Arthur Schopenhauer Świat jako wola i przedstawienie

RGOSC5CHMhZmQ1

Ilustracja przedstawia elegancko ubraną kobietę, która patrzy na swoje odbicie w lustrze.

Wola, która rozpatrywana tylko sama w sobie jest pozbawiona poznania i jest tylko ślepym, niepowstrzymanym dążeniem, jakie widać już w przyrodzie nieorganicznej i roślinnej, i ich prawach, a także w wegetatywnej części naszego własnego życia, uzyskuje dzięki temu, że dochodzi rozwinięty celem służenia jej świat jako przedstawienie, poznanie własnego chcenia oraz tego, czego chce, a mianowicie, że jest to nic innego niż ten świat, życie takie właśnie, jakie stoi przed nami. Dlatego nazwaliśmy pojawiający się świat jej zwierciadłem, jej przedmiotowością; a ponieważ tym, czego chce wola, jest zawsze życie, ponieważ nie jest ono niczym więcej niż właśnie ukazaniem owego chcenia w przedstawieniu, zatem jest nieważne, czy zamiast powiedzieć po prostu „wola”, powiemy „wola życia”, bo jest to tylko pleonazmpleonazmpleonazm.

Ponieważ wola jest rzeczą samą w sobie, wewnętrzną treścią, istotą świata, a życie, świat widomy, zjawisko jest tylko zwierciadłem woli, więc będzie ono towarzyszyło woli tak nierozerwalnie, jak ciału jego cień; a gdy istnieje wola, będzie też istniało życie, świat (woluntaryzm).

pier Źródło: Arthur Schopenhauer, Świat jako wola i przedstawienie, t. 1, tłum. J. Garewicz, Warszawa 2009, s. 421–422.

Arthur Schopenhauer Świat jako wola i przedstawienie

Wszelkie zaspokojenie lub coś, co zazwyczaj zwie się szczęściem, jest właściwie i z istoty zawsze tylko negatywne, a bynajmniej nie pozytywne. Nie jest to pierwotne i nachodzące nas automatycznie uszczęśliwienie, lecz musi to być zawsze zaspokojenie jakiegoś życzenia. Albowiem życzenie, tj. brak, jest wstępnym warunkiem każdej uciechy. Lecz razem z zaspokojeniem kończy się też życzenie, a zatem uciecha. […]

RzzFpLECDRpye1

Zdjęcie przedstawia suchą, pękającą ziemię. Gdzieniegdzie rosną na niej kępki trawy.

Bezpośrednio dany jest nam zawsze tylko brak, tj. ból.  Zaspokojenie natomiast i uciechę możemy poznać tylko pośrednio, przez przypomnienie poprzednich cierpień i wyrzeczeń, które się wraz z nimi skończyły. Stąd bierze się, że naprawdę nie zdajemy sobie sprawy z dóbr i zalet, jakie rzeczywiście posiadamy, ani ich nie cenimy, lecz sądzimy, że tak być musi; uszczęśliwiają bowiem zawsze tylko negatywnie, oddalając od nas cierpienia. Dopiero gdy je utracimy, czujemy ich wartość; albowiem brak, niedostatek, cierpienie są czymś pozytywnym, co bezpośrednio daje o sobie znać. […].

Rck5lhK0wKXqF1

Obraz przedstawia nagiego mężczyznę, który toczy duży głaz pod górę.

Wszystko, co miały wyraźnie pokazać te rozważania, tj. nieosiągalność trwałego zaspokojenia i negatywność wszelkiego szczęścia, znajduje swoje wytłumaczenie w tym, […] że wola, której przedmiotowością jest życie ludzkie podobnie jak każde zjawisko, jest bezcelowym i nieskończonym dążeniem. Piętno tej nieskończoności widzimy też na wszystkich częściach w całości jej przejawów, od najogólniejszych ich form — nieskończonego czasu i nieskończonej przestrzeni aż po najdoskonalsze ze wszystkich zjawisk, ludzkie życie i ludzkie dążenia.

dwa Źródło: Arthur Schopenhauer, Świat jako wola i przedstawienie, t. 1, tłum. J. Garewicz, Warszawa 2009, s. 485–488.

Arthur Schopenhauer Świat jako wola i przedstawienie

Skoro nasze rozważania dotarły w końcu do stwierdzenia, iż mając w pełni świętości przed oczyma zaprzeczenie i porzucenie wszelkich pragnień i przez to właśnie wybawienie od świata, którego całe istnienie ukazuje się nam jako cierpienie, właśnie to [wybawienie] ukazuje się nam jako przejście do pustej nicości. 

W tej sprawie muszę najpierw zauważyć, że pojęcie nicości jest z istoty względne i odnosi się zawsze tylko do czegoś określonego, co neguje. […] Tym, co powszechnie przyjmuje się jako coś pozytywnego, a co nazywany bytembytbytem i czego negację wyraża pojęcie nicości w jego najogólniejszym sensie, jest właśnie świat jako przedstawienie (idealizmidealizmidealizm), wykazałem zaś, że jest on przedmiotowością woli jako jej zwierciadło. Tą wolą i tym światem jesteśmy także my sami i do niego przynależy w ogóle przedstawienie jako jedna z jego stron; formą tego przedstawienia jest przestrzeń i czas, dlatego z tego punktu widzenia wszystko musi być gdzieś i kiedyś. Do przedstawienia zalicza się następnie także pojęcie, materiał filozofii, a wreszcie słowo, znak pojęcia. Zaprzeczenie, zniesienie, odwrócenie woli są także zniesieniem i zanikiem świata, jej zwierciadła. Gdy nie dostrzegamy jej już w tym zwierciadle, pytamy daremnie, dokąd się obróciła, i narzekamy wtedy, że zagubiła się w nicości, bo nie ma dla niej już żadnego „gdzie” ani „kiedy”. […]

RNuuVez5VeYUL

Ilustracja przedstawia kulę ziemską, która jest podświetlona. Otacza ją blask.

Jeśli zatem poznaliśmy samą istotę świata jako wolę, a we wszystkich zjawiskach świata poznaliśmy tylko jej przedmiotowość, i jeśli prześledziliśmy je od pozbawionego poznania parcia ciemnych sił przyrody aż po najbardziej świadome ludzkie działanie, to bynajmniej nie uchylamy się od konsekwencji, że wraz z dobrowolnym zaprzeczeniem woli, rezygnacją z niej, zniesiony zostaje także wszelki jej przejaw, owo nieustanne dążenie i owa krzątanina bez celu i spoczynku, na wszystkich szczeblach  przedmiotowości, w których i dzięki którym istnieje świat, że zniesiona zostaje różnorodność stopniowo następujących po sobie form, zniesiony wraz z wolą wszelki jej przejaw, a wreszcie także ogólne formy czasu i przestrzeni oraz ostatnia, podstawowa ich forma, podmiot i przedmiot. Nie ma woli, nie ma też przedstawienia, nie ma świata.

R1UKD2tPuJxLh1

Obraz przedstawia starszego mężczyznę. Jego twarz jest pociągła, z wyraźnie widocznymi zmarszczkami na czole i twarzy. Mężczyzna ma szeroki nos, duże oczy i wysokie czoło. Jego włosy są półdługie, nieco potargane. Mężczyzna ma bokobrody. Ubrany jest w surdut, kamizelkę i koszulę ze stójką, pod szyją ma zawiązaną apaszkę.

Przed nami pozostaje zatem tylko nicość. Ale tym, co wzdraga się w nas przed takim rozpłynięciem się w nicość, naszą naturą, jest przecież właśnie tylko wola życia, którą my sami jesteśmy, tak jak jest nią nasz świat. Jeśli tak bardzo wstrętna nam jest ta nicość, to jest to tylko inny wyraz tego, że tak bardzo chcemy żyć i nie jesteśmy niczym innym poza tą wolą i niczego nie znamy prócz niej właśnie.

Ale jeśli odwrócimy nasz wzrok od naszej własnej marności i naszego uwikłania i obrócimy go ku tym, którzy  przezwyciężyli świat, u których wola doszła do pełnego  samopoznania, odnalazła się we wszystkim, a potem sama siebie zaprzeczyła, i którzy potem wyczekują już tylko na to, by ujrzeć, jak znika jej ślad ostatni wraz z ciałem, które ożywia, wówczas zamiast dążenia i krzątaniny bez wytchnienia, zamiast stałego przechodzenia od życzenia do obawy i od radości do cierpienia, zamiast niezaspokojonej nigdy i nigdy nieumierającej nadziei, z których składają się życiowe marzenia człowieka, który chce, wówczas ukaże się ów pokój, wyższy nad wszelki rozum, zupełna cisza morska w duszy, ów głęboki spokój, niewzruszone zaufanie i wesołość, których pełną, niewątpliwą zapowiedzią jedynie jest odblask na twarzy, tak jak przedstawili go Rafael i Corregio; wola znikła, pozostało tylko poznanie.

R10Rba8p7f8yT1

Obraz przedstawia scenę zbiorową. Na górze obrazu znajduje się mężczyzna w białej szacie i z długimi włosami, który unosi się nad ziemią w chmurach. Za nim rozpościera się blask. Obok niego unoszą się dwaj starsi mężczyźni. Na dole znajdują się leżący na ziemi ludzie, którzy zakrywają oczy. Niżej, pod wzniesieniem, znajduje się kolejna grupa ludzi, która obserwuje wydarzenie i wymachuje rękami.

My jednak spoglądamy  wówczas z głęboką, bolesną tęsknotą na ten stan, a jego kontrast z nędzą i nieuleczalnością naszego własnego stanu pojawia się w pełnym świetle. Mimo to są to jedyne rozważania, które mogą nas trwale pocieszyć, kiedy poznaliśmy z jednej strony nieuleczalne cierpienie i bezgraniczną nędzę jako istotną cechę przejawów woli, świata, a z drugiej, kiedy widzimy, jak świat rozpływa się w naszych oczach, gdyż ulega zniesieniu wola, i przed nami pozostaje tylko pusta nicość. W ten sposób więc, przez obserwację życia i postępowania świętych, […], możemy odpędzić ponure wrażenie owej nicości, która szybuje jako cel ostateczny, kryjąc się za wszelką cnotą i świętością, i której lękamy się jak dzieci ciemności, zamiast ją obejść, jak Hindusi, za pomocą mitów […] lub buddyjskiej nirwany. My natomiast wyznajemy otwarcie: to, co pozostaje po całkowitym zniesieniu woli, jest wprawdzie niczym dla wszystkich, których jeszcze przepełnia wola. Ale i na odwrót: dla tych, u których wola dokonała zwrotu i się zaprzeczyła, jest ten nasz tak bardzo realny świat ze wszystkimi swoimi słońcami i mlecznymi drogami – niczym.

trzy Źródło: Arthur Schopenhauer, Świat jako wola i przedstawienie, t. 1, tłum. J. Garewicz, Warszawa 2009, s. 616–621.