[Pytasz, co w moim życiu z wszystkich rzeczą główną...]

Pytasz, co w moim życiu z wszystkich rzeczą główną,
Powiem ci: śmierć i miłość – obydwie zarówno.
Jednej oczu się czarnych, drugiej – modrych boję.
Te dwie są me miłości i dwie śmierci moje.

Przez niebo rozgwieżdżone, wpośród nocy czarnej,
To one pędzą wicher międzyplanetarny,
Ten wicher, co dął w ziemię, aż ludzkość wydała,
Na wieczny smutek duszy, wieczną rozkosz ciała.

Na żarnachżarnażarnach dni się miele, dno życia się wierci,
By prawdy się najgłębszej dokopać istnienia –
I jedno wiemy tylko. I nic się nic zmienia.
Śmierć chroni od miłości, a miłość od śmierci.

przypisane Wacławowi Zyndramowi‑Kościałkowskiemu
(Srebrne i czarne, 1924)

lechon Źródło: [Pytasz, co w moim życiu z wszystkich rzeczą główną...], [w:] Jan Lechoń, Srebrne i czarne, Warszawa 1928.

Czesław Zgorzelski "Srebrne i czarne" Lechonia

R9o90vCGwgumU1

Obraz przedstawia dwie postaci stojące naprzeciwko siebie na schodach. Postać po lewej ma długą, białą szatę i bladą skórę. Stoi tyłem, zwrócona jest do drugiej postaci, nad którą trzyma rękę. Wokół postaci wije się roślinność ze zwiędłymi liśćmi i kwiatami. Druga postać stoi przodem na wyższym schodku. Jest to nagi młodzieniec z ciemnymi włosami i skrzydłami. Lewą rękę ma blisko twarzy, a prawą odpycha wyższą postać. Wokół młodzieńca wije się bujna roślinność z różowymi kwiatami.

Jeśli z osobistego odczucia czytelniczego wolno uczynić punkt wyjścia do dalszych, bardziej zobiektywizowanych rozważań, to należałoby je rozpocząć od wyznania, iż z całego dorobku SkamandraSkamanderSkamandra ten właśnie tomik Lechonia drażni i pociąga najsilniej.
Dlaczego? Czy jest w nim coś tak ostro niedopasowanego do odczucia dzisiejszego czytelnika, że mimo przyciągającej siły sztuki poetyckiej — to coś gniewa i odtrąca od wierszy, nasyconych przecie poezją ponad miarę przeciętną? A może dlatego właśnie, że jest jej tu w nadmiarze zbyt jaskrawo rażącym? Czy też dlatego, że się jawi z manierami, których staroświeckość staje się dziś prowokująco archaiczna, w swym zbanalizowanym kunszcie zbyt kokieteryjna?
Ale skądże w takim razie owa siła przyciągania? Urok wypowiedzi jedynej, niepowtarzalnej i w trafnej wyrazistości jakby najdoskonalszej? Tak przynajmniej niektóre strofy jej i zwroty z przeświadczeniem wewnętrznego przekonania określać by się pragnęło. Dlaczego?
Tę sprzeczność w odbiorze krytycznym poezyj Lechonia podkreślał już Jerzy Kwiatkowski. Charakteryzując trzy ostatnie zbiorki poety, stwierdzał — na pewno słusznie — iż „jest to [...] liryka staromodna”, dodając wszakże zaraz: „ale [...] jest to także liryka sugestywna” Indeks górny 111 Indeks górny koniec¹¹¹.

tomik Źródło: Czesław Zgorzelski, "Srebrne i czarne" Lechonia, „Pamiętnik Literacki” 1967, nr 58/1, s. 99.

Andrzej S. Dyszak Językowe wykładniki barw w międzywojennych wierszach Jana Lechonia

Przymiotniki srebrny i czarny w tytule [tomu poetyckiego Srebrne i czarne] Lechonia odnoszą się do odpowiednich kolorów, które nie są tu postrzeganymi wzrokiem właściwościami ani przedmiotów, ani zjawisk, ale pełnią funkcję symboliczną. Istotne w tym kontekście są dwa pierwsze wersy otwierającego tom Srebrne i czarne wiersza bez tytułu: „Pytasz, co w moim życiu z wszystkich rzeczy główną, / Powiem ci: śmierć i miłość – obydwie zarówno. / Jednej się oczu czarnych, drugiej – modrych boję”. Oba przymiotniki – czarny i srebrny – można uznać za wyrażenia symbolizujące śmierć (w cytowanym fragmencie poeta mówi o czarnych oczach śmierci, w drugiej zwrotce pojawia się jeszcze „czarna noc”), ale Lechoń pisze też: „Te dwie są me miłości i dwie śmierci moje.”, zatem oba kolory symbolizują także (obok koloru niebieskiego – „modre oczy”) miłość (choć nietypowo, bo symboliczną barwą tego uczucia jest kolor czerwony).

dyszak Źródło: Andrzej S. Dyszak, Językowe wykładniki barw w międzywojennych wierszach Jana Lechonia, „Studia Językoznawcze” 2014, nr 13, s. 67.