Przeczytaj
Legiony – nadzieja na odzyskanie niepodległości
Trzeci rozbiór Polski, dokonany w 1795 r., doprowadził do całkowitego wymazania Rzeczpospolitej z mapy Europy. Wielu Polaków nie mogło pogodzić się z tym faktem. Swoje nadzieje na rychłe odzyskanie niepodległości przez Rzeczpospolitą Polacy pokładali w rewolucyjnej Francji, przeciwko której państwa europejskie co jakiś czas organizowały nowe koalicję. Rewolucja francuska z 1789 r. przyniosła likwidację monarchii oraz ustanowienie republiki. Nowe państwo francuskie w swojej obronie toczyło szereg wojen, do których prowadzenia potrzebni byli żołnierze, polska emigracja zwróciła się więc do dyrektoriatudyrektoriatu, organu najwyższej władzy we Francji, z propozycją utworzenia oddziałów polskich.
Stosowna umowa została zawarta w roku 1797 pomiędzy Janem Henrykiem Dąbrowskim a Lombardią, pozostającą pod wpływem Francji. Do połowy roku 1797 Legiony Polskie we WłoszechLegiony Polskie we Włoszech liczyły ok. 7 tys. żołnierzy i walczyły po stronie Francji we Włoszech, a w latach 1799–1801 brały udział w wojnie z Austrią i Rosją, m.in. w bitwie nad Trebbią. Polacy okazali się na tyle sprawnymi żołnierzami, że w 1799 r. powstał kolejny oddział – Legia Naddunajska pod dowództwem Karola Kniaziewicza, walcząca bezpośrednio w służbie francuskiej.
Wyjaśnij, dlaczego wjazd Dąbrowskiego do Rzymu okazał się ciekawym tematem dla XIX‑wiecznego malarza.
Sytuację Legionów odmieniło zawarcie pokoju w Lunéville w 1801 r. między Francją a Austrią. Na jego mocy zobowiązano się do niepopierania wrogów wewnętrznych przeciwników i w związku z tym zreorganizowano Legiony, a ich część została skierowana na Santo Domingo w celu tłumienia powstania murzyńskich niewolników. Z ok. 6 tys. żołnierzy polskich wysłanych na wyspę powróciło zaledwie 300.
Legiony nie poprawiły sprawy niepodległości Rzeczpospolitej, stanowiły jednak kuźnię talentów wojskowych dla przyszłej armii Księstwa Warszawskiego.
Księstwo Warszawskie – namiastka wolności
Jaki moment ukazał malarz?
Rok 1806 przyniósł przełom w wojnach Francji z polskimi zaborcami. W bitwach pod Jeną i Auerstedt wojska pruskie poniosły klęskę, a powstanie w Wielkopolsce z 1807 r. doprowadziło do zajęcia całych Prus przez Francję. W bitwie pod Iławą Pruską (luty 1807 r.) i Frydlandem (czerwiec 1807 r.) pokonane zostały wojska rosyjskie idące na odsiecz Prusom. Francja wyszła zwycięsko z wojny z IV koalicją i na mocy traktatu w Tylży (1807 r.) z ziem III i II zaboru pruskiego utworzono Księstwo Warszawskie. Jego terytorium w 1809 r. zostało powiększone o ziemie III zaboru austriackiego w wyniku zwycięskiej wojny Francji z Austrią, w której to po nierozstrzygniętej bitwie pod Raszynem naczelny dowódca armii Księstwa Warszawskiego Józef Poniatowski zajął znaczne tereny dawnej Rzeczypospolitej znajdujące się we władaniu Cesarstwa Austriackiego (w tym Lublin, Zamość, Lwów i Kraków).
Wskaż polską delegację.
Księstwo Warszawskie stanowiło najbardziej wysunięty bastion na wschód w całym systemie państw satelickich nowego cesarstwa francuskiego. Księstwo posiadało liczną, jak na jego warunki, armię w liczbie 30 tys. żołnierzy. W 1807 r. Napoleon oktrojowałoktrojował w Dreźnie konstytucję dla Księstwa, która wprowadzała monarchię konstytucyjną z dziedzicznym władcą, tj. królem Saksonii Fryderykiem Augustem z Wettinów. Konstytucja przewidywała trójpodział władzy, władzę ustawodawczą sprawowali monarcha i dwuizbowy sejm (senat oraz izba poselska). Przyznanie praw wyborczych było uzależnione od wielkości posiadanego majątku (cenzus majątkowy) lub zasług wojskowych. Władzę wykonawczą sprawowali książę i rząd Księstwa składający się z sześciu ministrów, a także Rada Stanu, która miała kompetencje doradcze. Jednocześnie zostało zreformowane sądownictwo (oddzielne sądy karne i cywilne), co wraz z wprowadzeniem w roku 1808 Kodeksu NapoleonaKodeksu Napoleona odegrało znaczącą rolę w kształtowaniu nowoczesnego narodu polskiego oraz kapitalizmu na ziemiach polskich. Jednocześnie zagwarantowano chłopom wolność osobistą – dekretem grudniowymdekretem grudniowym z 1807 roku.
Należy podkreślić, że Księstwo Warszawskie, choć dawało Polakom pewien stopień niezależności i namiastkę niepodległości, to jednak było ograniczone w swojej suwerenności. Na potwierdzenie tego można przypomnieć, że Księstwo nie posiadało ministra spraw zagranicznych i nie prowadziło własnej polityki zagranicznej.
Co symbolizuje płaszcz na ramionach księcia?
Ostatni wierni?
Wojsko polskie powstałe w ramach Księstwa Warszawskiego pozostawało do dyspozycji Napoleona, który korzystał z niego we wszystkich swoich kampaniach. Wzięło ono udział m.in. w wojnie w Hiszpanii w 1808 r., gdzie sławą okrył się polski szwadron szwoleżerów pod dowództwem Jana Leona Kozietulskiego. Szwadron ten szarżą zdobył zaciekle broniony wąwóz Somossiera i tym samym otworzył Napoleonowi drogę do Madrytu. Oddziały polskie odznaczyły się również podczas walk o zdobycie Saragossy w latach 1808–1809.
Na największy wysiłek militarny Księstwo Warszawskie zdobyło się w trakcie kampanii rosyjskiej w 1812 r., która została nazwana drugą wojną polską. Księstwo Warszawskie wystawiło ponad 100‑tysięczną armię, która stanowiła drugi pod względem liczebności kontyngent (po francuskim) wchodzący w skład Wielkiej Armii. Księstwo stało się bazą wypadową dla wojsk Napoleona. W czerwcu 1812 r. przez Wilno ruszyła wyprawa na Rosję. Sejm polski przekształcił się w konfederację generalną i proklamował odtworzenie Królestwa Polskiego. Na terenie zaboru rosyjskiego ustanawiano konfederacje szlachty i zaciągano się do wojska – Litwa wystawiła 20 tys. żołnierzy. Wojska polskie odznaczyły się szczególnie w tej wojnie, m.in. w trakcie oblężenia Smoleńska, w bitwie pod Borodino oraz podczas odwrotu spod Moskwy, w którym Polacy stanowili straż tylną (ariergardę) i do końca osłaniali resztki Wielkiej Armii, zdziesiątkowanej walką i mrozem. Do Polski wróciło zaledwie kilkanaście tysięcy żołnierzy. Resztki armii wycofały się przed wojskami rosyjskimi, które w 1813 r. zajęły teren Księstwa. W bitwie pod Lipskiem Bonaparte przegrał, a Józef Poniatowski, naczelny dowódca wojsk polskich, zginął. Polacy jako jedyne oddziały cudzoziemskie dochowały wierności cesarzowi Francuzów. Po klęsce Napoleon udał się na wygnanie na Elbę, a ziemie Księstwa Warszawskiego zostały decyzją kongresu wiedeńskiego w 1815 r. podzielone między Rosję, Austrię i Prusy.
W czasie istnienia Księstwa Warszawskiego młode państwo przeżyło trzy wojny i utrzymywało – jak na swoje warunki – liczną armię. Poważnym minusem całego okresu była skala wyniszczenia biologicznego oraz materialnego. To, że Polacy jako jedyni nie zdradzili Napoleona, pokazuje, że tylko on i system polityczny przez niego ustanowiony dawał nadzieję na odzyskanie i utrzymanie niepodległości przez państwo polskie.
Nie należy jednak przeceniać wkładu Napoleona w dzieło wyzwolenia Polski – był Francuzem i jego głównym celem było zabezpieczenie i umocnienie utworzonego przez siebie cesarstwa. Wszelkie działania, w tym polityka polska, były tylko pochodną tego celu i miały służyć zabezpieczeniu racji stanu Francji. Warto jednak pozytywnie ocenić polski wkład w epokę napoleońską, w której nowo odtworzone wojsko polskie zapisało piękną kartę w historii polskiego oręża. Polacy wykorzystali, jak tylko mogli, korzystną dla siebie koniunkturę międzynarodową, zrobili wszystko, co było w ich mocy, aby znów móc się cieszyć niepodległym państwem.
Ważne postacie
Słownik
dekret wprowadzony 21 grudnia 1807 r. przez władze Księstwa Warszawskiego, stanowił rozwinięcie art. 4 konstytucji Księstwa Warszawskiego, nadającego wolność osobistą wszystkim mieszkańcom Księstwa
pięcioosobowy organ rządowej egzekutywy w schyłkowym okresie rewolucji francuskiej, ustanowiony w 1795 r. przez Konwent Narodowy; funkcjonował do przewrotu 18 brumaire’a, dokonanego w 9 XI 1799 r. przez Napoleona Bonapartego
zespół przepisów i norm prawnych prawa cywilnego wprowadzony we Francji w 1804 r. przez Napoleona Bonapartego; była to pierwsza wielka kodyfikacja prawa francuskiego po rewolucji francuskiej
polskie formacje wojskowe utworzone z inicjatywy Jana Henryka Dąbrowskiego przez Francuzów w północnych Włoszech; ich celem była walka o niepodległość Polski; walczyły u boku wojsk francuskich i włoskich w latach 1797–1807
konstytucja nadana przez władzę zwierzchnią (panującego) z pominięciem wcześniejszych procedur ustawodawczych; konstytucja narzucona
Słowa kluczowe
Księstwo Warszawskie, Legiony Polskie we Włoszech, Legia Naddunajska, pokój tylżycki, San Domingo, bitwa pod Somosierrą, bitwa pod Raszynem, bitwa pod Dreznem, książę Józef Poniatowski, Jan Henryk Dąbrowski, epoka napoleońska
Bibliografia
Davies N., Boże igrzysko. Historia Polski, t. II: Od roku 1795, Kraków 1996.
Kieniewicz S., Historia Polski 1795‑1918, Warszawa 1996.
Kozłowski, E., Wrzosek M., Dzieje oręża polskiego 1794‑1938, w: Dzieje oręża polskiego 963‑1945, pod red. M. Anusiewicza, Warszawa 1973.
Chwalba A., Historia Polski 1795‑1918, Kraków 2001.
Grocholska B., Małe państwo wielkich nadziei, Warszawa 1987.
Grochulska B., Księstwo Warszawskie, Warszawa 1991.
Pachoński J., Legiony Polskie. Prawda i legenda 1794‑1807, t. 1‑4, Warszawa 1969‑1979.
Skowronek J., Sprawa polska, [W:] Europa i świat w epoce napoleońskiej, Warszawa 1988.
Wrzosek M., Kozłowski E., Historia oręża polskiego 1795‑1939, Warszawa 1984.
Zahorski A., Z dziejów legendy napoleońskiej w Polsce, Warszawa 1971.
Czubaty J., Gdzie kończy się legenda o legionach polskich we Włoszech, „Mówią Wieki” 9/1991.
Czubaty J., Armia równych i wolnych, „Mówią Wieki” 8/2016.
Skowronek J., Dąbrowskiego droga do Legionów, „Mówią Wieki” 7/1968.
Bohun T., Książę Józef Poniatowski w 1812 roku, „Mówią Wieki” wydanie specjalne 4/2013.
Buniewicz N., Kodeks Napoleona w Księstwie Warszawskim, „Mówią Wieki”3/2001.
Goclon J., Polska na królu pruskim zdobyta, „Mówią Wieki” 2/2002.
Grochulska B., Mała wielka epoka, „Mówią Wieki” numer specjalny maj 2007 (1).
Grzelak C., Bitwa pod Raszynem 1809, „Mówią Wieki” 12/1990.
Milewski D., Żołnierska droga, „Mówią Wieki” numer specjalny maj 2007 (1).
Nieuważny A., Pierwsza wojna polska, „Mówią Wieki” numer specjalny, maj 2007 (1).
Rosner A., Obraz wolnej, nowej Polski, „Mówią Wieki” 2/1982.
Unger P., Szkoła obywatelstwa, „Mówią Wieki” 1/1967.