Człowiek

R16YyBRCYhlOg1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma półdługie, falujące ciemne włosy oraz długą brodę z wąsami. Ubrany jest w bladoróżowy strój przepasany złotym pasem, na głowie ma złoto‑zieloną czapkę. Mężczyzna ma wydatny nos oraz brązowe oczy.

Platon i neoplatonicy twierdzili, że istotą człowieka jest dusza, natomiast starożytni materialiści – Demokryt i jego następcy – przyjmowali, że człowiek to ciało zbudowane z różnego rodzaju atomów. Arystoteles połączył oba stanowiska i pojął człowieka jako istotę złożoną z duszy i ciała, przy czym zgodnie z zasadą, że wszystkie rzeczy są złożeniem formy i materiimateriamaterii, dusza była formą, która kształtuje ciało i udziela mu życia, ciało zaś – materią. Tomasz przejął od Stagiryty pojęcia formy i materii oraz połączył je z własną koncepcją istoty (łac. essentia) i istnienia (łac. esse). W świetle tej oryginalnej syntezy człowiek, podobnie jak wszystkie inne rzeczy, jest złożeniem dwóch elementów: istoty i istnienia, z których pierwszy – istotaistotaistota – oznacza charakterystyczne dla danego gatunku cechy, drugi – istnienie – sam fakt, że dana rzecz istnieje (jest). Z kolei istota (essentia) człowieka, tak jak wszystkich bytówbytbytów cielesnych, jest złożona z formy i materii, stąd zasadniczą cechą człowieka (jego istotą) jest to, że stanowi on połączenie ciała (materii) i duszy (formy). O duchowo‑cielesnej jedności człowieka Tomasz pisze w następujący sposób:

RhqsVJchVsARt1

Obraz przedstawia starszego mężczyzny w mnisim habicie, który siedzi w ogrodzie i czyta książkę. Wokół jego głowy znajduje się aureola. Za murem stoi kościół.

Z istoty rzeczy stworzonych nie wynika, że muszą istnieć, natomiast z istoty Boga – tak. Bóg musi istnieć, bo jest bytem koniecznym, którego istotą jest nieprzerwane istnienie. Podczas gdy w Bogu istota równa jest istnieniu (stąd mówi się, że Bóg jest bytem prostym, zaś rzeczy stworzone, składające się m.in. z istoty i istnienia, są bytami złożonymi), istnienie nie leży w naturze człowieka, który podobnie jak reszta stworzenia może zarówno być, jak i nie być. Człowiek jest bytem przygodnym: jego istnienie jest niekonieczne i zależne od Boga. Tylko Bóg istnieje w sposób konieczny i od niczego nie zależy.

Według Tomasza, dusza ludzka nie istnieje samodzielnie i jest przypisana do jednego, ściśle określonego ciała. Takie założenie wyklucza reinkarnację: dusza nie może wędrować od ciała do ciała i przybierać na siebie różnych postaci.

EtykaetykaEtyka

Człowiek, stworzony na podobieństwo Boga, posiada rozum i wolną wolę, które go wynoszą do szczególnej godności – godności osoby ludzkiej. Człowiek jako osoba jest niepowtarzalną jednostką, w rozumny sposób kierującą swym losem. Tomasz głosił wyższość rozumu nad wolą, twierdząc, że dla właściwego wyboru dóbr rozum musi poprzedzać wolę i kierować nią. Opowiedział się więc za intelektualizmem etycznym Greków i odrzucił woluntaryzm Augustyna. Podobnie jak Arystoteles cenił nie tylko dobra duchowe, wyższe, lecz i zewnętrzne, niższe, każdemu z nich wyznaczając odpowiednie miejsce. Szczęście człowieka widział w poznaniu Boga, który jest ostatecznym celem i miarą czynów ludzkich.

Słownik