. Oddziały rosyjskie zdobyły Siemiatycze, a powstańcy wycofali się z miasta. W trakcie walk miasto zostało spalone.
Bitwa pod Siemiatyczami
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Mapa interaktywna pt. Bitwa pod Siemiatyczami, 6 - 7 lutego 1863 r. Na ilustracji przedstawiony został plan bitwy pod Siemiatyczami. Została ona stoczona 6 i 7 lutego 1863 r. Na mapie zaznaczone zostały Siemiatycze oraz okolice. Zaznaczone zostały drogi prowadzące do Drohiczyna oraz Wysokiego Litewskiego. Zaznaczone zostały kompleksy leśne wokół miasta oraz rzeka Kamienna, która przepływa w jego pobliżu. Na obszarze miasta zaznaczone zostały zgrupowania polskich oddziałów partyzanckich oraz wypisane zostały nazwiska ich dowódców: Rogińskiego, Szaniawskiego, Radowickiego, Lewandowskiego i Cichorskiego. Zaznaczone zostały pozycje wojsk rosyjskich pod dowództwem gen. Maniukina. Wojska rosyjskie obeszły miasto i zaatakowały je od zachodu. Mimo liczebnej przewagi oddziałów polskich Rosjanie odnieśli zwycięstwo w walce o miasto,. Oddziały rosyjskie zdobyły Siemiatycze, a powstańcy wycofali się z miasta. W trakcie walk miasto zostało spalone. Mapa składa się z warstwy bazowej i 7 warstw dodatkowych. Opis warstwy bazowej: Na mapie zaznaczone zostały Siemiatycze oraz okolice. Zaznaczone zostały drogi prowadzące do Drohiczyna oraz Wysokiego Litewskiego. Zaznaczone zostały kompleksy leśne wokół miasta oraz rzeka Kamienna, która przepływa w jego pobliżu. Na obszarze miasta zaznaczone zostały zgrupowania polskich oddziałów partyzanckich oraz wypisane zostały nazwiska ich dowódców: Rogińskiego, Szaniawskiego, Radowickiego, Lewandowskiego i Cichorskiego. Zaznaczone zostały pozycje wojsk rosyjskich pod dowództwem gen. Maniukina. Na warstwie bazowej znajduje się 1 punkt z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Siemiatycze. Miasto powstałe w XV w. Od 1542 r. posiadało prawa miejskie (prawo magdeburskie). Znajdowało się na terenie województwa podlaskiego. Od samego początku było zamieszkiwane przez grupy ludności o różnych wyznaniach (w mieście znajdowały się cerkwie i kościoły). Miasto doznało dużych strat podczas Potopu w połowie XVII w. W czasie rozbiorów początkowo pod panowaniem pruskim, a od 1807 r. rosyjskim. Miasto znajdowało się na obszarze tzw. Ziem Zabranych, czyli włączonych bezpośrednio do Cesarstwa Rosyjskiego. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: W herbie Siemiatycz znajduje się dwudzielna tarcza herbowa. W jednym polu został przedstawiony herb szlachecki Prus III, którego używała rodzina Jabłonowskich, właścicieli Siemiatycz w XVIII wieku. W drugim herb szlachecki Lis, którym posługiwała się rodzina Sapiehów. Nad tarczą herbową znajduje się płaszcz oraz mitra książęca. Warstwy dodatkowe: ● Warstwa 1 - Stanowiska oddziałów powstańczych. Na mapie ukazane zostało uszykowanie wojsk powstańczych do walki na terenie Siemiatycz. Na warstwie 1 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Roman Rogiński. Żył w latach 1840 - 1915; jeden z dowódców w powstaniu styczniowym; komisarz wojenny województwa podlaskiego, wydany Rosjanom przez chłopów, zesłany na Syberię; wrócił w 1890 r. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Jest to postać stojąca z prawej. Jest to młody mężczyzna, z okrągłej twarzy, z włosami zaczesanymi do tyłu. Ubrany jest w mundur. Stoi opierając się na trzymanej w lewym ręku szabli. ► Punkt 2 - Walenty Lewandowski. Żył w latach 1823 - 1907; brał udział w Wiośnie Ludów na Węgrzech; w powstaniu styczniowym naczelnik wojenny województwa podlaskiego; zesłany na Syberię; wrócił w 1877 r. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia scenę z czasów powstania styczniowego. Z lasu wychodzi oddział powstańców. Młody mężczyzna w czapce konfederatce kroczy na czele oddziału, niosąc sztandar. Za nim podąża grupa powstańców, uzbrojona w broń palną. Jeden z powstańców leży pod drzewem a drugi pochyla się nad nim udzielając mu pomocy. ► Punkt 3 - Władysław Cichorski. Żył w latach 1822‑1876; pułkownik wojsk powstańczych, jeden z dowódców oddziałów na Podlasiu; przebywał na emigracji we Francji, po powrocie osiadł w Galicji. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia portret mężczyzny w starszym wieku, ma on łysą głowę oraz długą rozłożystą brodę. ● Warstwa 2 - Stanowiska wojsk rosyjskich. Oddziały rosyjskie zajmowały pozycje na północ od miasta. Składały się z oddziałów piechoty, formacji Kozaków oraz artylerii. Na warstwie 2 znajduje się 1 punkt z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Zachar Maniukin. Żył w latach 1799 - 1882, generał wojsk rosyjskich, podczas powstania dowódca 2 Dywizji, został nazwany „katem Podlasia”. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia sztandar armii rosyjskiej w czasach cesarstwa rosyjskiego w XIX wieku. Na sztandarze przedstawiony został rosyjski orzeł cesarski. Jest to dwugłowy ptak w kolorze czarnym. Na jego piersi umieszczone zostały herby różnych ziem, które wchodziły w skład państwa rosyjskiego. ● Warstwa 3 - Manewr wojsk rosyjskich. Oddziały rosyjskie obeszły od wschodu Siemiatycze i zajęły dogodniejsze dla siebie pozycje do ataku ● Warstwa 4 - Atak wojsk rosyjskich. Oddziały rosyjskie zaatakowały Siematycze od strony zachodniej, jednocześnie oskrzydlając miasto i atakując je od południa. Po przełamaniu pozycji zajmowanych przez polskich strzelców wojska rosyjskie próbowały wedrzeć się do miasta. ● Warstwa 5 - Przełamanie pozycji polskich. Wojska rosyjskie przełamały pozycje oddziałów polskich. ● Warstwa 6 - Kontratak kosynierów. Aby uratować sytuację do ataku ruszyli kosynierzy. Jednak atak nie powiódł się, a formacja kosynierów poszła w rozsypkę. ● Warstwa 7 - Zdobycie miasta przez wojska rosyjskie. W wyniku walk w samych Siemiatyczach miasto zostało zdobyte i spalone przez Rosjan. Oddziały polskie wycofały się z miasta.

Polecenie 1

Wyjaśnij, na czym polegał manewr zastosowany przez oddziały rosyjskie podczas przygotowań do walk o Siemiatycze.

RpCl6ZVd9FyU7
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Wyjaśnij, dlaczego wojska rosyjskie podpaliły zabudowania Siemiatycz.

R1bLrfUxyEWXJ
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Oceń przyczyny porażki polskich oddziałów powstańczych broniących Siemiatycz.

R19K4q6JsukW0
(Uzupełnij).

Wojska rosyjskie zaatakowały Siemiatycze z kilku stron. Kontratak podjęty przez kosynierów nie powiódł się. Podczas walk miasto zostało podpalone przez Rosjan (ocalały jedynie 4 budynki). Wojska rosyjskie rabowały i mordowały ludność cywilną. Oddziały powstańcze wycofały się, uchodząc w różnych kierunkach.

R1KfiMHTkZlNy
Bitwa pod Siemiatyczami
Źródło: domena publiczna.
RfAXLmorp4Eud
Ćwiczenie 4
Na podstawie ilustracji 1 Wybierz poprawną odpowiedź. Ilustracja przedstawia jedną z faz bitwy o Siematycze. Jest to faza: Możliwe odpowiedzi: 1. 1, 2. 4, 3. 5, 4. 7
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Działania wojenne na Litwie

Jednym z najważniejszych celów powstania styczniowego miało być przywrócenie polskiej państwowości na obszarze tzw. Ziem ZabranychZiemie ZabraneZiem Zabranych.

1
RoVscMpITq6Lb
Mapa przedstawia podział ziem dawnej Rzeczypospolitej, które zostały podzielone między mocarstwa rozbiorowe - Rosję, Prusy i Austrię. Celem mapy jest ukazanie zmian w podziałach ziem polskich w epoce napoleońskiej oraz po Kongresie Wiedeńskim. Na mapie zaznaczono ziemie należące do Rosji - Królestwo Polskie oraz tzw. Ziemie Zabrane; do Prus - Wielkie Księstwo Poznańskie oraz Pomorze Gdańskie; do Prus - Galicję. Na mapie zaznaczono najważniejsze miasta znajdujące się na obszarze dawnej Rzeczypospolitej - Wilno, Mińsk, Witebsk, Grodno, Białystok, Brześć, Poznań, Warszawa, Kalisz, Lublin, Kraków. Zaznaczone zostały granice innych państw. Uwzględniono również obszary, które zmieniły swoją przynależność - obwód białostocki, który w 1809 r. został przejściowo przyłączony do Rosji (do 1815 r.) oraz obwód białostocki w 1807 r. przyłączony do Rosji i pozostający w jej granicach do wybuchu I wojny światowej.
Dawne ziemie Rzeczypospolitej w XIX wieku
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Mapa interaktywna pt. Dawne ziemie Rzeczypospolitej w XIX wieku Mapa przedstawia podział ziem dawnej Rzeczypospolitej, które zostały podzielone między mocarstwa rozbiorowe - Rosję, Prusy i Austrię. Celem mapy jest ukazanie zmian w podziałach ziem polskich w epoce napoleońskiej oraz po Kongresie Wiedeńskim. Na mapie zaznaczono ziemie należące do Rosji - Królestwo Polskie oraz tzw. Ziemie Zabrane; do Prus - Wielkie Księstwo Poznańskie oraz Pomorze Gdańskie; do Prus - Galicję. Na mapie zaznaczono najważniejsze miasta znajdujące się na obszarze dawnej Rzeczypospolitej - Wilno, Mińsk, Witebsk, Grodno, Białystok, Brześć, Poznań, Warszawa, Kalisz, Lublin, Kraków. Zaznaczone zostały granice innych państw. Uwzględniono również obszary, które zmieniły swoją przynależność - obwód białostocki, który w 1809 r. został przejściowo przyłączony do Rosji (do 1815 r.) oraz obwód białostocki w 1807 r. przyłączony do Rosji i pozostający w jej granicach do wybuchu I wojny światowej. Mapa składa się z warstwy bazowej i 2 warstw dodatkowych. Opis warstwy bazowej: Mapa przedstawia przebieg granic państwowych Rzeczypospolitej Obojga Narodów według stanu sprzed I rozbioru (z roku 1772). Zaznaczone zostały granice innych państw - Prus, Saksonii, Austrii, Rosji, Rumunii. Ponadto zaznaczono przebieg najważniejszych rzek - Dniepru, Prutu, Łaby, Wisły, Odry, Warty. Warstwy dodatkowe: ● Warstwa 1 - Zmiany w epoce napoleońskiej. W czasach napoleońskich na ziemiach polskich zostało utworzone Księstwo Warszawskie. Obejmowało ono część dawnego zaboru pruskiego i austriackiego. Jego powstanie było wynikiem układów zawartych w Tylży. Ponadto do Rosji przyłączony został obwód białostocki (ziemie odebrane Prusom) oraz kraj tarnopolski (ziemie odebrane Austrii). Utworzone zostało również Wolne Miasto Gdańsk. Na warstwie 1 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Wolne Miasto Gdańsk. Autonomiczny twór polityczny istniejący w latach 1807‑1814. Utworzony na mocy pokoju w Tylży, pozostający pod faktycznym panowaniem francuskim. Zlikwidowany na kongresie wiedeńskim i włączone do Prus. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Na czerwonym tle flagi umieszczone zostały pionowo z prawej strony dwa krzyże a nad nimi korona królewska. ► Punkt 2 - Księstwo Warszawskie. Państwo utworzone w 1807 r. na mocy pokoju w Tylży. Istniało formalnie do 1815 r. Pozostawało w unii personalnej z Saksonią, której władca był księciem warszawskim. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia herb Księstwa Warszawskiego. Tarcza herbowa podzielona została pionowo na dwie części. Na lewej znajduje się herb dynastii Wettinów (umieszczona przepaska zwieńczona liliami) na żółtym tle w poziome czarne pasy). Na prawej umieszczono polskiego orła w koronie trzymającego w pazurach insygnia królewskie - jabłko i berło. ► Punkt 3 - Ziemie Zabrane. Obszar ziem Rzeczypospolitej, które w wyniku rozbiorów zostały wcielone do Cesarstwa Rosyjskiego. Nie weszły one w skład Królestwa Polskiego utworzonego na kongresie wiedeńskim. Stanowiły ponad połowę terytorium przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. ● Warstwa 2 - Zmiany wprowadzone na kongresie wiedeńskim w 1815 r. W 1815 r. zostały wprowadzone zmiany w podziale ziem polskich. Księstwo Warszawskie zostało podzielone. Większa jego część została przekształcona w Królestwo Polskie i połączona z Rosją. Mniejsza część pod nazwą Wielkie Księstwo Poznańskie połączona została z Prusami. Zlikwidowano Wolne Miasto Gdańsk i włączono je do Prus. Utworzono oddzielne państwo pod nazwą Rzeczpospolita Krakowska, które pozostawało formalnie niezależne pod zwierzchnictwem trzech mocarstw zaborczych. W 1846 r. została ona zlikwidowana i przyłączona do Galicji (czyli do Austrii). Na warstwie 2 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Rzeczpospolita Krakowska (Wolne Miasto Kraków). Oddzielne państwo utworzone na kongresie wiedeńskim, formalnie niepodległe, w rzeczywistości pozostające pod kontrolą mocarstw rozbiorowych; po powstaniu krakowskim w 1846 włączone do Austrii. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia okrągłą pieczęć, na której umieszczony został herb Wolnego Miasta Krakowa. W herbie znajduje się widok bramy miejskiej zwieńczonej trzema wieżami. W otwartej bramie umieszczony został polski orzeł, nad którego głową umieszczona została korona. ► Punkt 2 - Królestwo Polskie. Królestwo Polskie utworzone zostało w 1815 r. na kongresie wiedeńskim. Pierwszym jego królem był car rosyjski Aleksander I. Po powstaniu listopadowym (1830‑1831) autonomia Królestwa została znacznie ograniczona, a po powstaniu styczniowym Królestwo zostało faktycznie wcielone do Rosji. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Portret przedstawia łysiejącego mężczyznę w średnim wieku. Ubrany jest w mundur wojskowy z epoletami. Ma przewieszoną przez pierś szarfę orderową, a powyżej szarfy rząd medali wojskowych. ► Punkt 3 - Wielkie Księstwo Poznańskie. Terytorium autonomiczne w granicach Królestwa Prus. Obejmowało większą część Wielkopolski i Kujawy. Utworzone na kongresie wiedeńskim. Jego pierwszym namiestnikiem z ramienia króla pruskiego został ks. Antoni Radziwiłł. Księstwo formalnie istniało aż do 1918 r., a królowie pruscy używali tytułu książąt poznańskich. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia widok Poznania. Widok przedstawia zabudowania miejskie, w tym pałac Górków, kolegium jezuickie oraz kościół Bernardynów. Po ulicach przechadzają się przechodnie, widać również kilku jeźdźców podróżujących konno.

Polecenie 4

Określ, kiedy Ziemie Zabrane zostały wcielone do państwa rosyjskiego.

R1bUTizEHX1uq
(Uzupełnij).
Polecenie 5

Oceń, czy Ziemie Zabrane obejmowały mniejszą, czy też większą część ziem dawnej Rzeczypospolitej.

RTqWNT8OuHlNU
(Uzupełnij).
Polecenie 6

Napisz, dlaczego władze rosyjskie odmiennie postępowały wobec ludności Królestwa Polskiego, a odmiennie wobec Ziem Zabranych.

RwjhbtegUgXlM
(Uzupełnij).

Manifestacje patriotyczne organizowane były także w większych miastach (np. manifestacja w Horodle nad Bugiem dla uczczenia rocznicy zawarcia polsko‑litewskiej unii horodelskiejunia horodelskaunii horodelskiej).

R1YMnp5tKpczM
Herb Polski z czasów powstania styczniowego 1863 r.
Źródło: domena publiczna.
R1WW3vvr2Tryr
Ćwiczenie 5
Na podstawie ilustracji 2 Wybierz poprawne zakończenie zdania. Symbolika herbu z czasów powstania styczniowego... Możliwe odpowiedzi: 1. świadczy o dominacji Polski i Litwy na Rusią, 2. podkreśla równoprawność wszystkich w części Rzeczypospolitej, 3. odwołuje się do tradycji unii lubelskiej, 4. ogranicza ilość części składowych Rzeczypospolitej do trzech
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Organizacja spiskowa powstała w Kijowie deklarowała jako swój cel odbudowę państwa polskiego w granicach sprzed 1772 r. Z kolei Konstanty KalinowskiKonstanty Kalinowski (1838 - 1864)Konstanty Kalinowski, znany działacz Czerwonych, głosił potrzebę zdobycia poparcia wśród chłopów. Sytuacja na Ziemiach Zabranych była skomplikowana. Ludność polska stanowiła na tych obszarach mniejszość. Organizacja konspiracyjna działała głównie w Wilnie pod nazwą Komitet Prowincjonalny Litewski. Po wybuchu powstania przekształcił się on w Prowincjonalny Rząd Tymczasowy. Wydał on dekrety uwłaszczeniowe, chcąc zachęcić chłopów do udziału w walce. Partie powstańcze powstawały w różnych powiatach, ale ich możliwości działania były uzależnione od poparcia ludności chłopskiej. Dowódcą wojskowym powstania na Litwie został Zygmunt SierakowskiZygmunt Sierakowski (1827 - 1863)Zygmunt Sierakowski. Jego oddział stoczył kilka bitew, ale ostatecznie został pokonany pod Birżami.

Upadek powstania

Objęcie dyktatury przez Romualda TrauguttaRomuald Traugutt (1826 -1864)Romualda Traugutta (październik 1863 r.) spowodowało, że władza powstańcza została wzmocniona. Traugutt energicznie kierował wsparciem dla walczących partii powstańczych. Planował przekształcenie luźnych oddziałów partyzanckich w zwarte korpusy. Działania te niezbyt się powiodły. Jedynie na Kielecczyźnie udało się stworzyć korpus pod dowództwem gen. Józefa Hauke‑BosakaJózef Hauke‑Bosak (1834 - 1871)gen. Józefa Hauke‑Bosaka. Wiosną 1864 r. władze rosyjskie zadały powstaniu dwa ciosy. W marcu opublikowany został ukaz carski o uwłaszczeniu chłopów, a w kwietniu aresztowano Traugutta. Był to już koniec powstania, choć nadal walczyły niektóre partie powstańcze.

Kres powstania na Litwie

Po wybuchu powstania rosyjskim gubernatorem na Litwie mianowany został gen. Michaił Murawjow. Jego metody tłumienia powstania spowodowały, że z czasem nazwano go mianem „Wieszatiel”, gdyż bezwzględnie rozprawiał się z powstańcami.

RulKBnnhYi6vy
Gen. Michaił Murawiow „Wieszatiel”
Źródło: domena publiczna.
R6ziSuqvoFjvg
Ćwiczenie 6
Zaznacz, które zdania są prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Ilustracja wyjaśnia skąd wziął się przydomek, który nadano gubernatorowi Litwy., 2. Gubernator Murawjow realizował program umacniania władzy carskiej na Litwie., 3. Polityka prowadzona przez gubernatora wzmocniła opór ludności polskiej na Litwie.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Taktyka działań rosyjskich okazała się skuteczna. Powstanie zostało stłumione. Społeczeństwo polskie na Litwie poniosło dotkliwe straty nie tylko ludnościowe, ale także materialne (konfiskata majątków). Nadawanie ziemi rdzennym Rosjanom miało na celu osłabienie żywiołu polskiego, co przynajmniej częściowo się powiodło.

RW2dT3Gkawq0B
Ćwiczenie 7
Spośród podanych nazwisk wybierz dyktatorów powstania styczniowego. Możliwe odpowiedzi: 1. Teodor Berg, 2. Konstanty Kalinowski, 3. Ludwik Mierosławski, 4. Romuald Traugutt, 5. Aleksander Wielopolski
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
R11HX70i9eSD6
Ćwiczenie 8
Odpowiedz na pytania lub uzupełnij tekst. 1. działacz niepodległościowy, wydawca pisma dla chłopów białoruskich, 2. przydomek nadany rosyjskiemu gubernatorowi Litwy, 3. imię wojskowego dowódcy powstania na Litwie, 4. nazwisko powstańczego naczelnika województwa podlaskiego, 5. miejsce największej bitwy powstania styczniowego
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Notatnik

RKCt958VxJJd8
(Uzupełnij).

Słownik pojęć

branka
branka

przymusowy pobór do wojska

Czerwoni
Czerwoni

potoczna nazwa radykalnego ugrupowania politycznego w powstaniu styczniowym

państwo podziemne
państwo podziemne

tutaj: tajne struktury administracyjne i wojskowe na ziamiach polskich

unia horodelska
unia horodelska

unia polsko‑litewska zawarta w 1413 r. uwłaszczenie - w XIX wieku nadanie chłopom na własność uprawianej przez ich ziemi, która była dotychczas własnością szlachty

uwłaszczenie
uwłaszczenie

nadanie chłopom na własność uprawianej przez nich ziemi oraz zniesienie powinności feudalnych

wojna partyzancka
wojna partyzancka

sposób prowadzenia działań wojennych, w którym przeciwko regularnej armii okupującej dane terytorium występują formacje nieregularne, zwykle składające się z ochotników spośród miejscowej ludności. Wojna partyzancka stosowana była w różnych czasach i miejscach

Ziemie Zabrane
Ziemie Zabrane

potoczna nazwa tych ziem Rzeczypospolitej, które po rozbiorach zostały wcielone do Cesarstwa Rosyjskiego, a później nie weszły w skład Królestwa Polskiego.

Józef Hauke‑Bosak (1834 ‑ 1871)
Józef Hauke‑Bosak (1834 ‑ 1871)

pułkownik armii rosyjskiej, uczestnik powstania styczniowego, generał wojsk polskich

Konstanty Kalinowski (1838 ‑ 1864)
Konstanty Kalinowski (1838 ‑ 1864)

uczestnik konspiracji niepodległościowej, komisarz Rządu Narodowego na Litwie

Romuald Traugutt (1826 ‑1864)
Romuald Traugutt (1826 ‑1864)

podpułkownik armii rosyjskiej, dyktator powstania styczniowego

Walenty Lewandowski (1823 ‑ 1907)
Walenty Lewandowski (1823 ‑ 1907)

uczestnik konspiracji niepodległościowej, komisarz województwa podlaskiego i dowódca powstania styczniowego na Podlasiu

Zygmunt Sierakowski (1827 ‑ 1863)
Zygmunt Sierakowski (1827 ‑ 1863)

oficer armii rosyjskiej, uczestnik konspiracji niepodległościowej, dowódca powstania na Litwie

Bibliografia

Z. Bieleń, (1993) Kampania letnia generała Heydenreicha‑Kruka, Annales Universitatis Maria Curie‑Skłodowska. Sectio F, Historia 48, 281‑303.

S. Kieniewicz, (2019) Powstanie styczniowe, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

S. Kieniewicz, (1967) Spiskowcy i partyzanci 1863 roku, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.