Pierwsze podboje Rzymu – zajęcie Italii

W połowie IV w. p.n.e. na północy Półwyspu Apenińskiego powstał silny związek plemienny Samnitów. Dążył on do podporządkowania sobie Italii. W 326 r. p.n.e. między Rzymem a Samnitami wybuchła wojna. Początkowo wojska rzymskie ponosiły porażki. Dzięki umiejętnej grze politycznej, zmierzającej do poróżnienia przeciwników, republika zaczęła zyskiwać przewagę. Zasada divide et impera (łac., dziel i rządź) stała się regułą rzymskiej polityki zagranicznej.

R5XHbu1ihAMID

Fresk przedstawia trzech młodych mężczyzn. Są wojownikami. Ubrani są w tuniki z paskami. Mają na głowach hełmy z ozdobnymi pióropuszami. Idą w lewą stronę. Pierwszy mężczyzna niesie flagę, drugi trzyma włócznię i tarczę, trzeci jedzie na koniu i trzyma włócznię.

R1QWvNgO7unvA1

Ilustracja przedstawia rzeźbę głowy młodego mężczyzny. Jest to Pyrrus. Ma kręcone włosy. Rzeźba ma delikatnie uchylone usta i odłamany nos.

W 304 r. p.n.e. Rzymianie odnieśli triumf nad Samnitami. Jednak ich wielkie sukcesy militarne bardzo zaniepokoiły plemiona italskie. W 298 r. p.n.e. powstała wielka koalicjakoalicjakoalicja antyrzymska, złożona z Samnitów, Etrusków, Umbrów i CeltówCeltowieCeltów i wybuchła III wojna samnicka. Trzy lata później, w 295 r.p.n.e., w bitwie pod Sentinum w Umbrii Rzym odniósł wspaniałe zwycięstwo nad sprzymierzonymi. Środkowa część Półwyspu Apenińskiego znalazła się pod kontrolą rzymską.

Do podbicia pozostało bogate południe Italii. Tamtejsze miasta greckie, z Tarentem na czele, wezwały na pomoc króla Epiru Pyrrusa, który był krewnym Aleksandra Macedońskiego. W 280 r. p.n.e. wylądował on wraz z armią w Italii. Pyrrus chciał pójść w ślady Aleksandra i stworzyć na Zachodzie wielkie imperium. Bitwy stoczone przez Greków z Rzymianami pod Herakleją i Auskulum zakończyły się ciężko okupionymi zwycięstwami Epirotów. Po trzeciej bitwie – pod Maleventum (dzisiejszy Benewent) w 275 r. p.n.e. – Pyrrus powrócił do Epiru. W 272 r. p.n.e. Rzymianie zdobyli Tarent, zakończywszy tym samym podbój Italii.

Wojny punickie

Konflikt Rzymu z Kartaginą w znacznym stopniu wynikał z ekspansjiekspansjaekspansji Rzymian w basenie Morza Śródziemnego. W okresie podboju Italii nastąpił rozwój handlu i rzemiosła, a kupcy rzymscy nawiązali kontakty handlowe z różnymi krajami śródziemnomorskimi. Doprowadziło to do rywalizacji z Kartaginą, republiką kupiecką, założoną – według tradycji – w 814 r. p.n.e. przez osadników z fenickiego (łac. Poeni – Fenicjanie, punicus – fenicki, bella punica – wojny fenickie) miasta Tyru. Od ok. 600 r. p.n.e. była ona potęgą handlową i morską w zachodniej części Morza Śródziemnego. Zainteresowanie Rzymu Sycylią musiało więc doprowadzić do otwartego konfliktu interesów z Kartaginą, która od dawna uważała tę wyspę za swoją strefę wpływów.

RxM91YtoB2Xrh

Zdjęcie przedstawia ruiny budowli z cegieł. Pomiędzy ruinami jest roślinność: trawa i drzewa. W oddali widoczne jest miasto.

W 264 r. p.n.e. wybuchła I wojna punicka (264 – 241 r. p.n.e.), podczas której starły się dwie potęgi - Rzym dysponujący świetnie zorganizowanymi siłami lądowymi oraz Kartagina z najsilniejszą, jak na tamte czasy, flotą. Rzymianie wylądowali na Sycylii, ale Kartagińczycy, dowodzeni przez Hamilkara Barkasa, stawiali zacięty opór. Doprowadziło to do znacznego wyczerpania obu stron. Aby przełamać impas, państwo rzymskie zaciągnęło pożyczkę u swoich obywateli. Za tak pozyskane pieniądze zbudowano flotę, składającą się ze statków wyposażonych w pomosty, co umożliwiło żołnierzom rzymskim przechodzenie w trakcie bitwy na okręty kartagińskie. Pierwszy sukces po zastosowaniu nowej taktyki Rzymianie odnieśli w bitwie pod Mylae w 260 r.p.n.e. W 241 r. p.n.e. pokonali okręty punickie u wybrzeży Wysp Egadzkich, na zachód od Sycylii. W tym samym roku na prośbę Kartaginy zawarto pokój, na mocy którego musiała ona oddać Sycylię i zapłacić Rzymowi odszkodowanie wojenne.

Rym5XTh17Khl0

Ilustracja przedstawia płaskorzeźbę przedstawiającą żołnierzy płynących na okręcie. Mężczyźni są ubrani w zbroje i hełmy. Niektórzy w ręce trzymają tarcze lub włócznie.

Korzystając z osłabienia przeciwnika, Rzymianie zagarnęli także Sardynię i Korsykę. Kartagińczycy zaczęli zatem szukać nowych obszarów ekspansji. Hamilkar Barkas skolonizował południowo‑wschodnią część Półwyspu Iberyjskiego, a stolicę tych nowych posiadłości, położoną na samym wybrzeżu, nazwał Nową Kartaginą.

Rzym poczuł się zaniepokojony punickimi podbojami na Półwyspie Iberyjskim. W 219 r. p.n.e. syn Hamilkara, Hannibal, wychowany w nienawiści do Rzymian, zdobył sprzymierzone z Rzymem miasto Sagunt, co stało się początkiem II wojny punickiej (218–201 r. p.n.e.). Hannibal postanowił uprzedzić atak rzymski i sam na czele armii wyruszył do Italii.

Ku zaskoczeniu Rzymian Kartagińczycy przeprawili się przez trudne do przebycia ścieżki alpejskie i wylądowali na tyłach wojsk rzymskich. W 217 r. p.n.e. w bitwie nad Jeziorem Trazymeńskim Hannibal zadał pierwszą wielką klęskę Rzymowi. Senat powołał wówczas Fabiusza Maksimusa na urząd dyktatora, ten jednak unikał decydującego starcia, czym zyskał sobie przydomek „Cunctator” (dosłownie: „osoba, która coś opóźnia”). Dopiero pod naciskiem senatorów główne siły Rzymian zaatakowały Punijczyków.

RMT6ntP6Pi5WV

Ilustracja przedstawia mężczyznę siedzącego na słoniu, który jest ubrany w długie szaty, zbroję i hełm z ozdobnym pióropuszem. W prawej ręce trzyma włócznię. Wokół stoją lub klęczą ludzie. W tle są góry i pochmurne niebo.

W 216 r. p.n.e. podczas bitwy pod Kannami Hannibalowi udało się okrążyć wojska rzymskie, po czym Punijczycy dokonali potwornej rzezi Rzymian. Na polu walki legło 50 tys. żołnierzy rzymskich.

RjW2SF2inKWNR

Mapa przedstawia bitwę pod Kannami w 216 roku przed naszą erą w pierwszej fazie. Na zachód od rzeki Aufidus znajduje się wielki obóz rzymski i drugi obóz Hannibala, natomiast na południu leży pierwszy obóz Hannibala. Po wschodniej stronie rzeki Aufidus jest mały obóz rzymski, a poniżej niego, od zachodu znajduje się jazda, piechota rzymska, a na wchód kolejny oddział jazdy. Całość należy do obozu rzymskiego. Poniżej, od strony zachodniej znajduje się ciężka jazda, Libijczycy, Galowie i Iberowie, a na wschód lekka jazda. Całość należy do obozu Hannibala.

R13QMCCDbvr6Z

Mapa przedstawia drugą fazę bitwy pod Kannami w 216 roku przed naszą erą. Atakuje piechota rzymska, którą od skrzydeł otacza lekka jazda Hannibala. Jazda rzymska wycofuje się.

R1On8dBbjCKlr

Mapa przedstawia trzecią fazę bitwy pod Kannami w 216 roku przed naszą erą. Następuje otoczenie piechoty rzymskiej przez wojska Hannibala, do których należeli Galowie i Iberowie, Libijczycy oraz jazda kartagińska.

Italscy sojusznicy Rzymu zaczęli masowo przechodzić na stronę Hannibala. Mimo to wódz kartagiński miał zbyt mało wojska, aby zaatakować samo miasto Rzym. Rzymianie natomiast, znów unikając większych starć w Italii, zaatakowali przeciwnika tym razem na jego terytorium. Podczas gdy Hannibal bezczynnie przebywał w Italii, wódz rzymski Publiusz Korneliusz Scypion w 209 r. p.n.e. zdobył Nową Kartaginę.

ReWiIPIsUsJJK1

Ilustracja przedstawia wyrzeźbione popiersie mężczyzny. Mężczyzna nie posiada włosów, ma głowę zwróconą lekko w lewą stronę, oczy bez źrenic i tęczówek, wydatny nos i kształtne, wąskie usta. Na klatce piersiowej posiada napierśnik z twarzą mężczyzny z kręconymi włosami. Jego ramiona i plecy okrywa udrapowany płaszcz.

Po tym sukcesie Scypion postanowił zastosować taktykę punicką i wylądował w Afryce z zamiarem uderzenia na stolicę Kartagińczyków. Hannibal opuścił więc Italię i wrócił bronić ojczyzny. Jednak w 202 r. p.n.e. pod Zamą Scypion odniósł nad nim wielkie i decydujące zwycięstwo. Kartagina skapitulowała i została upokorzona: utraciła wszelkie ziemie leżące poza Afryką (iberyjskie posiadłości Punijczyków stały się prowincją rzymską o nazwie Hiszpania), otrzymała zakaz posiadania floty i prowadzenia wojen bez zgody Rzymu. Chociaż Kartagina nigdy się z tej klęski nie podniosła, w 149 r. p.n.e. Rzymianie doprowadzili do III wojny punickiej (149–146 r. p.n.e.) i w jej konsekwencji zdobyli miasto oraz utworzyli swą nową prowincję – Afrykę.

Słownik

Słowa kluczowe

Pyrrus, Scypion, wojny punickie, Hannibal, Kartagina, republika rzymska, Rzym, starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk

Bibliografia

S. Lancel, Hannibal, przeł. R. Wiśniewski, Warszawa 2001.

Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.