Przeciw nicości: miłość i zmysły

Osobą wypowiadającą się w utworze lirycznym jest podmiot liryczny, który mówi o swoich przeżyciach, doznaniach, przemyśleniach.
Adresata możemy nazwać również odbiorcą.

Utwór należy do liryki bezpośredniej. Podmiot liryczny ujawnia się, świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i zaimka: my. Podmiot liryczny jest mężczyzną, wspomina miłosną schadzkę z ukochaną i przeżycia temu towarzyszące. Mówi w imieniu swoim, ale i dziewczyny, z którą łączyły go wyjątkowe chwile. To ona jest adresatem jego monologu.

Przestrzeń utworu to obszar nim objęty. W literaturze może być jednym z bohaterów, budować atmosferę, być odzwierciedleniem uczuć bohaterów.

Przestrzenią w utworze Bolesława Leśmiana jest natura. Odgrywa ona bardzo ważną rolę. Już sam tytuł utworu odnosi się do określonej przestrzeni, wskazuje, że wydarzenia rozgrywały się w malinowym chruśniaku. Krzewy malin stają się miejscem spotkania zakochanych, oazą, w której mogą się schronić się przed wzrokiem ciekawskich, mikroświatem, rządzącym się własnymi prawami.

Witalizm to tendencja występująca w sztuce i literaturze. Polega na założeniu, że we wszystkich zjawiskach życiowych obecne są tzw. siły witalne. Charakterystyczne cechy tego nurtu to: fascynacja życiem, afirmacja rzeczywistości, euforia, optymizm i żywiołowość.

W utworze Leśmiana witalizm odnajdujemy we fragmentach dotyczących natury, autor uszczegóławia opisy miłosnego zakątka, pisze o: bąku złośniku huczącym basem, żuku kosmatym idącym tyłem na grzbiecie, wygrzewającym się na słońcu liściu. Powyższe elementy wprowadzają żywiołowość do tekstu. Przyroda żyje, otacza kochanków, tworzy oazę dla ich miłosnego spotkania. W wierszu Leśmiana przyrody nie cechuje statyczność, pełna jest ruchu, dźwięków i odcieni – żuk idzie, bąk huczy, pajęczyny skrzą się, podobnie jak pełne życia są pieszczoty kochanków.

Zmysłowy, czyli dowołujący się do zmysłów, ale i związany z doznaniami erotycznymi.

Elementy, które świadczą o zmysłowym wymiarze rzeczywistości opisanej przez Bolesława Leśmiana to między innymi: 
[...] przed ciekawych wzrokiem/  Zapodziani po głowy – sugeruje intymność przeżytych chwil, kochankowie są ukryci, odcięci od świata zewnętrznego; Duszno było od malin, któreś, szepcząc, rwała - atmosfera między kochankami jest intymna, zmysłowa; I stały się maliny narzędziem pieszczoty – element natury: maliny – są przedmiotem czułości rodzącej się między kochankami. Żeś dotknęła mi wargą spoconego czoła – tutaj dotyk jest elementem zmysłowości, wargi muskają czoło kochanka, burzą jego krew, popychają do kolejnych działań (mężczyzna porywa dłonie kobiety).

Dla scharakteryzowania czasoprzestrzeni w określonym utworze należy zbadać, co dzieje się w określonym czasie i przestrzeni tego utworu. Rosyjski literaturoznawca Michaił Michajłowicz Bachtin jest autorem koncepcji, w której czasoprzestrzeń łączy cechy przestrzenne i czasowe, tworząc w ten sposób całość. Czas i przestrzeń uzupełniają się wzajemnie, czas odsłania się w przestrzeni, a przestrzeń znajduje swój sens w czasie. W utworze literackim te dwie kategorie krzyżują się, stanowią nierozerwalną całość, wzajemnie się uzupełniając.

Bolesław Leśmian w utworze „Pszczoły” przetwarza rzeczywistość, odkrywając nowe jej aspekty i stany. Świat przez niego kreowany poddawany jest różnym przekształceniom. Krypta, do której przez pomyłkę zawędrowały pszczoły, nabiera cech zakamarka – małego, trudno dostępnego, ciasnego miejsca. W przestrzeni nazwanej przez poetę mieszkalnym pomrokiem przebywają umarli. Panuje tam ciemność – wspomniany pomrok. To miejsce zamieszkania duchów. Zamiast dachu i sufitu umarli mają nad głową nicość. Używając takiego słowa, Leśmian tworzy z nicości, czyli nieistnienia coś materialnego. Czas w utworze o pszczołach biegnie odrębnie dla zmarłych i dla pszczół. Poeta pisze o nocy lipcowej, która dla zmarłych jest nocą Wiekuistą. Wieczne trwanie duchów możliwe staje się tylko w przestrzeni nocy, gdzie nie ma światła. Pszczoły zawędrowały tam niejako przez przypadek.

Bolesław Leśmian w swoim utworze tworzy niezwykły obraz zaświatów. Każdy element ma tu znaczenie szczególne i może być odczytywany na wiele sposobów. Rekwizyt to inaczej przedmiot (np. potrzebny do czegoś lub charakterystyczny dla kogoś), atrybut to cecha jakiejś rzeczy, osoby lub zjawiska wyróżniająca je spośród innych, również przedmiot o charakterze symbolicznym, ściśle związany z życiem lub działalnością jakiejś postaci.

Sytuacja umarłych jest przygnębiająca: są cieniami wśród mgieł. Oczy duchów są rozwiewne, co sugeruje, że może je zniszczyć powiew wiatru, podkreśla to ich ulotność. Martwi istnieją, zatracając resztki materialności i tracąc zdolność percepcji. Duchy w utworze Leśmiana żyją w krypcie, miejscu zwanym przez poetę pomrokiem. W zaświatach – przestrzeni mrocznej nie ma podłogi i sufitu. Nad głową nicość. Usytuowanie jej w górze przywodzi skojarzenia z niebem, które z religijnego punktu widzenia ma być metaforyczną siedzibą Boga, jednocześnie ze względu na znaczenie słowa nicość, zjawisko to jest zaprzeczeniem istnienia czegokolwiek, a więc —gdyby odczytywać ten wiersz w  znaczeniu biblijnym —także zaprzeczeniem istnienia Boga. Zaświaty w wierszu są z jednej strony miejscem pozbawionym obecności Boga, ale z drugiej —możliwe jest w niej, w sposób paradoksalny, życie pośmiertne. W przestrzeni zaświatów funkcjonuje Śmierć, która słyszy. Autor zastosował dla niej personifikację, nabiera ona paradoksalnie cechy istoty żywej. Do rekwizytów budujących zaświaty należą, m.in.: zakamarek podziemny, mieszkalny pomrok, nicość nad głową, mrok, mgieł niedobrzysku. Do atrybutów należą, m.in: skruszałych rąk wiórem, snem bóle, zbudzoną ranę, zaniedbani.

Pszczoła symbolizuje, m.in.: pracowitość, troskliwość, porządek, mądrość, czystość, posłuszeństwo, śmierć, nieśmiertelność. W chrześcijaństwie oznaczała słodycz (miód) Chrystusa i Marii, była symbolem dziewictwa, a rój symbolizuje Kościół. W mitologii łączono pszczoły ze śmiercią, nieśmiertelnością i zmartwychwstaniem. Zmarłych smarowano miodem, aby zapewnić im zmartwychwstanie, a na nagrobkach umieszczano wizerunki pszczół. Pszczoła była atrybutem bogiń księżycowych: Afrodyty, Selene, Artemidy, wedle mitologii miodem karmiony był w dzieciństwie Zeus.

Pszczoły należą do symboli solarnych. W utworze Leśmiana wprowadzają świetlistość, promienie słońca, odcienie złota i ognistość, są antytezą śmierci, wnoszą życie. Obecność pszczół w krypcie objawia się poprzez żywiołowy ruch, wirowanie, iskrzenie się w mroku i brzęczenie. Owady wprowadzają witalność w ten pogrążony w mroku świat. Cechują się gwałtownością i niepohamowaną energią, co jest obce przestrzeni grobowej, w której normalnie panuje bezruch, cisza i ciemność. Gdy umarli nazywają złocistą masę pszczołami, dokonuje się odzyskiwanie mowy oraz przypominanie sobie wiedzy o przedmiotach ze świata żywych. Umarli utracili więc nie tylko życie, co oczywiste, ale wraz z nim pamięć i mowę. Pszczoły przyczyniają się do ich przywrócenia. Wprowadzają światłość w świat, nazwany przez poetę neologizmem niedobrzysko, są symbolem życia, tego co dobre. Łączą przez chwilę świat żywych i umarłych, sprawiają, że te światy się przenikają. Atrybuty pszczół, to m.in: iskrzenie, hulanie, jurność, pozłocina, blask, skrzydła, rozbłysk, chyżość, lot, lśnienie.

Redukcjonistyczna koncepcja filozoficzna zakłada, że świat składa się z żywiołów; najczęściej wyróżnia się: ogień, powietrze, ziemię, wodę.

Pszczoły wprowadzają do świata umarłych światło. Leśmian używa takich określeń jak: iskrzy, pozłocina, blask, skry, złotawią, rozbłysku, lśnią – są to wyrazy, niekiedy neologizmy, które przywodzą skojarzenia z jednym z żywiołów – ogniem. Zastosowanie takiego zabiegu powoduje, że dzięki pszczołom świat umarłych przeobraża się na krótką chwilę. Owady wprowadzają blask w ciemność, nadzieję w świat pozbawiony nadziei, istnienie w nicość. W utworze są też nawiązania do innego z żywiołów – powietrza. Pszczoły są skrzydlatą szaradą, a nieżywi podziwiają ich brzęczący lot. Żywioł powietrza symbolizować może wolność pszczół, mogą się one przemieszczać, są nieskrępowane. Ostatecznie odlatują od uwięzionych w zaświatach umarłych, którzy istnieją w niebycie, w nicości. Nie dana im swoboda, jaką posiadają owady.

By łatwiej znaleźć odpowiedzi na pytania, warto przeanalizować wers po wersie.

A. Reakcja na pojawienie się pszczół to: zachwyt, poruszenie, fascynacja: A zmarli w zachwyceniu, źrenicę rozwiewną/ Przesłaniając od blasku skruszałych rąk wiórem, [...], wdzięczność i podziw: Wdzięczni drobnym owadom za zbudzoną ranę; Podziwiają skrzydlatą szaradę rozbłysku.
B. Reakcja ta wynika z tego, że świat umarłych ogarnia nicość, to swego rodzaju niebyt, pszczoły wprowadzają w tę przestrzeń życie, światło, są niespotykanym i niezwykłym zjawiskiem: Rój się iskrzy tak obco, tak brzęcząco hula,/ Że strach w mroku tę jurną ujrzeć pozłocinę!... . Pszczoły przypominają umarłym to, co zapomniane, przywołują odczucia, które powodują, że martwi stają się paradoksalnie i tylko przez ulotną chwilę „żywi”. Świadczą o tym m.in. fragmenty: Przytłumione snem bóle na nowo ich trawią!; — «To — pszczoły! Pamiętacie? To — pszczoły na pewno!
C. Pszczoły mogą zostać uznane za motyw witalistyczny, ponieważ wprowadzają do zaświatów życie.

Stopniowalność to możliwość nabywania jakiejś cechy lub właściwości w kolejnych krokach.

Fragmenty, które wyrażają stopniowalność istnienia to np.: 
A zmarli w zachwyceniu, źrenicę rozwiewną/ Przesłaniając od blasku skruszałych rąk wiórem,/ Tłoczą się cień do cienia i wołają chórem:/ — «To — pszczoły! Pamiętacie? To — pszczoły na pewno!» – pojawienie się pszczół niejako ożywia zmarłych – najpierw świetliste owady wzbudzają w martwych zachwyt, później skłaniają do osłonięcia oczu przed roztaczanym przez pszczoły blaskiem, kolejnym stopniem przywracania do życia umarłych jest ruch, mowa i przywrócenie pamięci. Gdy zmarli mogą mówić, ruszać się, obecność pszczół sprawia, że istoty z zaświatów przypominają sobie, czym jest ból: Przytłumione snem bóle na nowo ich trawią! – nie cierpią jednak z tego powodu, zdaje się nawet, że cieszą się z możliwości odczuwania. Pszczoły przywracają zmarłym zdolność do podziwiania piękna: Podziwiają skrzydlatą szaradę rozbłysku.